HELP! MIJN HORMONEN SLAAN OP HOL

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HELP! MIJN HORMONEN SLAAN OP HOL"

Transcriptie

1 HET MAGAZINE DAT DEUGD DOET WINTER SPECIAL PRIJSAFSPRAKEN BIJ ARTSEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN v + ÊTE ENQU HOE IR DA SOLI JIJ? N E B E MEE! DO HELP! MIJN HORMONEN SLAAN OP HOL EEN UITGAVE VAN CM ANTWERPEN EDITIE 10 AN NELISSEN OVER DE MENOPAUZE cm23_ant_sturen.indd 1 29/10/13 12:37

2 VRIJGEVIGER KAN NIET! ER IS REEDS EEN SX4 S-CROSS VANAF * Echte vrijgevigheid is zeldzaam, dus kan je er maar best van profiteren. Neem nu de SX4 S-Cross, de nieuwe cross-over van Suzuki: een supervrijgevige gezinswagen, hypercomfortabel en megaruim, voor gezinnen met zin voor avontuur maar ook voor veiligheid. 7 airbags, panoramisch dubbel open dak, een koffer van 430 liter. Beschikbaar in 4x2 en 4x4 met All-Grip-systeem en altijd met 5 jaar garantie en gratis assistance. De nieuwe SX4 S-Cross: wat is echte vrijgevigheid toch mooi. Vooral als die al begint bij euro*. *incl. korting en overnamepremie **voor overname van uw wagen ongeacht de leeftijd. Meer info bij uw deelnemende Suzuki verdeler. Actie geldig op vertoon van dit magazine. : g/km : 4,4-5,9 l/100km RESERVEER UW TESTRIT OP SUZUKI DEELNEMENDE VERDELERS BELAUTO...MORTSEL... 03/ BENTOM MOTORS...DEURNE... 03/ GARAGE DE KONING...KALMTHOUT(Nieuwmoer)... 03/ DE LAET...BOOM... 03/ AUTOBEDRIJF GEENEN...MERKSPLAS / GARAGE GWIJDE...KAPELLEN... 03/ GARAGE L. VAN DE PEER...ZANDHOVEN... 03/ GARAGE CARROSSERIE MAES...KRUIBEKE... 03/ UNIEKE AANBIEDING VOOR ÇAVA LEZERS! OVERNAMEPREMIE VAN ** BELUX EDITO ELKE EURO TELT Tijdens de donkere winteravonden kijk ik vaak liever naar een knapperend haardvuur, dan naar een flikkerend tv-scherm. Op avonden dat geen enkele tv-zender mij kan boeien, duik ik in een boek of tijdschrift, deze çava? bijvoorbeeld. De special in dit nummer gaat over de prijs die jij en ik betalen aan de dokter. Normaal is dat de prijs die de dokter vraagt, maar zodra het om een specialist gaat, weten we niet of dat de correcte prijs is. We weten ook niet hoe die prijs is samengesteld, krijgen er meestal ook geen betalingsbewijs van, kortom: onduidelijkheid troef. Het is de opdracht van CM om de patiënten te informeren, hun belangen te verdedigen en ook spreekbuis en bemiddelaar te zijn naar de betrokken artsen. Eerder dit jaar deden we een grote bevraging hieromtrent en onlangs publiceerden we onze bevindingen met ruime weerklank in de pers. In deze çava diepen we het onderwerp over doktersrekeningen verder uit met de bedoeling een positieve bijdrage te leveren rond dit gevoelige onderwerp. Uiteraard hopen we zo snel mogelijk meer duidelijkheid en rechtszekerheid te creëren. Dit blad bulkt uiteraard ook van andere boeiende artikels, weetjes en agenda s. Alvast prettig leesvoer voor een gezellige winteravond met een fleecedekentje rond de voeten. JOS MUYSHONDT, ALGEMEEN DIRECTEUR Inhoud 04,27,43 GESPOT Cijfers & weetjes 05 HALLO! CM-medewerker in de kijker 06 MENOPAUZE Help, mijn hormonen slaan op hol! 11 STELLING Vrijheid bij kiezen van een naam? 12 SPECIAL afspraken bij artsen 21 VRAAG AAN DE STRAAT Wanneer heb jij voor het laatst gehuild? 23 VERHAAL Grootvader of babysit? 28 SAY CHEESE Verborgen schatten op de rommelmarkt Benieuwd naar de making of van onze covershoot met An Nelissen? Ga dan snel naar Verantwoordelijke uitgever Jos Muyshondt, Molenbergstraat 2, 2000 Antwerpen Bladmanagement Stef Vissers Redactie Peter Lambert, Jeroen Bruggeman, Katelijne Duerinck, Paul Van Roy, Het Salon Concept, fotografie en vormgeving Het Salon Advertenties Publicarto , com@publicarto.be Contact CM Antwerpen, Molenbergstraat 2, 2000 Antwerpen, cava.antwerpen@cm.be çava? is een uitgave van CM Antwerpen en verschijnt in een oplage van exemplaren huis aan huis in het arrondissement Antwerpen. De CM-diensten en -voordelen die in çava? vermeld worden zijn informatief. Bij twijfel of betwisting gelden enkel de statuten en huishoudelijke reglementen. çava? op audio-cd ontvangen? Stuur je naam en adres naar cava.antwerpen@cm.be CM Antwerpen is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de çava?-advertenties. 32 MAATSCHAPPIJ Eenzaamheid bij jongeren 37 ZEG EENS AAA Kerstmenu: indigestie 38 HUILEN Welkom in het tranendal 42 MIJN GEDACHT Stany Crets (acteur) 44 IN HET VOETSPOOR VAN Gejaagd door de klok 48 CM-DEALS Korting voor CM-leden! 50 RESULTATEN SOCIAL MEDIA ENQUÊTE Worden we ongelukkig van social media? 56 CM-AGENDA Plan je activiteiten! + Enquête blz. 53 HOE SOLIDAIR BEN JIJ? cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:37

3 GESPOT 4 Hallo! 1 BEELDENDE KUNST HAPPY BIRTHDAY DEAR ACADEMIE De Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen bestaat 350 jaar. Dat maakt haar de vierde oudste kunstschool ter wereld en de oudste in de Lage Landen. Tijd om dit uitgebreid te vieren. Is kunst een ambacht, of een wetenschap? Moet kunst mooi zijn? Deze en andere vragen komen aan bod tijdens een tentoonstelling over 350 jaar academie. De expo brengt een eigenzinnige mix van oud en hedendaags werk met hoogtepunten uit de collectie van het KMSKA, topstukken van (inter)nationale bruikleengevers en eigen werk uit het bezit van tal van gereputeerde kunstenaars 5 WIE? Marjolijn Dua, CM-medewerkster Antwerpen. WAAR? Fotostudio Antwerpen, maandag 21 oktober, 20u15. WAT? Vrijwilligerswerk bij De Cocoon in Antwerpen, een kinderclub voor dove en slechthorende kinderen en voor horende kinderen met dove ouders. WAAROM? Ik vind het fantastisch om kinderen een leuke middag te bezorgen. CIJFER Wil je dit niet missen? Mail dan naar cava.antwerpen@cm.be. De eerste 5 personen maken kans op een duo-ticket. Meer info vind je op happybirthdaydearacademie.be Nog tot 26 januari 2014 in het MAS. DIEET APPETIJTELIJKE KLEUREN Er zijn heel wat trucjes om minder te eten, maar deze ietwat absurde tip wouden we toch met jullie delen. De Amerikaanse yoga-instructrice Tamal Dodge is ervan overtuigd dat de kleur van je bord je appetijt bepaalt. Rood en geel scherpen de eetlust terwijl blauw ervoor zorgt dat je minder eet. Al zijn er onderzoeken die dat tegenspreken. Het misschien gewoon bij wit servies houden? Wat gebeurt er precies op één minuut in de wereld van het World Wide Web? Google krijgt op 60 seconden te maken met 2 miljoen zoekopdrachten. Er worden zo n 204 miljoen s verstuurd, 1,8 miljoen likes uitgedeeld op Facebook en 1,4 miljoen minuten geskypet met elkaar. Op YouTube wordt 72 uur aan videomateriaal geüpload. We zorgen ervoor dat de kinderen met een blij gezicht naar huis gaan De eerste çava? themawandeling was een succes. Tussen vier- en vijfduizend mensen maakten deze wandeling door het historisch centrum van Gent. Ze gingen op zoek hoe angst doorheen de geschiedenis een spoor trekt in een stad als Gent. Maar er waren onderweg ook tekenen van hoop cm23_ant_sturen.indd 4-5 en vertrouwen. De rebus voor de kinderen met als oplossing Ik ben niet bang voor de boze wolf., leverde volgende winnaars op: Gezinsticket voor Plopsaland: Alexandros Buyle uit Evergem. Gezinsticket voor Plosa Coo: Nele Molenberghs uit Vosselaar. De zoektocht naar de twee wolven was iets moeilijker. De affiches waren te vinden in het Patershol en op de Vrijdagmarkt. Winnaars: Een tweedaagse citytrip: Sophie de KoninckBracke uit Wondelgem Een nachtje pittoresk logeren : Lydia Seghers uit Hemiksem en Carolien Maes uit Beveren-Waas Een ontbijt met bubbels: Boudewijn De Somviele uit Sint-Amandsberg, Ronny Dhont uit SintKruis-Brugge, Sabine Vanderplaetse uit Drongen, Frieda De Clercq uit ElverdingeIeper en Ilse De Dier uit Denderhoutem. Jelle Vermeersch ÇAVA? WANDELING SCHOT IN DE ROOS BENIEUWD NAAR HET VOLLEDIGE VERHAAL VAN MARJOLIJN? Ga dan naar facebook.com/magazinecava 29/10/13 12:38

4 6 MENOPAUZE 7 HELP, MIJN HORMONEN SLAAN OP HOL! De fase waar elke vrouw ooit in belandt: de een heeft de hele dag door vapeurs, de ander merkt het nauwelijks. Toch blijft de menopauze een taboeonderwerp. Onzin vindt actrice An Nelissen (58). Ik lach mij er door. TEKST: Anneleen De Leyn, FOTOGRAFIE: Filip Naudts F*** you, de menopauzemonoloog is de titel van de theatermonoloog die An Nelissen 7 jaar geleden opvoerde. Want je moet fuck you zeggen tegen de menopauze. Je wordt ouder, je staat er voor en je moet er gewoon door. En dan kan je er maar beter mee lachen dan te zitten zeuren en klagen. Hiermee wil ik het taboe slopen, want dat leeft nog altijd. Heel veel vrouwen durven niets te zeggen over hoe zij hun menopauze ervaren. Toen ik het stuk speelde, kreeg ik veel reacties van vrouwen én mannen. Mannen lieten mij weten: Dank u, nu weet ik wat er met mijn vrouw is. Vrouwen bleken soms zelfs niet te beseffen dat ze middenin de menopauze zaten. Vapeurkes Of zij dan geen klachten ondervindt? Tuurlijk wel. Enorme opvliegers, ik heb er soms 25 op een dag. Als je met een opvlieger zit en het water loopt van je gezicht, dan kan je maar beter gewoon zeggen Amai, k heb ne vapeur van hier tot in Tokio en dan lach je sowieso al omdat je het zegt. Ook als ik een vapeur krijg op scène, dan haal ik gewoon mijn zakdoek boven. Gegarandeerd gelach in de zaal. En niets is zo grappig als twee vrouwen die samen vapeurs hebben! Na drie jaar opvliegers raakt 52 De gemiddelde leeftijd waarop een vrouw in menopauze gaat. ze nu wat minder te pas en te onpas in vuur en vlam. Helaas is dat niet bij alle vrouwen zo. Ik neem elke dag een multivitaminecomplex voor de botten en het geheugen, andere nevenverschijnselen van de menopauze. Voor een hormonenbehandeling heb ik bewust niet gekozen omdat ik af wilde van die maandelijkse menstruatie. Vierkant lichaam Een ander nadeel is het verdwijnen van je taille. Op een jaar tijd kan je er helemaal anders uitzien. Je wordt rond of zelfs gewoon vierkant (lacht). Dat zorgt voor paniek bij heel veel vrouwen. Kijk maar naar het aantal vrouwen dat naar anorexia neigt in de menopauze. Die vrouwen eten niet meer uit angst om aan te komen. Laat je als vrouw toch niet doen door die druk van de maatschappij om er eeuwig jong uit te zien! Een mooie oudere vrouw, van wie de handen en gezicht tonen dat ze geleefd heeft, dat is toch een van de schoonste dingen die er is? Tut u op An at en eet altijd gezond. Maar tegen het verdwijnen van je taille kan je niet op. Ik zorg wel dat ik voldoende beweeg. Als ik een paar kilo bijkom, sta ik even op de rem. Maar maatje 36 of 38, dat is niet meer voor mij. Daar heb ik me ondertussen bij neergelegd. Wat niet wil zeggen dat je je niet meer hoeft te verzorgen, integendeel. Tut u op, trek de stad in, drink een goeie cava en geniet van elk moment. AN NELISSEN: Je moet fuck you zeggen tegen de menopauze. Je wordt ouder, je staat er voor en je moet er gewoon door. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

