Deskresearch 6 februari Hello, how are you? Fedor Baarslag, MLI2014A S ENLI-CMT.XX.13. S Fedor Baarslag, versie 6 februari

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Deskresearch 6 februari Hello, how are you? Fedor Baarslag, MLI2014A S ENLI-CMT.XX.13. S Fedor Baarslag, versie 6 februari"

Transcriptie

1 Deskresearch 6 februari 2015 Hello, how are you? Fedor Baarslag, MLI2014A S ENLI-CMT.XX.13 S Fedor Baarslag, versie 6 februari

2 Inhoudsopgave Voorblad pag. 1 Inhoud pag. 2 Inleiding en context van het vraagstuk pag. 3 Onderzoeksvraag en deelvragen pag. 3 Literatuurverkenning pag. 3 Inzichten vanuit de literatuur, uitwerking deelvragen pag. 4 t/m 7 conclusie Pag. 8 en 9 Literatuurlijst pag. 10 Afkortingen pag. 11 Verloop van mijn deskresearch pag. 11 Reflectie op mezelf pag. 11 S Fedor Baarslag, versie 6 februari

3 Inleiding en context van het vraagstuk Inleiding Hello, how are you? En.What s your name? Ik kan me nog heel goed herinneren dat deze zinnetjes een van de eerste zinnetjes waren die mijn moeder me leerde toen ik 7 jaar oud was. Dit deden we terwijl ze me naar bed bracht omdat ik heel graag Engels wilde leren. Later kreeg ik op school in 1989 mijn eerste Engelse les in groep 7. Het vak was toen net opgenomen in het curriculum van de basisschool. Dat groep 7 op de basisschool start met Engels is vandaag de dag heel normaal. Dit zijn de eisen in kerndoelen. Maar er is de laatste 10 jaar een landelijke trend gaande dat steeds meer scholen vroegtijdig Engels aanbieden, startende in groep 5 of zelfs in groep 1. Context Mijn eigen school OBS Tellegen start dit jaar met een Pilot: Engels vanaf groep 1. Wij doen dit om ons te profileren. Deze gedachte wordt gesteund door het feit dat landelijk steeds meer scholen hiermee beginnen. Maar wat zijn de effecten? In mijn deskresearch wil ik graag deze landelijke trend beter begrijpen, maar vooral de effecten van vroegtijdig starten met Engelse lessen onderzoeken. Onderzoeksvraag: Welk effect heeft Engels taalonderwijs op de taalontwikkeling van leerlingen in groep 1? Mijn deelvragen zijn: - Wat is de terminologie voor Engels taalonderwijs als tweede taal? - Welk aanbod en welke invoeringsmodellen worden er in de praktijk gehanteerd? - Wat is de oorzaak dat steeds meer scholen vroegtijdig Engels aanbieden? - Wat zijn de effecten van vroegtijdig een vreemde taal aanbieden bij zowel autochtone als allochtone kinderen? Literatuurverkenning Ik ben gestart met zoektermen: Engels leren basisschool, Engels als tweede taal, learning English, foreign language, learning English second language. Het leverde op Google Scolar een paar artikelen op. Na wat langer doorzoeken vond ik gelukkig voldoende bruikbare artikelen, zowel nationaal als internationaal. Het uitkiezen van de juiste artikelen heeft behoorlijk wat tijd gevergd. Tot slot heb ik het SLO vakdossier gevonden en toegevoegd als bron. Deze bron leidde via de literatuurlijst weer naar andere bronnen, waaronder het Europees platform met het netwerk VVTO. Dit was het juiste adres voor heel veel bronnen over Engels. Ik gebruik voor mijn deskresearch twee Engelstalige artikelen, vier Nederlandse artikelen en een onderzoek. Daarnaast gebruik ik verschillende websites die ik als bron raadpleeg. S Fedor Baarslag, versie 6 februari

4 Beschrijving van inzichten uit de literatuur - Wat is de terminologie voor Engels taalonderwijs als tweede taal? Voor mijn onderzoek ben ik op zoek naar de terminologie voor wanneer er sprake is van het aanleren van Engels in de basisschool als tweede taal, naast de moedertaal. Er worden hiervoor meerdere termen gebruikt. Op de website van het Europees platform lees ik dat scholen die eerder starten met het aanbieden van Engels dan gebruikelijk in groep 7 en 8, dat men praat over vroeg vreemdetalenonderwijs (VVTO). Dat in deze term het woord Engels niet specifiek wordt benoemd, is te verklaren omdat volgens de Europese richtlijnen landen een keuzevrijheid hebben in de vreemde taal. Dit kan Engels zijn, maar ook een andere taal. Het vakdossier van de SLO (2011) gebruikt de term EIBO: Engels in het basisonderwijs. (SLO, 2011). Op websites voor vakdocenten en in andere artikelen schrijven ze over Versterkt Taal Onderwijs. (VTO). Ook lees ik de term vroeg tweedetaalonderwijs. (Website Europees platform en rijksuniversiteit Groningen 2005). Het Early Bird Project in Rotterdam noemt het kortweg: Vervroegd Engels Welke aanbod en invoeringsmodellen worden er in de praktijk gehanteerd? Vanuit internationaal perspectief worden er 5 verschillende modellen gehanteerd om een vreemde taal, bijvoorbeeld Engels, aan te leren. (Rijksuniversiteit Groningen, 2005: 17-19) De modellen variëren in de bestede onderwijstijd. 1) Onderdompelingsonderwijs; bij deze vorm wordt 50 tot 100% van de lestijd per week in de vreemde taal gegeven. 2) Gedeeltelijke onderdompeling; 50% van het onderwijs wordt gegeven in een vreemde taal. 3) Het tweezijdige taalmodel; tweetalig onderwijs met streven naar gelijk succes in beide talen. 4) Content based Language Learning en CLIL; 15-20% onderwijs in vreemde taal 5) Vreemde taal onderwijs als tweede vak / vroegtijdig vreemde taalonderwijs. (VTO of VVTO) Mijn basisschool OBS Tellegen kiest de laatste vorm als aanbod voor onze populatie kinderen. Andere invoeringsmodellen zijn nu niet relevant voor mijn deskresearch. Ik doe verder onderzoek naar VTO en VVTO en de praktijkvoorbeelden hiervan in Nederland. Engels is sinds 1986 opgenomen in de kerndoelen van het basisonderwijs, veelal onder de noemer EIBO: Engels in het basisonderwijs. ( Rijksuniversiteit Groningen, 2005) Traditioneel vallen hieronder de lessen die gegeven worden in groep 7 en 8. Als we kijken naar de gemiddelde lestijd die aan Engels besteed wordt, zien we dat (bijna) geen enkele school de aanbevolen 80 tot 100 uur per jaar hanteert. De gemiddelde investering is 30 tot 50 uur (SLO,2011:12). Dat is maar zo n 20 minuten per week. Opvallend is dat steeds meer scholen vervroegd starten met Engels, maar dat landelijk de gemiddelde lestijd die aan Engels wordt besteed, tot de allerkleinste vakken van het curriculum behoort. Er is volgens de SLO (2011) een soort wildgroei in Nederland te constateren. De lestijd per week is zeer verschillend, maar ook de methodes en de opleidingsachtergrond van de docent. Sommige scholen maken gebruik van een native of Non-native speaker. (Native speaker: een S Fedor Baarslag, versie 6 februari

