Van Tallinn naar Santiago

Transcriptie

1 Van Tallinn naar Santiago Tijs Dorenbosch In dit vierde deel loopt Tijs over de Poolse Jacobsweg. Jacobus laat zich steeds vaker zien In Olsztyn (Allenstein heette het onder Duits bewind) arriveren we met de trein vanuit Gdańsk (Dantzig). We weten min of meer wat we er zullen aantreffen, omdat we ons hier aan het einde van de vorige etappe in augustus 2006 al enigszins hebben georienteerd. Tot onze verrassing vonden we hier onderdak in een kamer boven de oude middeleeuwse stadspoort. Er is een soort hotel annex jeugdherberg gevestigd, die voor de pelgrim aan het begin of einde van een tocht een passende accommodatie biedt. Daar logeren we ook nu. Olsztyn afficheert zich als jacobsstad. De heilige staat in het stadswapen, er is een jacobskerk en bij ons eerste bezoek vertelde men dat men was begonnen met de ontwikkeling van een bewegwijzerde jacobsweg. Het tastbare resultaat was een informatiebord vlakbij de stadspoort, een nieuw jacobsbeeld op een pleintje en de verzekering dat de route tot aan het 170 kilometer verderop liggende Toruń op korte termijn beschreven en van routetekens voorzien zou zijn. Die belofte bleek wat voorbarig: de routebeschrijving, tevens een gedrukte gids met overnachtingsplaatsen, was er nog niet. Met de bewegwijzering was men zoals we zelf konden vaststellen wel bezig, maar op vitale punten ontbrak de markering hier en daar nog, wat het er niet gemakkelijker op maakte. Pastoor dr. Andrejz Lesinski van de Jacobskerk, erudiet en voortreffelijk Duitssprekend, onthulde ons dat hij een aantal jaren geleden even onwetend was geweest over de Jacobuspelgrimage als zijn confraters in de Baltische staten, maar dat men in Olsztyn een jaar of zes geleden het licht had gezien en nu om zowel religieuze als toeristische redenen besloten had de kaart van Jacob uit te spelen. De dom van Olsztyn is alleszins de moeite van het bekijken waard. Een inscriptie boven de toegangspoort tot de kerk vermeldt dat men in 1315 met de bouw begon. In de kerk bevindt zich een drietal beelden van Jacobus, waarvan een beeld als onderdeel van een zestiendeeeuwse triptiek met ook de andere apostelen. De eerste etappe voert ons naar het Mariapelgrimsoord Gietrzwald. Deze etappe is zwaar, omdat het voor dit jaar de eerste is, de temperatuur hoog is en we tien kilometer te veel lopen vanwege de bovenvermelde gebrekkige wegaanduiding (beter helemaal geen wegaanduiding dan zo er een). Daar staat ook een pelgrimshuis. Pelgrims kunnen hier overnachten en eten, maar wij niet. Door de lange dag die we gemaakt hebben komen we als mosterd na de maaltijd. Maar onze geloofsbrieven blijken zo overtuigend dat er nog wat voor ons wordt gemaakt. Het pelgrimshuis zit vol met dagjespelgrims (als dat het juiste woord is) die met enkele bussen zijn gekomen. Wij worden uiteindelijk toch op een particulier adres ondergebracht. Het zal ons op deze tocht nog eens overkomen dat we bij een dergelijke geweldige accommodatie arriveren, maar deze gesloten vinden. Oud Appelscha Sommige mensen maken een onderscheid tussen pelgrims en bedevaartgangers, waarbij de laatste benaming meer toepasselijk zou zijn op degenen die voor een beperkte tijd onderweg zijn. Bedevaarten zijn er vele in 7

