Geachte hogere oversten,

Transcriptie

1 Geachte hogere oversten, In onze omringende landen is het levenstestament al jaren gebruikelijk. In Nederland is het betrekkelijk nieuw. Sinds 2011 heeft Nederland het levenstestament. Dit document is door het notariaat in samenwerking met de rechtelijke macht, de banken en de medische sector ontwikkeld. Begin van dit jaar werd u via de mailing van de FKR en van de COR gevraagd om uw ervaringen over dit onderwerp met ons te delen. N.a.v. deze oproep bleek dat uw interesse in het levenstestament groot was. Samen met twee notarissen hebben we gewerkt aan het ontwikkelen van een model levenstestament speciaal voor religieuzen. Het concept levenstestament is vervolgens ter beoordeling neergelegd bij de FKR en bij de KAR. Ik zal u in alle eerlijkheid zeggen dat beide commissies in eerste instantie moeite hadden met het concept levenstestament. Binnen de commissies waren er emotionele bezwaren om de individuele belangen van leden van religieuze instituten in een civielrechtelijk document vast te leggen. Er werd ingebracht dat religieuze instituten alles intern goed geregeld hebben. Bovendien is het van zelfsprekend dat religieuzen als gemeenschap elkaar toe vertrouwen en er voor elkaar zijn als familie. Dat hoeft toch niet nog eens schriftelijk te worden vastgelegd? En moeten we dat onze oude medebroeders en zusters nog aan doen om zo n juridisch moeilijk begrijpbaar document te laten ondertekenen? Het zijn herkenbare en begrijpbare reacties, die overigens al eerder zijn geuit eind jaren 90 toen de KNR het model mentorschapsverklaring introduceerde. Het feit dat ik nu voor u sta, maakt duidelijk dat de beide commissies samen met het bestuur van de KNR ondanks het bestaan van deze emotionele bezwaren het belang van het levenstestament inzien. Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om het levenstestament bij u in hoofdlijnen te introduceren. 1

2 Op onze oproep kwamen een twintigtal reacties. Hieruit bleek dat de meesten van u het één en ander heeft geregeld voor wat betreft de verzorging van uw medebroeders of zusters. Meestal in de vorm van mentorschapsverklaringen, en andere wilsbeschikkingen met betrekking tot medisch behandelingstrajecten en wensen rondom de laatste levensfase. Dit geldt ook voor specifieke wensen die leden hebben rondom hun uitvaart. Velen van u nemen uitgebreid de tijd om samen met uw medebroeders en zusters daarover openhartig te praten en bewust over deze zaken na te denken. Op materieel vlak in het bijzonder op vermogensrechtelijk terrein, blijkt dat er op individueel niveau niets geregeld is. Tot voor kort was dat ook niet echt nodig, omdat het burgerlijk rechtsverkeer nog voldoende oog had voor hetgeen binnen religieuze instituten kerkrechtelijk is geregeld. De tijden zijn echter veranderd. Tegenwoordig is het niet meer vanzelfsprekend dat binnen het burgerlijk rechtsverkeer een hogere overste erkend wordt als zijnde familielid dan wel vertegenwoordiger van zijn medebroeders of haar medezusters. Het individualisme en secularisatie binnen de maatschappij neemt de overhand. Dit uit zich ook in de laatste kabinetsplannen en de wetswijzigingen. Met name in de ouderenzorg en op fiscaal gebied. Men moet steeds vaker rekening en verantwoording afleggen aan banken en overheidsinstanties. Religieuze instituten worden gedwongen om eigen bankrekeningen voor hun individuele leden te openen anders mist men AWBZ, PGB of andere overheidstoeslagen. Het interne recht en het kerkelijk recht worden niet of nauwelijks meer in het maatschappelijk rechtsverkeer herkend. Hierdoor is het uitdragen van het religieus leven en als één gemeenschap binnen de maatschappij op te treden onder druk komen te staan. 2

