Focus op wonen met service in Maastricht.

Transcriptie

1 Inkadering In dit advies willen wij als Adviescommissie Seniorenbeleid Maastricht (ASM) wonen met service (zorg en welzijn) centraal stellen in relatie tot het tweede thema van het gemeentelijk ouderenbeleid: extramuralisering en vermaatschappelijking van de zorg. Een paar argumenten bepalen onzerzijds de noodzaak het thema met grote nadruk onder Uw aandacht te brengen: 1. De noodzaak de afbouw van intramurale capaciteit te herijken. 2. De demografische ontwikkeling in Nederland betekent dat het aantal ouderen fors zal toenemen. Oorzaak is de krimp van de bevolking. Vooral in Zuid Limburg is dit nu al merkbaar. In Maastricht zal deze ontwikkeling de komende decennia ertoe leiden dat de bevolking rond 2020 bestaat uit 25% van de inwoners die ouder zijn dan 65 jaar. Meestal wordt er nogal negatief naar deze ontwikkeling gekeken maar daar is naar onze mening geen reden voor. Toch valt niet te ontkennen dat een forse toename van het aantal ouderen ook zal betekenen dat er meer beroep op de zorg zal worden gedaan. Ouderdom komt nu eenmaal met gebreken. Ook de regering heeft dit reeds onderkend en maatregelen genomen om die zorg betaalbaar te houden. Dit resulteerde in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en aanpassingen van de AWBZ De regels van het Rijk zijn daarin drastisch aangescherpt. Doelstelling van het rijk bij de invoering van de WMO is: Bevorderen dat ouderen en mensen met beperkingen zelfstandig in hun wijk kunnen blijven wonen, ondersteuning en zorg op maat thuis kunnen ontvangen en daardoor (langer) mee kunnen doen in de maatschappij. Ouderen en mensen met beperkingen kunnen zoveel als mogelijk kiezen hoe zij willen wonen en hoe zij zo nodig zorg en ondersteuning ontvangen. Dit zijn mooie woorden die veel ouderen van harte zullen omarmen maar om deze woorden ook waar te maken is nog veel werk en een andere manier van denken over wonen en zorg nodig. Wat betekent deze doelstelling in de alledaagse praktijk. Om die oudere ook in staat te stellen in zijn /haar buurt of huis te blijven wonen zal de woning aangepast moeten kunnen worden of anders verhuizing mogelijk moeten zijn naar een aanpasbare nieuwe woning in de buurt. Die ouderen moeten ook in staat gesteld worden om zich buitenshuis te redden en deel te kunnen nemen aan de samenleving. Voor de ouderen is het vaak van groot belang dat zij in hun eigen huis in hun eigen buurt blijven omdat dit voor hen een vertrouwde omgeving is waar zij de mensen kennen en terug kunnen vallen op burenhulp. Om de ouderen in staat te stellen toch zoveel mogelijk zelfstandig te blijven functioneren is het noodzakelijke dat er basisvoorzieningen in de buurt zijn. Onder basisvoorzieningen wordt verstaan winkels voor de dagelijkse boodschappen, de kapper, een bank/postkantoor, apotheek maar ook de zorg van huisarts en andere zorgaanbieders, mogelijkheid om te ontspannen, te bewegen. Daarnaast moet de openbare ruimte veilig en gebruiksvriendelijk zijn. Het Openbaar Vervoer moet goed functioneren met bushaltes in de buurt.

