overpeinzingen bij Genesis1-11 deel 4

Transcriptie

1 overpeinzingen bij Genesis1-11 deel 4 De angst van de mens (Genesis 6-9:17) I Ná de lijst van geboorten is de opmerking dat de mensen talrijk begonnen te worden op aarde een logisch gevolg. Wat eraan opvalt is alleen dat er nog steeds over de mens gesproken wordt en niet over de mensen. Daarmee wordt de indruk gewekt dat we nog steeds naar die ene, door God geschapen mens aan het kijken zijn, ondanks dat de gebruikte persoonsvormen steeds een meervoud aangeven. Wat wil de verteller ons daarmee zeggen? Wil hij daarmee laten zien dat de gebeurtenissen die volgen nog steeds onderdeel vormen van zijn schepping van de mens, zoals hij dat ook deed met het verhaal van de hof van Eden? Of wil hij zijn luisteraars op het hart drukken dat we, ondanks dat we geboren zijn, tegelijkertijd ook steeds weer opnieuw zijn schepping zijn? Dat de mens tegelijkertijd voor de hele mensheid staat? Vragen genoeg bij de aanvang van dit verhaal en dan zijn we nog niet eens toegekomen aan de mededeling dat er aan hen dochters geboren worden. Was het in de lijst van hoofdstuk 5 al opmerkelijk dat er over zonen én dochters gesproken werd, de uitdrukking dat er dochters geboren worden is zo ongewoon dat we die in de Tenach verder nergens tegen komen. De geslachtlijsten gaan langs de mannelijke lijn, dat gold ook voor hoogstaande culturen als de Griekse of de Romeinse, die in de tijd dat dit geschreven werd in opkomst was. De mensen uit Israël en Juda leefden verstrooid over de toenmalig bekende wereld. Zij werden niet alleen blootgesteld aan de bekoring die van de macht van grote rijken uitgingen maar ook van de daarbij behorende godsdiensten. Dat was in die tijd niet los van elkaar te zien. Naast indrukwekkende paleizen waren er meestal nog indrukwekkender tempels voor de Goden waaraan men die macht meenden te danken te hebben. De koningen waren vaak een verlengstuk van de Goden en werden tijdens hun leven al, als zodanig vereerd. Werd in de vorige hoofdstukken steeds over die Ene God gesproken en zat daar al enige kritiek in verborgen op al die andere Goden van de omringende volken, hier lijkt de verteller voor de frontale aanval te kiezen door enkele praktijken van die Goden en hun zonen, waaronder vaak ook de koningen of de keizers vielen, aan de kaak te stellen. II 6: 1-5 En het geschiedde ja hij begon de mens talrijk te worden op het aangezicht van de aarde en dochters werden geboren aan hen en zij zagen, de zonen van de Goden de dochters van de mens ja, goed zij 1 / 21

2 en zij namen zich vrouwen uit allen waarvan geldt, uitgekozen. En hij zei JHWH: niet stuurt mijn geest de mens voor altijd daar hij ook is, vlees en zij geschieden zijn dagen honderd en twintig jaar de gevallenen zij geschiedden op het land de dagen toen en ook daarna-zo waarvan geldt inkwamen de zonen van de Goden tot de dochters van de mens en haar werden geboren voor hen dezen, de machtigen waarvan geldt van alle tijden, mensen van de naam. We hebben de uitdrukking ha-elohiem steeds met de God vertaald maar hier kan dat niet. Dat zou de verteller geen recht doen want de gedachte van één enig God strookt niet met het hebben van zonen. De uitdrukking zonen van God komen we verder nog maar twee keer tegen in de Tenach (Psalm 89:7 en job 1:6) Daar blijkt dat ze qua macht in geen enkele verhouding staan tot JHWH. We komen ze wel vaak tegen in de mythen van de omringende volken. Nemen we alleen al de Griekse mythen daar wemelt het van de Goden en Godenzonen. Daarin lezen we dat zij zich gaarne met aardse vrouwen inlieten en kinderen bij hen verwekten. Dat is nu precies wat we zien gebeuren. De Godenzonen zagen dat de dochters van de mens goed waren. Tov staat er in het Hebreeuws en dat is precies het woord dat God gebruikte nadat hij de mens zag toen hij hem als mannelijk en vrouwelijk geschapen had. Hij zag dat wat hij gemaakt had zeer goed was. Wat betreft de vrouwen wordt dit hier door de Godenzonen bevestigd. Zij vonden ze zelfs goed genoeg om seksuele gemeenschap mee te hebben en namen van hen wie ze zich maar wensten. JHWH zag door die vermenging een groot probleem opdoemen. Daardoor zouden er mensen geboren worden met eigenschappen van de Goden, zoals het eeuwige leven. Dat is nu juist waarvoor God de mens had willen behoeden en de reden waarom hij hen uit de hof van Eden had verdreven. Op deze wijze zou het menselijk leven opnieuw gevaar lopen, want de mens is nu eenmaal geen God. Ook al heeft hij Gods adem ingeblazen gekregen, hij is en blijft ook vlees. Rigoureus stelt God dan de maximum leeftijd van de mens op honderd en twintig jaar. Geen van de andere Goden protesteert of houdt hem daarin tegen, ook de Godenzonen niet. Van de laatsten wordt nog even fijntjes uitgelegd dat ze daar de macht niet toe hadden want zij waren de gevallenen. Dat woord betekent ook miskraam, maar misschien nog belangrijker voor de luisteraar van die tijd was dat de kinderen van Enak zo genoemd werden. Reuzen die volgens tien van de twaalf verspieders het land Kanaän tot een onneembare vesting maakte (Num. 13:33). Deze woorden werden een kwaad gerucht genoemd omdat ze alleen rekening hielde met de mogelijkheden van de mens en niet met de mogelijkheden van God. Die zou hen voorgaan in de strijd en het land vrij maken van deze machtigen. Met deze woorden laat de verteller dus eerst zien hoe de mensen tegen de kinderen, de zonen, aankijken die geboren werden uit deze gemeenschap tussen Godenzonen en mensendochters en, hoe JHWH daar tegenaan kijkt. Een grotere tegenstelling is niet denkbaar. De mens ziet ze als machtig, onverwoestbaar, de mensen van naam. Nimrod, de stichter van de stad Babel wordt zo genoemd en ook Goliath, de reus waartegen David het opnam. Het zijn de mensen die menen met macht de wereld te kunnen regeren, vrede en eenheid te brengen en 2 / 21