5 leerkracht voor wie Engels de moedertaal is.) En het startmoment varieert; sommige scholen beginnen bij de kleuters, anderen in groep 5, het grootste gedeelte start traditioneel in groep 7. Figuur uit SLO (2011) Volgens de SLO starten de meeste scholen (64%) met een aanbod in groep 7. Van de scholen start 8% wat eerder, namelijk in groep 5. En 15 % van de scholen starten hun aanbod in groep 1. (SLO,2011) De groeiende belangstelling voor VVTO is merkbaar door de groei van het landelijk netwerk van de VVTO scholen. Dit is gegroeid van 44 scholen in 2004 naar 413 scholen in 2011 (SLO, 2011:11). - Wat is de oorzaak dat steeds meer scholen vroegtijdig Engels aanbieden? In meerdere artikelen kom ik tegen dat de eerste aanzet voor het Engels aanbieden vanuit het Europese taalbeleid is voortgekomen. Ieder kind in de EU zou twee vreemde talen leren. Dit is in 2002 afgesproken op Europese Unie in Barcelona. (Adam & Gonzales, 2010) Het doel is door een samenhangend taalbeleid tolerantie en Europees burgerschap te bevorderen. (SLO, 2011) De stimulans die scholen beweegt om vroegtijdig een vreemde taal aan te bieden komt dus van bovenaf. In Nederland wordt er ook een stimulans van onderaf waargenomen; steeds meer ouders vinden het belangrijk en geloven dat de kansen op succes worden vergroot door meer talenkennis. Hierbij neemt Engels als internationale voertaal een onbetwiste leiding in als eerste vreemde taal (Rijksuniversiteit Groningen, 2005:4). - Wat zijn de effecten van vroegtijdig vreemde taal aanbieden bij zowel autochtone en allochtone kinderen? Het vervroegd aanbieden van Engels is onderzoekstechnisch bekeken nog relatief nieuw in Nederland. En het is een vak in ontwikkeling. Onderzoeken naar effecten van taal wordt bemoeilijkt door het feit de taalontwikkeling in groep 1 en 2 moeilijk meetbaar is. Er is geen S Fedor Baarslag, versie 6 februari

6 goede algemene landelijke toets beschikbaar. De toetsen die voorhanden zijn, vragen iets anders terug dan feitelijk is aangeboden. Gelukkig wordt er door de variatie in onderzoek steeds meer bekend over de effecten van vroegtijdig Engels aanbieden. Goorhuis- Brouwer & de Bot (2005) hebben een eerste effectmeting uitgevoerd bij Rotterdamse leerlingen op twee scholen die een aanbod vervroegd Engels gaven binnen het EarlyBirdproject. Uitslagen van het onderzoek van Goorhuis- Brouwer & de Bot staat in hun onderzoek met de titel: Heeft vroeg vreemde talenonderwijs een negatief effect op de Nederlandse taalontwikkeling van kinderen? Zij stelden vast dat het onderwijsaanbod vervroegd Engels bij deze leerlingen niet ten koste gaat van de Nederlandse taalontwikkeling. Uit later onderzoek in 2006 op een school in Almere blijkt dat het aanbod leidde tot een beheersing van basale vaardigheden en begrippen in het Engels. De opbouw van een woordenschat in het Engels is echter nog zeer beperkt, maar leerlingen blijken wel een bepaald receptief vaardigheidsniveau in het Engels ontwikkeld hebben (Aarts & Ronde, 2006). Westhoff (2005) onderzocht of allochtone kinderen een achterstand kregen in hun Nederlands door ook het aanbod in het Engels te geven. Dit is onder andere onderzocht in Enschede en Kerkrade, waarbij er geen nadelige effecten in ontwikkeling werden vastgesteld. Goorhuis- Brouwer & de Bot (2005) stelden hetzelfde vast in Rotterdam. Daarnaast vonden zij een positief effect; de startpositie van de Nederlandse kinderen t.o.v. de allochtone kinderen is gelijk, waardoor allochtone kinderen beter gingen presteren. Dit blijkt ook uit onderzoek vanuit periodieke peilingen van het onderwijsniveau (PPON) en uit onderzoek gericht op asielzoekerskinderen, waarbij allochtone leerlingen makkelijker presteerden in het Engels dan in het Nederlands. Ook de autochtone taalzwakke kinderen wijken niet af van hun ontwikkeling (Rijksuniversiteit Groningen, 2005: 11). In het artikel van Chamot (2004) heeft het in hoofdzaak over de leerstrategieën in het vreemde taalonderwijs. Chamot schrijft in het artikel dat de culturele achtergrond een grote invloed kan hebben op de leerprestaties van leerlingen. Bijvoorbeeld wanneer en cultuur individuele prestaties hoog in het vaandel heeft staan, kan een samenwerkingswerkvorm nadelig werken op de leerprestatie. We leren hieruit dat allochtone leerlingen meer kansen hebben, wanneer leerkrachten meer oog voor de culturele achtergrond zouden hebben. Onderzoekers van de Universiteit van Utrecht en de Rijksuniversiteit van Groningen hebben met het FLiPP-project (Foreign Languages in Primary School) vanaf 2010 wetenschappelijk onderzoek gedaan de effecten van vroeg vreemdetalenonderwijs (VVTO) op de basisschool. Zij onderzochten vier- tot zesjarige leerlingen die vanaf groep 1 al Engels kregen. Dit was in opdracht van het ministerie van onderwijs om te onderzoeken of basisscholen maximaal 15% van de lestijd mogen afwijken van de verplichting het Nederlands als instructietaal te hanteren. Hun conclusie was dat de bevindingen van het huidige onderzoek overeenkomen met de S Fedor Baarslag, versie 6 februari

7 bevindingen elders in de wereld en dat de ontwikkeling van het Engels niet ten koste gaat van de ontwikkeling van de eerste taal (UU en RUG, 2012.). Uit conclusies van het onderzoek uitgevoerd in 2012 van het PPON met de titel Balans van het Engels aan het einde van de basisschool 4 blijkt dat er weldegelijk een duidelijk positief effect wordt gemeten en dat VVTO-leerling een voorsprong heeft op de EIBO leerling in groep 8. Bij lees- en luistervaardigheid Engels is er sprake van geen effect. Voor schrijven is er een matig effect en voor spreken een groot effect. Op woordenschat Engels doen VVTO-leerlingen het net iets beter (PPON, 2013). S Fedor Baarslag, versie 6 februari