3 Hoewel u heeft aangegeven slechts incidenteel problemen te ervaren in de praktijk, voorzie ik dat de problematiek rondom vertegenwoordigingsbevoegdheid door de geschetste maatschappelijke ontwikkelingen alleen maar zal toenemen. Problemen die religieuze instituten tot op heden zoal ervaren is onder meer bij het tonen van de mentorschapsverklaringen aan medische specialisten, die deze verklaringen niet accepteren. Er worden problemen ervaren bij het aanvaarden van nalatenschappen aan wilsonbekwame erfgenamen. Het opheffen van internetaccounts, abonnementen of van bankrekeningen op naam van individuele religieuzen vergt veel inspanning. Auto s op naam van religieuzen kunnen niet worden overgeschreven. Men maakt gebruik van oneigenlijke oplossingen voor het ontvangen van AWBZgelden of PGB s, omdat problemen met de betalingen worden ervaren. Religieuzen worden door hun instituten soms verzocht specifieke machtigingen af te geven ook al zijn zij juridisch daartoe niet meer bekwaam. Er zijn situaties voorgekomen die zo schrijnend zijn, dat ik daar zelf erg van ben geschrokken. De problemen zijn ook nog eens onomkeerbaar en raken de kern van het religieuze leven diep. Een tweetal concrete praktijkvoorbeelden die zich hebben voorgedaan, wil ik graag met u delen: 1)Een verzorgingshuis accepteert de vertegenwoordigingsbevoegdheid van de priorin niet en roept bij de rechter het bewind en het mentorschap in voor een religieus. De priorin wordt na veel pijn en moeite door de rechter als bewindvoerder en mentor benoemd. In afwijking van hetgeen binnen het kerkelijk recht gebruikelijk is en in afwijking van het gemeenschapsleven van religieuzen, moet de priorin vanuit haar benoeming tot bewindvoerder aan de rechter rekening en verantwoording afleggen voor het beheer van de financiële zaken en administratie van deze zuster. De standaardformulieren bieden uiteraard geen aansluiting op de levenswijze van religieuzen. Rekeningen die ten behoeve van de zuster door de communiteit zijn betaald moeten worden overlegd alsmede bankafschriften van ontvangst van AWBZ gelden die voor deze zuster zijn bestemd. De priorin moet alles in details uitleggen waarom zij de formulieren niet naar behoren kan invullen. 2)Een tweede voorbeeld is een broer van een zuster die de vertegenwoordigingsbevoegdheid van de hogere overste betwist op het moment dat besloten moest worden dat de dementerende zuster niet meer in het klooster kon blijven. De hogere overste moest voor de rechter komen voor de benoemingsprocedure. De rechter passeert de hogere overste en verzoekt de broer van deze zuster om te zoeken naar een professionele bewindvoerder en mentor. De vertegenwoordiging van de belangen van deze zuster liggen als gevolg van deze gerechtelijke uitspraak niet meer bij het religieus instituut, maar komt in de handen van een volstrekt vreemde persoon, die gaat bepalen wat goed is voor deze zuster en waarbij de kosten voor rekening zijn van het religieus instituut. Het spreekwoord voorkomen is beter dan genezen, krijgt in die gevallen een extra lading. Sterker nog in deze situaties is genezen niet meer mogelijk en ligt het lot van de religieuzen in handen van buitenstaanders. 3

4 Dit soort schrijnende situaties kan men voorkomen middels een levenstestament. Wanneer iemand wilsonbekwaam wordt, bepaalt de wet dat alleen de rechter bevoegd is om voor die persoon iemand als mentor of bewindvoerder te benoemen. Indien de betreffende persoon niets hierover heeft geregeld, wordt meestal een familielid of een professional benoemd. Begrip en inzicht van de mensen of instanties waar religieuzen van afhankelijk kunnen zijn, zoals een rechter of een overheidsinstantie hoeft men in de huidige tijd niet meer te verwachten. Religieuze instituten dragen hun eigen verantwoordelijkheid om de kern van het religieus leven ook naar buiten toe te waarborgen. Juist omdat in het civiele recht voor de bijzondere positie van religieuzen niets is geregeld, is het belangrijk en wordt het in de toekomst alleen maar belangrijker dat religieuze instituten de regie in eigen hand houden. Het levenstestament is daar een goed middel voor. Het is een civielrechtelijk document waarin u als religieuzen op persoonlijk niveau ten behoeve van de buitenwereld kan vastleggen hoe u in het leven staat, wat uw levenswijze is vanuit uw geloofsovertuiging en hoe u uw belangen en zaken wenst te behartigen. Derden dienen hetgeen in het levenstestament is vastgelegd te respecteren en ernaar te handelen indien de religieus tijdens zijn leven om wat voor reden dan ook zelf niet meer in staat is zijn of haar eigen belangen te behartigen. Het grootste verschil tussen een levenstestament en een gewoon testament is dat het levenstestament in werking treedt tijdens het leven van de betrokkene. Een gewoon testament treedt in werking na overlijden. 4

5 Een of meerdere volmachten vormen de ruggengraat van het levenstestament. De betrokkene kan deze volmachten afgeven aan mensen in zijn of haar omgeving om namens de betrokkene te kunnen handelen. Die volmachten slaan op vermogensrechtelijke zaken (zoals het betalen van rekeningen, het doen van aangifte, uitkeringen aanvragen), persoonlijke zaken (zoals beheren van persoonlijke spulletjes, internetaccounts en dergelijke) en op medische zaken. Het model voor religieuzen voorziet er standaard in dat een algehele volmacht gekoppeld is aan het ambt van de hogere overste. Dit omdat op grond van het kerkelijk recht en het eigen recht van religieuze instituten dat zo is bepaald. Het behelst niet meer dan hetgeen religieuzen bij hun eeuwige professie hebben beloofd en al in het eigen recht en kerkelijk recht is geregeld. Denkbaar is dat voor wat betreft de immateriële belangen die zien op medische verzorging iemand anders kan worden gemachtigd, die dichterbij de betreffende religieus staat. Hierbij kan gedacht worden aan een medebroeder of zuster zijn, een familielid of een mantelzorger of coördinator die dit al op zich heeft genomen vanuit diens functie binnen het instituut. Er kunnen grenzen of voorwaarden verbonden worden aan de volmachten. Bijvoorbeeld indien een niet lid wordt gemachtigd om bepaalde betalingen te verrichten waarbij de volmacht geldt tot een maximaal gesteld bedrag. Het verdient de aanbeveling om voorafgaand goed na te denken over wie kan optreden als gevolmachtigde ook voor in de toekomst. Een bepaalde continuïteit dient te worden gewaarborgd. Zoals ik eerder heb aangegeven hebben velen van u al de wensen rondom medische verzorging in verschillende wilsverklaringen vastgelegd. Sommigen van u heeft zelfs 6 verschillende soorten wilsverklaringen die leden van het religieus instituut meervoudig moeten ondertekenen. Anders dan bij mentorschapsverklaringen hoeft het levenstestament niet te worden gewijzigd indien de hogere overste wordt vervangen of opgevolgd door iemand anders. 5

