MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN

Transcriptie

1 MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011 NOODZAAK TOT PREVE NOODZAAK TOT PREVENTIE GENOTMIDDELEN GENOTMIDDELEN PROBLEMATISCHE PROBLEMATISCHE SCHULDEN SCHU WONINGVERVUILINGEN WONINGVERVUILINGEN ZORGMIJDERS ZORGMIJDERS DAKLOZEN DAKLOZEN

2 FACTSHEET MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011 In de Monitor Sociaal Kwetsbare Groepen presenteert de GGD de gegevens over 2011 van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) in de regio Kennemerland. De Monitor bestaat uit deze factsheet en een onderzoeksrapport. De voor u liggende factsheet is een samenvatting van het rapport. Deze factsheet en het rapport zijn te downloaden van de website van GGD Kennemerland. OGGZ en sociaal kwetsbare groepen De OGGZ richt zich op het signaleren en bestrijden van risicofactoren van sociale kwetsbaarheid en het bereiken en begeleiden van sociaal kwetsbare personen [1]. Het OGGZ-team van GGD Kennemerland biedt met het Loket Brede Centrale Toegang en het Meldpunt Zorg & Overlast directe hulp en begeleiding naar zorg- en dienstverlening. De GGD creëert daarnaast zorgnetwerken en brengt moeilijk bereikbare groepen in beeld. Doel Monitor De OGGZ is één van de prestatievelden in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en valt daarmee direct onder verantwoordelijkheid van gemeenten [1]. Gemeenten kunnen de cijfers van de Monitor gebruiken om hun beleid voor sociaal kwetsbare groepen te concretiseren. GGD en worden in 2013 wettelijk verplicht om gegevens aan te leveren over risicogroepen OGGZ aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) [2]. Deze factsheet presenteert voor het eerst gegevens van deze landelijke indicatoren. De OGGZ-trechter De Monitor is opgebouwd volgens de zogenaamde OGGZ-trechter (figuur 1). Per laag van de trechter volgt hieronder een uitleg. Figuur 1. De OGGZ-trechter [3,4] Risicofactoren in de gemeenschap: preventie Dit betreft mensen uit de tweede laag van de trechter bij wie gelijksoortige problemen zich opstapelen en die een gebrek aan steun hebben [5]. Bijvoorbeeld mensen met problematische schulden of slachtoffers van huiselijk geweld. Voor deze kwetsbare groepen zijn doelgroepvoorzieningen nodig. Met geschikte voorzieningen kan voorkomen worden dat deze groepen afglijden naar de onderste laag van de trechter. die uitvallen De OGGZ richt zich vooral op de onderste laag van de trechter. Deze groepen kunnen vaak niet in hun eigen bestaansvoorwaarden voorzien. Ze hebben meerdere problemen tegelijk (schulden, psychische problemen, verslaving, vervuiling en sociaal isolement). Kenmerkend is dat ze zelf geen hulpvraag stellen, terwijl ze wel zorg nodig hebben. Familie, buren of omstanders vragen om hulp. Het is vaak ongevraagde bemoeienis [1,6]. Voorbeelden zijn daklozen en drugsverslaafden. Voor deze kwetsbare groepen zijn vangnetvoorzieningen nodig. Legenda resultaten : doelgroepvoorzieningen die uitvallen: vangnetvoorzieningen Risicofactoren in de gemeenschap Alle mensen in de bevolking lopen risico om sociaal kwetsbaar te worden. Dit risico is groter als mensen meer risicofactoren hebben. Bijvoorbeeld mensen die psychische problemen krijgen en afhankelijk worden van een uitkering. Door preventie kan worden voorkomen dat mensen afglijden naar de laag eronder in de trechter. Werk en Inkomen Gezin en relatie Genotmiddelen Gezondheid Veiligheid Woonsituatie (Basis) vaardigheden Combinatie ernstige problemen Pagina 1 van 10