2 Polen, dat ook een keur aan heiligdommen kent. Pelgrims zijn er ook. De vrouw van een pensionhouder in Stare Jabłonki (vrij vertaald: Oud Appelscha ), waar we de volgende nacht logeren, maakt gewag van een door haar gelopen tocht van 700 kilometer naar de madonna van Częstochowa. Gebruikelijk is dat men in (grote) groepen gaat. Anders dan in Estland en Letland hoef je het begrip pelgrim hier niet uit te leggen. Wel het fenomeen van de nog vrij onbekende Jacobsweg. Want die Jacobsweg die is er. Na drie tochten door drie landen zijn we op een oude route aangeland en naarmate we vorderen hier in Polen wordt dat ook steeds duidelijker. Het aantal jacobskerken neemt toe. (We horen dat er in heel Polen 151 zijn.) Dit geldt ook voor het aantal beelden en Sint-Jacobsstraten. In Ostróda is zelfs een Jacobusmeer, maar of dat iets met de heilige te maken heeft kan ik niet met zekerheid zeggen. De volgende dagen is het bloedheet. De gebrekkige markering breekt ons nu op. Als je je eigen weg uitstippelt op de stafkaart (zoals we vanaf Estland noodgewongen hebben gedaan) vertrouw je op die kaart en op jezelf. Als je echter de keuze maakt de bewegwijzering te volgen, dan moet je ervan uit kunnen gaan dat die correct is. Herhaaldelijk raken we letterlijk het spoor kwijt en meermalen blijkt achteraf, dat we wel de goede weg hadden, maar dat er op een voor ons onverklaarbare wijze geen teken was te vinden. Pas als we later vanaf Gniezno met een gedrukte gids met kaarten en een routebeschrijving in de hand de Jacobsweg kunnen volgen zijn deze problemen nagenoeg opgelost. Eerst echter moeten we nog naar Toruń, Het begin van de Jacobsweg in Olzstyn. Foto: Tijs Dorenbosch 8

3 waar een jacobskerk staat met buiten een mooi houten jacobsbeeld en binnen een paar prachtige middeleeuwse fresco s. De stad is goed gerestaureerd. We merken door heel Polen dat de restauratie van de oude binnensteden voortvarend en deskundig ter hand is genomen. Dit mede dankzij, op deze wijze dunkt ons goed bestede, Europese subsidies. Het met terrasjes omzoomde oude marktplein is tot diep in de nacht bevolkt en ons valt op dat er hier een overvloed aan Italiaanse eetgelegenheden is. Op het terras van het restaurant waar we wat eten is het een komen en gaan van wat kennelijk een flinke Italiaanse minderheid in deze stad moet zijn. Een man valt bijzonder op. Hij zit als een soort Tony Soprano, de capo uit een bekende tv-serie, de regie te voeren. Iedereen begroet hem, heeft een kort gesprekje in het Italiaans, maar bij hem schuift niemand aan. Ook het traject tussen Toruń en Gniezno is nog in bewerking. Hoewel het voor ons aangenaam was geweest als het al af was, heb ik er wel vertrouwen in dat de weg vanaf Olsztyn tot aan de Duitse grens binnen afzienbare tijd bewegwijzerd en beschreven zal zijn. De VVV in Gniezno weet ons te vertellen dat bij hun weten tot op heden maar vijf pelgrims ons voorgingen die het traject tot Zgorzelec (Görlitz) wilden lopen. Nog steeds hebben wij (en we wandelen nu voor het vierde jaar vanaf Tallinn) niemand ontmoet die ook aan de wandel was, afgezien van mensen die de hond uitlieten, aan het joggen waren, een stadswandeling maakten of boodschappen gingen doen. Ze moeten er zijn. Er zijn hier en daar wel door de VVV ook gemarkeerde rondwandelingen en fietsroutes uitgezet, maar wij komen ze niet tegen. Het boekje dat vanaf nu onze gids zal zijn is in 2006 uitgegeven. Een van de auteurs, Emil Mendyk, heb ik via internet leren kennen en in januari 2007 al eens ontmoet. Hij heeft me het boekje opgestuurd. Henryk Karas, de president van de Broederschap van de Heilige Jacobus uit Jakubów (waarover verderop meer) is medeverantwoordelijk voor de