5 8 MENOPAUZE Ouder worden = keiplezant Het enige wat ik niet leuk vind aan ouder worden, is dat je mensen uit je omgeving verliest. Voor de rest is ouder worden keiplezant omdat je slimmer wordt. Je kijkt door de dingen en mensen heen. De menopauze valt dikwijls ook samen met de periode dat je kinderen het ouderlijke nest verlaten. Leuk, want zo heb je weer tijd voor jezelf én je opvliegers (lacht). Eindelijk de kans én tijd om eens zotte dingen te doen. Koop toch maar dat nieuwe paar schoenen of doe een citytrip met je vriendinnen. Alles kan, onder het motto mijn ongemakken maken het mij niet gemakkelijk. En dat marcheert. Machine kapot Het is wel zo dat je vanaf je 50e begint te beseffen dat je al over de helft van je leven zit. Je kan niet meer dromen van WAT IS MENOPAUZE Een vrouw gaat in menopauze wanneer de maandstonden 1 jaar zijn uitgebleven. De hormonenproductie valt stil en dat geeft vaak klachten. Een vrouw is gemiddeld 52 jaar wanneer ze de menopauze bereikt.? 9 wat je binnen 20 jaar nog wil doen. Maar dat geldt evengoed voor mannen natuurlijk. Ik ken veel verhalen van vrouwen die een depressie krijgen in de menopauze. Ze denken: Menopauze, gedaan met m n leven. Nu ben ik alleen nog moeke. Ik zeg dus: geniet ervan nu het nog kan, samen met je man of partner. Ook seks wordt met de jaren beter, dus waarom zou je t in de menopauze laten liggen? En nog een voordeel hierbij: je kan vrijen zonder anticonceptie want je machine is kapot. En wie klachten heeft over een droge vagina, daar bestaan tegenwoordig goede middeltjes tegen. Sociale handicap Professor Herman Depypere is gynaecoloog aan het UZ Gent. Hij is gespecialiseerd in de menopauze en in het optimaliseren van de levenskwaliteit in die periode. Hij doet ook veel Klachten warmteopwellingen of de zogenaamde opvliegers of vapeurs, zweetaanvallen; hoofdpijn; hartkloppingen ; prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, gevoelens van depressie; vermoeidheid of slaapstoornissen; vaginale droogheid; opwindingsstoornissen; urineverlies. Gezondheidsrisico s Verhoogde bloeddruk en overgewicht: risico op hart- en vaatziekten en diabetes. Osteoporose of botontontkalking: risico op botfracturen. cm23_ant_sturen.indd 8-9 onderzoek naar het vroegtijdig opsporen en voorkomen van borstkanker. Gemiddeld gaan vrouwen rond hun 52ste in menopauze. De eierstokken verouderen en produceren steeds minder hormonen. Dat gaat samen met heel wat fysieke en psychische veranderingen, vaak gepaard met klachten zoals de zogenaamde opvliegers of vapeurs, hartkloppingen en vaginale droogheid. Soms zijn de klachten zo fel dat ze een sociale handicap worden. Een vrouw staat bijvoorbeeld voor de klas en heeft soms heel erge zweetaanvallen. Haar leerlingen maken er opmerkingen over, haar zelfvertrouwen neemt af en de vrouw geeft niet graag meer les. Hormonenbehandeling: een risico? In België brengt de gemiddelde vrouw meer dan een Mogelijke behandelingen Hormonen: een lage dosis natuurlijke oestrogeen- en progesteronhormonen. Vitaminen of voedingssupplementen: voor het verzachten van de klachten. Hun werking is nog niet bewezen. En bij de mannen? Ook mannen blijven niet gespaard van hormonale veranderingen. Hoewel de peno- of andropauze geen invloed heeft op de vruchtbaarheid zoals bij vrouwen, zorgt het wel voor een aantal overgangsklachten. Er treedt een vermindering van het mannelijke hormoon testosteron op en spieren maken daardoor plaats voor wat meer vet. Ook borstontwikkeling kan een gevolg zijn van deze hormoonverandering. Je kan de penopauze niet voorkomen, maar door gezond te eten, voldoende te bewegen, stress vermijden, minder alcohol te drinken en niet te roken help je jezelf al een heel eind vooruit. En wanneer deze middeltjes niet helpen is er voor mannen ook een hormoonbehandeling mogelijk. MEER LEZEN? Kom dan naar de Gezondheidsbib van CM, Sint-Jacobsmarkt 49-51, 2000 Antwerpen. Openingsuren: van maandag tot vrijdag van 9 tot 13 uur en op woensdag doorlopend van 9 tot 16 uur. Meer info op gezondheidsbib.be of telefonisch derde van haar leven door in de menopauze. Het is dus belangrijk dat ook die levensfase zo kwalitatief mogelijk is. Daarom schrijven wij vrouwen met klachten een lichte dosis natuurlijke hormonen voor. Uit onderzoek blijkt dat 80 % van de vrouwen geen behandeling volgt tegen kwaaltjes. Van diegenen die dat wel doen, zegt 8 op 10 daarover tevreden te zijn. Veel mensen hebben schrik als ze het woord hormonen horen. De media verspreiden berichten als Vrouwelijke hormonen verhogen de kans op borstkanker met 30 %. Maar wanneer we dit in absolute aantallen bekijken, geven zo n uitspraken een vertekend beeld. De kans op borstkanker verhoogt evenveel als je elke dag 1 tot 2 glazen alcohol drinkt of als je 5 kilogram verzwaart. De kans is dus helemaal niet zo veel groter dan wanneer je geen hormonen neemt. Bovendien bestaat die 30 % verhoogde kans alleen als het om synthetische hormonen gaat, niet om natuurlijke hormonen. Pub portrait studio Niets dan voordelen? Bovendien heeft een lichte dosis hormonen een gunstige invloed op hart- en vaatziekten, wat nog altijd de grootste doodsoorzaak is bij vrouwen. 60 % van de vrouwen sterft aan een hart- of vaatziekte, terwijl maar 3 % effectief sterft aan borstkanker. Ook beschermen hormonen je beter tegen botontkalking. En doen ze klachten zoals vapeurs direct verdwijnen. An Nelissen gaat met de voorstelling Moedermonoloog op tournee. De voorstelling is ook op dvd te koop, met bijhorend gezelschapsspel. Meer info op 29/10/13 12:38

6 PRO & CONTRA TEKST: Hanna Struyvelt & Timothy Puype Terug makkelijk de trap op en af. Volledige vrijheid bij het kiezen van een naam voor je kind! Dankzij m n traplift van ThyssenKrupp Encasa. Onbezorgd blijven genieten van het comfort en de privacy van uw eigen huis? Dat kan! Een traplift van ThyssenKrupp Encasa brengt iedereen veilig en comfortabel naar boven en beneden. Over verschillende verdiepingen. Zelfs al is uw trap erg smal, steil of hebt u een wenteltrap. En dat allemaal dankzij onze unieke monorail. Die is niet alleen veilig en elegant, maar past ook in ieder interieur. Kortom, met een traplift van ThyssenKrupp Encasa blijft alles bij het oude. Behalve natuurlijk het gemak waarmee u voortaan de trap op en af gaat! Voor meer info kan u terecht in één van de onderstaande Thuiszorgwinkels: Tel Tel Tel MERKSEM Oude Bareellei WIJNEGEM Turnhoutsebaan 363 Tel Tel A ASSIST Thuiszorgwinkel cm23_ant_sturen.indd Ilse Denolf De eindverantwoordelijkheid ligt bij de ouders, niet bij de burgerlijke stand. I ThyssenKrupp Encasa, professionele service overal in België. 24 uur per dag, 7 dagen op ANTWERPEN Amerikalei KONTICH Drabstraat 11A 2920 KALMTHOUT Kapellensteenweg 73 PRO k vind het vreemd dat de burgerlijke stand zoveel te zeggen heeft over de namen die gekozen worden. De verantwoordelijkheid ligt bij de ouders. Het is hun kind dat de naam zijn hele leven moet dragen. De burgerlijke stand mag ouders er wel op wijzen als een naam ongepast is. Een naam botweg weigeren, kan niet, tenzij het gaat om namen zoals Jezus, Adolf, bijvoorbeeld. Omdat in elke gemeente een andere ambtenaar beslist over de goedkeuring van namen denk ik dat er willekeur heerst. Iedereen heeft zijn eigen mening over al dan niet ongepaste namen. Eén centrale instantie die daarover beslist, lijkt me veel beter. Zelf hadden we voor de naam Nokke gekozen, maar die naam kon niet onmiddellijk goedgekeurd worden. De reden? Er was nog geen enkele Nokke in België en dus moest de naam voorgelegd worden aan de bevoegde instanties in Brussel. Uiteindelijk hebben we een week moeten wachten voor we de bevestiging kregen dat we onze zoon mochten noemen zoals wij dat wilden. Comfortabel, veilig en gebruiksvriendelijk! 11 CONTRA Een naam draag je je hele leven lang met je mee. Je ouders hebben die voor jou gekozen, maar de burgerlijke stand heeft het laatste woord en kan bepaalde namen weigeren. çava? vroeg de mening aan twee experts. Ronny Willems E.T. is een voornaam die we geweigerd hebben. H Ilse Denolf werkt bij een communicatiebureau en is de mama van Nokke en Cisse. et is belangrijk dat wij ouders op mogelijke problemen wijzen. Verkleinwoorden kunnen, maar kinderen zijn later vaak niet blij met die keuze. Het staat ook in de wet, Art. 1 van 15 mei 1987, dat de ambtenaar van de burgerlijke stand in de geboorteakte geen voornamen mag opnemen die aanleiding geven tot verwarring of het kind kunnen schaden. We moeten gelukkig maar uitzonderlijk ingrijpen. Enkele situaties waarin we dat wel hebben moeten doen zijn: bij voornamen die het kind kunnen schaden zoals Hitler of E.T., wanneer de voornaam aanleiding kan geven tot geslachtsverwarring bv. Jef voor een meisje, wanneer de combinatie van vooren achternaam het kind kan schaden bv. Bloem Pot of indien familienamen gebruikt worden als voornaam. Om hierover te beslissen, bekijkt de ambtenaar situatie per situatie. Meestal zijn er geen discussies, maar bij twijfel wordt het advies van het parket altijd opgevolgd. Ronny Willems is diensthoofd van de Dienst Burgerzaken van Turnhout. HEB JIJ EEN MENING OVER DEZE STELLING? Deel ze op facebook.com/magazinecava! 29/10/13 12:38