3 RISICOFACTOREN IN DE GEMEENSCHAP Risicofactoren in de gemeenschap: dit zijn mensen met een risicofactor, die in combinatie met andere risicofactoren problematisch kan zijn. Een preventieve aanpak is nodig. Risicofactoren in de gemeenschap: preventie : doelgroepvoorzieningen die uitvallen: vangnetvoorzieningen Schooluitval voortgezet onderwijs en mbo Volgt nu een lage opleiding Laag opgeleid zijn Lage SES Werk en Inkomen % aantal Jeugd Jeugd Volwassenen Ouderen Alle leeftijden Uitkering Volwassenen Moeite met Volwassenen rondkomen Ouderen Alleen AOW Ouderen t/m 18 jaar, 2 65 t/m 74-jarigen, 3 75 plus Hieronder staan de risicofactoren op het gebied van werk en inkomen, gezin en relatie, gezondheid, genotmiddelen en (basis)vaardigheden. Risicofactoren Werk en inkomen ezondheid Problematiek Schooluitval: wie zonder diploma de school verlaat, heeft veel minder kans op bevredigend werk en een goed salaris. Lage opleiding: wie alleen basisschool, vmbo of mavo als opleiding heeft, leeft minder lang en met meer beperkingen. Lage sociaaleconomische status (SES): een lage SES betekent meestal ongezonder leven, zwaarder werk doen voor minder geld en in een slechte buurt wonen. Uitkering: het verlies van een baan leidt tot achteruitgang in inkomen én in gezondheid. Psychische problemen en problemen met het bewegingsapparaat zorgen voor de meeste arbeidsongeschiktheid. Risicofactoren Gezin en relatie Problematiek Gebroken gezin: minder presteren op school, riskant gedrag, zich schuldig en waardeloos voelen zijn voorbeelden van problemen die een scheiding voor de kinderen kan veroorzaken. Gebroken relatie of alleenstaand: geen partner hebben is niet alleen financieel zwaarder, mensen zonder partner hebben ook vaker obesitas en psychische problemen en zijn vaker zware rokers of drinkers. Gezin en relatie % aantal Woont niet bij beide Jeugd eigen ouders Alleenstaand Volwassenen Ouderen t/m 18 jaar, 2 65 t/m 74-jarigen, 3 75 plus Moeite met rondkomen of alleen AOW: niets extra kunnen betalen zoals op vakantie gaan, een sportclub voor je kind, een cadeautje kopen of vrienden te eten vragen. Geen geld om luiers te kopen of je huis te verwarmen. Pagina 2 van 10

4 Risicofactoren Gezondheid Problematiek Risicofactoren Genotmiddelen Psychische problemen: psychisch ziek zijn betekent vaak verzuimen van school of werk, niet kunnen zorgen voor je gezin, moeilijk sociale contacten kunnen onderhouden en op den duur ook meer kans op een lichamelijke ziekte. Eenzaamheid: eenzaam zijn betekent gemis en teleurstelling, maar ook vaak een minder gezonde leefstijl door minder beweging en vaker roken. Gepest worden: pesten maakt kinderen eenzaam, depressief en bang om naar school te gaan. Leraren hebben weinig grip op cyberpesten, terwijl de gevolgen groot zijn voor de slachtoffers. Slechte gezondheid: een slechte gezondheid werkt in alles van het leven door. Beginnende dementie: door geheugenstoornissen grip verliezen op praktische, intellectuele en sociale vaardigheden. Overmatig drinken: zwaar drinken is niet alleen nadelig voor de gebruiker zelf, maar benadeelt ook anderen door bijvoorbeeld relatieproblemen en verkeersdoden. Drugs gebruiken: eenmaal begonnen in het weekend en op feestjes kan drugsgebruik structureel en problematisch worden. Schoolresultaten blijven achter, ontslag op het werk volgt en relaties stranden. Genotmiddelen % aantal Bingedrinker Jeugd 29 1, Zware drinker Volwassenen Gebruikt Jeugd hasj/wiet Volwassenen t/m 18 jaar, 2 vijf of meer drankjes bij één gelegenheid Risicofactoren (Basis)vaardigheden Gezondheid % aantal Psychisch Jeugd ongezond Ouderen Depressieve gevoelens Onder behandeling depressie (Zeer) ernstig Gepest worden Gezondheid matig/slecht Jeugd Volwassenen Volwassenen Volwassenen eenzaam Ouderen Jeugd Volwassenen Ouderen Dementie Ouderen t/m 18 jaar, 2 65 t/m 74-jarigen, 3 75 plus, 4 door afronding kunnen percentages gelijk zijn, terwijl de absolute aantallen verschillen, 5 55 jaar en ouder Geringe schriftelijke vaardigheden: grote moeite hebben met lezen en schrijven en daardoor niet kunnen meekomen in deze geautomatiseerde maatschappij. Geringe probleemoplossende vaardigheden: de manier waarop mensen met tegenslagen omgaan, bepaalt hoeveel risico mensen in het leven lopen. Geringe schriftelijke vaardigheden Geringe probleemoplossende vaardigheden (Basis)vaardigheden % aantal Volwassenen Volwassenen Pagina 3 van 10