8 Hoofdstuk 3: Conclusies Welk effect heeft Engels taalonderwijs op de taalontwikkeling van leerlingen in groep 1? Uit onderzoek blijkt dat er alleen positieve effecten gemeten worden bij het aanbieden van Engels vanaf groep 1, wanneer dit aanbod zich beperkt tot max. 15 % van het curriculum. Kortgezegd: Leerlingen groeien in hun Engelse taalontwikkeling en er is geen stagnatie in hun Nederlandse taalontwikkeling. Dit geldt voor zowel de allochtone, autochtone en zwakke leerlingen. Hoewel de effecten in woordenschat en gespreksvaardigheden op jonge leeftijd nog zeer mager zijn, blijkt er in groep 8 een grotere voorsprong in taalgebruik waarneembaar. Deze conclusie baseer ik op: - Het gemeten positieve effect aan de passieve woordenschat in het Engels aan het eind van groep 1. (Goorhuis- Brouwer & de Bot, 2005) - Het uitblijven van negatieve effecten op de Nederlandse kinderen in hun Nederlandse taalontwikkeling. (UU en RUG, 2012.) - Positieve effecten op allochtone kinderen (NT2) kinderen. (Westhoff, 2005) - De positieve effecten van een VVTO leerling vergeleken met een Eibo leerling in groep 8 (PPON, 2013) De uitkomsten sluiten aan bij mijn eigen ervaring, zoals ik die omschrijf in mijn inleiding, maar ook mijn ervaring die ik heb in de onderwijspraktijk. Op dit moment bied ik lessen aan bij de kleuters en verbaas me erover hoe makkelijk de kinderen het oppikken. Het meest doorslaggevend voor mijn conclusie is in mijn ogen de conclusie die getrokken wordt door het PPON onderzoek in Zij hebben de voorsprong van een VVTO leerling in kaart gebracht in groep 8 t.o.v. de EIBO leerling. Blijkbaar is het zo dat wat in groep 1/2 begint als een klein positief effect, zich aan het eind van de basisschool zich vertaalt in een lichte voorsprong. Waartoe leidt deze voorsprong in het V.O.? Aanscherping van mijn onderzoeksvraag, of verder onderzoek naar de effecten, zouden ook kunnen worden doorgezet op het voortgezet onderwijs. Een onderzoeksvraag kan zijn: - Waartoe leidt de voorsprong die de VVTO leerling heeft in groep 8 als we kijken naar de resultaten aan het eind van het voortgezet onderwijs? - Hoe groot is de gemiddelde motivatie van de VVTO leerling voor het vak vergeleken met de gemiddelde motivatie van de EIBO leerling voor het vak Engels? Mijn eerste onderzoeksvraag zou onderzocht kunnen worden met een tweede deskresearch. Mijn tweede onderzoeksvraag zou onderzocht kunnen worden door kwalitatief onderzoek, doormiddel van gesprekken met docenten en leerlingen op het VO over motivatie van deze type- leerlingen. S Fedor Baarslag, versie 6 februari

9 Wat verder relevant is om te onderzoeken voor mijn eigen situatie is: - Wat de beste verhouding in onderwijstijd is om het hoogste effect te bereiken in zowel Engels als Nederlands? - Wat zou de beste strategie(ën) zijn voor onze populatie kinderen om Engelse taal aan te bieden vanaf groep 1 en 2? - Wat vraagt dit van de (lesgevende) kwaliteiten van ons team? Wanneer ik het antwoord vind op de vragen hierboven, kan ik als leerkracht zorgen voor de meest effectieve vorm van onderwijs vanaf groep 1 op onze school OBS Tellegen. S Fedor Baarslag, versie 6 februari

10 Literatuurlijst - Aarts, R., Ronde, S., (2006). Tweetalig onderwijs met vervroegd Engels in het basisonderwijs, Levende Talen Tijdschrift Jaargang 7, nummer 2, Adam, C. & Gonzalez, S. (2010). Vreemdetalenonderwijs op de basisschool. Waarom en hoe? Levende talen magazine, 97 (1), Chamot, A. U. (2004). Issues in Language Learning Strategy Research and Teaching, The George Washington University, Centre for Language Studies National University of Singapore. - Corda, A., Philipsen, K., de Graaff, R., (2014). Handboek VVTO Engels in het basisonderwijs, Uitgeverij Coutinho. - Geurts, B., Hemker, B., (2013). Balans van het Engels aan het einde van de basisschool, PPON reeks nummer 4, Uitgave Stichting Cito Instituut voor Toetsontwikkeling Goldenberg, C., (2008). Teaching English Language Learners, What the Research Does and Does Not Say, American Educator. - Goorhuis-Brouwer, S., de Bot, K., (2005). Heeft vroeg vreemde-talenonderwijs een negatief effect op de Nederlandse taalontwikkeling van kinderen?, Levende Talen Tijdschrift Jaargang 6, nummer 3, Jongenburger, L., (2013). The Younger, The Better. Onderzoeksrapportage student Inholland, prijswinnaar van onderzoeksprijs VVTO Thijs, A., Trimbos, B. Tuin, D. Bodde, M., Graaff, R. (2011). Vakdossier: Engels in het basisonderwijs. Enschede: SLO. - Thijs, A., Tuin, D.,Trimbos, B. (2011). Onderzoeksrapportage: Engels in het basisonderwijs: verkenning van de stand van zaken. Enschede: SLO - Unsworth, S., Bot, K. de, Persson, L., Prins, T. (2012). Eindverslag Foreign Languages in Primary school Project. (FLiPP) Universiteit Utrecht en Universiteit Groningen, in opdracht van Ministerie van O.C.W. - Westhoff, G. J. (2005). Engels is niet genoeg. Onderwijsblad(1), Websites geraadpleegd op 2 januari geraadpleegd op 2 januari geraadpleegd op 12 januari geraadpleegd op 13 januari 2015 S Fedor Baarslag, versie 6 februari

11 Afkortingen CLIL Eibo FLiPP PPON RUG SLO UU V.O. VTO VVTO Content and Language Integrated Learning Engels in het basisonderwijs Foreign Languages in Primary School Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Rijksuniversiteit Groningen Stichting leerplan ontwikkeling Universiteit Utrecht Voortgezet Onderwijs Versterkt Taal Onderwijs Vervroegd Vreemdetalenonderwijs Verloop van mijn deskresearch Ik ben gestart met het zoeken naar de juiste artikelen, zodat ik voldoe aan de criteria die bij deze deskresearch horen. Vanuit de feedback van docent Greta de Wit kon ik verder op de website van de SLO nieuwe websites vinden. De website van het Europees platform met het netwerk VVTO bracht mij op onderzoeken en artikelen. De Engels artikelen waren meer gericht op het aanbieden van mogelijke werkvormen en effectieve leer strategieën. Omdat mijn deskresearch hier niet op gericht is, waren de artikelen blik verruimend maar niet helemaal bruikbaar. Ik leer hiervan dat het makkelijker is om Nederlandse artikelen op waarde te schatten, in vergelijking met internationale artikelen. Wat mijn onderzoek bemoeilijkte is dat ik door te zoeken op websites steeds weer op nieuwe bronnen kwam, met name toen het over effecten en resultaten ging, waardoor ik dreigde het overzicht te verliezen. Ik heb toen een keuze gemaakt voor een groot onderzoek van het PPON. Reflectie op mezelf Ik heb veel geleerd over Engels en over taalontwikkeling. Ik vond het erg leuk om te doen, omdat ik steeds meer nieuwe zaken las en nieuwe inzichten kreeg over dit vak in ontwikkeling. Wel heb ik geleerd om bij de bronselectie meteen een duidelijke doelgerichte keuze te maken. Zoeken naar actuele onderzoeken bleek eigenlijk moeilijker dan ik van te voren had gedacht. De meeste onderzoeken waren relatief al wat ouder, het jongste vond ik uit Dit is wel te verklaren omdat het Engels als vak erg in ontwikkeling is. De feedback van zowel de docent Greta de Wit als mijn studiemaatje Bart Harkema hebben mij goed op weg geholpen. De feedback van de docent over de open en gesloten vraag was een mooi leerpunt. Hoewel je het eigenlijk wel weet, paste ik het niet toe. Ik wil graag vanuit mijn POP leren met een meer open blik nieuwe situaties tegemoet te treden, daar past ook een open formulering bij. -Fedor Baarslag, S S Fedor Baarslag, versie 6 februari

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van

Nadere informatie

Intensivering en vroeg beginnen met Engels. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Intensivering en vroeg beginnen met Engels. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Intensivering en vroeg beginnen met Engels SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Verantwoording 2016 SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Enschede Mits de bron wordt vermeld,

Nadere informatie

In artikel 18 van de Wet op de expertisecentra wordt na het tweede lid een lid

In artikel 18 van de Wet op de expertisecentra wordt na het tweede lid een lid Voorstel van Wet tot wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van het onderwijs te geven in de Engelse, Duitse

Nadere informatie

Meer kansen door internationaal basisonderwijs

Meer kansen door internationaal basisonderwijs Meer kansen door internationaal basisonderwijs Initiatiefvoorstel D66, VVD en Groenlinks Oktober 2013 Amsterdam is een wereldstad en de meest internationale stad van het land. De haven, het toerisme, de

Nadere informatie

Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen?

Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen? Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen? Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen

Nadere informatie

CLIL in het basisonderwijs

CLIL in het basisonderwijs Marion Ooijevaar, 3 januari 2019 Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten

Nadere informatie

Onderzoek Zuid-Afrika

Onderzoek Zuid-Afrika Onderzoek Zuid-Afrika Tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs Engels als tweede taal in het basisonderwijs Naam: Kimberly Vermeulen Studentnummer: S1077859 Klas: PLV3B Datum: 20-04-2015 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Engels in het basisonderwijs:

Engels in het basisonderwijs: 39 Engels in het basisonderwijs Engels in het basisonderwijs: een vak in ontwikkeling Auteur: Annette Thijs Het vak Engels in het basisonderwijs is in ontwikkeling. Sinds de invoering in 1986 is het gegroeid

Nadere informatie

ENGELS als Tweede Taal

ENGELS als Tweede Taal ENGELS als Tweede Taal o.b.s. De Drift de Pol 4a 9444 XE Grolloo 0592-501480 drift@primah.org Inhoudsopgave Inhoud: 1. Inleiding 2. Keuze voor de Engelse taal (Why English?) 3. Vroeg vreemde talenonderwijs

Nadere informatie

15% vvto en FLiPP: ervaringen en resultaten van vroeg vreemdetalenonderwijs. Rick de Graaff Platform vvto Nederland

15% vvto en FLiPP: ervaringen en resultaten van vroeg vreemdetalenonderwijs. Rick de Graaff Platform vvto Nederland 15% vvto en FLiPP: ervaringen en resultaten van vroeg vreemdetalenonderwijs Rick de Graaff Platform vvto Nederland Literatuurstudie ICLON Leiden Expertisecentrum MVT Wat zegt ander onderzoek over vvto?

Nadere informatie

Met deze brief breng ik u op de hoogte van het plan van aanpak voor Engels in het primair onderwijs. 1

Met deze brief breng ik u op de hoogte van het plan van aanpak voor Engels in het primair onderwijs. 1 >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG Primair Onderwijs IPC 2400 Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 31 293 Primair Onderwijs Nr. 179 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333 44 44 F 070 333 44 00 www.rijksoverheid.

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333 44 44 F 070 333 44 00 www.rijksoverheid. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333 44 44 F 070 333 44 00 www.rijksoverheid.nl Betreft Reactie op schriftelijke inbreng van de vaste

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 22 452 Internationalisering van het onderwijs Nr. 54 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 11 mei 2017 De vaste commissie voor Onderwijs,

Nadere informatie

Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs

Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs Vervolgmeting schooljaar 2016/17 Maarten Wolbers Evelien Krikhaar Cindy Teunissen Rick de Graaff Sharon Unsworth Bianca Leest Karien Coppens Tessa Jenniskens Januari

Nadere informatie

In de praktijk: Engels in het basisonderwijs. Taal

In de praktijk: Engels in het basisonderwijs. Taal Taal Engels in het basisonderwijs Het belang van toetsen bij Engels Uit de verdiepingsfase van Platform Onderwijs2032 blijkt een grote behoefte aan een betere aansluiting van het vak Engels in de overgang

Nadere informatie

Onderzoek Zuid-Afrika

Onderzoek Zuid-Afrika Onderzoek Zuid-Afrika Tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs Engels als tweede taal in het basisonderwijs Naam: Kimberly Vermeulen Studentnummer: S1077859 Klas: PLV3B Minor: Internationalisering

Nadere informatie

Datum 10 mei 2017 Schriftelijk overleg internationalisering van het onderwijs: nota naar aanleiding van het verslag

Datum 10 mei 2017 Schriftelijk overleg internationalisering van het onderwijs: nota naar aanleiding van het verslag >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Internationaal Beleid Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ

Nadere informatie

Engels op KBS De Rietkraag

Engels op KBS De Rietkraag 2013-2014 Engels op KBS De Rietkraag Onderzoek naar het verbeteren van Engels op KBS De Rietkraag Stageleergroep: Rowy Tuïnk, Lisanne Stokkers, Nikki Tielbeek, Nanoe Lorkeers, Melissa Hogeboom, Laura Kleinherenbrink