7 12 SPECIAL PRIJSAFSPRAKEN 13 WIE A ZEGT MAG GEEN B VRAGEN Om de een of twee jaar zitten de mutualiteiten samen met de artsen om af te spreken hoeveel ze mogen vragen aan hun patiënten. Artsen die zich aan de afspraken houden worden geconventioneerd genoemd. Maar blijkbaar houdt niet elke arts zich aan die vastgelegde prijzen. CM wil duidelijkheid scheppen en opkomen voor de rechten van de patiënt. Want die is uiteraard de dupe als er te veel wordt aangerekend. TEKST: Femke Coopman & Willem-Jan Van Ekert, ILLUSTRATIE: Pieter Van Eenoge cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

8 14 SPECIAL PRIJSAFSPRAKEN 15 Een dokter die geconventioneerd is, moet zich houden aan de vastgelegde tarieven, bijvoorbeeld voor een consultatie. Nietgeconventioneerde artsen, mogen voor eenzelfde consultatie een hoger bedrag aanrekenen. Om het helemaal ingewikkeld te maken: er zijn ook artsen die gedeeltelijk geconventioneerd zijn. Zij combineren dus beide systemen, maar zijn dan wel verplicht om duidelijk aan te geven wanneer ze welk tarief hanteren. Bent u nog mee? CM en de makers van het VRT-programma VOLT waren dat alvast niet: zij hielden, elk op hun manier, in oktober een onderzoek. Voor alle duidelijkheid: het merendeel van de artsen houdt zich wel degelijk aan de afspraken. Toch waren de artsenverenigingen niet te spreken over de resultaten van het CM-onderzoek. Hebben ze iets te verbergen? Het doktersbriefje Misschien is het je wel eens opgevallen wanneer je het bekende groene of witte briefje bekijkt dat je krijgt na elk bezoek bij de dokter. Onderaan vult die netjes het bedrag in dat je moet betalen. En dat doe je dan ook. Maar zijn we niet te nonchalant of geloven we niet te snel het zal wel zo zijn. Misschien hebben we wel andere zorgen dan wat het kosten zal. Controleer jij je getuigschrift wel eens? En waarom staat er soms gewoon Ja of Ok ingevuld in de plaats van het bedrag? Weet jij of je arts aan geconventioneerde tarieven werkt? En als hij dat niet doet, maar je bent wel bij hem voor een uitgebreide behandeling, vraag je dan waar je je aan kunt verwachten? Doen! Zorg is niet goedkoop, maar, zo zegt nationaal secretaris van CM Tom Joos, we gaan ervan uit dat je in België verzorgd kunt worden zonder dat je bijkomende verzekeringen nodig hebt. De conventie Van wat je aan de arts betaalt, krijg je gemiddeld 75 % terug van het ziekenfonds en is 25 % voor jouw rekening. Al zijn artsen niet verplicht om dat persoonlijk aandeel te vragen en kan het ook dat ze je meer aanrekenen. En meer vragen mag, als ze niet geconventioneerd zijn. Het komt ook voor dat artsen gedeeltelijk geconventioneerd zijn, bijvoorbeeld bij een specialist die in het ziekenhuis aan conventietarieven werkt en in zijn privépraktijk niet. Ann De Kerpel, domeinverantwoordelijke Gezondheidszorg bij CM Midden-Vlaanderen: Het kan dat je in het ziekenhuis een gynaecoloog bezoekt die nog een extra onderzoek wil en je volgende week uitnodigt in de privépraktijk, maar daar gelden misschien andere tarieven en dat zeggen ze er niet altijd bij. Al is het ook weer niet zo dat je per definitie minder betaalt in het ziekenhuis dan in de privépraktijk. Het is in elk geval belangrijk om daar afspraken rond te maken. De conventie biedt tariefzekerheid aan de patiënten en die kunnen dan zelf nog altijd kiezen welke arts ze raadplegen. VOOR ALLE DUIDELIJKHEID: HET MERENDEEL VAN DE ARTSEN HOUDT ZICH WEL DEGELIJK AAN DE AFSPRAKEN. Niet akkoord Het totaal aantal geconventioneerde artsen blijft al jaren min of meer stabiel, maar de verschillen tussen de specialiteiten zijn enorm. Om er één voorbeeld uit te pikken: bij de dermatologen is de meerderheid gedeconventioneerd. Dokter Johan Snauwaert verklaart: De honoraria of CM bevroeg tussen eind september 2012 en eind juni 2013 patiënten die naar de specialist waren geweest. Een dag nadat ze een terugbetaling ontvingen van CM, kregen ze een waarin gevraagd werd welk bedrag ze werkelijk betaald hadden. Het officiële, met de ziekenfondsen afgesproken tarief was vooraf ingevuld op het formulier. Daarnaast vroeg de enquête of de arts geconventioneerd was op het moment van de raadpleging of niet. Waarom specialisten en geen huisartsen onderzocht? Op basis van de resultaten van eerdere HET ONDERZOEK CM KRIJGT REGELMATIG KLACHTEN BINNEN VAN HUN LEDEN DIE VINDEN DAT ZE TE VEEL BETALEN NA EEN BEZOEK AAN DE SPECIALIST. TIJD OM DAT TE ONDERZOEKEN. onderzoeken en de signalen die CM binnenkrijgt van haar leden, weet CM dat het probleem van hoge supplementen voor patiënten zich eerder manifesteert bij specialisten dan bij huisartsen. CM stuurde s uit, CM-leden deden mee aan het tariefonderzoek. Uit de studie blijkt dat bij 23 procent van de consultaties bij volledig geconventioneerde 23% specialisten meer aangerekend wordt dan het afgesproken tarief (een afrondingsmarge tot op een halve euro niet meegerekend). Vooral bij de geconventioneerde gynaecologen (49 procent van de consultaties), de cardiologen (35 procent) en de neus-, keel- en oorartsen (32 procent) loopt de patiënt het risico meer te moeten betalen. Het gaat over artsen-specialisten die consultaties uitvoeren bij niet-gehospitaliseerde Bij 23 % van de consultaties bij volledig geconventioneerde specialisten wordt meer aangerekend dan het afgesproken tarief patiënten. Voor prestaties tijdens een ziekenhuisopname bestaat er immers wel al een gereglementeerde factuur. Voorzitter Marc Justaert: De geconventioneerde specialisten hebben zich geëngageerd om enkel de afgesproken tarieven aan te rekenen. Ze ontvangen daar ook sociale voordelen voor. Wij verwachten dus niet meer of minder dan dat ze zich hier aan houden. CM wijst er met nadruk op dat de grote meerderheid van de geconventioneerde specialisten zich aan de afgesproken tarieven houdt. Bij geconventioneerde specialisten die supplementen vragen, betaalt een patiënt gemiddeld 9 euro meer dan het afgesproken tarief. En voor een vierde van deze doktersbezoeken is het supplement zelfs hoger dan 11,3 euro. Niet-geconventioneerde specialisten moeten zich Ivo Mechels van TestAankoop op twitter: #CM groot gelijk ivm eis vr meer transparantie statuut geconventioneerde specialisten #testaankoop steunt CM & eist maar controles en boetes. De Belgische artsenvereniging: Het is opmerkelijk dat bijna de helft van de DE CONCLUSIE REACTIES niet aan de afgesproken tarieven houden. In 44 procent van de consultaties vragen zij toch geen supplementen. Wanneer ze wel een supplement vragen, bedraagt dat gemiddeld 13,5 euro, met ook hier verschillen tussen de specialismen. niet-geconventioneerde artsen toch de tarieven van dit akkoord respecteren. Er zijn ook veel artsen die hun praktijk niet financieel draaiende kunnen houden met de karige terugbetalingstarieven. Huur, personeel, afschrijvingen, informatica en andere infrastructuur, alles moet vanuit die beperkte honoraria worden betaald. Echte substantiële bijkomende honoraria vragen als een arts zich verbonden heeft om de tarieven te respecteren kan niet voor de BVAS. Daar zeggen we hetzelfde als de CM. Uit twee ruiven eten kan niet de bedoeling zijn van het akkoordensysteem: én genieten van de sociale tegemoetkoming door het RIZIV ( 4.444,05 in 2013) die het systeem voorziet voor de artsen die zich houden aan de afgesproken tarieven én bovendien ook substantiële supplementen aanrekenen, dat is voor de BVAS onaanvaardbaar. De BVAS heeft in het akkoordensysteem immers voorzien dat artsen kunnen kiezen tussen twee mogelijkheden: onderhandelende afgesproken tarieven met een sociaal statuut of vrije tarieven zonder sociaal statuut. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