5 KWETSBARE GROEPEN : dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere, elkaar beïnvloedende risicofactoren. Signalering en toeleiding naar reguliere zorg is nodig via doelgroepvoorzieningen. Risicofactoren in de gemeenschap: preventie : doelgroepvoorzieningen die uitvallen: vangnetvoorzieningen Gezin en relatie Slachtoffers van huiselijk geweld: huiselijk geweld is vaak onzichtbaar, maar komt op grote schaal voor. De gevolgen voor het slachtoffer en getuigen (kinderen) zijn groot. Ouderen die mishandeld worden: gebeurt in huiselijke kring of in de zorg. Varieert van slaan, knijpen, bedreigen, afsnauwen tot het niet geven van eten of diefstal. Multiprobleemgezinnen: gezinnen die kampen met chronische problemen op essentiële leefgebieden (werk/dagbesteding en inkomen, wonen en zorg/opvoeding). Tienermoeders: jonge moeders (19 jaar en jonger) die het zonder steun niet redden. De kwetsbare groepen op het gebied van werk en inkomen, gezin en relatie, woonsituatie, gezondheid en veiligheid worden hier beschreven. Werk en Inkomen Problematiek Mensen in een schuldhulpverleningstraject: schuldhulpverlening helpt om te voorkomen dat problematische schulden zich opstapelen en mensen hun woning verliezen. Werk en inkomen Absoluut Per Van twee gemeenten alleen aantal doorverwijzingen meegeteld (aantal aanvragen ligt hoger) Ooit slachtoffer huiselijk geweld Meldingen Steunpunt Huiselijk Geweld Ooit slachtoffer mishandeling Aanvragen schuldhulpverlening Wettelijk traject Multiprobleemgezinnen Tienermoeders Gezin en relatie % aantal Vrouwen Cliënten Ouderen Kinderen met 2 of meer meldingen Verwijsindex In zorg Bemoeizorg Jeugd Moeders van 19 jaar en jonger In zorg OGGZ-team t/m 65 jaar, 2 65 plus, 3 Noord- en Midden- Kennemerland, 4 Midden- en Zuid- Kennemerland Pagina 4 van 10

6 Woonsituatie Mensen die hun huis dreigen te worden uitgezet: ontstaat vaak door een stapeling van problemen zoals huurschuld, het niet hebben van dagbesteding of betaald werk, een psychiatrische stoornis, verstandelijke handicap of verslaving. Mensen die overlast bezorgen: anderen hinderen bij de dagelijkse gang van zaken. Vormen van overlast zijn: geluid, stank en/of gedrag dat angst inboezemt of agressie opwekt. Vaak ontstaat overlast vanuit een bepaalde stoornis. Mensen die hun woning vervuilen: hinder door grote hoeveelheden grof vuil, afval van etenswaren, menselijke en dierlijke uitwerpselen, een groot aantal huisdieren, of door verzamelwoede. Brand- of instortingsgevaar is aan de orde. Het komt in alle lagen van de bevolking voor. Gezondheid Absoluut Per Jeugdigen met verstandelijke beperking en AWBZ-zorg Volwassenen en ouderen met verstandelijke beperking en AWBZ-zorg Cliënten met een (licht) verstandelijke beperking aangemeld bij MEE 1 Noordwest-Holland (exclusief de gemeente Haarlemmermeer) Kwetsbare groep Veiligheid Woonsituatie Absoluut Per Dreigende huisuitzetting Daadwerkelijk ontruiming Overlastbezorgers Woningvervuiling Schoonmaak door team gemeente Heemstede onbekend Gezondheid Veelplegers: veelplegers zijn meer dan 5 keer opgepakt voor vaak kleine misdrijven. Door hun permanente aanwezigheid in het criminele circuit veroorzaken zij veel overlast. Veiligheid Absoluut Per Jeugdige veelplegers Volwassen veelplegers Zeer actieve veelplegers landelijke registraties 2 regionale registraties politie Kennemerland Mensen met een verstandelijke beperking: mensen met beperkingen op meerdere levensgebieden. Vaak gaat het om zwakbegaafdheid (IQ 70-84). Bijkomende problemen zijn vaak schulden, psychiatrische stoornissen en/of agressie. Ook criminele activiteiten komen voor. Pagina 5 van 10