3 haar te kunnen behoeden voor chaos en ondergang. JHWH zag iets heel anders. 6: 5-9 En hij zag JHWH ja, talrijk het kwaad van de mens op het land en dat al wat zich vormde door de berekeningen van zijn hart slechts kwaad was, heel de dag en het mistroostte JHWH ja, dat hij gemaakt had de mens op het land en het smartte hem aan zijn hart en hij zei JHWH: Ik zal uitwissen de mens waarvan geldt, geschapen vanop het aangezicht van de aarde van de mens tot de dieren, tot de kruipenden, en tot de vogels van de hemel ja, ontroostbaar ben ik ja, dat ik gemaakt heb hen. En Noach vond genade in de ogen van JHWH. JHWH zag in die macht het ongebreidelde kwaad. In de harten van deze machtigen vormde zich aan één stuk door alleen maar kwaad. Opmerkelijk is het gebruik van het woord vormen. Dat zijn we tot nu toe alleen tegen gekomen in Hoofdstuk 2. Daar werd verteld dat God de mens vormde en tot een levend wezen maakte. In contrast daarmee vormen de mensen alleen maar kwaad. Het is kwaad omdat het dit door God gevormde leven weer afbreekt, omdat het tot de dood leidt. De mens zou op deze manier zichzelf vernietigen. Dat deed JHWH pijn aan het hart en het nam alle vreugde weg die hij ondervonden had bij het maken van de mens. Ik zal de mens uitwissen die ik geschapen heb en met hen alles wat op aarde leeft. Ontroostbaar ben ik over het feit dat ik ze geschapen heb, zegt JHWH. Nadat hij deze onheilstijding uitgesproken heeft is daar ineens Noach en die vond genade in de ogen van JHWH. Er is een sprankje hoop ontstaan bij God door de aanblik van Noach. Hij was wat betreft zijn leefwijze een uitzondering in zijn tijd zo lezen we verder. 6: 9-13 Dit zijn de gebeurtenissen van Noach Noach was een man rechtvaardig smetteloos geschiedde hij in zijn generaties met de God hij ging Noach en hem werd geboren Noach drie zonen: Sem, Cham en Japhet 3 / 21

4 en verdorven was het land voor het aangezicht van de God en vol het land met geweld en Hij zag God het land en zie: verdorven ja, verdorven had alle vlees zijn weg op het land. Noach was rechtvaardig en smetteloos, dat wil zeggen, zonder enig gebrek. We komen dat woord veel tegen in de offercultus waar het geëist wordt van het te offeren lam. Het gebruik van dit woord staat in scherp contrast met wat er vervolgens gezegd wordt van de andere mensen. Ze zijn niet alleen bezig het land te verderven, maar zijn zelf ook verdorven. Er vindt in dit stukje een merkwaardige omschakeling plaats die we in het verhaal van Noach regelmatig tegen zullen komen. De omschakeling van de ene Godsnaam naar de andere. Werd er tot nu toe over JHWH gesproken hier gaat het ineens over de God of God. Zijn hier verschillende verteltradities samengevoegd? Daar lijkt het wel op. Toch zal de verteller met het gebruik van de verschillende godsnamen zijn bedoeling gehad hebben, zeker gezien de voorgaande verhalen van het drieluik. In het eerste verhaal, het visioen werd de naam God gehanteerd, vervolgens JHWH God en in het verhaal van Kaïn en Abel de naam JHWH. Het zou goed kunnen dat de verteller ons met het gebruik van de verschillende namen wil verwijzen naar één van die verhalen. Kijken we naar de verzen 1-9 dan kwamen we daar alleen de naam JHWH tegen. Hij was de God die de mens kennis had laten maken met de boom van kennis van goed en kwaad als noodzakelijk onderdeel naar de weg van het leven. Vervolgens laat hij aan Kaïn zien hoe hij zich tegenover het kwaad teweer kan stellen en zich richten op het goede. Die boodschap lijkt door de mensheid te zijn vergeten. De conclusie van JHWH over de mens is hier dan ook dat al wat zich vormde door de berekening van zijn hart slechts kwaad was. JHWH laat zich net als bij Kaïn, zien als de God die de mens in het hart kijkt. We weten inmiddels dat het niet over twee verschillende Goden gaat. Het gaat om twee facetten van de Ene God. Als JHWH toont God zijn nabijheid en betrokkenheid met de mens, Als Elohiem, God dus, toont hij zijn scheppingsmacht. Als JHWH toont God alle kenmerken die ook een mens eigen zijn, vreugde, woede en verdriet. Dat zagen we ook duidelijk in het eerste gedeelte van dit verhaal. Als Elohiem wordt meer de afstandelijke kant van God getoond. Een God die vanuit de hemel kijkt naar zijn schepping en haar beschermt. Dat is de kant van God waar we nu mee te maken hebben. Hij is de God in wiens geest Noach wandelt, net als gezegd werd van Henoch in het vorige hoofdstuk. Het is de kant van God waarmee alles begonnen is, zo hebben we gelezen in hoofdstuk 1 en het is ook niet verwonderlijk dat diens blik uit de hemel anders is dan diens blik vanaf de aarde. God had het land gezien terwijl het nog in de omknellende greep was van de hemel en bedolven onder het oerwater. Daar had hij het land uit bevrijdt en tot vruchtbaar land gemaakt, land waar op te wonen was. Nu ziet hij dat zijn land verdorven wordt en vol is met geweld. De mens is de mens niet meer en dat woord neemt God dan ook niet meer in de mond. De mens die God geschapen had met het doel om het land te regeren, te vullen en te onderwerpen, dat wil zeggen, om het leefbaar te doen zijn, is bezig het tegenovergestelde te doen. Hij verderft het land. De mens heeft niets meer gemeen met God en zo, ontdaan van al het Goddelijk, herkent God er dan ook geen mens meer in. Hij is voor hem niet meer dan vlees en dat woord gebruikt God in het vervolg dan ook om hen mee 4 / 21

5 aan te duiden. Maar gelukkig is daar Noach. God gaat naar hem toe, vertelt zijn bevindingen, en zegt hem wat hij er aan gaat doen. 6: En hij zei God tegen Noach: Het einde van alle vlees is gekomen voor mijn aangezicht ja vol het land met geweld van hun aangezicht en zie, ik zal hen verderven met het land. Maak, ga, een ark van hout van gofer met nesten zul je maken de ark en je zult bestrijken haar van binnen en van buiten met strijksel en zo waarvan geldt maak haar: drie honderd el de lengte van de ark vijftig el haar breedte en dertig el haar opstand een daglicht zul je maken in de ark en tot een el van boven op laten gaan en de opening van de ark zul je stellen aan de zijkant een onderste, een tweede en een derde zul je maken en ik, zie, ik zal doen komen de vloed, water over het land om te verderven alle vlees waarvan geldt in hem adem van leven onder de hemel, zal alles waarvan geldt op het land, doodgaan en ik zal op doen staan mijn verbond met jou en jij zult komen in de ark jij en je zonen en je vrouw en de vrouwen van je zonen met jou en van al het leven, van alle vlees, twee van allen zul je doen komen in de ark laat ze leven met jou, mannelijk en vrouwelijk zullen zij geschieden van het gevogelte naar hun aard, en van de dieren naar hun aard van al het kruipende op de aarde, naar hun aard twee van allen zullen komen naar jou om te leven en jij 5 / 21