9 16 SPECIAL PRIJSAFSPRAKEN 17 VEEL MENSEN KIEZEN VOOR EEN GEDECONVENTIONEERDE ARTS. SOMS ZONDER HET TE WETEN, SOMS SPECIAAL VOOR ZIJN REPUTATIE. erelonen zijn destijds vastgelegd met het oog op mensen die zonder afspraak op consultatie komen. Twee derde van ons inkomen hangt af van de consultatie-erelonen en net die zijn aan de lage kant, en als je er bovendien rekening mee houdt dat de kosten van praktijk voeren kabinet, locatie, verbruikskosten, eventueel nog iemand aan het secretariaat de laatste jaren flink de pan uit swingen, dan is het niet zo vreemd dat we voor deconventie kiezen. Of het conventietarief voor hem dan helemaal niet haalbaar is? Als ik geconventioneerd zou werken, dan denk ik dat ik de deuren moet sluiten. Tenzij ik mijn geneeskunde op een andere manier beoefen en net zoals in Nederland zeg dat je per keer maximum 1 probleem mag bespreken en na 7 minuten gegarandeerd weer buiten bent. Maar dat wil ik niet. Ik wil de mensen kunnen bekijken, hen ondervragen en onderzoeken om tot de juiste diagnose te komen. Ik heb ook de indruk dat patiënten eerder voor kwaliteit gaan dan voor waar ben ik het goedkoopst gesteld. Daarmee zeg ik niet dat geconventioneerde artsen minder goed werken, maar ik zou het niet op die manier kunnen. Het blijft een moeilijke kwestie. Wat kost dat... Veel mensen kiezen voor een gedeconventioneerde arts. Soms zonder het te weten, soms speciaal voor zijn reputatie. Dan is het toch een aanrader om op voorhand zicht proberen te krijgen op hoeveel het gaat kosten? Ann De Kerpel: Je mag dat zeker en vast vragen. De kans is reëel dat de specialist antwoordt dat hij dat moeilijk kan bepalen, want hij weet nog niet wat hij allemaal gaat moeten doen. En voor een deel is dat ook zo. Maar dring dan toch aan, zeker als het om een langere behandeling gaat: Hoeveel supplement rekent u? Hoeveel is uw honorarium? Hoeveel vraagt u extra? In principe zou je zelfs tarieven kunnen gaan vergelijken, maar dat gebeurt zelden. Ik denk dat patiënten op dat moment vaak in een te afhankelijke situatie zitten. Mensen maken die vergelijking bijvoorbeeld wel bij orthodontisten. Dan gaat het niet meteen om een medisch moeilijke situatie, een behandeling moet niet van vandaag op morgen en het gaat toch om iets dat vrij duur is. Als er kanker vastgesteld wordt, zijn mensen zodanig overdonderd door het nieuws dat ze nog vooral aan genezen denken. De financiële reflex komt vaak pas later.... officieel? Er zijn ook behandelingen waarbij al een deel op voorhand gevraagd wordt, zeker als er persoonlijke zaken zoals een beugel aangemaakt moeten worden. Dat mag, maar vraag ook dan een betaalbewijs. Je hebt daar als patiënt recht op. En als de dokter daar niet om staat te springen? Dan wil dat wellicht zeggen dat hij niet alles wil aangeven. Vergelijk het met de garagist of de cafébaas. Als er een bewijs van is, dan is het ook officieel geregistreerd. Staat er op het getuigschrift 200 euro, dan brengen wij hier bij de verwerking ook 200 in, ook al krijg jij nog altijd maar 75 terug. Die 200 euro is dan gekend bij het Riziv, bij de belastingen. Noteert je dokter 100 euro, maar vraagt hij er 200, dan geeft hij 100 euro niet aan. In het ziekenhuis Veel specialisten voeren een deel van hun praktijk in een ziekenhuis. En zo n ziekenhuis vindt het wel belangrijk om zicht te hebben op de bedragen die hun artsen aanrekenen. John Buyckx is gedelegeerd bestuurder van het Gentse Sint-Lucas: Wij kunnen dat voor 70 à 80 % goed inschatten omdat wij veel centraal innen. Alleen de zuivere consultatiebedragen betalen patiënten rechtstreeks aan de arts. Wij gaan er wel van uit dat geconventioneerde artsen ook het conventietarief toepassen. Bovendien zijn wij een, wat wij noemen, sociaal ziekenhuis. Wij willen voor iedereen bereikbaar zijn en de drempel zo laag mogelijk houden, onder meer door aan zo goedkoop mogelijke tarieven te werken. Daaruit volgt ook dat wij graag zouden hebben dat meer artsen geconventioneerd zouden werken, maar we kunnen en willen hen daar niet toe dwingen. Dure vogels In de praktijk blijken nogal wat specialisten dure vogels, en dan hebben we het niet meer zozeer over het Sint-Lucasziekenhuis. Maar één van de discussies gaat wel over de financiering van ziekenhuizen in het algemeen. Om rond te komen zouden zij extra bijdragen vragen aan hun specialisten die op hun beurt en via supplementen de rekening presenteren aan hun patiënten. Volgens John Buycxk is de concurrentiestrijd, zeker in een stad met verschillende ziekenhuizen dicht bij elkaar, geen geheim: Elk ziekenhuis probeert zich te profileren als het beste van de regio om zo voldoende patiënten aan te trekken. Dat is tegelijk logisch en onlogisch, want als je moet investeren in zware medische apparatuur, dan lijkt het mij mooier als één ziekenhuis kon kiezen voor een bepaald type, een ander ziekenhuis voor een ander type apparatuur en dat ze patiënten naar elkaar zouden doorverwijzen. Anderzijds hoor je mij ook niet zeggen dat er te snel of ondoordacht geïnvesteerd wordt. Elk ziekenhuis probeert zijn aanbod volledig te houden en wil een patiënt van begin tot einde kunnen helpen. Maar dat we dat zouden verhalen op onze specialisten, vind ik een krom verhaal. Het is inderdaad zo dat artsen een bijdrage leveren om allerlei kosten te dekken. Maar ik kan niet bevestigen dat dat onmiddellijk doorgerekend wordt. Het is wel waar dat alle ziekenhuizen ondergefinancierd zijn. De bijdrage van de overheid is onvoldoende om de werkingskosten te dragen, dus hebben we andere inkomsten nodig: Welke sociale voordelen ontvangt een geconventioneerde arts? Een arts die zich (deels) conventioneert, ontvangt jaarlijks een bedrag om te investeren in een verzekering voor pensioen, overlijden en invaliditeit. Voor 2013 bedraagt deze som euro voor volledig geconventioneerde artsen en euro voor gedeeltelijk geconventioneerde artsen. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

10 18 SPECIAL PRIJSAFSPRAKEN 19 onze specialisten, maar ook de apotheek. Tom Joos vult aan: Er zijn elk jaar studies, de MAHA-studies door Belfius, en uit de laatste blijkt dat 1 op 4 ziekenhuizen met verlies draait. Natuurlijk zijn cijfers altijd voor interpretatie vatbaar. Zo zien we dat sommige ziekenhuizen enorme provisies hebben aangelegd. Dan is het natuurlijk niet verwonderlijk dat er op zijn minst boekhoudkundig verlies ontstaat. De ziekenhuizen krijgen een verpleegdagprijs per dag dat een patiënt in het ziekenhuis verblijft, maar ze halen inderdaad ook een deel uit de honoraria van geneesheren. En dat is niet abnormaal, want die artsen opereren in een infrastructuur die niet van hen is. Opname Het blijft een discussie en voor de patiënt telt eigenlijk maar één ding: het kan vlug oplopen eens je in het ziekenhuis terechtkomt. Dat weet ook Ann De Kerpel: Als je kiest voor een éénpersoonskamer, dan mogen ook geconventioneerde zorgverstrekkers extra vragen. Alles op een rijtje: het ziekenhuis rekent supplementen voor die kamer, de gynaecoloog die je bij de bevalling geholpen heeft doet hetzelfde, maar ook de anesthesist of degene die een bloedonderzoek gedaan heeft en die je nauwelijks gezien hebt. Als je je factuur binnen de perken wil houden, kies je dus best voor een tweepersoonskamer en uiteraard voor een geconventioneerde dokter. Tenzij je natuurlijk een Hier hebben ze leuke plekjes om bij te babbelen Onze dochters hebben het naar hun zin in onze Regatta wijk. Geweldig. Het park en het Galgenweel voor de deur kregen we er gratis bij. De tramhalte in de buurt ook. Een stapje in de wereld of een stapje in het park. Het is hier alle dagen genieten. Bezoek onze MODELAPPARTEMENT elke zondag tussen 11u. en 14u. Gelegen HC Pernathlaan (ingang Blancefloerlaan thv sporthal) volg de bewegwijzering) CAVA_122013_160x115_woningLEEFT.indd 1 cm23_ant_sturen.indd Derdebetaler Wij zijn het in België zo gewoon dat we zelf voor onze zorg betalen en nadien een briefje indienen bij het ziekenfonds. Maar er bestaat ook een andere mogelijkheid: het systeem van Derdebetaler. Tom Joos: Een huisarts kan hiervan gebruikmaken bij patiënten die het financieel moeilijk hebben en ook bij een ziekenhuisopname is het mogelijk zodat je enkel het remgeld en eventuele supplementen betaalt. De rest van de factuur wordt rechtstreeks aangeboden aan Derdebetaler. Medische huizen Alle onduidelijkheid rond geconventioneerd zijn of niet, het niet invullen van een bedrag op het getuigschrift en het feit dat sommige artsen eisen dat je contant betaalt, roepen natuurlijk vragen op. Je zou bijna denken dat niet alles even officieel verloopt. Dergelijke onduidelijkheid is er niet bij de Medische Huizen en Wijkgezondheidscentra. Je schrijft je bij zo n centrum in, gaat er zonder te betalen langs wanneer het nodig is en zij krijgen per patiënt elke maand een vast bedrag. Voortrekker Jan De Maeseneer: Het grootste nadeel van een betaling per prestatie is dat het artsen niet stimuleert om aan preventie te werken. Een arts heeft op die manier geen belang bij gezondheid, alleen bij ziekte. Een verpleegkundige die een diabetespatiënt leert om zelf voor de inspuitingen te zorgen, ziet een inkomen verloren gaan. Wij wilden werken aan zelfredzaamheid, aan meer preventie en aan beter overleg, maar daar was een andere financiering voor nodig. Daarom krijgen de wijkgezondheidscentra sinds dit jaar een vast budget. Ze krijgen dus maandelijks een bedrag voor de gemiddelde zorgnood van een patiënt in dat centrum. Dokter De Maeseneer is overtuigd: Het is rechtvaardig en krachtig. Onderzoek heeft trouwens uitgewezen dat wijkgezondheidscentra helemaal niet duurder zijn, onder meer doordat de patiënten minder consumeren bij specialisten. ENKELE RICHTLIJNEN Dit moet je zeker doen! Zorg dat je een bewijs hebt van wat je betaalt: het getuigschrift, het briefje van bankcontact... Als je achteraf twijfelt, heb je iets tenminste een bewijs in handen voor het ziekenfonds. Vraag niet alleen hoeveel de operatie gaat kosten, maar ook hoeveel je terugkrijgt van het ziekenfonds. Informeer bij je arts en ga nadien eventueel ook even je licht opsteken bij CM. Ziekenhuizen verschillen onderling wel een beetje, maar je weet toch ongeveer waar je op met rekenen. Laat je ziekenhuisfactuur controleren. De dienst patiëntenrechten en ledenverdediging van CM kijkt met plezier na of de aangeboden factuur correct is. In de meerderheid van de gevallen is dat wel zo, maar het kan soms dat er bedragen op staan die niet voor rekening van de patiënt zijn. Als je vragen of twijfels hebt, dan kan CM je zeggen wat wel of niet mag. CM komt op voor haar leden Als je in aanvaring komt met een zorgverlener, bijvoorbeeld over de behandeling of over de aangerekende prestaties, of als je op een andere manier in de knoop geraakt met het systeem, zal de dienst Ledenverdediging van CM je zaak ter harte nemen, desnoods tot voor de rechtbank. De eerste stap is altijd een gesprek met een van onze medewerkers op het CM-kantoor in je buurt, zodat je kunt overleggen welke initiatieven het meest aangewezen zijn om tot een oplossing te komen. Extra zekerheid Een CM-hospitalisatieverzekering is geen overbodige luxe. Want bij een ziekenhuisopname kan de factuur aardig oplopen omdat de ziekteverzekering niet alle kosten terugbetaalt. Op vind je meer informatie over de bijkomende verzekeringen van CM of kom even langs het CM-kantoor in je buurt. Of een arts geconventioneerd werkt of niet, vind je op de website van CM. Je kunt het ook navragen in het ziekenfonds of in het ziekenhuis. Maar de website is heel gebruiksvriendelijk: zoek je bijvoorbeeld een tandarts dichtbij, dan zie je in het lijstje meteen wie wel of niet geconventioneerd is. Voor meer informatie verkoop@vooruitzicht.be of bel ons op privéverzekering hebt die ook supplementen betaalt. Daarom deze tip: vraag aan je arts wat je operatie zal kosten op basis van een tweepersoonskamer. Je kan op de ziekenhuistarieven vergelijken. Dit geeft je alvast een beeld van wat de operatie gemiddeld zou mogen kosten, en wat andere ziekenhuizen uit jouw regio voor dezelfde operatie vragen. 17/10/13 11:27 29/10/13 12:38

11 TEKST & FOTOGRAFIE: Hanna Struyvelt VRAAG AAN DE STRAAT 21 Wanneer heb jij voor het laatst gehuild? Elke editie trekt çava? de straat op en bevraagt een aantal voorbijgangers. Deze keer stelden we hen de vraag wanneer ze voor het laatst de tranen lieten vloeien. Pub Tandprothese PIERRE (Maastricht) Anderhalf jaar geleden bij de geboorte van mijn kleinkind. Dat waren tranen van geluk. Daarvoor was het heel lang geleden dat ik nog geweend had. Wij mannen doen dat niet zo vaak. MELISSA (Antwerpen) Eergisteren toen ik werd afgewezen. Ik had een bericht gestuurd naar de jongen waar ik al een tijd verliefd op ben, maar hij liet mij weten dat hij geen tijd heeft voor een relatie. JORDY (Haasdonk) Een uur geleden nog. Ik heb op school problemen met verschillende leerkrachten en daarnet is een discussie uit de hand gelopen en ben ik beginnen wenen. EVA (Kortrijk) Een paar weken geleden, op mijn kot. Als West-Vlaamse in Gent voelde ik mij op dat moment erg eenzaam. Alles was hier nieuw voor mij en ik wist mijn weg niet. Gelukkig is dat nu beter. TOM (Turnhout) Dat is jammer genoeg nog maar drie weken geleden. Toen vertelde mijn vrouw dat ze ons huwelijk niet meer zag zitten en wou scheiden. BRUNO (Merelbeke) Toen mijn grootnonkel begin juli overleed. Hij had de mooie leeftijd van 91 jaar, maar aangezien ik een groot deel van mijn jeugd bij hem doorbracht, had ik het daar moeilijk mee. HEB JIJ ONLANGS GEHUILD? Op facebook.com/magazinecava kan je je verhaal delen! cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

12 22 XXX XXX GROOTOUDER OF BABYSIT? 23 GROOTOUDERS: MEER DAN EEN GOEDKOPE BABYSIT? MONIC: Ik geniet heel hard van mijn kleinzonen, maar ik heb ook behoefte aan rust en structuur. Kinderen zijn van iedereen. Hoe houd je de kinderopvang betaalbaar? Simpel, door je eigen ouders in te schakelen, denken heel wat jonge en niet zo jonge ouders. Voor de meeste grootouders staan de momenten met de kleinkinderen gelijk aan puur plezier. Terwijl sommige opa s en oma s dag en nacht bij hun kleinkinderen willen zijn, kiezen anderen er bewust voor om gedoseerd te genieten van al dat jong geweld. TEKST: Eva Hugaerts, FOTOGRAFIE: Studio 37 De grootouders van 2013 zijn niet meer dezelfde als pakweg een generatie geleden. Medioren en senioren werken vaak nog met twee, zijn zelf heel actief en hebben dikwijls ook een druk sociaal leven. Oppassen op de kleinkinderen, graag, maar dan wel als het past in de agenda. Het is vrijdag 18u. Er wordt aangebeld bij Monic (70) en een tel later komen rappe kindervoetjes de trap opgerend. Oscar (6) en Avil (bijna 3), de twee kinderen van zoon Frederic, komen binnengestormd en vertellen hun avonturen aan bobonne. Na de eerste enthousiaste minuten vallen de twee wat stil en beginnen ze met hun favoriete bezigheden bij bobonne : piraten tekenen voor Avil, spelletjes spelen op de computer voor Oscar. Nu kan ook Monic tot rust komen. Ik geniet heel hard van mijn kleinzonen, maar ik heb ook behoefte aan rust en structuur. Op vrijdagavond pas ik op hen en op Mathis (13), de zoon van mijn dochter, en ik ben blij dat hij mee kan helpen met de kleintjes, cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

13 24 GROOTOUDER OF BABYSIT? VERHAAL 25 KIEZEN VOOR EEN ANDERE LOOPBAAN vertelt Monic. Oscar en Avil blijven slapen en zaterdagmiddag worden ze weer opgepikt. De vrijdagavondregeling is spontaan gegroeid. Het leek een goed idee om die regelmaat van het logeren bij hun grootouders erin te krijgen. Aangezien Mathis al op vrijdag kwam, vond ik het evident dat zij ook mochten komen. De kinderen van Monic mogen haar ook in de week contacteren als er een opvangprobleem opduikt. Maar ik heb veel engagementen: ik geef nog les in schilderen en kalligrafie. Deze zomer was ik bijna tweeënhalve maand weg voor workshops schilderen. Na elke workshopweek, kwamen de kleinzonen wel op bezoek. Zo n hele periode zonder kleinkinderen vond ik te lang. Zeker nu ze nog zo klein zijn. Monics kinderen houden rekening met haar drukke agenda. Als ik zeg dat morgen niet lukt, maar zondag wel, dan passen ze zich aan, tenzij het om een noodgeval gaat. Ik heb de luxe van alleen te zijn, ik moet nooit vragen aan mijn partner of het wel past. Dan ben ik ook de baas, lacht ze. Ik heb ook graag dat ze mij lang genoeg op voorhand vragen om op te passen. Uiteindelijk kiezen mensen zelf voor kinderen, ze moeten niet verwachten dat grootouders alles laten vallen voor de kleinkinderen. Op tijd zijn is voor mij ook belangrijk. Als we een bepaald uur afspreken, wil ik niet dat ze een half uur te laat zijn. Dat lijkt misschien niet veel, maar dan ben ik in mijn hoofd al bezig met het volgende. Merkt ze een verschil in het omgaan met haar eigen kinderen toen ze klein waren en met haar kleinkinderen vandaag? Ik ben veel rustiger en minder snel bang. Bij elke sprong zag ik vroeger allerlei doemscenario s opduiken. Ik kan vandaag veel beter het risico inschatten. Ik laat ze met plezier in bomen klimmen wat ik als kind zelf nooit mocht en dan ben ik een tikkeltje jaloers. Wat moet dat leuk zijn! Monic wil haar kleinzonen graag bepaalde zaken meegeven. Ik vind het essentieel dat kinderen andere werelden leren kennen en niet in de veilige cocon van het gezin blijven. Kinderen zijn niet alleen van dat gezin, ze zijn van iedereen. Ze leven niet in een bubbel. Ze gaan naar school met andere kinderen en merken verschillen heel vlug op. Ik wil hen meegeven dat we onze deuren en harten moeten openzetten. Eric (67) en Lucie (66) zijn de grootouders van, Laure (7) en Senne (5), de kinderen van hun zoon Hans, en van Arjen (7) en Jasper (5), de zoontjes van dochter Els. Ze staan dag en nacht klaar voor hun kinderen en kleinkinderen. We beleven onze tweede jeugd. Hun week als grootouder kan heel druk zijn. Vooral in de grote vakantie. Alle ouders gaan werken, dus moet er opvang worden voorzien voor de kinderen. Dat komt neer op een week bij Arjen en Jasper, en dan een week bij Laure en Senne. Op woensdag pendelen ze elke week zo n 80 kilometer tussen Dikkele en Bellem. We staan op om halfzeven en gaan langs bij de bakker voor koffiekoeken. We brengen Arjen en Jasper s ochtends naar school en halen ze af. Dan zorgt Lucie voor het eten en in de namiddag voetballen en zwemmen de jongens met mij. Gewoonlijk letten we vrijdagnamiddag na school op Laure en Senne en brengt Erik ze s avonds rond zeven uur naar huis. Dan zitten ze op tijd in bed, vertelt Lucie. Altijd paraat Ze vinden het de normaalste zaak van de wereld om altijd klaar te staan voor de kleinkinderen. Eric: 50 jaar geleden was het vrouw aan de haard, en dan had je dat probleem van opvang niet, nu werken Eric & Lucie: 50 JAAR GELEDEN WAS HET VROUW AAN DE HAARD, EN DAN HAD JE DAT PROBLEEM VAN OPVANG NIET, NU WERKEN DE MEESTEN VANDAAG MET TWEE. WIJ PASSEN ONS ZONDER PROBLEEM AAN DEZE REALITEIT AAN. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

14 26 GESPOT GROOTOUDER OF BABYSIT? TIPS GROOTOUDERS VOOR DUMMIES Opvoeden anno 2013 is niet langer een makkie was het dat ooit wel? en ook grootouders weten soms niet meer van welk hout pijlen maken. Hun rol kan veranderen naargelang de structuur van het gezin van hun kinderen evolueert. Dat hoeft geen reden tot paniek te zijn. Goede afspraken en veel liefde! vormen de beste garantie voor een geslaagd grootouderschap. Hét handboek bestaat niet, maar wel handige tips: Vertel je kinderen nog voor je grootouder bent wat je leuk zou vinden. Vraag je kinderen concrete vragen zoals: Mag ik het flesje geven?. Voor jezelf opkomen brengt verandering, achteraf bellen om te zeggen dat je je gepasseerd voelt niet. Het is belangrijk om je kinderen te respecteren in hun ouderrol. Een evenwicht zoeken tussen er zijn en loslaten. En durven toevoegingen te doen. Maak goede afspraken als het op zaken als kinderopvang aan komt. Bij het oppassen kan je heel wat leuke activiteiten doen: samen een boekje lezen, samen knutselen of schilderen,... Zaken waar ouders niet altijd tijd voor vinden en die je kleinkinderen fijn vinden. Leg conflicten snel bij, want dit voel je ook in de relatie met je kleinkinderen. Kinderen kunnen veel leren van hun grootouders. Ex-grootouders bestaan niet. Voor kinderen zijn grootouders een vertrouwenspersoon wiens steun ze nodig hebben. Met dank aan de Gezinsbond, Kind & Gezin, Klasse. cm23_ant_sturen.indd de meesten met twee. Wij passen ons zonder probleem aan deze realiteit aan. Toen de kinderen van Els en Hans werden geboren, vonden ze het logisch om hun diensten als opvang aan te bieden. Ook de andere grootouders springen bij. Van rivaliteit tussen de grootouders is geen sprake, we vullen elkaar goed aan, lacht Eric. Eric en Lucie zijn heel betrokken grootouders, ook op vlak van de opvoeding. Lucie kookt voor hen, en tekent en kleurt met de kindjes. Ik doe lees- en schrijfoefeningen met de oudsten. Ik kan nog goed mee met school (lacht). Ik ben wel een strenge opa, geeft hij toe. Ik vind dat ze wat discipline moeten leren. Het moet niet té los worden. En de kinderen appreciëren dat. Ik had Arjen zo ooit eens op zijn plaats gezet en toen flapte hij eruit opa, ik zie u graag, omdat hij wist tot waar hij mocht gaan. Onze kinderen gaan akkoord met die aanpak. Hebben ze nog tijd voor een eigen leven? Lucie: Ja hoor! We hebben onze hobby s en we spreken regelmatig af met vrienden voor een etentje. Toch passen ze regelmatig hun agenda aan die van de kinderen aan. Onze kleinkinderen staan op de eerste plaats, aldus Lucie. Eric vult aan: Eigenlijk onze kinderen nog meer. Want het is om onze kinderen te helpen, dat we de kleinkinderen zo goed mogelijk proberen op te vangen. Tweede jeugd We vinden het zalig om op onze kleinkinderen te pas- sen. Als we hen niet hadden gehad, waren we misschien fysiek en intellectueel aan het vastroesten. Alsof je een tweede jeugd meemaakt. Ook al ben ik wel moe na zo n dag, geeft Eric toe. Ook Lucie geniet volop van de tijd die ze met haar kleinkinderen doorbrengt. De ene week zijn ze braver dan de andere, lacht ze. Eric: Je volgt hun ontwikkeling en vooruitgang mee vanop de eerste rij. Het is leuk dat ze onthouden wat we hen wijsmaken (lacht). Ik vind het belangrijk dat ze hun best doen op school, beleefd zijn en met twee woorden leren spreken. Lucie is blij dat ze haar kleinkinderen zoveel ziet. Anders mis je veel hè, zeker als ze klein zijn! TOERISME 27 FOTOGRAFIE #FILLMYFRIDGE 20 JAAR GUARDA LA FOTOGRAFIA Is jouw idee van de ideale vakantie volledig tot rust komen, weg van alle technologie? Dan is het twitterhotel op het Spaanse eiland Mallorca waarschijnlijk niets voor jou. Dit hotel richt zich namelijk op alle Twitterfanaten en dompelt je volledig onder in de wondere wereld van Twitter. Van het inchecken tot het bestellen van room service of reserveren van een zetel aan het zwembad Het gebeurt allemaal via speciale hashtags op Twitter. Dat is alvast een reis waarbij je je smartphone beter niet vergeet! Guarda La Fotografia, de fotostudio van çava? huisfotograaf Filip Naudts bestaat 20 jaar. En dat wordt toepasselijk gevierd met een overzichtsboek. Voor de luxe-editie van het boek, met artist print van een exclusief naaktportret, kon Filip op niemand minder dan Charlotte Leysen (Ketnet) rekenen. Het verzamelboek is verkrijgbaar voor 29,95, de gelimiteerde luxe-editie inclusief artistprint en exclusief artist print vanaf 280. De foto s worden tentoongesteld en samen met het boek te koop aangeboden in de Antwerpse Galerie Van Campen & Rochtus. Het boek zelf is ook te verkrijgen in de betere boekhandel. Meer info via info@stichtingskunstboek.com OPPAS ZIEKE KINDEREN Als je kind ziek is, kan het niet op school of in de opvang terecht. Als ook oma en opa niet voor opvang kunnen zorgen, is er altijd nog de dienst oppas zieke kinderen van CM. De eerste 5 dagen per gezin zijn bovendien gratis. CIJFER Wist je dat een gemiddeld persoon in zijn/haar leven ongeveer liter speeksel produceert, genoeg om twee zwembaden te vullen. We raden aan dat laatste niet zelf uit te proberen. Oppas aanvragen kan op het nummer PRETPARK KORTINGEN Trek jij er graag op uit met je kleinkinderen? Dan is het leuk om te weten dat CM Antwerpen vaak leuke kortingen aanbiedt op de toegangsprijs van pretparken. Kijk eens op voor het actuele aanbod TALENTENJACHT Nam je ooit al eens de tijd om je eigen talenten in kaart te brengen? Leven vanuit die persoonlijke talenten vergroot je draagkracht, maakt je meer weerbaar tegen stress of burn-out en vergroot je ervaring van geluk. Zoek nu uit waar je sterk in bent en leer die kwaliteiten optimaal te benutten. Investeer in jezelf en schrijf je in voor de reeks Talenten smaken naar geluk. In 8 sessies ga je op zoek naar je persoonlijke talenten. Je leert kansen zien om je eigen mogelijkheden in te zetten. Je vindt wegen om negatieve patronen te doorbreken. Je krijgt inzichten aangeboden, wordt zelf aan het werk gezet en leert van de ervaringen van de andere deelnemers. De vorming wordt georganiseerd i.s.m. PRH persoonlijkheid en relaties. PRH is door de Vlaamse overheid erkend als specialist in persoonlijke groei en ontwikkeling. Deze cursus van de dienst Gezondheidspromotie start op 27 januari. Alle praktische informatie vind je in de agenda van deze çava? op p. 58 Nog vragen? gezondheidspromotie.antwerpen@cm.be of bel /10/13 12:38

15 28 SAY CHEESE TEKST: Joke Gabriëls, FOTOGRAFIE: Filip Naudts 01 XXX 29 XXX STEPHANIE & ROBRECHT Waar: Sjacherbeurs, Antwerpen Wat: oude lijst VERBORGEN SCHATTEN Op rommelmarkten hangt een gezellige en nostalgische sfeer. Je kan er heerlijk rondsnuisteren en je laten verleiden door allerlei unieke spulletjes. Wij bezochten drie verschillende markten en vroegen enkele enthousiaste bezoekers waar zij hun oog op lieten vallen. De meeste van onze meubels zijn tweedehands omdat we anti- Ikea zijn. Op rommelmarkten zijn we dan ook voortdurend op zoek naar leuke spullen. Dit kunstwerkje hebben we enkel omwille van de lijst gekocht. Ik maak zelf oorringen en wil een kussen aan de lijst bevestigen om ze aan op te hangen. WIL JE ZELF EEN FOTO VAN JOUW AANKOOP DELEN? Ga dan naar facebook.com/magazinecava! cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

16 03 ADRIAAN & KATHY Waar: DOK rommelmarkt, Gent Wat: elektrische gitaar Niets zo gezellig als in het weekend rondslenteren op een rommelmarkt. Ik ga er voornamelijk op zoek naar platen. Instrumenten kom je maar uitzonderlijk tegen. Maar deze elektrische gitaar heb ik voor 25 op de kop kunnen tikken. Als je iets interessant tegenkomt mag je niet te lang twijfelen. Voor je het weet, is het verkocht! 02 MISCHA & TANJA Waar: Rommelmarkt Heist Wat: koperen voorwerpen: barometer, geweer, We hebben een heleboel koperen voorwerpen gekocht voor mijn nieuwe hobby: steampunk. Het is een fantasiestijl waarbij elementen uit de late industriële revolutie worden gecombineerd met science fiction. Het is mijn eerste steampunk project, dus ik ben benieuwd naar het resultaat. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

17 32 EENZAAMHEID BIJ JONGEREN VRIENDEN ONLINE EN TOCH EENZAAM? HET KAN! In mijn jeugdige topjaren maakte ik probleemloos vrienden en had ik een uitgebreid sociaal netwerk. Een drukke job, een verhuis naar het platteland en een kind later is dat sociale netwerk serieus uitgedund. Vind ik dat erg? Nee, ik ken mijn echte vrienden en eenzaam voel ik me niet. Jongeren zouden me uitlachen met mijn paar goede vrienden. Wat een loser! Een hard oordeel, dat ik als volwassene gemakkelijk kan relativeren. Want eenzaamheid bij jongeren is een groot taboe. Eenzaamheid maakt jongeren niet alleen ongelukkig, als het blijft aanslepen is de kans op een depressie reëel, en het kan hun sociale relaties tekenen voor de rest van hun leven. Luc Goossens is psycholoog en een groot bepleiter van het doorbreken van het taboe rond dit onderwerp. Wat heel moeilijk is, aangezien verwacht wordt dat we sociaal heel actief zijn. Durf je toe te geven eenzaam te zijn, dan schrik je mensen meteen af. Hoeveel eenzame jongeren zijn er? Eén op vijf jongeren is wel eens in meer of mindere mate eenzaam. Onderzoek van een collega toonde aan dat 3 procent zich langdurig eenzaam voelt. Hoe ontstaat eenzaamheid? We hebben allemaal verwachtingen over onze relaties. Onbewust TEKST: Eva Hugaerts ILLUSTRATIE: Pieter Van Eenoge schatten we ze voortdurend in en soms lopen ze niet zo goed. Met een hoop negatieve gevoelens tot gevolg, waaronder het gevoel van in de steek gelaten te zijn. Op zich een normale emotie, die iedereen kent. Het probleem ontstaat als je dit gedurende langere tijd ervaart. Dan bestaat de kans op eenzaamheid en depressie. Wanneer spreken we van langdurig? Ouders moeten zich zeker geen zorgen maken bij de overgang naar een nieuwe school of over puberverdriet binnen de vriendengroep. Ze hoeven ook niet meteen te panikeren als het een maand eens minder goed gaat met hun kind. Langdurig staat voor meerdere maanden en zelfs jaren. Naast depressieve symptomen kunnen eenzame jongeren ook last krijgen van psychische fenomenen zoals sociale angst. Bijvoorbeeld heel bang zijn om een spreekbeurt te geven, of nog erger, bang zijn voor elke vorm van sociaal contact. De kans bestaat dat eenzaamheid bij jongeren leidt tot het moeilijk blijven hebben als volwassene met het aangaan van sociale relaties. Over het algemeen pikken ouders die signalen goed op. Zonder daarom de vinger erop te kunnen leggen. Uit onderzoek blijkt dat de steun die je als jongere krijgt van je ouders, helpt bij het omgaan met eenzaamheid. Als het minder goed gaat in de groep maar je wordt thuis gesteund, dan heb je er minder last van. Hoe waak je er als ouder over niet te overbezorgd te zijn? Er is een verschil tussen alleen zijn en eenzaamheid. Eenzaamheid is altijd nadelig. Als sociaal dier vindt niemand het leuk om in de steek te worden gelaten. Men zegt wel dat je daar beter uit komt en dat dit je kracht geeft, maar voor jongeren werkt het zo niet. Iets anders is alleen zijn. Jongeren kunnen zich daar goed bij voelen. In de loop van de adolescentie zien we de houding ten opzichte van alleen zijn veranderen. Kinderen zijn er bang van, terwijl jongeren er wel de voordelen van inzien. Hun eigen kamer is belangrijk voor hen, maar het is ook niet gezond om altijd op je kamer te zitten. Zijn jongeren kwetsbaarder omdat ze nog niet voldoende levenservaring hebben? Natuurlijk. Een afwijzing komt harder aan. Hun zelfbeeld wordt in grote mate bepaald door hoe ze worden gezien door de groep. Jongeren verwachten ook dat vriendschappen levenslang blijven duren en kunnen er niet altijd mee om als dat cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:38

18 34 EENZAAMHEID BIJ JONGEREN HIPPE MIDDELTJES TEGEN EENZAAMHEID... COHOUSING. Samen een huis delen is niet alleen financieel voordelig. Mits de juiste selectie van aangename huisgenoten is het een goed middel tegen vereenzaming. BIBLIOTHEEKBLOKKEN Meer en meer studenten kiezen ervoor om samen te studeren in een bibliotheek, liever dan in hun eentje op kot te blokken. SAMEN KNUTSELEN Handwerk is weer überhip. In tal van lokale naaicafés tot breiclubs over haakgroepjes geven generaties vrouwen én mannen kennis aan elkaar door, in een gemoedelijke en familiale sfeer. LAN-PARTY Jongeren die vergroeid lijken met hun computer hebben te weinig sociaal contact? Dan heb je nog geen LAN-party meegemaakt! Het opzet is simpel: op één plek brengt iedereen zijn of haar computer mee, verbindt met het Local Area Network (LAN) en gamet tegen en met elkaar.... EN WAT HELPT BIJ JONGEREN WANNEER ZE ZICH ALLEEN VOELEN? verwatert na bijvoorbeeld het secundair. Of dit uiteindelijk leidt tot eenzaamheid, heeft te maken met de inschatting door de jongere zelf, beïnvloed door zijn persoonlijkheid. Jongeren die de neiging hebben om zichzelf terug te trekken als het minder goed gaat, gaan er misschien sneller last van hebben. Het gaat om een samenspel. Als we kijken naar langdurige eenzaamheid, dan denken we dat de hersenen van deze jongeren (én volwassenen) anders werken. Ze piekeren bijvoorbeeld meer en ze reageren overgevoelig op sociale bedreigingen. Ze zien gevaren waar niet-eenzame mensen die niet zien en zijn angstiger. Om komaf te maken met eenzaamheid, is het dus essentieel om die interne denkprocessen te veranderen, eerder dan de externe oorzaken te veranderen. Wat is de rol van de sociale media in dit hele proces? Die is heel complex. Je zou bijvoorbeeld kunnen veronderstellen dat eenzame jongeren meer op Facebook zitten want dat gaat vlotter dan echte contacten. Maar zo werkt het niet. Eenzame jongeren die op Facebook gaan omdat het hen in het echt niet lukt om vrienden te vinden, worden zo nog eenzamer. Ze gaan er op met te hoge verwachtingen en worden opnieuw teleurgesteld. neerslachtigheid. Dat gaan we eerder opmerken, dan de eenzaamheid zelf. Hoe pakken we die eenzaamheid aan? Ophouden met piekeren is een belangrijke stap. Eventueel door cognitieve gedragstherapie die mensen leert zich anders te gedragen door hen anders over zichzelf te laten denken. Maar voordat je kiest voor therapie, kan je als ouder je kind meegeven dat je het wil helpen door die moeilijke periode te komen. Leerkrachten die merken dat het niet goed gaat met een leerling, raden we aan om hen op te vangen en eventueel door te verwijzen. Naast stoppen met piekeren, Wij verhogen uw comfort! Huisliften vormt emotionele stabiliteit een buffer tegen eenzaamheid. Gaat emotionele stabiliteit wel samen met de puberteit? Tuurlijk. Emotionele stabiliteit vinden we in elke leeftijdscategorie terug, maar pubers gaan tussen 10 en 15 jaar door schommelingen. Ouders weten wel dat hun puber het ene moment heftig kan uitvallen en het volgende intens genieten. Een andere belangrijke persoonlijkheidskenmerk is extraversie. Open zijn naar anderen toe, vlot een sociaal netwerk kunnen opbouwen,... Als je dat bent, ben je ook weer beschermd tegen een- Plateauliften VrijBLijVeNde offerte / BezoeK Bel gratis : Luc Goossens: NAAST STOPPEN MET PIEKEREN, VORMT EMOTIONELE STABILITEIT EEN BUFFER TEGEN EENZAAMHEID. FLEUR 25 Dan probeer ik met vrienden af te spreken, beluister ik muziek of check ik Facebook. THOMAS 23 Ik zet mijn favoriete muziek en hoofdtelefoon op en zet me even op mijn gemak. Of ik ga eens lopen of fietsen, of spreek af met vrienden. SARAH 24 Dan praat ik tegen mijn kat. FREDERIK 25 Wanneer ik me alleen voel surf ik wat rond op het internet. Daarna is het meestal veel beter. Hoe kunnen we eenzaamheid bij jongeren herkennen? Dat is moeilijk aangezien het om interne processen gaat. Het is heel goed mogelijk dat jongeren al langer eenzaam zijn, vooraleer anderen het opmerken. Signalen die kunnen wijzen in de richting van eenzaamheid zijn terugtrekken uit sociale contacten en NV Coopman Liften Heirweg 123 B-8520 Kuurne comfortlift@coopman.be SERVICE 24u/24u - 7d/7d Voor meer info kan u terecht in één van de onderstaande Thuiszorgwinkels: 2000 ANTWERPEN Amerikalei 152 Tel KONTICH Drabstraat 11A Tel KALMTHOUT Kapellensteenweg 73 Tel Trapliften 2170 MERKSEM Oude Bareellei 33 Tel WIJNEGEM Turnhoutsebaan 363 Tel cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:39

19 36 EENZAAMHEID BIJ JONGEREN TEKST: Hanne Struyvelt ZEG EENS AAA 37 DOORBREEK EENZAAMHEID ZIEKENZORG DOET MEE(R) Naar aanleiding van de Dag van de chronisch zieke mensen, op zondag 13 oktober 2013, bracht Ziekenzorg CM het thema eenzaamheid onder de aandacht. Meer specifiek vragen we aandacht voor eenzaamheid bij langdurig zieke mensen. Hiermee bouwt Ziekenzorg CM verder op de campagne van Bond Zonder Naam Iedereen kan vereenzamen. Help een ander, bescherm jezelf. Onderzoek heeft immers uitgewezen dat ziek eenzaam maakt. Zo voelt 34 % van de personen die langdurig of chronisch ziek zijn, zich sterk tot zeer sterk sociaal (gebrek aan contacten) eenzaam, tegenover 25 % van de Belgen zonder gezondheidsklachten. Met een campagne rond eenzaamheid roept Ziekenzorg CM iedereen op contact te leggen met een zieke buur, familielid, vriend of oud-collega. Het campagnebeeld illustreert deze oproep, over de verschillende generaties heen. Samen kunnen we een belangrijke beweging vormen die zich niet neerlegt bij eenzaamheid. Bovendien is het zo dat aandacht voor andere mensen ook een goede bescherming is voor jezelf. Het is immers een misvatting dat actieve mensen niet geconfronteerd zouden kunnen worden met eenzaamheid. Bovendien weet Ziekenzorg CM beter dan wie ook dat contacten met langdurig zieke mensen heel deugddoend zijn voor beide partijen. Zet eens de eerste stap Het moeilijkste is de eerste stap te zetten. Dat vergt vaak wel wat moed. En toch, eens de eerste stap gezet, komt de rest vanzelf. In 2014 wil Ziekenzorg CM mensen een duwtje in de rug geven om die eerste stap te zetten door deze boodschap op verschillende wijze naar buiten te brengen. Op vind je info en tips om eenzaamheid effectief te doorbreken. PLUK JE GELUK Gelukkige mensen leven langer en gezonder, presteren beter en hebben meer vrienden. Redenen genoeg dus om aan je geluk te werken. En dat kan ook, want je geluk heb je voor 40 % zelf in handen. Wil je dus actief werk maken van een gelukkiger leven? De online gelukscoach gaat samen met jou op weg. Surf naar en registreer je. De gelukscoach is gratis voor CM-leden, niet-leden betalen 25 euro. zaamheid. Maar een extravert karakter is geen garantie tegen eenzaamheid. Zowel introverte als extraverte jongeren kunnen last hebben van eenzaamheid. Iemand kan schijnbaar veel vrienden hebben, maar er niet tevreden over zijn en zich dus eenzaam voelen. Anderzijds pikken introverte jongeren misschien gemakkelijker de positieve kanten van alleen zijn op, wat hen kan wapenen tegen eenzaamheid. Luc Goossens: IEMAND KAN SCHIJNBAAR VEEL VRIENDEN HEBBEN, MAAR ER NIET TEVREDEN OVER ZIJN EN ZICH DUS EENZAAM VOELEN. Hoe kan je als ouder je kind nog meer helpen? Ouders die merken dat hun kind zich terugtrekt, kunnen het aanmoedigen om er iets aan te doen. Door zich bijvoorbeeld aan te sluiten bij een sportclub of een jeugdbeweging. Dat is een actieve manier om eenzaamheid aan te pakken. Van zodra die jongere daar een positieve ervaring heeft, gaan zijn negatieve interne processen minder snel werken en leren ze op den duur beter omgaan met sociale bedreigingen of teleurstellingen. Nemen volwassenen eenzaamheid bij jongeren te weinig au sérieux? Dat zou kunnen. Ik kan ouders aanraden om terug te denken aan hun eigen puberteit en hoe zij zich toen soms voelden. Het zal het begrip voor de pijn van hun puber vergroten. Dokter, dokter! Op het kerstmenu: indigestie! Met de eindejaarsfeesten in zicht kijken we al uit naar al het lekkere eten dat daarmee samengaat. Helaas krijgen veel mensen bij al die overdaad vaak last van de maag en spreken we van een indigestie. Maar wat is dat eigenlijk? En belangrijker: hoe raken we ervan af? çava? vroeg het aan huisarts Tom Jacobs WAT IS HET PRECIES? Volgens dokter Tom Jacobs is het juiste woord voor een indigestie eigenlijk dyspepsie. Bij zo n dyspepsie heb je steeds terugkerende klachten van pijn en een onaangenaam gevoel in je bovenbuik. Dat gaat vaak gepaard met misselijkheid en een opgeblazen gevoel. DOOR WAT KRIJG JE HET? Soms door een ontsteking van de slokdarm of de maag. Maar meestal is er geen oorzaak te vinden. Naast een veranderde activiteit in de maag stelt men ook veranderingen in de hersenactiviteit vast. Specialisten spreken dan over multifactoriële oorzaken, hun manier om te zeggen dat ze het niet weten. Alcohol, bijwerkingen van medicatie, overgewicht en vet eten kunnen ook mogelijke oorzaken zijn. WAAROM KRIJG JE HET? Er speelt sowieso een erfelijke factor mee volgens de dokter. De werking van serotonine, een belangrijk stof in de hersenen die een rol heeft in ons stemmingsgevoel en maagwerking is deels erfelijk bepaald. Daardoor kunnen angstige en depressieve mensen sneller last van dyspepsie krijgen. Net zoals mensen die hinder hebben van het prikkelbare darmsyndroom. Maar bekijk altijd eerst de bijsluiter van je medicatie, de kans is groot dat het gewoon aan het medicijn ligt. SEROTONINE WIL JE MEER WETEN OVER INDIGESTIE? Op vind je heel wat interessante informatie over gezond vermageren en bewegen. HOE GENEES JE HET? Probeer eerst te achterhalen wat je maag niet verdraagt. Eet niet te veel en let op met koud, warm, pikant en zuur voedsel. Vermijd ook nicotine, dat stimuleert de werking van het maagzuur. Bij ernstige klachten laat je best een maagonderzoek doen. Daarna begint de zoektocht naar een evenwicht tussen medicatie die het zuur remt en die de maaglediging bevordert. Accupunctuur en karwijolie met pepermuntolie hebben ook al hun werking bewezen. cm23_ant_sturen.indd /10/13 12:42

20 38 EEN POTJE JANKEN EEN POTJE JANKEN 39 WAAROM HUILEN WE EIGENLIJK? Waarom huilen mensen? WELKOM IN HET TRANENDAL We zien het niet graag: andere mensen die een potje staan te janken. Ofwel vinden we ze grote aanstellers, ofwel voelen we zodanig mee bij het zien van al dat verdriet dat we zelf menig traantje moeten wegpinken. Maar waarom huilen we eigenlijk? TEKST: Willem-Jan van Ekert, FOTOGRAFIE: Corbis I edereen kan het zich ongetwijfeld nog herinneren: Amerikaans president Obama laat zijn tranen de vrije loop na de zoveelste zinloze moordpartij op een lagere school. Wie daar ongevoelig voor bleef, heeft geen greintje empathie in het lijf. En was waarschijnlijk een van de vele analisten die het openlijk huilen van een politicus een teken van zwakte vinden. Daar gaan we weer: mannen mogen niet huilen, van vrouwen wordt het blijkbaar verwacht. Of hebben we het mis? Ad Vingerhoets is professor klinische psychologie aan de Universiteit van Tilburg. Hij schreef het boek Tranen. Waarom mensen huilen. Je zou denken dat een zo alledaags fenomeen als huilen al lang en breed onderzocht was. Niet dus. En mocht mij iemand 25 jaar geleden niet cm23_ant_sturen.indd gevraagd hebben Geloof jij nu echt dat huilen gezond is?, dan was ik waarschijnlijk niet eens aan de studie begonnen. Die vraag intrigeerde me zodanig dat ik me in de materie ging verdiepen. Akoestische navelstreng Huilen is een van de eerste expressies die we tonen: we komen bijna allemaal al wenend ter wereld. Dat is de primaire functie van het huilen: de baby die in al zijn hulpeloosheid om aandacht vraagt. Het is de roep om voeding, om bescherming en vooral om de fysieke nabijheid en warmte van de moeder. Dat idee het uitlokken van troost en het creëren van een onderlinge band blijft het verdere leven een rol spelen. Mijn idee is dat huilen evolutionair gezien erg 29/10/13 12:39

Tariefonderzoek: wat betaalt u bij de specialist? Vragen en antwoorden

Tariefonderzoek: wat betaalt u bij de specialist? Vragen en antwoorden 1. Het onderzoek Tariefonderzoek: wat betaalt u bij de specialist? Vragen en antwoorden 1.1 Waarom heeft CM dit onderzoek uitgevoerd? Elke twee jaar sluiten de ziekenfondsen en artsenvertegenwoordigers

Nadere informatie

SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN ENQUÊTE HOE SOLIDAIR. HELp! mijn slaan DOE MEE! een uitgave van CM mechelen-turnhout editie 6

SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN ENQUÊTE HOE SOLIDAIR. HELp! mijn slaan DOE MEE! een uitgave van CM mechelen-turnhout editie 6 Het magazine dat deugd doet WINTER 2013 www.facebook.com/magazinecava SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN v + ENQUÊTE HOE SOLIDAIR BEN jij? DOE MEE! HELp! mijn hormonen slaan op hol AN NELISSEN

Nadere informatie

HELp! mijn slaan SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN ENQUÊTE HOE SOLIDAIR. cm23_mv_sturen.indd 1 04/11/13 14:32 DOE MEE!

HELp! mijn slaan SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN ENQUÊTE HOE SOLIDAIR. cm23_mv_sturen.indd 1 04/11/13 14:32 DOE MEE! Het magazine dat deugd doet WINTER 2013 www.facebook.com/magazinecava SPECIAL DOKTERSTARIEVEN EENZAAMHEID BIJ JONGEREN v + ENQUÊTE HOE SOLIDAIR BEN jij? DOE MEE! HELp! mijn hormonen slaan op hol AN NELISSEN

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

De beste zorg vinden? Zorg of ondersteuning nodig? PZP helpt! 2013/2014. Uw verzekering snel en digitaal regelen?

De beste zorg vinden? Zorg of ondersteuning nodig? PZP helpt! 2013/2014. Uw verzekering snel en digitaal regelen? 2013/2014 Zorg of ondersteuning nodig? PZP helpt! De beste zorg vinden? Uw verzekering snel en digitaal regelen? Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Inhoudsopgave 4 Uw verzekering snel en digitaal

Nadere informatie

dat we ervoor moeten zorgen dat dit met zo weinig mogelijk complicaties gepaard gaat.

dat we ervoor moeten zorgen dat dit met zo weinig mogelijk complicaties gepaard gaat. Waar komt uw interesse voor de gynaecologie vandaan? Ik ben aanvankelijk geïnteresseerd geraakt in de verloskunde en gynaecologie toen ik geneeskunde studeerde. En dan vooral in het samenspel van de hormonen.

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen. Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Wil jij minderen met social media?

Wil jij minderen met social media? Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.

Nadere informatie

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich

Nadere informatie

Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu?

Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu? Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu? Proficiat & bedankt! Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. Fantastisch dat je je zo wil engageren om samen met ons kwetsbare

Nadere informatie

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten!

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten! 2 portfolio Lisa Van Damme Lisa Van Damme begon, geïnspireerd door sociaal geëngageerde fotografen, op 17-jarige leeftijd aan een studie fotografie. Voor haar is fotografie meer dan een doel; het is eerst

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik

Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik Gezond omgaan met de menopauze 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik In deze brochure leest u antwoorden op de meest gestelde vragen over hormoongebruik tijdens de menopauze. Als voorbereiding op

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld meer liefde 39 Oefen je met de buitenwereld meer evenwicht

Nadere informatie

Wat kan ik voor u doen?

Wat kan ik voor u doen? 139 139 HOOFDSTUK 9 Wat kan ik voor u doen? WOORDEN 1 1 Peter is op vakantie. Hij stuurde mij een... uit Parijs. a brievenbus b kaart 2 Ik heb die kaart gisteren.... a ontvangen b herhaald 3 Bij welke...

Nadere informatie

Moeder worden, moeder zijn

Moeder worden, moeder zijn Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Direct aan de slag met Baby- en kindergebaren

Direct aan de slag met Baby- en kindergebaren Direct aan de slag met Baby- en kindergebaren Inhoudsopgave Welkom Blz. 3 Wat zijn baby- en kindergebaren? Blz. 4 Voordat je begint Blz. 5 De eerste gebaren Blz. 6 & 7 Gebaren- tips Blz. 8 Veel gestelde

Nadere informatie

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun

Nadere informatie

Dit boekje is van:..

Dit boekje is van:.. Ik en mijn plan Dit boekje is van:.. Hallo, Jij bent cliënt bij SOVAK. Je hebt bij SOVAK een persoonlijk begeleider. Samen maak je afspraken over wat jij zelf doet en wat SOVAK doet. Die afspraken staan

Nadere informatie

De beste zorg vinden? Zorg of ondersteuning nodig? CZ helpt! 2013/2014. Uw verzekering snel en digitaal regelen?

De beste zorg vinden? Zorg of ondersteuning nodig? CZ helpt! 2013/2014. Uw verzekering snel en digitaal regelen? zorgwijzer 2013/2014 Zorg of ondersteuning nodig? CZ helpt! De beste zorg vinden? Uw verzekering snel en digitaal regelen? Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Inhoudsopgave 4 Regel uw verzekering

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Vragen over de overgang?

Vragen over de overgang? Vragen over de overgang? Kom naar het menopauzespreekuur Gynaecologie Bezoek het menopauzespreekuur Veel vrouwen tussen de 40 en 60 jaar hebben klachten tijdens de overgang (menopauze). In het BovenIJ

Nadere informatie

DOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER

DOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER DOSSIER >>> Wat is een DOSSIER goede papa? 42 PSYCHOLOGIES MAGAZINE april 2014 Beter in je vel op het werk Nu de strenge maar afwezige vader definitief heeft afgedaan is het voor papa s zoeken naar een

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

Dharma DE WARME CHARME VAN

Dharma DE WARME CHARME VAN REPORTAGE Dharma DE WARME CHARME VAN Het enthousiast kloppend hart van Kortrijk heeft er sinds kort een uniek adresje bij. Met Bed&Breakfast Dharma maakt gastvrouw Linda haar droom waar en garandeert ze

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Handleiding Kind in Beeld Kinderopvang

Handleiding Kind in Beeld Kinderopvang Handleiding Kind in Beeld Kinderopvang Waarom is kinderopvang goed voor mijn kindje. Foto Je bent zwanger. Het is goed om dan al na te denken over kinderopvang van je kindje.. Foto In de kinderopvang zorgt

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Knabbel en Babbeltijd.

Knabbel en Babbeltijd. Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

Eerste week vd advent

Eerste week vd advent Advent vieren en beleven derde graad Eerste week vd advent De adventskrans staat centraal. Er speelt zachte muziek. De kinderen nemen bij het binnenkomen een sparrentakje uit de mand en leggen dit rond

Nadere informatie

Fit in je Hoofd, Goed in je Vel.

Fit in je Hoofd, Goed in je Vel. Fit in je Hoofd, Goed in je Vel. Goed in je vel zitten Vandaag: 1) Wat is geestelijk gezond? 2) Fit in je Hoofd en 10 positieve stappen 3) Slot en doel 1) Wat is geestelijk gezond? Wie zich mentaal goed

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen zorgwijzer 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Toen mijn vriendin

Nadere informatie

Noach bouwt een ark Genesis 6-8

Noach bouwt een ark Genesis 6-8 2 Noach bouwt een ark Genesis 6-8 Het is niet fijn meer op de aarde. De mensen maken ruzie, ze vechten en ze zijn God vergeten. Maar er is één man die anders is. Dat is Noach. Op een dag praat God met

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Het verkoop-adviesgesprek. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Verkopen

Het verkoop-adviesgesprek. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Verkopen Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over verkopen aan en adviseren van gasten in horecabedrijven. Oftewel: het verkoopadviesgeprek. Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart

Nadere informatie

Training Een GROOTS leven

Training Een GROOTS leven Training Een GROOTS leven Inleiding Je mag nu al trots op jezelf zijn. Trots, omdat je de eerste stap hebt gezet naar een grootster leven. Je bent de meeste van jouw onzekerheden wel voorbij en je bent

Nadere informatie

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of

Nadere informatie

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah Lesbrief Voetstappen Kader Abdolah Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen,

Nadere informatie

Wetboek van Schatjesland

Wetboek van Schatjesland Wetboek van Schatjesland Als je aardig kan zijn Dan is dat reuzefijn Alsof een kleurig lint mij aan jou verbindt maar als je scheldt dan ben je geen held en liggen we overhoop in een dikke knoop die je

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op

Nadere informatie

Psychologische begeleiding. LM is er voor jou!

Psychologische begeleiding. LM is er voor jou! Psychologische begeleiding LM is er voor jou! www.lm.be 2 Steeds meer mensen krijgen te maken met psychologische problemen. Als naaste probeer je deze problemen zo goed mogelijk op te vangen, maar soms

Nadere informatie

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en

Nadere informatie

WERKBLADEN Seksuele intimidatie

WERKBLADEN Seksuele intimidatie WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker

Nadere informatie

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014 LERAREN HANDBOEK 1e Editie, 2014 1. Je eerste Workshop Om te beginnen In dit Leraren Handboek vind je een paar tips en tricks die je kunnen helpen bij het voorbereiden van je workshop. Als je nog nooit

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

De Zorgmakelaar aan huis. Zonder zorgen thuis blijven wonen

De Zorgmakelaar aan huis. Zonder zorgen thuis blijven wonen De Zorgmakelaar aan huis Zonder zorgen thuis blijven wonen Mijn vrouw en ik kunnen onszelf nog goed uit de slag trekken. Wel organiseert Debbie al wat praktische hulp bij ons thuis waardoor we nu opnieuw

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

KIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING

KIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 HOE ZIEN HERSENEN ERUIT? VRAAG WIE KAN VERTELLEN WAT HERSENEN ZIJN? VRAAG HEBBEN KINDEREN KLEINERE HERSENEN DAN GROTE MENSEN? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE?

Nadere informatie

U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.

U leert in deze les toestemming vragen. Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

Jouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders

Jouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders - Dit basis Kindplan kan als onderdeel worden ingevoegd in het ouderschapsplan of los worden gebruikt door ouders al dan niet met hulp van een professional - Ouders ga na de eerste afspraak met een professional

Nadere informatie

Dringende Medische Hulpverlening

Dringende Medische Hulpverlening Versie nr: 1 Laatste wijziging: 30-06-2007 1. Waartoe dient deze fiche? 2. Wat is dringende medische hulp? 3. Wie heeft recht op dringende medische hulp? 4. Aan welke voorwaarden moet ik voldoen om aanspraak

Nadere informatie

Deze site gaat je niet gelukkig maken...

Deze site gaat je niet gelukkig maken... naam wachtwoord login informatie aanmelden Deze site gaat je niet gelukkig maken... Dat wil zeggen dat je hier niet leert hoe je een leven zonder teleurstelling, pijn, somberheid, angst, onzekerheid of

Nadere informatie

!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?!

!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams) Jim Laura Jim Laura Jim wijn aan) Laura Hallo Laura (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel) Hoe voel je je nu? Beter? Ja. Ja, dankje. Dit is voor jou. Een beetje

Nadere informatie

Uw ziekenhuisfactuur. algemene informatie over de elementen die uw factuur bepalen

Uw ziekenhuisfactuur. algemene informatie over de elementen die uw factuur bepalen Uw ziekenhuisfactuur algemene informatie over de elementen die uw factuur bepalen Mijnheer, Mevrouw Binnenkort wordt u opgenomen in ons ziekenhuis. De opnamedienst overhandigde u daarom deze brochure,

Nadere informatie

Cultuur is een eerste levensbehoefte

Cultuur is een eerste levensbehoefte 10 Cultuur is een eerste levensbehoefte Interview Tekst Kelly Bakker Foto s Tessa Wiegerinck Journalist, cultuurkenner en ondernemer in één Je stapt in die achtbaan en kan dan eigenlijk niet meer anders

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring Campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24, 2610 Wilrijk Campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20, 2018 Antwerpen Campus Sint-Jozef Molenstraat 19, 2640 Mortsel Opnamedienst Sociale dienst Ombudsdienst

Nadere informatie

Stel: je wordt op een ochtend wakker en je merkt dat je onzichtbaar bent geworden. Wat ga je doen? Hoe voel je je? Schrijf er een verhaaltje over.

Stel: je wordt op een ochtend wakker en je merkt dat je onzichtbaar bent geworden. Wat ga je doen? Hoe voel je je? Schrijf er een verhaaltje over. Stel: je komt een fee tegen en je mag één wens doen. Wat zou je wensen? Wat zou er daarna gebeuren? Hoe zou je je voelen? Schrijf hier een kort verhaaltje over. Stel: je wordt op een ochtend wakker en

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts.

Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts. Thema 5 Les 1: De angst: Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts. De schrik: Als iemand ineens achter je staat, dan schrik je. Je bent dan ineens

Nadere informatie

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging. FC 60 C 22 M 21 Y 10K PMS 549 FC 0 C 54 M 100 Y 0 K PMS 144 Sterker met Stoma door jouw ervaring te delen Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.nl

Nadere informatie