6 Het wordt steeds belangrijker om niet alleen de immateriële belangen op individueel niveau goed te regelen. Door onder meer de laatste overheidsplannen, zoals de verplichting tot het hebben van een persoonsgebonden bankrekening ten behoeve van het uitkeren van overheidsgelden, is het noodzakelijk geworden dat de bijzondere positie van individuele religieuzen op vermogensrechtelijk gebied ook goed geregeld worden. Het levenstestament maakt voor de buitenwacht duidelijk wat de kern van het religieus leven op individueel niveau inhoudt. Waar men voorheen aparte wilsverklaringen voor nodig had om medische zorgverlening vast te leggen zijn deze nu samen met de vermogensrechtelijke positie van de religieus in één document omvat. In het levenstestament zijn deze zaken en wensen op een uniforme wijze in één document ondergebracht. U hoeft dus slechts 1 keer uw handtekening te zetten. Het document is uniform en herkenbaar, waardoor het door de rechtelijke macht, overheidsinstanties, banken en medische specialisten sneller wordt geaccepteerd. Bestaande discussies en onduidelijkheden over de bijzondere positie van religieuzen worden hiermee voorkomen en maakt de gang naar de rechter overbodig. Ook vanuit het oogpunt dat religieuze instituten in het kader van toekomstige bestuurbaarheid terugvallen op niet-leden, biedt het levenstestament een uitkomst. Zonder een levenstestament of een notariële volmacht, kunnen leken namelijk niet rechtsgeldig de belangen van individuele religieuzen behartigen. 6

7 U hoeft niet zelf zo n levenstestament op te stellen. Samen met notaris Megens, van Ten Berge Notarissen uit Nijmegen en notaris Steegmans van Vrijthofnotarissen in Maastricht, beiden goed bekend met religieuze instituten, zijn er twee modellen ontwikkeld, aangepast op de situatie van de religieuzen. 1) In het eerste model wordt de hogere overste gemachtigd om voor de belangen van individuele leden op te treden, zoals ook op grond van het kerkelijk recht gebruikelijk is; 2) Het tweede model geldt voor bijzondere situaties waarin er geen hogere overste meer is die de individuele religieus kan vertegenwoordigen. Hierbij kan gedacht worden aan alleenstaande oudere religeuzen waarvan de hogere oversten in het buitenland verblijven. In dit model is ook aandacht besteed aan het toezien op de taken en bevoegdheden van de gevolmachtigde. Beide modellen zijn trouw aan het universele kerkelijk recht. Daarnaast is zoveel mogelijk aangesloten bij het originele model dat door het notariaat in samenwerking met de rechtelijke macht, banken en medische sector is opgesteld. Het woord zegt het al, het is een model. Het verdient altijd wat maatwerk. Bijvoorbeeld omdat het eigen recht van het religieus instituut of de positie van de individuele religieus daarom vraagt. Daarnaast kan een beperking en of voorwaarden aan de volmacht wenselijk zijn. Het staat u vrij om het model aan te passen naar uw wensen en behoeften. Het verdient de aanbeveling om het levenstestament notarieel vast te leggen. Dit is overigens niet verplicht. Maar bewijstechnisch is het verstandig en bovendien alleen notariële levenstestamenten worden landelijk centraal geregistreerd. Dit is een groot pluspunt omdat bij eventuele onduidelijkheden behandelende artsen en kantonrechters het register kunnen raadplegen. Het model levenstestament voor religieuzen is bij mij op te vragen en vrij beschikbaar. U kunt met mij een afspraak maken om het model samen rustig door te bespreken. Ook kunt u contact opnemen bij één van de twee genoemde notarissen of uw eigen notaris. Het gaat vaak om in grijpende noodsituaties waarin snel gehandeld moet worden. Niemand zit dan te wachten op discussies omtrent vertegenwoordigingsbevoegdheid. Het levenstestament beoogt goed voorbereid te zijn voor onverwachte situaties. 7

8 8