Nadere informatie

Doeltaal is voertaal. Engels geven in het Engels. Whitepaper. Doeltaal is voertaal Marion Ooijevaar, 30 januari Introductie

Doeltaal is voertaal. Engels geven in het Engels. Whitepaper. Doeltaal is voertaal Marion Ooijevaar, 30 januari Introductie Engels geven in het Engels Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten

Nadere informatie

Curriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff

Curriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff Curriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff Hoogleraar Tweetalig Onderwijs Universiteit Utrecht Lector Taaldidactiek & Onderwijs Hogeschool Inholland Je eigen ervaringen Hoe werden op

Nadere informatie

Kwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0

Kwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0 Kwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0 Waarom een kwaliteitsstandaard? Wanneer mag je als school of afdeling de benaming tto (tweetalig onderwijs) gebruiken? Dat mag als je onderwijsaanbod voldoet

Nadere informatie

Engels voor kleuters

Engels voor kleuters Engels voor kleuters Een eerste verkenning naar de vormgeving van vroeg vreemdetalenonderwijs in Nederland Liv Persson Volgens cijfers van het Europees Platform geven steeds meer basisscholen Engelse les

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van

Nadere informatie

Initiatiefvoorstel. Initiatiefvoorstel van de raadsleden de heer Paternotte en de heer Toonk getiteld: Amsterdamse pilot tweetalig primair onderwijs.

Initiatiefvoorstel. Initiatiefvoorstel van de raadsleden de heer Paternotte en de heer Toonk getiteld: Amsterdamse pilot tweetalig primair onderwijs. Gemeenteblad Jaar 2014 Publicatiedatum * Onderwerp van de raadsleden de heer Paternotte en de heer Toonk getiteld: Amsterdamse pilot tweetalig primair onderwijs. Met deze voordracht stellen wij u voor

Nadere informatie

Derde peiling rekenen-wiskunde aan het einde van de basisschool

Derde peiling rekenen-wiskunde aan het einde van de basisschool Derde peiling rekenen-wiskunde aan het einde van de basisschool J. Janssen Cito, Instituut voor Toetsontwikkeling, Arnhem 1 inleiding In 1987 is in opdracht van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

Nadere informatie

Vroeg vreemdetalenonderwijs. Visiedocument

Vroeg vreemdetalenonderwijs. Visiedocument Vroeg vreemdetalenonderwijs Engels Visiedocument Inhoudsopgave Inleiding 3 Van good naar great vroeg vreemdetalenonderwijs 4 Taskforce vroeg vreemdetalenonderwijs 5 Vroeg vreemdetalenonderwijs in 2025

Nadere informatie

Werkplan SOT

Werkplan SOT Werkplan SOT 2011-2012 algemene gegevens Naam: Klas: Dianne te Walvaart en Dennis Wesselink VR3A gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp: Probleemstelling: Praktische relevantie:

Nadere informatie

Engels in het basisonderwijs: verkenning van de stand van zaken

Engels in het basisonderwijs: verkenning van de stand van zaken Engels in het basisonderwijs: verkenning van de stand van zaken Onderzoeksrapportage Basisonderwijs SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Engels in het basisonderwijs Verkenning van de stand

Nadere informatie

Omschrijving kwaliteitstandaard vvto Indicator nvt cruciaal

Omschrijving kwaliteitstandaard vvto Indicator nvt cruciaal Kijkwijzer EarlyBird De kwaliteitstandaard vvto Engels is bedoeld om de kwaliteit van het vvto te beoordelen en te helpen verbeteren. Deze kwaliteitstandaard is als volgt opgebouwd: - De standaarden zijn

Nadere informatie

Engels in het Amsterdamse basisonderwijs. Onderzoek, Informatie en Statistiek

Engels in het Amsterdamse basisonderwijs. Onderzoek, Informatie en Statistiek Engels in het Amsterdamse basisonderwijs In opdracht van: Onderwijs, Jeugd en Zorg Projectnummer: Lotje Cohen MSc Merel van der Wouden MSc dr. Esther Jakobs Bezoekadres: Oudezijds Voorburgwal Postbus,

Nadere informatie

Beroepsproducten. Tweetalig basisonderwijs vanaf groep 1. Voorbereiding pilot Tweetalig primair onderwijs. Media, Informatie en Communicatie

Beroepsproducten. Tweetalig basisonderwijs vanaf groep 1. Voorbereiding pilot Tweetalig primair onderwijs. Media, Informatie en Communicatie Beroepsproducten Tweetalig basisonderwijs vanaf groep 1 Voorbereiding pilot Tweetalig primair onderwijs Foto: Jacqueline van Kuler Jacqueline van Kuler Studentnummer: 500636373 Media, Informatie en Communicatie

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 31 322 Kinderopvang Nr. 299 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 25 april 2016 De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Nadere informatie

Veelgestelde vragen over tto ( tweetalig onderwijs )

Veelgestelde vragen over tto ( tweetalig onderwijs ) Veelgestelde vragen over tto ( tweetalig onderwijs ) 1. Waar staat de afkorting tto voor? Tweetalig Onderwijs. Tweetalig onderwijs wordt nu gegeven op ongeveer 135 scholen in Nederland. 2. Wat houdt tweetalig

Nadere informatie

Taal peilingen door de jaren heen

Taal peilingen door de jaren heen 25 Jaar peilingsonderzoek in Nederland: Taal peilingen door de jaren heen Werkseminarie Nederlands Gent, 9 december Dr Bas Hemker, Psychometric Research Centre, CITO In deze presentatie Een korte beschrijving

Nadere informatie

Engels in het basisonderwijs

Engels in het basisonderwijs We doen dat in interactie met vele uiteenlopende partners uit kringen van beleid, schoolbesturen en -leiders, leraren, onderzoekers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties (ouders, bedrijfsleven,

Nadere informatie

Still going strong? Uitkomsten van de vierde peiling EIBO in toekomstig perspectief. Symposium PPON 25 jaar, 7 november Prof. Dr.

Still going strong? Uitkomsten van de vierde peiling EIBO in toekomstig perspectief. Symposium PPON 25 jaar, 7 november Prof. Dr. Still going strong? Uitkomsten van de vierde peiling EIBO in toekomstig perspectief Symposium PPON 25 jaar, 7 november 2013 Prof. Dr. Ron Oostdam Hoogleraar-onderzoeksdirecteur Kenniscentrum Onderwijs

Nadere informatie

Susanne Smulders Saskia Heunks Silke Swart. FLOT & TRION Verdiepingsmodule:

Susanne Smulders Saskia Heunks Silke Swart. FLOT & TRION Verdiepingsmodule: Susanne Smulders Saskia Heunks Silke Swart FLOT & TRION Verdiepingsmodule: Internationalisation@Home Doelen van deze Good Practice Verbinding van behoeften van instituut en praktijk Delen wat wij hebben

Nadere informatie

praktijk Kieswijzer vvto Engels

praktijk Kieswijzer vvto Engels praktijk Kieswijzer vvto Engels Veel scholen overwegen te starten met Engels vanaf groep 1, een aantal start in groep 5. Voor een goed rendement en een doorlopende leerlijn is meer nodig dan een start

Nadere informatie

De ontwikkeling van de Nederlandse taalvaardigheid van kleuters met vroeg vreemde-taal onderwijs

De ontwikkeling van de Nederlandse taalvaardigheid van kleuters met vroeg vreemde-taal onderwijs 1 De ontwikkeling van de Nederlandse taalvaardigheid van kleuters met vroeg vreemde-taal onderwijs Sieneke Goorhuis-Brouwer, KNO, UMCG, Groningen Kees de Bot, Toegepaste Taalwetenschap RUG, Groningen April

Nadere informatie

Veelgestelde vragen over tto (tweetalig onderwijs)

Veelgestelde vragen over tto (tweetalig onderwijs) Veelgestelde vragen over tto (tweetalig onderwijs) 1. Waar staat de afkorting tto voor? Tweetalig Onderwijs. Tweetalig onderwijs wordt nu gegeven op ongeveer 135 scholen in Nederland. 2. Wat houdt tweetalig

Nadere informatie

Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel

Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel Auteurs: Sara Diederen Rianne van Kemenade Jeannette Geldens i.s.m. management initiële opleiding (MOI) / jaarcoördinatoren 1 Inleiding Dit document is bedoeld

Nadere informatie

Pourquoi Pourquoi Pas?? Onderzoek naar de beste manier om met de huidige leergang om te gaan binnen de sectie.

Pourquoi Pourquoi Pas?? Onderzoek naar de beste manier om met de huidige leergang om te gaan binnen de sectie. PROFIELPRODUCT 1 Naam auteur Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Carl Webb Frans Pourquoi Pourquoi Pas?? Onderzoek naar de beste manier om met de huidige leergang om te

Nadere informatie

HIB-seminar 4 juni 2015 Internationalisering doe je samen: de docent maakt het verschil TAAL & INTERNATIONALISERING Maike Verhagen & Marion Hemsing

HIB-seminar 4 juni 2015 Internationalisering doe je samen: de docent maakt het verschil TAAL & INTERNATIONALISERING Maike Verhagen & Marion Hemsing HIB-seminar 4 juni 2015 Internationalisering doe je samen: de docent maakt het verschil TAAL & INTERNATIONALISERING Maike Verhagen & Marion Hemsing International Office Saxion University of Applied Sciences

Nadere informatie

KNAG dag Andreas Boonstra

KNAG dag Andreas Boonstra KNAG dag 2018 Andreas Boonstra 1 Beeldvorming Foto van Pixabay 2 Is er sprake van een kloof? Foto van Pixabay 3 Kennis en vaardigheden?? Is het en/of OF en/en? 4 Eerste jaar Aardrijkskunde op de Katholieke

Nadere informatie

Summary in Dutch Hoofdstuk 1

Summary in Dutch Hoofdstuk 1 Summary in Dutch Het onderzoek naar de vraag wat de beste leeftijd voor tweede taalverwerving (L2) ondersteunt het idee hoe eerder, hoe beter niet helemaal, gezien het feit dat ontwikkelingsbeperkingen

Nadere informatie

The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands

The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands Proefschrift Marieke Heers (gepromoveerd 3 oktober in Maastricht; promotoren prof.dr. W.N.J. Groot en prof.dr. H. Maassen van den Brink)

Nadere informatie

Opvattingen van leerkrachten over Engels in het basisonderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs in het Engels

Opvattingen van leerkrachten over Engels in het basisonderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs in het Engels Opvattingen van leerkrachten over Engels in het basisonderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs in het Engels Een vergelijkend onderzoek naar VVTO-leerkrachten en niet-vvto-leerkrachten Naam: Loes van den

Nadere informatie

EarlyBird, voor meer, vroeger en beter Engels. Inhoud en werkwijze bij de visitatie voor erkenning als EarlyBird-school

EarlyBird, voor meer, vroeger en beter Engels. Inhoud en werkwijze bij de visitatie voor erkenning als EarlyBird-school EarlyBird, voor meer, vroeger en beter Engels Inhoud en werkwijze bij de visitatie voor erkenning als EarlyBird-school 1. Inleiding EarlyBird wil de kwaliteit van de Nederlandse basisscholen met vvtoengels

Nadere informatie

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van het wetsvoorstel.

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van het wetsvoorstel. TWEEDE KAMER DER STATEN-GENERAAL Vergaderjaar 2014/15 34 031 Voorstel van wet tot wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid

Nadere informatie

Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces

Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces Mariët Förrer is Senior consultant CPS onderwijsontwikkeling en advies te Amersfoort. E-mail: m.förrer@cps.nl Dit artikel verkent, vanuit het perspectief van

Nadere informatie

Uitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN

Uitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN Uitgegeven: 3 februari 2010 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN BELEIDSREGEL voor het verkrijgen van een partiële ontheffing voor het vak Fries in het primair en voortgezet onderwijs in de provincie

Nadere informatie

Projectdefinitie. Plan van aanpak

Projectdefinitie. Plan van aanpak Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste

Nadere informatie

Engelse taal. Kennisbasis Engelse taal op de Pabo

Engelse taal. Kennisbasis Engelse taal op de Pabo Engelse taal Belang van het vak Engels geven in het basisonderwijs is investeren in de mensen van de toekomst die studeren, werken en recreëren in verschillende landen van Europa en de wereld. Door de

Nadere informatie

Ronde 1. Aan de slag met CLIL?! 1. Inleiding. 2. What s in a name?