6 neem voor jou van alles van het eten waarvan geldt, eetbaar en je zult het bijeenbrengen naar jou en het zal geschieden voor jou en voor hen tot eten. En hij maakte Noach naar alles waarvan geldt, geboden had het hem God zo maakte hij. God heeft zijn conclusies getrokken uit wat hij gezien had en ging daarmee naar Noach. In zijn observatie valt tot drie keer toe het woord verdorven en God concludeert daaruit dat die verdorvenheid het einde betekent van alle vlees. Er gaat van de mens alleen maar geweld uit, het hele land is er vol mee. De mensheid is bezig zijn eigen einde te bewerkstelligen met deze leefwijze. Je zou denken dat God dit ziende de mens wil stoppen en het land wil redden van de ondergang. Maar hij lijkt het tegendeel aan te kondigen als hij zegt dat hij alle vlees zal verderven met het land. Wat God ziet gebeuren met het land neemt hij nu zelf ter hand. Is dat niet merkwaardig juist op het moment dat Noach zich aangediend heeft als uitzondering op de rest van de mensheid? Eén iemand was er op aarde die in de geest van God wandelde. Was dat genoeg om het land voor de ondergang te behoeden? Dat is de vraag die zich nu opdringt. In het vervolg van het boek Genesis worstelt Abraham met die vraag als God hem vertelt dat hij Sodom en Gomorra gaat verwoesten. Daar woont zijn neef Lot. Abraham gaat onderhandelen met God en vraagt hem hoeveel rechtvaardigen er moeten wonen om het niet te doen. Abraham stopt bij de tien en God zegt dat hij die steden dan niet zou vernietigen omwille van die tien. Verder durfde Abraham kennelijk niet te gaan. Hier zou het allemaal van één rechtvaardige afhangen of God zijn voornemen doorzet of niet. God lost het anders op. Hij zal Noach, de rechtvaardige, redden. Hij zal hem niet met de kwaaddoeners ten onder laten gaan. Om die reden neemt hij Noach in vertrouwen en biedt hem tegelijkertijd een uitweg. Noach krijgt de opdracht om een ark te bouwen want zegt God, ik zal laten komen de vloed en dan zal er water over heel het land zijn. Ark is niet een woord voor een schip en het wordt als zodanig dan ook niet gebruikt. De enige keer dat dit woord in de Tenach voorkomt is in het boek Exodus. Het is de moeder van Mozes die voor hem een arkje maakt als ze beseft zijn leven niet meer tegenover de Farao te kunnen beschermen. Het arkje wordt op de Nijl gelegd en daarmee wordt zijn leven aan God toevertrouwd. Zo wordt Mozes gered en vervolgens het volk Israël. Door hetzelfde woord te gebruiken laat de verteller weten dat het ook hier om een levensreddende situatie gaat. Nu gaat het niet alleen om het volk Israël maar om de gehele schepping. Hij moet dan ook van alle dieren een paartje redden, zodat na de vloed het leven weer voortgezet kan worden op het land. Dat zal dus ook niet ten onder gaan. De uitdrukking het land, de opsomming van de dieren, samen met de toevoeging naar hun aard, brengt ons terug in het eerste scheppingsverhaal, het visioen. We mogen verder lezen met de gedachte dat er behalve het verderf ook redding zal zijn, een tweede schepping als het ware. Die gedachte wordt nog versterkt als we lezen dat Noach alles maakte zoals God het geboden had. Zo maakte hij het, wordt er nogmaals benadrukt. Het menselijk maken is alleen goed als het daarin de geboden van God volgt, zo wordt hier gezegd, en dat zal nog vele malen benadrukt worden. Dit in tegenstelling tot wat de mens zelf bedenkt en maakt. III 6 / 21

7 Hoofdstuk 7:1-6 En hij zei JHWH tegen Noach: kom jij, en allen in je huis naar de ark ja, jou heb ik gezien een rechtvaardige voor mijn aangezicht in de generatie de deze. Van al de dieren de reine neem voor jou zeven en zeven, man en vrouw en van de dieren waarvan geldt, niet rein zij twee, man en vrouw ook van het gevogelte van de hemel, zeven en zeven, mannelijk en vrouwelijk om levend te houden zaad op het aangezicht van heel het land ja, dagen nog zeven, Ik Ik zal het laten regenen op het land veertig dagen en veertig nachten en uitwissen al het bestaande waarvan geldt, gemaakt door mij vanop het aangezicht van de aarde. En hij maakte Noach naar alles waarvan geldt, geboden door JHWH. Had God in het vorige hoofdstuk al gezegd dat de door hem te bouwen ark voor hem en zijn gezin bedoeld was en voor een paartje van alle dieren, hier is het JHWH die hem uitnodigt om in de ark te gaan. Met zijn gezin en met de dieren. Nu worden de dieren niet meer onderscheiden naar het voorbeeld van Genesis 1 maar naar rein en onrein. We zitten daarmee midden in de offercultus. Werd er met de eerste opsomming verwezen naar de mogelijkheid van een herschepping van het land, met de benaming rein en onrein wordt verwezen naar de mogelijkheid van een verzoening met God door middel van een offer. Dat gebeurt ook, zo zullen we aan het einde van dit verhaal te horen krijgen, maar dat is na de vloed. Die heeft Noach niet af kunnen wenden. De mens zelf was bezig om het land en zichzelf te verderven. De enige die deze ondergang nog af kon wenden en ombuigen tot een reddende daad was God en in Noach vond hij een reden om dat te doen. Wat God betref staat Noach voor de gehele mensheid zoals hij hem voor ogen had toen hij hem schiep, lijkt de verteller hiermee aan te willen geven. In het verhaal van de vloed komen we vele herhalingen tegen. Daar is dit gedeelte de eerste van. Willen we de reden daarvan achterhalen dan hebben we goed te kijken naar de verschillen. Het eerste wat in dit stuk opvalt is dat de Godsnaam JHWH weer gebruikt wordt. Met die naam opende het verhaal. Als JHWH had God het kwaad gezien dat plaatsvond op het land (6:1-8). Het hernieuwde gebruik van de godsnaam JHWH samen met de verwijzing naar de offercultus brengt ons bij de uittocht uit Egypte. Er is geen verhaal waarin zoveel aandacht besteed is aan het juiste offeren. Het verhaal is veel ouder dan het verhaal uit Genesis en eeuwenlang is dat 7 / 21