tekst. Het boekje draagt als titel Droga św. Jakuba, Gniezno-Zgorgelec-Praga, Czesc Polska, wat zoveel wil zeggen als Jacobsweg van Gniezno over Görlitz naar Praag. Het Poolse deel. Het hier beschreven Poolse gedeelte is 400 kilometer lang. Het boekje bevat kaartjes (helaas niet al te best), een routebeschrijving (uiteraard in het Pools, maar met wat raden en een woordenboekje kwamen we er meestal wel uit) en tekst over wetens- en bezienswaardigheden onderweg. Verder een lijstje met slaapadressen (niet volledig en niet altijd correct, want soms wist men er van toeten noch blazen) maar wel erg handig. Samen met de bewegwijzering, die vanaf hier globaal klopte, konden we er goed mee vooruit. Appeltjes, morellen en pruimen Ondanks het gidsje zaten we twee dagen later bij Dąbrówka Kościelna compleet vast in een uitgestrekt boscomplex. Het was half acht s avonds, het was warm geweest en ver. We zouden uiterlijk om zeven uur op ons slaapadres zijn, waar de gastvrouw voor ons zou koken en de markering was verdwenen. Ergens in een zijweggetje stonden ver weg twee auto s. Gelukkig bleken de bestuurders ook in de buurt. Zij wisten natuurlijk op onze kaart aan te wijzen waar we waren (zo n zes kilometer uit de koers). Tot onze verrassing kregen we van een van hen antwoord in het Nederlands. De man had in Den Haag gewerkt en stond nu te kijken naar een perceel bos om er een huis neer te zetten. We werden keurig bij ons adres afgeleverd, waar onze gastvrouw enige haast bleek te hebben. Ze woonde zelf niet op de vakantieboerderij waar we sliepen en zou de volgende morgen vroeg naar Rhodos vliegen. Na het 9

4 door haar bereide avondmaal was ze dan ook snel weg. We hadden verder het rijk alleen. Er wordt in Polen gebouwd bij het leven. Iedere in het buitenland verdiende euro, lijkt het wel, gaat in de aankoop van grond en huizen. Beide zijn nog goedkoop in verhouding tot de prijzen bij ons. Het zijn over het algemeen geen kleine huizen en ze staan op flinke lappen grond. Hierna komen we in Poznań, een mooie stad die goed is gereconstrueerd na alle oorlogsleed. We hebben nog geprobeerd onderkomen te vinden in een Ursulinenklooster dat in onze gids als slaapadres vermeld stond, maar de nonnetjes bleken van niets te weten. Een hotel dan maar. Wegens overvloedige regen lopen we ook de volgende dag niet verder. We wonen de mis bij in de kathedraal. Daar mooi orgelspel, maar slechte volkszang. Een fresco van de heilige Jacobus in het raadhuis is, naast een niet zo oud houten beeld, het enige dat we hier van onze heilige zien. Met mooi weer gaan we na twee dagen verder. Onderweg kunnen we aan de kant achtereenvolgens appeltjes, morellen en pruimen plukken. Zo wordt er hier voor reizigers langs s heren wegen gezorgd. We slapen in Mosina. Ik neem er telefonisch contact op met de pastoor van de Jacobuskerk in Żabno, waar we morgen willen overnachten. Hij spreekt alleen Pools, zegt hij, maar begrijpt gelukkig mijn Russisch. Pelgrimsgewaad Op 24 juli worden we door deze pastoor bij de kerk opgewacht. We kunnen slapen in het parochiehuis. De conversatie verloopt moeizaam, want hij beantwoordt wat ik in het Russisch probeer te zeggen met Pools, en dat heb ik de afgelopen veertien dagen echt nog niet helemaal onder de knie gekregen. Op mijn vraag hoe het de volgende morgen, De pelgrimskerk in Jakubów, waar ook de zetel is gevestigd van de Poolse Broederschap van de Heilige Jacobus. Foto: Tijs Dorenbosch op 25 juli, met de viering van de