Ronde 1. Aan de slag met CLIL?! 1. Inleiding. 2. What s in a name? Ronde 1 Lies Strobbe KU Leuven Contact: Lies.Strobbe@arts.kuleuven.be Aan de slag met CLIL! 1. Inleiding CLIL (Content and Language Integrated Learning) en immersie zijn begrippen die steeds vaker in de

Nadere informatie

Tweetalig basisonderwijs in het Gooi. Learning Beyond Boundaries

Tweetalig basisonderwijs in het Gooi. Learning Beyond Boundaries Tweetalig basisonderwijs in het Gooi Learning Beyond Boundaries Tweetalig basisonderwijs in het Gooi Bent u op zoek naar een basisschool die tweetalig onderwijs in een internationale omgeving aanbiedt

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van

Nadere informatie

Toets_Hfdst14_MethodenVanAardrijkskundeonder wijs

Toets_Hfdst14_MethodenVanAardrijkskundeonder wijs Toets_Hfdst14_MethodenVanAardrijkskundeonder wijs Antwoorden Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: dinsdag 31 januari 2017 Tijd: 11:15 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,

Nadere informatie

Afstudeeronderzoek Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord

Afstudeeronderzoek Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord Dorien König Look before you leap! vvto Afstudeeronderzoek op basisschool De Nijenoord 1 Afstudeeronderzoek Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord Dorien König Pabo Arnhem Klas: R4c Studentnummer:

Nadere informatie

Brochure versie 1 februari 2015

Brochure versie 1 februari 2015 Brochure versie 1 februari 2015 Pilot tweetalig primair onderwijs in Nederland Op 1 januari 2014 is onder leiding van het EP Nuffic een pilot gestart voor een beperkt aantal basisscholen met als doel invoering

Nadere informatie

Pilot Tweetalig Basisonderwijs 2014-2019. Basisschool Haagsche SchoolVereeniging

Pilot Tweetalig Basisonderwijs 2014-2019. Basisschool Haagsche SchoolVereeniging Pilot Tweetalig Basisonderwijs 2014-2019 Basisschool Haagsche SchoolVereeniging Basisschool HSV Nassaulaan 26 2514 JT Den Haag Projectplan TPO HSV versie 2014 06 18 Pagina 1 Inleiding De Basisschool Haagsche

Nadere informatie

Vakken in het Engels. Over de hele wereld wordt CLIL toegepast. Vakintegratie met primary CLIL

Vakken in het Engels. Over de hele wereld wordt CLIL toegepast. Vakintegratie met primary CLIL Taal Vakintegratie met primary CLIL Vakken in het Engels Content and Language Integrated Learning (CLIL) is in opmars in het basisonderwijs. Hoe kun je verantwoord en praktisch met primary CLIL werken

Nadere informatie

De kwaliteit van het onderwijs in rekenen en wiskunde

De kwaliteit van het onderwijs in rekenen en wiskunde De kwaliteit van het onderwijs in rekenen en wiskunde A.H. Corporaal Inspectie van het Onderwijs 1 inleiding Ongeveer een jaar voordat het PPON-onderzoek werd uitgevoerd waarover kortelings is gerapporteerd

Nadere informatie

Leren in het platte vlak: taalonderwijs van punten langs lijnen naar ruimte

Leren in het platte vlak: taalonderwijs van punten langs lijnen naar ruimte 10/5/10 1 Leren in het platte vlak: taalonderwijs van punten langs lijnen naar ruimte NDN-lenteconferentie 2010: Kwaliteitszorg voor taal door leerlijnen, Antwerpen, 7 mei 2010 Kees de Glopper Expertisecentrum

Nadere informatie

Vanuit doelen Jonge Kind naar een beredeneerd aanbod voor peuters en kleuters

Vanuit doelen Jonge Kind naar een beredeneerd aanbod voor peuters en kleuters SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Vanuit doelen Jonge Kind naar een beredeneerd aanbod voor peuters en kleuters Netwerkbijeenkomst Utrecht 23 mei 2018 het curriculum Curriculum verschillende

Nadere informatie

Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum. Bilingual Education

Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum. Bilingual Education Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum 2012 CHRISTELIJK LYCEUM ZEIST Bilingual Education Waarom tweetalig onderwijs? Engels is één van de belangrijkste talen. Bij bedrijven, universiteiten, hogescholen

Nadere informatie

Gebruik ICT binnen Content and Language Integrated Learning

Gebruik ICT binnen Content and Language Integrated Learning Evaluatierapport Gebruik ICT binnen Content and Language Integrated Learning Bevindingen van leraren en leerlingen Drs. Gerard Baars Inleiding In de tweede helft van 2008 is op zes basisscholen in Rotterdam

Nadere informatie

Tweetalig onderwijs met vervroegd Engels in het basisonderwijs

Tweetalig onderwijs met vervroegd Engels in het basisonderwijs Tweetalig onderwijs met vervroegd Engels in het basisonderwijs Rian Aarts en Sanne Ronde In dit artikel wordt verslag gedaan van een exploratief onderzoek naar het functioneren van een tweetalig onderwijsprogramma

Nadere informatie

Visiestuk. Waarden. De waarden die ik belangrijk vind op een basisschool zijn:

Visiestuk. Waarden. De waarden die ik belangrijk vind op een basisschool zijn: Visiestuk Deze foto past bij mij omdat ik altijd voor het hoogst haalbare wil gaan. Ook al kost dit veel moeite en is het eigenlijk onmogelijk. Ik heb doorzettingsvermogen, dat heb je ook nodig bij het

Nadere informatie

Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam

Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Aanleiding voor het symposium Onder de vlag van Curriculum.nu buigen in

Nadere informatie

BLAADJE #4. mei 2018

BLAADJE #4. mei 2018 BLAADJE #4 mei 2018 School voor KEES GROEP 1/2 breinvriendelijk onderwijs OBS met engelse les vanaf groep 1 De Koningslinde is een jonge openbare basisschool (obs ) in Vught. In het stadhouderspark, in

Nadere informatie

RTL Nieuws en de Cito-scores

RTL Nieuws en de Cito-scores Wat zien wij en wat vinden wij er van? Colofon datum 28 oktober 2013 auteur Jan Vermeulen status Definitief pagina 2 van 8 Inhoudsopgave pagina 1 Inleiding en vraagstelling 3 2 RTL en de rangordelijstjes

Nadere informatie

Jong geleerd is oud gedaan? Engels in het Nederlandse basisonderwijs

Jong geleerd is oud gedaan? Engels in het Nederlandse basisonderwijs Jong geleerd is oud gedaan? Engels in het Nederlandse basisonderwijs Nadine Oosterveer 3726290 Bacheloreindwerkstuk Taalwetenschap Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit Utrecht Begeleider: Peter

Nadere informatie

Vroeg Engels in het basisonderwijs

Vroeg Engels in het basisonderwijs Vroeg Engels in het basisonderwijs Een onderzoek naar de opbrengst van Engels vanaf groep 1 Mariëlle Gidding 3113655 Masterscriptie Taal, Mens en Maatschappij Universiteit Utrecht Juni 2011 Begeleider:

Nadere informatie

Drentse Onderwijsmonitor

Drentse Onderwijsmonitor Drentse Onderwijsmonitor Feitenbladen Gemeente Emmen Kerncijfers uit de periode 2008-2013 Drentse Onderwijsmonitor 2013 Primair onderwijs Onlangs verscheen de 8ste editie van de Drentse Onderwijsmonitor.