2 blad 2 Een activiteitencentrum waar men samen komt met buurtgenoten voor het noodzakelijke kopje koffie. Als de behoefte aan zorg groter wordt zal die op aanvraag geleverd moeten worden en zonodig de woning aangepast moeten worden. Omdat de situatie in de loop der tijd meestal verslechtert zal ook de zorg intensiever worden. Een cruciale vraag wordt dan wanneer komt het moment dat men niet meer zelfstandig kan wonen en intramurale zorg nodig heeft. Is die zorg dan ook voorhanden in de wijk waar die oudere woont. 3. Het momentum is er omdat U vanwege die toekomstige krimp van de bevolking én de doorwerking van de huidige financiële crisis en de gevolgen daarvan U zich toch genoodzaakt ziet de vigerende woonvisie van de stad aan te passen en te herschrijven. U bent daarover met belanghebbende partijen in discussie. 4. Het door ons als noodzaak wordt ervaren stil te staan bij het begrip regie en de inhoud ervan, zeker waar wij vinden dat die rol bij U dient te liggen. Temeer daar ons is gebleken dat partijen zeer moeizaam samenwerken in de richting van een visie op wonen met service (zorg en welzijn). 5. Er in deze stad geen integrale en planmatige aanpak bestaat over het thema wonen met service, daartoe wel de noodzaak alom wordt gevoeld, zeker om zo ook bij te dragen aan de realisatie van de inhoud van het coalitieakkoord in In maart 2005 verscheen een evaluatienotitie over de pilot Wonen, Welzijn en Zorg in Heer, De Heeg, Eijldergaard en Vroendaal. De conclusies en aanbevelingen in deze notitie zijn vlijmscherp en adstrueren hetgeen in de punten 3 en 4 hierboven staat beschreven. Wij hopen dat ons advies er toe leidt dat de draad wordt opgepakt. De toen door de bij de evaluatie betrokken aanwezigen hebben de volgende aanpak onderschreven: Vanuit de inventarisatie ( naar huidig aanbod, huidige en toekomstige vraag, de blinde vlekken) zal een concreet stappenplan gemaakt worden en zal duidelijk worden waar de prioriteiten liggen, waar intensivering gewenst is waar blinde vlekken in de stad aanwezig zijn. Vervolgens zal op basis van deze conclusies een gebiedsgerichte projectstructuur opgezet worden waarlangs partijen gezamenlijk aan de wonen, welzijn zorg-ambitie invulling geven. Nader bezien dient te worden vanuit welk schaalniveau (buurt/wijk) ingezoomd dient te worden. Daarbij aansluiten bij reeds werkzame schaalniveau s, met in de uitvoering een flexibele organisatie. Nadere Beschouwing De veranderde ontwikkelingen in de woon en zorg sector voor ouderen vragen om een andere aanpak van seniorenhuisvesting dan tot nu toe in Maastricht gebruikelijk is. De ASM heeft zich verdiept in deze materie en komt tot de conclusie dat vanwege de groei van het aantal ouderen maar ook de hogere leeftijd die de ouderen tegenwoordig bereiken en daarnaast de afbouw van de intramurale zorg en de vermaatschappelijking van de zorg ook in Maastricht meer aandacht nodig is voor de woon- en zorgvraag van de senioren in deze stad dan tot nu toe het geval was. De ouderen worden min of meer gedwongen om in hun eigen huis te blijven wonen ook als de zorgvraag bij hen toeneemt. De meeste mensen zullen ook graag zelfstandig in hun wijk met bekenden blijven wonen maar de verzorging en verpleging die zij eventueel nodig hebben moet zodanig geleverd worden dat dit ook mogelijk is. Het is voor de zorgvragers belangrijk dat zij de zorg waar zij behoefte aan hebben krijgen en dat dit op een transparante manier gebeurt. Met de invoering van de WMO en de modernisering van de AWBZ wordt voor de ouderen en gehandicapten duidelijk dat zij zelf meer