8 verhaal doorverteld als verhaal van hoop en bevrijding. Aan dat verhaal wordt een nieuwe dimensie toegevoegd. Het gaat niet meer alleen om het volk Israël maar om de mensheid. Vandaar dat het niet meer gaat om het ontstaan van het eigen volk maar om het ontstaan van de wereld, van alle landen. Het gaat God, hoe tegenstrijdig dat nu ook klinkt, nog steeds om de redding van al het geschapene. Redding en schepping vallen als het ware samen. Vandaar dat de verteller regelmatig aan het verhaal van de Exodus refereert, en tegelijkertijd aan het verhaal van de schepping. Uitgaande van de luisteraars van die tijd is die herhaling misschien wel noodzakelijk geweest om de bedreigingen, de angsten voor een totale ondergang van de wereld het hoofd te kunnen bieden. Viel bij de eerste uitnodiging van God het woord leven drie keer, als argument om in de ark te komen (6:19 en 20), hier wordt opnieuw vermeld dat het gaat om levend te houden zaad. Ook in de tijd dat dit verhaal ontstond was er blijkbaar een neiging om alleen maar te kijken naar al het kwaad en alle ongerechtigheden die geschieden. De verteller laat hier een ander verhaal doorheen schemeren, het verhaal van God. Luisterend naar deze herhaalde uitnodiging om in de ark te gaan is het daarom goed om bij een woord stil te staan dat eigenlijk al veel eerder had moeten vallen, het woord regen. Aan het begin van het verhaal over de hof van Eden is dat woord één keer gevallen. Het werd genoemd als reden waarom er nog niets ontsproten was op het land, naast de reden dat er geen mens was om de aarde te dienen (2:5). Nu wordt dan eindelijk de regen aangekondigd, maar dan met de bedoeling alles uit te wissen. Is er een grotere tegenstelling mogelijk? Regen, bedoeld om leven mogelijk te maken, lijkt hier te worden aangekondigd als instrument om al het bestaande uit te wissen. Dat strook niet met elkaar. Als het om regenen van regen gaat dan is het als zegen en redding bedoeld. Als het al als straf bedoeld wordt dan gaat het juist niet regenen. Mozes waarschuwt dat als het volk Israël afwijkt en andere goden dient de toorn van de Heer tegen hen ontsteken zal (Deut. 11:17): en hij de hemel toesluit zodat er geen regen zal zijn. Aan de andere kant, als het volk de stem van JHWH gehoorzaamt, dan zal hij de hemel open doen (Deut. 28:12): om aan uw land regen te geven te zijner tijd, om te zegenen al het werk van uw handen. Keer op keer brengt de verteller zijn luisteraars via dit soort bekende woorden bij Mozes en de Exodus en geeft daarmee aan dat het in dit verhaal om redding gaat. Juist doordat deze flitsen uit het Exodusverhaal regelmatig op de achtergrond mee blijven klinken, verandert de doodsdreiging in hoop op redding. Zoals Mozes veertig jaar met het volk door de woestijn trok voor ze het beloofde land in mochten, zo zal Noach veertig dagen en veertig nachten met alle leven in de ark verblijven. Veertig is een onmenselijke tijd en daarmee is gezegd dat het alleen aan God te danken is dat ze in die tijd overleven. Daar komt geen menselijke prestatie meer aan te pas. Vóór Mozes met zijn volk de woestijn intrekt moeten ze een onmogelijke barrière nemen, de rode zee. God maakt een pad zodat ze door kunnen. Het volk Israël is daar aan de dood ontsnapt en de Profeten onder de Bijbelschrijvers gebruikten daarvoor regelmatig de uitdrukking, uit de dood opgestaan. Net als bij het openen of sluiten van de schoot is dat alleen aan God gegeven. Dat kan een mens niet uit zichzelf. Maar helemaal zonder de medewerking van een mens gaat het ook niet. Na het maken van een gouden kalf door het volk Israël in de woestijn is God zo teleurgesteld in hen dat hij ze allemaal wil vernietigen. Hij zou alleen Mozes sparen en met hem weer een nieuw volk bouwen. Mozes wil op die wijze niet verder leven en zegt dan tegen God (Ex 32:32): Als gij hun zonden niet vergeeft, zo wis mij uit uw boek. God luistert naar Mozes en laat het volk leven. Hier luistert Noach naar God en daardoor zal het leven gered worden. Het moet dan ook zeer geruststellend geklonken hebben dat dit gedeelte opnieuw afgesloten wordt met de woorden dat Noach alles deed wat JHWH hem geboden had. Eerst moest er bevrijding plaatsvinden en omdat wij 8 / 21

9 dat zelf niet kunnen is dat in de menselijke beleving altijd door de dood heen, zowel daar als hier gesymboliseerd door water. Daarin ging Noach de weg van Mozes en het volk Israël. We mogen nog even zijn leeftijd horen als hij dan ook werkelijk in de ark gaat. 7: 6-10 En Noach was een zoon van zeshonderd en de vloed geschiedde, water op het land. En hij ging Noach en zijn zonen en zijn vrouw en de vrouwen van zijn zonen met hem naar de ark vóór het aangezicht van de vloed. Van de dieren rein en van de dieren waarvan geldt, geen is rein en van het gevogelte en alles waarvan geldt, kruipend over de aarde twee en twee kwamen zij tot Noach in de ark mannelijk en vrouwelijk zo waarvan geldt, geboden had God het aan Noach. Zes honderd jaar is Noach, er zijn dus inmiddels honderd jaar voorbij gegaan sinds de geboorte van zijn zonen en misschien ook wel sinds het voornemen van God om de aarde te verderven. Nu hij werkelijk in de ark gaat gaan alle dieren die genoemd zijn mee. Beide lijsten met dieren kunnen we in deze korte samenvatting herkennen door de woorden rein en onrein en het twee aan twee komen van de rest. Het gebeurt zoals God het had geboden aan Noach en dan is daar de vloed. 7: 10-16b En het geschiedde op de zevende, het water en de vloed waren op het land in het jaar, het zes honderdste jaar van het leven van Noach in de maand de tweede, op de zeven-tien dag van de maand op de dag die, spleten alle bronnen van de afgrond talrijk en de vensters van de hemel open en het geschiedde de stortregen op het land veertig dagen en veertig nachten in dezelfde de dag de deze kwam Noach 9 / 21

10 en Sem, Cham en Jafeth, zonen van Noach en de vrouw van Noach en de drie vrouwen van zijn zonen met hen naar de ark zij, en al het levende naar hun aard en alle dieren naar hun aard en al het kruipende dat kruipt over het land naar hun aard en al het gevogelte naar hun aard alles wat kwettert, alles gevleugeld, en zij kwamen bij Noach in de ark twee en twee van alle vlees waarvan geldt, in hem geest van leven en de komenden, mannelijk en vrouwelijk uit alle vlees ja, waarvan geldt, geboden aan hem God. Alsof we nog niets weten volgt hier opnieuw een opsomming van alles wat er gebeuren zal. Wat opvalt is de uitgebreidheid waarmee het gebeuren beschreven wordt en het nauwkeurig aangeven van de tijd. Dat er nog zeven dagen te gaan waren hadden we al gehoord, dus dat het op de zevende dan ook eindelijk zover is kunnen we zien als een normale bevestiging. De vraag is waarom er ineens zo n duidelijk datum aangegeven wordt waarop alles gebeurt? In het zes honderdste jaar van het leven van Noach in de tweede maand op de zeven- tien dag. Dat laatste klinkt heel onbeholpen maar in het Hebreeuws staat het er zo. Er wordt, merkwaardig genoeg, geen rangtelwoord gebruikt. Lezen we verder dan lijkt het wel alsof we in het scheppingsverhaal uit hoofdstuk 1 zijn beland. Dat scheppingsverhaal ontplooide zich meer en meer als visioen en het einde dwong ons om het als zodanig opnieuw te lezen. Stel dat hier ook zoiets aan de hand is? dat de verteller ons terug wil brengen naar het begin? Dar hij de luisteraar daarmee uitnodigt om ook dit verhaal als een visioen te zien? Vanuit die gedachte moeten we misschien inplaats van tweede maand, tweede dag lezen. Op die dag had God de wateren van elkaar gescheiden in wateren boven en wateren beneden. Wat gebeurt hier in die tweede maand, de bronnen van de afgrond en de vensters van de hemel gaan open. Daarmee valt de door God zo zorgvuldig aangebrachte scheiding weg. De duistere afgrond met water zal het land weer vullen en de hemel doet daaraan mee. De regen wordt tot stortregen, het Hebreeuws gebruikt hier twee duidelijk onderscheiden woorden voor regen, zodat het duidelijk is dat het niet om de leven-brengende regen gaat, maar om een alles bedreigen de regen. Dat laatste gebeurd dan ook. De tien scheppingswoorden die na de scheiding van de wateren mochten klinken, worden daarmee weer teniet gedaan. Het zeven keer goed dat God zag is verworden tot louter kwaad, zo hadden we al vernomen. Alleen de ark zal overblijven als een baken van hoop. Als we zien wat er allemaal in de ark mag dan is dat wonderbaarlijk. Behalve Noach en zijn gezin zien we, op de vissen na natuurlijk, alle dieren die in het eerste verhaal met zoveel vreugde geschapen werden naar de ark komen en Noach laat ze er allemaal in, zoals God het hem geboden had. Met die woorden sluit ook dit stuk weer af. JHWH sluit vervolgens de ark en gaat er gebeuren wat er al die tijd aangekondigd werd. 10 / 21

11 7:16b-24 en hij sloot af JHWH voor hem en het geschiedde de vloed, veertig dagen op het land en talrijk het water en het droeg de ark en zij verhief zich vanop het land en het kreeg de overhand het water en werd talrijk zeer op het land en hij ging de ark over het aangezicht van het water en het water kreeg de overhand zeer, zeer op het land en bedekt werden al de bergen, de hoge waarvan geldt, onder heel de hemel vijftien ellen van boven had de overhand het water en zij werden bedekt de bergen en het ging dood alle vlees dat kroop over het land van het gevogelte en van de dieren en van het levende en van al het gedijende dat gedijt op de aarde en al de mens, alles waarvan geldt, ademtocht geest van leven in zijn neus en alles waarvan geldt, op de vaste grond, stierf. En hij had uitgewist al het staande waarvan geldt, op het aangezicht van de aarde van de mens tot de dieren tot de kruipenden en tot het gevogelte van de hemel en uitgewist zij van het land en hij bleef over alleen, Noach, en zij waarvan geldt, met hem in de ark en het had de overhand het water op het land vijftig en honderd maal een dag. 11 / 21

12 Nadat God aan Noach de opdracht had gegeven om de ark te bouwen zei hij vervolgens wat hij zelf zou doen (6:17): Ik zal doen komen de vloed, water over het land. Nu is de ark afgesloten en de vloed en het water kwamen. Vervolgens wordt beschreven wat er gebeurde doordat de vloed veertig dagen op het land was. Daardoor kreeg het water de overhand op het land. Tot vier keer toe wordt dit vermeld en daarom is het des te opvallender dat het eerste gevolg van al dat water op het land dat vermeld wordt, het dragen van de ark is. De ark wordt omhoog gedragen en is daarmee niet meer op het land. Vervolgens krijgt het water de overhand en wat gebeurt er met de ark: hij ging de ark over het aangezicht van het water. We zien dus water op het land, de ark erboven, weg van de plaats waar alles uitgewist zal worden. Het lijkt wel of de ark omhoog geheven is naar God. Maar dat is het beeld van de buitenstaanders, zij die het verhaal te horen krijgen. Of het voor degenen die in de ark vertoeven ook zo voelt zal nog moeten blijken. Als het water tot vijftien el boven de hoogste bergtop gestegen is en werkelijk overal de overhand heeft gekregen worden de gevolgen zichtbaar. Alles ging dood, alle vlees. Ze worden voor de zoveelste keer opgesomd met als laatste de mens. Mocht er iets over het hoofd gezien zijn, mochten de luisteraars nog twijfels gehad hebben, alles wat ademt en geest van leven in zijn neus heeft, alles op het droge stierf. Dit woord brengt ons bij het refrein van hoofdstuk 5: en hij stierf. Met dat woord wordt duidelijk gemaakt dat geen van de gevallen Godenzonen, geen van de machtigen of mannen van naam dit tegen hebben kunnen houden. Zij hebben het geen van allen overleefd, zo lijkt de verteller met deze woorden te benadrukken. Er was geen God die hen redden kon. Alles wat stond op het aangezicht van de aarde was uitgewist. Noach bleef alleen over en iedereen die met hem in de ark was. IV Hoofdstuk 8:1-5 En hij gedacht God aan Noach en al het levende en alle dieren waarvan geldt, met hem in de ark en voorbij ging Gods geest op het land en het bedaarde het water en zij stopten de bronnen van de afgrond en de vensters van de hemel en het hield op de stortregen van de hemel het keerde terug, het water van op het land het ging en keerde terug en het nam af het water op het eind van vijftig en honderd maal een dag en hij rustte de ark in de maand de zevende op de zeven-tien dag van de maand op de berg Ararat. Alles was dood op de aarde. Alleen Noach is overgebleven, en degenen die met hem in de ark waren. Zou God 12 / 21

13 zich in deze orgie van geweld nog iets van Noach aantrekken, zou hij zich aan zijn verbond houden dat hij met hem gesloten had (6:18)? Ja gaat het in hoofdstuk 8 verder, God gedenkt Noach en al het levende. Gedenken is een woord dat bij de luisteraars van toen het belangrijkste moment in de geschiedenis van Israël oproept, namelijk dat God hen gedacht toen zij onderdrukt werden in Egypte. In Exodus 2:24 staat: en God hoorde hun gekerm, en God gedacht aan zijn verbond met Abraham, met Izak en met Jakob. God liet daarmee zien dat hij zich van hun situatie bewust was en zijn bevrijdend werk zal beginnen. Dat is wat nu voor de luisteraar van die tijd staat te gebeuren, de dood heeft niet het laatste woord. De oerkrachten die hier hun verwoestende werk gedaan hadden worden na honderd en vijftig dagen een halt toegeroepen door Gods geest. Met die uitdrukking brengt de schrijver ons terug naar het visioen van de schepping. Daar begon de redding van het land ook met een actie van de geest: 1:2 en geest van God zweefde over het aangezicht van de wateren. Zweefde in den beginne een geest van God over de wateren, hier gaat Gods geest voorbij, over het land. Dat is gezien de situatie een merkwaardige omschrijving. We hebben net gelezen dat het land volledig onder water stond, tot vijftien el boven de hoogste bergtop. Was er in den beginne nog geen land te zien, hier is dat niet anders, althans niet voor de mens. God had in aanvang wel land gezien en hij rustte niet voordat hij dat land bevrijd had uit de omknelling van het water. God heeft dat land nog steeds voor ogen en staat niet toe dat het weer volledig in de macht komt van de oerkrachten die hij in den beginne bedwongen had en op hun plaats gezet. Dat laatste gebeurd hier ook. God laat niet toe dat de wateren het land weer volledig in hun greep krijgen. Steeds nadrukkelijker beginnen de fragmenten uit het scheppingsvisioen in dit verhaal mee te klinken, steeds nadrukkelijker ook fragmenten uit het verhaal van de Exodus. Dat laatste was voor het volk van Israël het eerste grote verhaal van bevrijding. Dat verhaal is in de meest moeilijke tijden richtsnoer geweest voor wat God vermag. Dat is hier niet anders. Het eerste woord dat ons naar dat bevrijdingsverhaal bracht was het woord gedenken. Het tweede is het woord afgrond en later zullen we het woord droge nog tegen komen. Lezen we het verhaal van de tocht door de Rode zee en dan vooral het lied dat Mozes na de redding van het volk zingt, dan zien we een paar opvallende gelijkenissen. De muren van water die God opgeblazen had om een pad te maken door de zee worden afgronden genoemd (Ex. 15:8). Die afgronden hebben alle Egyptenaren die hen bedreigden bedekt (Ex.15:5), er was er niet één in leven gebleven. Het pad midden in de zee waarop het volk van Israël kon gaan, wordt het droge (yabbasjah) genoemd (Ex. 15:19) en soms vaste grond (ghavarah) (Ex. 14:21). Het zijn twee woorden die in dit verhaal ook gebruikt worden. Voorlopig is het nog niet zover, eerst moet het water terug naar de daartoe bestemde plaatsen en de ark, die moest ook ergens vaste grond zien te krijgen. Door middel van het zeer bekende woord rusten laat de verteller dit gebeuren. De ark liep namelijk niet vast op de top van de berg Ararat maar hij rustte daar, en dat nog wel in de zevende maand. Staat er in het scheppingsverhaal dat God op de zevende dag zijn werk onderbrak, in de tien geboden staat (Ex. 20:11) dat God rustte op de zevende dag. De ark, voor Noach en de zijnen voorlopig nog het enige veilige plekje, vindt rust. Dat wil zeggen dat alles wat de ark zou kunnen bedreigen weg is. Een voorbeeld van deze manier van spreken waren we al tegen gekomen bij Mozes. Als hij het volk van Israël toespreekt zegt hij onder andere dit (Deuteronomium 25:19): en het zal dan geschieden als de Heer uw God u rust zal gegeven hebben van al uw vijanden rondom, in het land dat de Heer uw God u als erfdeel geven zal. Ararat zijn we in de Tenach verder niet tegen gekomen als de naam van een berg. Wel als naam van een streek of koninkrijk. Waarom de ark juist daar tot rust kwam weten we niet. Meer als een eerste bewijs dat het water zakt kunnen we er niet van maken. Maar dat moet voor Noach en de zijnen voldoende geweest zijn om de moed erin te houden. Vol hoop zullen ze uitgezien hebben naar de dag dat de ark weer open kon. 13 / 21

14 8: 5-13 en het water geschiedde gaande en nam af tot de maand de tiende; in de tiende, op de één van die maand werden zichtbaar hoofden van de bergen en het geschiedde aan het eind van veertig maal een dag en hij opende Noach het venster van de ark waarvan geldt, gemaakt door hem en hij stuurde de raaf uit en hij ging uit uitgaande en terug komende tot opgedroogd was het water van het land. En hij stuurde uit de duif van bij hem om te zien het neergaan van het water op het aangezicht van de aarde en niet vond rust de duif voor de zool van haar voet en zij kwam terug bij hem in de ark ja, water op heel het aangezicht van het land en hij stuurde uit zijn hand en hij nam haar en hij liet komen haar, bij hem in de ark en hij ging door zeven dagen daarna en hij ging door uit te sturen de duif uit de ark en hij kwam terug bij hem de duif tegen de avond en zie een blad van een olijf geplukt in haar bek en hij herkende Noach ja, neergegaan het water van op het land en hij ging door zeven dagen daarna en hij stuurde uit de duif en niet ging zij door terug te keren bij hem opnieuw. We hebben nog maar net de datum te horen gekregen waarop de ark tot rust kwam op de berg Ararat, of er wordt weer een tijdsaanduiding vermeld. Van de zevende maand springen we naar de tiende maand. Het is de tijd die het water nodig had om de bergtoppen zichtbaar te doen worden. Alweer valt op dat er voor de dag geen rangtelwoord wordt gebruikt. Het gaat om dag één. Het is de dag dat God in den beginne het licht tevoorschijn had geroepen en een scheiding tussen licht en duisternis had aangebracht. Het lijkt erop dat de verteller daarnaar verwijst als hij zegt dat de toppen van de bergen zichtbaar zijn geworden op dag één. Noach wacht nog veertig dagen en dan opent hij het venster en laat de raaf uit. Het gaat niet om een raaf maar om dé raaf. Alsof die voor dat doel meegenomen is. Maar wat moest de raaf buiten de ark doen? De raaf is een vleeseter die behoort tot de onreine dieren. Hij zou zich wel redden dus waarom bleef hij heen en weer vliegen tot het water van het land opgedroogd was. Dat zou nog enkele maanden duren (zie 14 / 21

15 vers14). Van de duif werd in ieder geval duidelijk gezegd wat de bedoeling was. Die werd uitgestuurd om het neergaan van het water te kunnen volgen. De duif wordt door Noach dan ook heel anders behandeld, waarschijnlijk ook omdat hij hem moest blijven voeden. Of Noach de vogels op dezelfde dag uitgestuurd heeft weten we niet zeker. Wel dat ze een bepaalde periode gezamenlijk heen en weer gevlogen moeten hebben. Misschien brengt het vervolg wat meer duidelijkheid over een eventuele taak van de raaf. Hier is in ieder geval duidelijk dat het niet terugkomen van de duif het teken voor Noach was dat het land weer begaanbaar was. 8: En het geschiedde in de één en zes honderd jaar in de aanvang, op de één van die maand vaste grond het water van op het land en hij deed af Noach het deksel van de ark en hij zag en zie vaste grond het aangezicht van de aarde en in de maand de tweede, op de zeven en twintigste dag van de maand droog het land. En hij sprak God tot Noach zeggende: Ga uit de ark jij, en je vrouw en je zonen en de vrouwen van je zonen met jou al het levende waarvan geldt, met jou, van alle vlees met de vogels en met de dieren en met al het kruipende dat kruipt op het land laat het uitgaan met jou en gedijen op het land en vruchtbaar zijn en talrijk op het land. En hij ging uit Noach en zijn zonen en zijn vrouw en de vrouwen van zijn zonen met hem al het levende, al het kruipende en al de vogels, al wat kruipt over het land naar hun families, gingen ze uit van de ark. Ook hier vallen weer enkele bijzonderheden op aan de omschrijving van de datum. Het eerste opvallende is de uitdrukking en het geschiedde. Daarmee opende niet zozeer het verhaal van de vloed maar daarmee werd het begin van het verblijf van Noach en de zijnen in de ark weergegeven (7:10,11), en het moment dat de ark door JHWH werd gesloten (7:16,17). Hier betreft het de datum waarop geconstateerd wordt dat het water vaste grond geworden is. Inplaats van de eerste, wat gebruikelijk is bij het aangeven van een dag, staat er één. Dat waren we ook tegen gekomen in hoofdstuk 1 en om die reden zou het wel eens kunnen zijn dat het niet JHWH is die de ark weer opent maar God. De verteller wil ons daarmee bij het begin brengen. Dat doet hij nog nadrukkelijker door de manier waarop hij de maand weergeeft. 15 / 21

16 In de één en zes honderd jaar. Zo n omschrijving zonder rangtelwoorden zijn we inmiddels gewend, maar de uitdrukking die daar op volgt lijkt helemaal niet te passen. Inplaats van maand één of eerste maand staat er: in de aanvang. Het is het woord waar het verhaal van het scheppingsvisioen mee opende, zij het dat het daar zonder lidwoord was geschreven. Een duidelijkere aanwijzing dat de schepping hier weer opnieuw begint kan niet gegeven worden. De dag dat het water weer in vaste grond was veranderd zou wel eens als geklonken kunnen hebben. Alleen de uitdrukking aan het einde van dit vers komt niet geheel met het verhaal van het eerste hoofdstuk overeen. Toen daar het dreigende water weg was werd droog land zichtbaar, yabasjah in het Hebreeuws. Hier wordt over het aangezicht van de aarde en vaste grond gesproken (gharavah). Het zal inmiddels niet meer verrassen dat vaste grond de luisteraar naar de uittocht uit Egypte en de intocht in het beloofde land Kanaän bracht. Toen de Israëlieten op de vlucht voor de Farao voor de rode zee stonden strekte Mozes zijn hand uit over de zee en werd het water vaste grond (Ex. 14:21). Dat gebeurde ook toen zij de Jordaan over staken om het beloofde land, het land Kanaän te betreden. Met vaste grond wordt hier duidelijk naar het bevrijdingsaspect verwezen en naar het land van belofte. Op is het water vaste grond geworden en als Mozes vervolgens het deksel van de ark neemt ziet hij dan ook: vaste grond, het aangezicht van de aarde. Die constatering bewoog Mozes niet om de ark te verlaten. Gaan we uit van een maand van dertig dagen dan duurt het nog 57 dagen voordat God aan Noach de opdracht geeft om de ark te verlaten. Dat doet God na de constatering dat het land droog was. Dat was dus de dag dat de raaf stopte met heen en weer vliegen. De raaf zou heen en weer blijven vliegen, zo hadden we in vers 7 immers gelezen, tot het droog was. Was het niet terugkeren van de duif voor Noach een duidelijke boodschap. Het niet terugkeren van de raaf was dat blijkbaar voor God. Vanuit de mythologie is bekend dat de raaf zich in de buurt van de Goden ophoudt. Het is ook de vogel die op Gods bevel de profeet Elia van voedsel voorziet tijdens de hongersnood in Israël onder koning Achab (1 Kon. 17: 2-6). Als dus ook de raaf niet meer terugkeert weet God genoeg en geeft Hij aan Noach de opdracht om de ark te verlaten. Daarna wordt de hele lijst met passagiers weer opgesomd en, of dat nog niet genoeg is, wordt die lijst direct daarop herhaald met de mededeling dat zij inderdaad uit de ark gingen met nog als afsluitende zin (vers 19): naar hun families, gingen ze uit van de ark. Zijn we inmiddels aardig gewend geraakt aan de uitdrukking naar hun aard, hier wordt ineens gesproken over naar hun families. Dat is wel een heel merkwaardige uitdrukking als het om dieren gaat. Die zullen we dan ook niet meer tegen komen. Het lijkt erop dat de verteller hiermee aan wil geven dat het leven in de ark gewoon is doorgegaan en dat de dieren die als koppeltjes de ark ingingen er als gezin weer uitkwamen. Dus de opdracht aan Noach om de dieren te laten gedijen op het land en vruchtbaar te doen zijn, hoefden niet aan de dieren doorgegeven te worden. Daar horen we dan ook niets over, wel dat Noach voor de eerste keer zelf het initiatief neemt tot iets. 8:20-22 En hij bouwde Noach een altaar voor JHWH en hij nam van al de dieren het reine en van al het gevogelte het reine en liet ze opgaan van het altaar. En hij rook JHWH een reuk, de rustgevende 16 / 21

17 en hij zei JHWH in zijn hart: niet doorgaan met neerhalen opnieuw de aarde omwille van de mens ja vormsel van het hart van de mens is kwaad van zijn jonkheid af en niet doorgaan zal ik en opnieuw slaan alle leven zo waarvan geldt, gemaakt. Opnieuw zullen zij er zijn, alle dagen van het land, zaaiing en oogst, en kou en hitte, en zomer en winter, en dag en nacht. Niet onderbroken zullen zij worden. Noach, de rechtvaardige, de man die met God wandelde en zijn hele leven gedaan had wat God hem opdroeg neemt hier, eigenlijk al voor de derde keer, zelf het initiatief. Was het eerst het uitlaten van de raaf, vervolgens het uitlaten van de duif, hier neemt hij het initiatief tot het bouwen van een altaar. Na zijn redding wil hij blijkbaar maar één ding, JHWH danken daarvoor. Inplaats van een keuze te maken offert Noach alle reine dieren en alle vogels die voor zo n offer in aanmerking komen. Het woord dat hier gebruikt wordt voor offer is olah, het eerste offer dat besproken wordt in het boek Leviticus. Daar was het JHWH zelf die Mozes opdracht gaf tot het doen van zulke offers en wel voor de tent der samenkomst. Hier doet Noach het uit zichzelf, nog in het aangezicht van de ark, die hen als schuilplaats had gediend. Het offer wordt ook omschreven als een offer dat JHWH verzoent (Lev. 1:4). Tot drie keer toe wordt er in Leviticus bij de beschrijving van dit offer vermeld dat het JHWH tot een lieflijke reuk is. Daarom wordt zo n offer olah genoemd, een naam die is afgeleid van het werkwoord opgaan ( alah). Dat woord wordt veel gebruikt wanneer mensen de goede kant opgaan, de weg die naar het leven voert. Dit offer bewerkstelligt dat het met de aarde de goede kant op zal gaan, JHWH zal de aarde niet opnieuw neerhalen. Het offer heeft God tot rust gebracht. Dit wordt duidelijk als we de gemoedstoestand in vers 21 vergelijken met de gemoedstoestand beschreven aan het begin van het verhaal (6:5 en 6): en hij zag JHWH ja, talrijk het kwaad van de mens op het land en dat al wat zich vormde door de berekeningen van zijn hart slechts kwaad was heel de dag. En het mistroostte JHWH ja, dat hij gemaakt had de mens op het land en het smartte hem aan zijn hart. In beide stukken wordt gesproken over het hart van de mens en over het hart van JHWH. Het hart van de mens brengt alleen maar kwaad voort. Daar is door de vloed niets aan veranderd. Het bracht kwaad voort en zal dat opnieuw doen. We zien dat het hart van JHWH is veranderd. Was het aan het begin vol smart en spijt, hier is het veranderd in een hart vol van liefde voor de aarde en voor zijn schepping. Die liefde zal hij niet opnieuw in de war laten brengen, zo belooft Hij hier. Enerzijds beluisteren we in deze woorden een hard oordeel dat hier over de mens geveld wordt: Zijn hart zal kwaad voortbrengen en dat zal nooit anders zijn. Anderzijds belooft JHWH dat Hij voortaan alleen zijn eigen hart nog zal laten spreken en zijn daden niet meer zal laten afhangen van wat de mens voortbrengt. Dat in dit verhaal tot twee maal toe beschreven wordt wat zich in het hart van God afspeelt is bijzonder. Vooral ook door wat we daardoor te zien kregen. Eerst de grote teleurstelling van God en zijn reactie daarop en vervolgens dat hij door een mens gerustgesteld wordt. Noach heeft hier de ware intentie van het offer blootgelegd. God reageert ook hier weer als een mens en dat is natuurlijk helemaal niet vreemd. Hoe vaak is al niet gezegd dat de mens naar Zijn beeld geschapen is? Vanuit God bezien betekent dit dat wanneer Hij de mens ziet, Zichzelf ziet. Als er staat dat God teleurgesteld is in de mens betekent dit ook dat Hij teleurgesteld is in Zichzelf. Het einde van de schepping zou ook het einde van Gods visioen inhouden. Als we hier mogen spreken over de barmhartigheid van God dan zegt dit verhaal ons dat die is ontstaan omdat hij in het hart van de mens ook Zichzelf herkent heeft. 17 / 21

18 Waar de mens, als beelddrager van God, toe in staat is, is Hij het ook. Noach heeft met zijn offer het visioen van God hersteld en God spreekt het opnieuw uit als hij zegt dat de normale voortgang van het leven niet meer onderbroken zal worden. Het woord onderbreken brengt ons bij het zegenende gebaar dat God maakte bij de instelling van de zevende dag. De daar gebruikt woorden hielden een belofte en een visioen in (2:2,3): en hij onderbrak op de dag de zevende al het werk waarvan geld, gemaakt. En hij zegende God een dag, de zevende en heiligde hem ja, hij onderbrak al het werk waarvan geldt, hij schiep het God om te af maken. De belofte die in het begin werd uitgesproken wordt hier herhaald en dat plaatst ook deze mythe volledig in de sfeer van een visioen. Het wil de angst van de mens, uitgesproken in dit verhaal wegnemen met de belofte dat het nooit zover zal komen, als hier beschreven. De rechtvaardige, hier uitgebeeld door Noach, zal uiteindelijk de rust en vrede brengen waarnaar de mensheid smacht, niet de machtigen. Zij zijn reeds neergehaald. In Noach wordt de mens gezegend. Met en dankzij hem is er een nieuwe schepping en net als de eerste mens uit Genesis 1 (:28), wordt Noach hier als eerste mens gezegend met dezelfde zegenspreuk die volledig gericht is op het voortbestaan. We wanen ons met deze woorden weer helemaal terug bij het begin zoals dat beschreven staat in hoofdstuk 1. De Schepper-God heeft het laatste woord. V Hoofdstuk 9:1-8 En hij zegende God Noach en zijn zonen en hij zei tegen hen: weest vruchtbaar en wordt talrijk en vult het land en vrees voor jullie en schrik voor jullie geschiedde over al het levende van het land en over alle vogels van de hemel en over alles waarvan geldt, kruipend over de aarde en over alle vissen van de zee. In jouw hand zijn gegeven al het kruipende waarvan geldt, het leeft. Voor jullie zal het geschieden om te eten zoals het groene gewas gegeven voor jullie, alles alleen vlees met zijn ziel, dat is bloed, niet eten zul je het en alleen bloed van jullie eigen zielen, eisen zal ik het 18 / 21

19 uit de hand van alle leven zal ik het eisen uit de hand van de mens, uit de hand van s mans broer eis ik een ziel van de mens een vergieter van bloed van de mens van die mens, zijn bloed zal vergoten worden ja naar zijn beeld, God maakte de mens en jullie: weest vruchtbaar en wordt talrijk, gedijt op het land en wordt talrijk op hem. De opdracht vruchtbaar te zijn klinkt hetzelfde, maar vervolgens vindt er een belangrijke verandering plaats. God lijkt realistischer geworden. Kreeg in Genesis 1 de mens na de opdracht vruchtbaar te zijn ook nog eens de opdracht het land te onderwerpen en over de dieren te regeren, hier lijkt die opdracht vervallen en wordt inplaats daarvan over vrees en schrik voor hen gesproken, die aanwezig is bij de andere schepselen. Vrees heeft te maken met een bepaald soort ontzag. Er wordt vaak gesproken over vrees voor God. Hier wordt door het gebruik van dit woord in ieder geval aangegeven dat er een duidelijk onderscheid zal zijn tussen mensen en dieren. Schrik is een niet veel voorkomend woord en geeft hier vooral de afstand tussen mensen en dieren aan die er zal zijn. Daarom mogen sommige dieren ook gegeten worden net als het groene gewas zo staat er in vers 3. Evengoed moet wel het besef blijven dat ook het dier een ziel heeft, net als de mens. Daarom zal men geen vlees met bloed eten. Van de mens zal men geen bloed vergieten, zij zijn gemaakt naar het beeld van God. Als dit gezegd is herhaalt God de opdracht om vruchtbaar te zijn. Er is alleen één verschil, de bekende trits weest vruchtbaar en wordt talrijk en vult het land, is hier veranderd. Inplaats dat er staat vult het land staat er: gedijt op het land en wordt talrijk op hem. Zoals we de verteller-redacteur van Genesis inmiddels hebben leren kennen is dit niet zonder bedoeling gedaan. Gedijen is een woord dat we regelmatig tegen zijn gekomen als het om de dieren ging maar hier is het een opdracht. Inmiddels weten we dat elke opdracht ook een belofte inhoud en juist hier is het goed om ons dat nog eens te realiseren. Er is namelijk nog maar één plaats in de Tenach waar over het gedijen van mensen gesproken wordt en dat is in Exodus 1:7. Daar staat: zo werden de kinderen van Israël vruchtbaar en gedijden overvloedig..zodat het land met hen vervuld werd. Met deze verandering van de trits wordt nogmaals verwezen naar een belangrijk stuk uit de begintijd van het volk Israël. Het volk gedijde zo goed dat de Farao er bang van werd en maatregelen begon te nemen. Mannelijke baby tjes werden gedood en het volk moest slavenarbeid verrichten. Dat hier over gedijen gesproken wordt betekent dat de mens voortaan ongestoord kan en mag gedijen op het land. Er zullen geen Farao s meer zijn die dat tegen houden. Dat het God ernst is laat hij in het vervolg zien. Tegen Noach en zijn zonen herhaalt hij de belofte die hij gedaan had voor de vloed (6:18), om een verbond met hem te sluiten. Hier spreekt God niet alleen Noach aan maar ook zijn zonen. De nadruk ligt niet alleen meer op het vruchtbaar kunnen zijn, maar ook op het gedijen, ook dat mag nu ongestoord doorgaan. 9:8-17 En hij zei God tegen Noach en tegen zijn zonen met hem, zeggende: en Ik, zie, Ik doe opstaan mijn verbond met jullie en met jullie zaad na jullie 19 / 21