7 KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN die uitvallen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere complexe en veelomvattende problemen. Er is stagnatie in de toeleiding naar de reguliere zorg of in de bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen zijn nodig. Risicofactoren in de gemeenschap: preventie : doelgroepvoorzieningen Zwerfjongeren/dakloze jongeren: jongeren die vanuit de hulpverlening komen en alle soorten van hulp al gehad hebben of niet meer onder Jeugdzorg vallen (>18 jaar). Betreft ook jongeren die vanuit huis zijn weggelopen, vaak met psychiatrische problemen (nog geen diagnose), verslaving (ook bij ouders) en/of verstandelijk beperkt. Daklozen (feitelijk en residentieel): Daklozen behoren tot de meest kwetsbare groepen. Zij leven in maatschappelijk en sociaal isolement. Problemen zijn er op het gebied van psychiatrische stoornissen, verslaving, praktische en sociale vaardigheden en probleemoplossend vermogen. Daarnaast zorgen ze vaak voor criminaliteit, overlast en gevoelens van onveiligheid. die uitvallen: vangnetvoorzieningen Combinatie ernstige problemen De kwetsbare groepen die uitvallen en hier worden besproken zijn harddrugsverslaafden, bemoeizorgklanten, zwerfjongeren en daklozen. die uitvallen Combinatie ernstige problemen Harddrugsverslaafden: dit gaat vaak samen met dakloosheid, lichamelijke en psychiatrische stoornissen. Het leidt tot overlastgevend en crimineel gedrag. GHB, speed of ecstasy worden door jongeren gebruikt. Oudere gebruikers nemen vaker heroïne, cocaïne of crack. Bemoeizorgklanten in zorg: zorgmijders die niets willen, of nergens terecht kunnen, of de verbetering die zorgverleners nastreven niet zelf als een verbetering zien. Zij zitten al jaren in dezelfde situatie, het is erg moeilijk voor hulpverleners om ze daaruit te halen. Dit betreft ook de jongeren die niet meer bij Jeugdzorg terecht kunnen (>18 jaar). Harddrugsverslaafden Verslaafden in zorg OGGZ-team Bemoeizorgcliënten ACT-team Bemoeizorgcliënten OGGZ-team Zwerfjongeren Residentieel daklozen Feitelijk daklozen Absoluut Per jaar en ouder, 2 Assertive Community Treatment, jarigen, 4 Daklozen die in een instelling voor maatschappelijke opvang verblijven Pagina 6 van 10