3 blad 3 verantwoordelijk voor hun situatie worden en meer ondersteuning van hun naaste omgeving moeten krijgen. Op zich hoeft daar niets mis mee te zijn maar het mag niet zo zijn dat mensen die dit niet kunnen aan hun lot worden overgelaten. Voorkomen moet worden dat zij in een sociaal isolement terecht komen. De nieuwe generatie ouderen en gehandicapten wordt mondiger en zal waarschijnlijk anders met hun woonvraag en zorgvraag om willen gaan. De gemeenten, projectontwikkelaars, corporaties en zorgaanbieders zullen meer inzicht moeten krijgen in de woonbehoeften van senioren. Tot nu toe is daar erg weinig aandacht aan besteed. Er zal gekeken moeten worden naar nieuwbouw specifiek voor ouderen maar ook in de bestaande bouw zullen aanpassingen nodig zijn. Men moet ook meer open staan voor vernieuwende ideeën zoals gemeenschappelijk wonen d.w.z. zelfstandig wonen binnen een woongemeenschap, die elkaar regelmatig ontmoet en gemeenschappelijk activiteiten onderneemt. In zo n woongemeenschap heeft men ook meer zorg voor elkaar zodat de onafhankelijkheid en zelfredzaamheid van deze bewoners lang stand kan houden. Om de doelstelling van de regering te halen moet er meer aandacht dan tot nu besteed worden aan de verandering van de bevolkingssamenstelling. Om het toenemend aantal ouderen in staat te stellen zelfstandig in hun buurt te kunnen blijven wonen is het nodig dat de mogelijkheden die er zijn zo effectief mogelijk benut worden. De aanpak moet samenhangend, vraaggestuurd, efficiënt en kwalitatief goed zijn. Op veel plaatsen in Nederland worden en zijn initiatieven gestart om deze aanpak vorm te geven. Zie ook de eerder besproken pilot in Maastricht, die helaas zonder vervolg is gebleven. Bevindingen Ter oriëntatie heeft ASM informatie bijeenkomsten georganiseerd met deskundigen op dit terrein zoals dhr. Singelenberg van het SEV. Vervolgens heeft zij informatie opgevraagd bij een aantal gemeenten die al enkele jaren geleden voor een andere aanpak voor ouderenhuisvesting met zorg gekozen hebben (Middelburg en Tilburg). De manier waarop Tilburg dit thema aanpakt spreekt ons erg aan en lijkt naar onze mening een methode die ook voor Maastricht van toepassing zou kunnen zijn. Tilburg gaat uit van woonzorgservicezones gebaseerd op het STAGG-scenario, waarbij het gaat om een samenhangende benadering vanuit de beleidsvelden wonen, welzijn en zorg wat heeft geleid tot levensloopbestendige wijken. In deze woonzorgservicezones ( inmiddels woonservicegebieden of servicewijken genoemd ) worden wonen, welzijns- en gemakdiensten en zorgfuncties met elkaar verknoopt in ruimtelijke en organisatorische zin. Dit stelt de ouderen en gehandicapten van de wijk in staat zelfstandig te blijven wonen in de eigen buurt en de regie over hun eigen leven te kunnen blijven voeren. Dit houdt in dat er een grote diversiteit aan woonvormen is, waaronder geclusterd- en beschut wonen, met daarbij passende modellen voor combinaties van wonen met zorg. Verder zijn er een of meer locaties voor zorgpost(en), met ondersteuningsfunctie, en servicecentrum met activiteitenruimten van inloopfunctie tot commerciële dienstverlening, eventueel gezamenlijk gehuisvest in de vorm van een multifunctioneel centrum. Het grote voordeel van de aanpak in Tilburg is de brede insteek. Het concept is voor iedereen, jong en oud, groot en klein. Hiermee heeft het een toegevoegde waarde voor de hele wijk en alle bewoners en is dus niet alleen gericht op de zorgvragers. De gemeente Tilburg als regisseur heeft zich laten bijstaan door een extern adviseur op het gebied van samenwerking.

4 blad 4 ASM realiseert zich dat de woonzorgservicezones ( liever: wonen met service ) een ideaalbeeld vormen waarmee in de praktijk flexibel moet worden omgegaan afhankelijk van de mogelijkheden. Wij willen geen rigiditeit. Het is natuurlijk niet realistisch om te denken dat het concept in Tilburg een op een in Maastricht geïmplementeerd kan worden. Een dergelijke aanpak betekent een enorme investering in met name een samenhangend beleid maken en alle partners op één lijn krijgen. Belangrijk punt voor het slagen van een systeem van wonen met service is de ligging van de woningen ten opzichte van voorzieningen in de buurt. Bij nieuwbouw en/of bij herstructurering van wijken/buurten kan men hier gemakkelijker rekening mee houden. In bestaande wijken zullen geschikte locaties gereserveerd moeten worden voor deze vernieuwingsoperatie. Het is dus van groot belang bij realisering van de wonen met service gedachte zoveel mogelijk aan te sluiten bij actuele stedelijke ontwikkelingen, in het bijzonder op geplande herstructurerings- en nieuwbouw-/inbreidingslocaties. Als er in een wijk niet veel mogelijkheden zijn om iets aan de bestaande situatie te veranderen kan door kleine aanpassingen zoals het verbeteren van de toegankelijkheid en bereikbaarheid van woningen de situatie voor de oudere bewoner toch meer aangenaam worden. Stand van zaken in Maastricht Om een goed beeld te krijgen van de huidige situatie in Maastricht op het terrein van wonen met service (zorg en welzijn) heeft de commissie een inventarisatie gehouden. Uit de vele gesprekken die de adviescommissie met betrokken organisaties ( zie aanbiedingsbrief) in de stad heeft gevoerd blijkt onder meer: 1. Dat er momenteel in Maastricht geen helder beeld is van de lokale behoefteontwikkeling aan verschillende woonvormen in combinatie met zorgfuncties. 2. Dat er onvoldoende bekend is over het woningaanbod voor senioren in de huur- en in koop-sector en de leeftijdsbestendigheid van het (sociale) woningbestand in Maastricht. 3. Dat samenwerking georganiseerd moet worden onder strakke regie. Een samenhangend pakket van wonen en zorg in de buurt betekent immers dat er veel organisaties hun taken en werkwijzen op elkaar moeten afstemmen. Veelal wordt er nu ook al samengewerkt maar meestal ad hoc en met een of twee partijen. Voor een allesomvattende aanpak op wijkniveau is samenwerking nodig tussen alle organisaties die zich in de stad bezig houden met het wonen, zorg en welzijn. De regie is er op dit moment niet of onvoldoende zodat de één vaak niet weet wat de ander doet. Over de regierol bij de gemeente zijn partijen overigens dubbel. Enerzijds wordt die als logisch gezien, anderzijds beschouwt men die soms als aantasting de eigen autonomie. 4. Dat, zo blijkt uit onze gesprekken met zorginstellingen, woningcorporaties en welzijnsinstellingen, men bang is iets in te moeten leveren aan geld, macht en verantwoordelijkheden. Ieder werkt voor zijn eigen organisatie en er is weinig bereidheid tot samenwerking. Het huidige systeem van financiering met diverse gescheiden geldstromen werkt dit in de hand.

5 blad 5 5. Dat er niet altijd gezonde concurrentie tussen instellingen voor zorg en welzijn bestaat. 6. Dat de corporaties in positieve zin een behoorlijk bepalende rol vervullen, maar dat die ook kwetsbaar blijkt. 7. Dat er grote bereidheid bestaat mee te werken aan het leveren van een grote bijdrage ter verbetering van de noodzakelijke infrastructuur in wijken en buurten. 8. Dat de echte één loket functie in wijken en buurten zeer moeizaam tot stand komt. Advies De Adviescommissie Seniorenbeleid Maastricht pleit voor een vernieuwde woonvisie voor de stad Maastricht waarin het thema wonen met service(zorg en welzijn) voor de senioren een cruciale plek inneemt en het vernieuwende denken van wonen met service in wijken en buurten uitgewerkt wordt. Het zou vervolgens integraal onderdeel uit kunnen maken van een nog te formuleren integrale beleidsvisie op de aanwezigheid van ouderen in Maastricht, als logisch onderdeel van de verticale bevolkingsopbouw en als sterk imagomiddel voor Maastricht als aantrekkelijke woon-,werk- en leefstad. Tot slot wil de commissie graag enkele suggesties geven die u kunt meenemen in uw overwegingen om tot een visie op wonen met service (zorg en welzijn) te komen. Zorg voor concrete cijfers met betrekking tot het woningaanbod voor senioren en de behoefte- vraag aan seniorenwoningen nu en in de nabije toekomst. Zorg voor concrete cijfers met betrekking tot het zorgaanbod voor senioren en de behoeftevraag aan zorg nu en in de nabije toekomst. De gemeente is als neutrale partij, het meest geschikt om als regisseur op te treden en de partijen te laten samenwerken. De Gemeente staat immers boven deelbelangen van de afzonderlijke partijen en het bestuur is democratisch gelegitimeerd. ASM verstaat onder regie: 1. Het bij elkaar brengen van partijen, het tot stand brengen van afstemming en het bevorderen van goede samenwerking, dit alles in het belang van de burger. 2. Het nemen van initiatieven stimuleert en eventueel faciliteert. 3. Het vervullen van de makelaarsrol/marktmeester met kennis en kunde, daadkracht, visie, passie, overtuigen en coördineren. 4. Het hebben van een gezaghebbende projectleider voor een lange periode, continuïteit. 5. Het sluiten van een convenant met de aan de totstandkoming van de woonservice gedachte deelnemende partijen. 6. Het uitzetten gemeentebreed van een beleidslijn voor de Gemeente zelf, maar ook voor alle partijen die hun bijdrage dienen te leveren aan de woonservice gedachte en de implementatie ervan. Leg de samenwerking vast in een convenant. Faciliteer zorgaanbieders zodat ze hun aanbod meer vanuit centraal gelegen locaties of multifunctionele centra in de wijk kunnen bieden en voorkom verdubbeling van aanbod. Houdt bij actuele stedelijke ontwikkelingen, in het bijzonder op geplande herstructurerings- / nieuwbouw- en inbreidingslocaties rekening met het inplannen van vernieuwende initiatieven op het gebied van wonen met service.

6 blad 6 Gebruik de nieuwe woonvisie voor de stad Maastricht om het wonen met service als uitgangspunt vast te leggen. Formuleer een plan van aanpak en verlies geen tijd om tot uitvoering over te gaan. December