Nadere informatie

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:

Nadere informatie

Beleidsplan VVTO april 2017

Beleidsplan VVTO april 2017 Beleidsplan VVTO april 2017 Inleiding Kijkend naar de visie en de goede leerresultaten van de afgelopen jaren is de Heiacker op zoek naar een extra verrijking voor het kind om zich te profileren naar buiten

Nadere informatie

Eabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com. Input curriculum opbouw meertalig onderwijs

Eabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com. Input curriculum opbouw meertalig onderwijs Eabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com Input curriculum opbouw meertalig onderwijs Even voorstellen Leraar Basisonderwijs Onderwijskundige S-VIBer Supervisor Lid Kenniskring Fries en meertaligheid

Nadere informatie

Taalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek 1

Taalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek 1 9. Taalbeleid en -screening Ronde 4 Tiba Bolle & Inge van Meelis ITTA Contact: Tiba.bolle@itta.uva.nl Inge.vanmeelis@itta.uva.nl Taalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek

Nadere informatie

Inleiding 4. Engels in het basisonderwijs 5. Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6. Wat is Words&Birds?

Inleiding 4. Engels in het basisonderwijs 5. Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6. Wat is Words&Birds? Inleiding 4 Engels in het basisonderwijs 5 Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6 Wat is Words&Birds? 6 Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van Words&Birds? 6 Met welk

Nadere informatie

Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf. Keuzedeel Duits: het onderwijsmodel Auteur: Marianne Driessen

Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf. Keuzedeel Duits: het onderwijsmodel Auteur: Marianne Driessen Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf Keuzedeel Duits: het onderwijsmodel Auteur: Marianne Driessen I Inhoud 1 Hoe leer je Duits?... 1 1.1 Visie op het leren van een vreemde taal... 1 1.2 Visie keuzedeel

Nadere informatie

Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum. Bilingual Education FOTO: JEROEN SOETENS

Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum. Bilingual Education FOTO: JEROEN SOETENS Tweetalig Gymnasium Tweetalig Atheneum Bilingual Education FOTO: JEROEN SOETENS CHRISTELIJK LYCEUM ZEIST 2013 Introductie leerjaar 1 FOTO: FOTO: JEROEN JEROEN SOETENS SOETENS Waarom tweetalig onderwijs?

Nadere informatie

Aanmeldingsboekje 2015-2016

Aanmeldingsboekje 2015-2016 Aanmeldingsboekje 2015-2016 Beste ouders, De NTC-school biedt in schooljaar 2015-2016 op vrijdagmiddag Nederlandse les van 14.30 tot 16.30 uur aan. Voor de indeling van de leeftijdgroepen: zie schoolgids

Nadere informatie

VERSLAG N.A.V. VIERDE CONSULTATIEFASE (JANUARI-MAART 2019) Ontwikkelteam Engels / Moderne Vreemde Talen

VERSLAG N.A.V. VIERDE CONSULTATIEFASE (JANUARI-MAART 2019) Ontwikkelteam Engels / Moderne Vreemde Talen VERSLAG N.A.V. VIERDE CONSULTATIEFASE (JANUARI-MAART 2019) Ontwikkelteam Engels / Moderne Vreemde Talen 1. Achtergrond In maart 2018 zijn negen ontwikkelteams met daarin leraren en schoolleiders uit het

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

Taalontwikkelend (vak)onderwijs: de rol van de docent Nederlands

Taalontwikkelend (vak)onderwijs: de rol van de docent Nederlands Ronde 1 Lieve Verheyden Centrum voor Taal en Onderwijs (KULeuven) Contact: lieve.verheyden@arts.kuleuven.be Taalontwikkelend (vak)onderwijs: de rol van de docent Nederlands Van kleuter tot student hoger

Nadere informatie

Workshop. Dataverzameling. Van onderzoeksvraag naar data

Workshop. Dataverzameling. Van onderzoeksvraag naar data Workshop Dataverzameling Van onderzoeksvraag naar data Even voorstellen: Suzanne van de Groep 24 jaar Promovendus (PhD-kandidaat) Universiteit Leiden Hoe gaan jongeren met andere mensen om? Hoe werkt dat

Nadere informatie

Taalontwikkelend Lesgeven

Taalontwikkelend Lesgeven Taalontwikkelend Lesgeven Een didactische methode voor álle docenten Conferentie Thema Leren van elkaar 15 maart 2018 Ria Chin-Kon-Sung Matti Gortemaker (Hogeschool Rotterdam) Kennismaken Inclusief onderwijs

Nadere informatie

Ervaringsrapport Proefproject 15% vvto

Ervaringsrapport Proefproject 15% vvto Ervaringsrapport Proefproject 15% vvto English corner op de Paulusschool in Hilversum augustus 2012 Deborah van Loon Wim Setz Onder begeleiding van prof.dr. Rick de Graaff Universiteit Utrecht in opdracht

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van

Nadere informatie

Engels vanaf groep 1 a very good idea!

Engels vanaf groep 1 a very good idea! Engels vanaf groep 1 a very good idea! En zo organiseer je dat in de klas: Feiten, cijfers en praktische tips over vroeg Engels Met handige checklist en ervaringen van collega s Engels vanaf groep 1, a

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Primair Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag

Nadere informatie

Voorwoord. Graag bedanken we iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan dit document:

Voorwoord. Graag bedanken we iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan dit document: leerlijnen Voorwoord Mondomijn is een innovatieve samenwerking tussen Qliq primair onderwijs en Korein Kinderplein. Samen bieden we een eigentijdse vorm van onderwijs en kinderopvang. Ons uitgangspunt?

Nadere informatie

University of Groningen. Grip krijgen op taalangst Post, Alies

University of Groningen. Grip krijgen op taalangst Post, Alies University of Groningen Grip krijgen op taalangst Post, Alies IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document

Nadere informatie

Leerwerktaak Voor alles is een woord

Leerwerktaak Voor alles is een woord Leerwerktaak Voor alles is een woord Titel Niveau Voor alles is een woord Hoofdfase WPL2B Competenties 3 vakinhoudelijk/vakdidactisch 4 organisatorisch 7 reflectie en ontwikkeling Beroepstaak 1 lesgeven

Nadere informatie

Verkenning van competenties voor leerkrachten Engels in het basisonderwijs. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Verkenning van competenties voor leerkrachten Engels in het basisonderwijs. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Verkenning van competenties voor leerkrachten Engels in het basisonderwijs SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Verkenning van competenties voor leerkrachten Engels in het basisonderwijs

Nadere informatie

De Referentieniveaus Taal. BAVO Eemlanden 14 maart 2012

De Referentieniveaus Taal. BAVO Eemlanden 14 maart 2012 De Referentieniveaus Taal BAVO Eemlanden 14 maart 2012 2 Wat komt aan de orde? Aanleiding tot de referentieniveaus Wat zijn referentieniveaus? Status en ontwikkelingen rond de referentieniveaus Referentieniveaus

Nadere informatie

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het

Nadere informatie