feestdag van de heilige Jacobus zit, moet hij tot onze verbazing het antwoord schuldig blijven. Er is niets te doen. Wel zal hij bij een bevriende parochie een slaapadres voor de volgende avond regelen, zegt hij voordat hij naar zijn pastorie vertrekt. Even later is hij terug. Morgenvroeg zal er speciaal voor ons beiden toch een mis zijn en, o wonder, ineens blijkt hij wat Frans te spreken. Die mis gaat in het Latijn. Hij heeft goed ingeschat dat wij van een generatie zijn die dan op de juiste momenten respons weet te geven. Na de mis verkleedt hij zich ook nog in een pelgrimsgewaad. Hij is vorig jaar naar Santiago gevlogen en heeft een hoed met een schelp en een staf meegebracht. Daarmee getooid moeten we beurtelings op de foto. De dag daarop is er op het door hem besproken adres niemand thuis. Nadat we een tijdje hebben gewacht verschijnen er twee vrouwen 10

5 die van wanten weten en ons meetronen naar het parochiehuis. Ze halen ergens twee matrassen vandaan en komen ook nog aandragen met een doos levensmiddelen, hoewel we even tevoren in de dorpswinkel voor iedereen zichtbaar inkopen hebben gedaan. Poolse Broederschap We zijn vroeg weg en om twee uur melden we ons bij het klooster in Lubin. Broeder Robert, een jonge monnik die redelijk Engels spreekt (hij heeft dan ook een universitaire studie informatietechnologie achter de rug), wijst ons een kamer en zorgt dat we wat te eten krijgen. We wonen de vespers bij en merken dat het reciteren van de Latijnse psalmen niet zo gladjes verloopt als je zou verwachten. Later horen we van broeder Robert dat het leren van Latijn in de priesteropleiding niet meer gebruikelijk is. De metten echter, de andere ochtend vroeg, gaan in het Pools, zegt hij, en we zijn bij voorbaat geëxcuseerd als we ze niet bijwonen. Op 30 juli arriveren we in Jakubów, een plaats genoemd naar onze heilige. De eerste kerk stond hier al in het jaar 991. Het is een echte pelgrimskerk en de zetel van de Poolse Broederschap van de Heilige Jacobus. Deze regio is economisch afhankelijk van de koperwinning en de kopermijn is de werkgever van mensen. We vinden onderdak bij Stanislaw Halarewicz, mijningenieur en een van de leden van de Broederschap. Hij laat ons nog diezelfde avond zien, hoe de Broederschap het voor elkaar heeft gekregen dat een van de schachten van de mijn is vernoemd naar de Heilige Jacobus. Van verre is de naam, hoog op de schacht, te lezen. We gaan ook nog op bezoek bij de pastoor, een fervent Jacobusaanhanger en onvermoeibaar prater. Hij neemt er kennis van dat wij geen Pools spreken en gaat onverdroten in die taal verder. Hij spreekt ook geen andere talen. De pastoor zal ons de volgende ochtend vol trots, en terecht, zijn kerk laten zien met onder andere een bijzondere plafondschildering van Jacobus als Matamoros, heel ongewoon voor deze streken. Dit is werkelijk een heel belangrijke plaats op de Jacobsweg. Oekraïners Over Lubin en Chocianów voert de weg ons naar Gromadka. Niet voor de eerste keer overnachten we in een agrotoeristische boerderij, in feite een boerenbedrijf waar je een kamer kunt krijgen en waar men ook een maaltijd voor je bereidt. Ik vraag de heer des huizes naar de Akcja Wisła die ik al een paar keer vermeld heb gezien in mijn gidsje, maar waarvan de betekenis mij niet helder is. Mijn vraag roept een ietwat vreemde reactie bij hem op. Waarom wil ik dat weten? En of ik soms een Lemkower ben? Zo niet, dan toch wel een professor van de universiteit, want wie is er nou in zoiets geïnteresseerd? Ja, er wonen nog Lemkowers in deze regio en de burgemeester van Gromadka is er zelf een, dus eigenlijk is er niets mis mee. Dat maakt ons alleen maar nieuwsgieriger Het blijkt dat in de naoorlogse jaren 1947 en 1948 ongeveer Poolse Oekraïners zijn overgeplaatst vanuit hun woonplaats in Oekraïne (Lemkow was er daar een van) naar andere delen van Polen. Het ging met name om die gebieden waar voorheen de Poolse Duitsers hadden gewoond die naar Duitsland werden weggejaagd. Die ontvolkte gebieden werden aangeboden aan van elders verdreven Polen, maar dus ook aan die Oekraïense Polen, die gewoon in hun eigen land in hun eigen huis woonden. Oekraïne was een onrustig gebied dat naar zelfstandigheid streefde. Stalin joeg op deze nationalisten in het aan Rusland toegevallen (voormalig Poolse) gebied en de Polen verplaatsten hun Oekraïners, omdat ze ook 11

6 Bij Bolesławiec bevindt zich op de begraafplaats het graf van de Russische generaal Koetoesov, bekend uit de Napoleontische oorlog. Het is niet de eerste keer sinds we vanuit Tallinn zijn vertrokken dat we op zaken stuiten die herinneren aan de Franse overheersing van Europa. Ik bedenk dat er sinds de terugtocht van het leger van Napoleon niet veel personen zullen zijn geweest die het traject van het noorden naar het diepe zuiden te voet hebben afgelegd. Even later reden er immers treinen, ook voor troepenverplaatsingen. De pelgrim die is afgebeeld op een grafmonument in de Elisabethskerk in Wrocław. Foto: Tijs Dorenbosch geen gedonder wilden. Noch met hen, noch met Stalin. Zo ontstonden er, verspreid over het katholieke Polen, orthodoxe enclaves die lange tijd hun religieuze en culturele identiteit wisten te bewaren en kennelijk als vreemde eend in de bijt een beetje met een scheef oog werden aangekeken. Het waren wel Polen, maar toch. Onze gastheer springt op zijn fiets en doet zijn uiterste best om voor ons in het dorp nog documentatie te vinden. Dat lukt gedeeltelijk. Hij komt terug met een paar boeken in het Pools, waarvan we zo goed en zo kwaad als het kan de onderschriften bij de foto s kunnen vertalen, en de tabellen over de aangevoerde aantallen mensen en stuks vee (in dezelfde tabel) ontcijferen. Terloops vermeldt de man nog dat zijn boerderij ook van een Duitser is geweest en dat zijn vader die na de oorlog van de overheid heeft gekregen. Eindpunt Lubań is onze laatste etappeplaats. Vandaar gaat het naar Zgorzelec (Görlitz), een grensplaats met Duitsland en het eindpunt voor dit jaar. We passeren nog de oudste boom van Polen, volgens mijn boekje een 1200 jaar oude taxus. We krijgen van een praatgrage en enigszins aangeschoten (maar dat valt hier niet op) imker een kilo honing cadeau. Moe maar voldaan, zoals dat heet, stappen we in de namiddag Zgorzelec binnen. Het is weer bloedheet. Hier hebben we nog een ontmoeting met Emil Mendyk, de auteur van het boekje over de zojuist door ons afgelegde route. Hij hoort graag ons commentaar en vertelt dat er zoiets bestaat als een oorkonde, die is ingesteld in navolging van de Compostela. Hij zal die ons toesturen. Ons verblijf in Polen eindigt in Wrocław (Breslau) waar we nog een paar dagen doorbrengen en een ontmoeting hebben met Henryk Karas, de voorzitter van de Poolse Jacobusbroederschap uit Jakubów. Tot zijn verrassing kunnen we hem nog opmerkzaam maken op een pelgrim die staat afgebeeld op een zestiende-eeuws grafmonument in de Elisabethskerk. Hij is er altijd langsheen 12