8 Pagina 7 van 10

9 Pagina 8 van 10

10 BRONNEN Voor deze Monitor zijn registraties gebruikt van de Brede Centrale Toegang (BCT). Hier kunnen sociaal kwetsbaren zich melden of door anderen gemeld worden. GGD Kennemerland registreert alle meldingen en aanpak van cliënten in Schakelnet. Daarnaast zijn resultaten van vragenlijstonderzoeken gebruikt die epidemiologen van de GGD regelmatig uitvoeren onder inwoners van de regio Kennemerland. Deze onderzoeken worden uitgevoerd onder: scholieren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 plus) [7-9]. De regio Kennemerland omvat de gemeenten Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Verder zijn registraties van gemeentelijke afdelingen en ketenpartners gebruikt, en landelijke bronnen zoals het CBS en werkgroep RGI van GGD Nederland. [5] Tielen H. Monitor OGGZ , Zuid- Holland Noord. [6] Lauriks S, Wit MAS de, Buster MCA, Asbroek AHA ten, Arah OA, Klazinga NS. Prestatie-indicatoren voor de Openbaar Geestelijke Gezondheidszorg: een conceptueel kader. TSG 2008; 6: [7] 0verberg RI, Cluitmans TLM, Ten Brinke JM, Mérelle SYM. Scholieren onderzoek E- movo Regio Kennemerland. GGD Kennemerland, december [8] Ten Brinke JM, Overberg RI, Mérelle SYM. Volwassenenonderzoek 2008 Kennemerland. GGD Kennemerland, december [9] Poort E, Venemans A, Cluitmans TLM, Oosterlee A, Ten Brinke JM. Ouderenonderzoek 2007 Kennemerland. GGD Kennemerland, mei WEBSITE GGD Het onderzoeksrapport met achtergrondinformatie en cijfers van alle gemeenten is te downloaden van de website van GGD Kennemerland. Op de website is ook deze factsheet te vinden en de productiecijfers van het OGGZ-team van GGD Kennemerland per gemeente. Het adres is: DANKWOORD Deze Monitor is mede mogelijk gemaakt door de samenwerking met afdelingen van gemeenten en ketenpartners (SHG, MEE). De icoontjes zijn ontworpen door Jan Kuiper, REFERENTIES [1] Eysink PED, Poos MJJC. Openbare geestelijke gezondheidszorg. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Toolkit regionale VTV. RIVM, [2] Inspectie voor de Gezondheidszorg. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Indicatoren Basisset Publieke gezondheidszorg [3] Hemert AM van, Wolf JRLM. Wat is OGGZ? Epidemiologisch Bulletin: tijdschrift voor volksgezondheid en onderzoek in Den Haag 2011; 46: [4] Hemert AM van. In beeld brengen van OGGZ-problematiek met een monitor en indicatoren; bottom-up en top-down. Presentatie gehouden op de vakgroep epidemiologie, 9 december Pagina 9 van 10

11 BIJLAGE I HAARLEM Dit OGGZ overzicht 2011 betreft meldingen bij de GGD waar concrete inzet nodig was. Overzicht aantal NIEUWE MELDINGEN Stad Haarlem in 2011 Loket BCT 431 Meldpunt Z&O 118 Hygiënisch Woning Toezicht 61 Vangnet Jeugd 43 Wet Tijdelijk Huisverbod* 5 * tot 1 juli 2011 Totaal in Overzicht aantal BEGELEIDE CLIËNTEN Stad Haarlem in 2011 Loket BCT 643 Meldpunt Z&O 187 Hygiënisch Woning Toezicht 105 Vangnet Jeugd 81 Wet Tijdelijk Huisverbod* 36 * tot 1 juli 2011 Totaal in Belangrijkste melders in 2011 in de Stad Haarlem Soort melder Burger 23 Client zelf (m.n. BCT Loket) 246 Familie 13 Gemeente 18 GGD (andere afdelingen) 23 Politie Kennemerland 39 Veiligheidshuis 29 Woningcorporaties 80 Zorginstellingen 47 diversen 36 niet ingevuld 104 Totaal 658 Man - vrouw verhouding man 433 vrouw 225 Type nieuwe melding 2011 % Geconstateerd onder 658 nieuwe meldingen Financiële % problematiek Sociale problematiek 98 15% Huiselijk geweld 24 4% Psychiatrische problematiek Somatische problematiek % 57 9% Verslaving % Dreigende huisuitzetting % Overlast 69 10% Woningvervuiling 81 12% Dakloos-feitelijk % Ex-gedetineerde 44 7% Praktische problematiek 72 11% Redenen sluiting dossier Stad Haarlem Overdracht naar reguliere zorg 340 Stabiele situatie 175 Vertrokken uit regio 38 Diverse redenen 130 Niet ingevuld 148 Totaal cliënten overgedragen aan instelling: ACT+ 26 Brijder 39 GGZinGeest FACT 48 MEE 19 RIBW 16 Bureau Jeugdzorg 14 Kontext 69 Palier FP 7 Reclassering 10 ACT of FACT Jeugd 7 Diversen: LdH, GGD, Gemeente, e.a. 103 Totaal 358 Pagina 10 van 10

12 COLOFON Uitgave GGD Kennemerland, mei 2012, Tekst en figuren Saskia Mérelle en Regina Overberg (epidemiologen) en Hans Lodder (beleidsmedewerker) Contact GGD Kennemerland, Epidemiologie en OGGZ Postbus 5514, 2000 GM Haarlem E: T: