Nefrologie Urologie... 10

Transcriptie

1

2 Woord vooraf Deze cursus Pathologie III is bedoeld voor studenten van de opleiding Office management, afstudeerrichting medical management assistant. Dit partim is een onderdeel van de module 3MMA/4 Mens en Ziekte III en deze onderwijsactiviteit vindt plaats in semester 3. De studenten krijgen een overzicht van de belangrijkste pathologieën van de volgende specialismen: urologie of het specialisme dat zich bezighoudt met de pathologieën en de ingrepen van de urinewegen en de mannelijke voortplantingsorganen; nefrologie of de tak van de inwendige geneeskunde die zich bezighoudt met nierziekten en hemodialyse; gynaecologie of vrouwenziekten; en verloskunde. Als voorkennis moeten de studenten de basisbegrippen over pathologie beheersen die aan bod komen in module 1MMA/5 Mens en Ziekte I. Naast deze cursus wordt tijdens de hoorcolleges gebruik gemaakt van beeldmateriaal (PowerPoint) ter verduidelijking van de leerstof. De studenten kunnen deze presentaties terugvinden op de cursussite 3MMA/4 Mens en Ziekte III, Pathologie III op Leho.

3 Inhoudsopgave Nefrologie Pathologie van het excretiestelsel Nierinsufficiëntie Nefrotisch syndroom of nefrose Aangeboren nierafwijkingen Glomerulusaandoeningen Acute glomerulonefritis Chronische glomerulonefritis Pyelonefritis Nefrolithiasis Onderzoeken Urineonderzoek Beeldvormend onderzoek Nierfunctievervangende therapie Hemodialyse Peritoneale dialyse of buikvliesspoeling... 8 Urologie Pathologie van de urinewegen De testes en epididymis Cryptorchidie Tumoren Orchitis Epididymitis Varicocoele Hydrocoele Spermatocoele De prostaat Prostaathypertrofie Prostaatcarcinoom Hernia Fimosis Hypospadie Urologische onderzoeken Klassieke radiologie RX abdomen IVP (intraveneuze pyelografie) Descenderende en ascenderende pyelografie Cystografie Urethrografie (retrograde) Echografische onderzoeken CT-scan van nieren en klein bekken NMR Specifieke aandachtspunten bij onderzoeken van het urologisch stelsel Gynaecologie Gynaecologische aandoeningen Vagina en vulva Ontsteking... 14

4 1.1.2 Atrofische vulvitis De uterus Endometriose Menstruatiestoornissen Gezwellen in de uterus Prolaps uteri Het ovarium Endometriose Ovariumtumoren Ovariumcysten De eileiders Salpingitis Extra-uteriene graviditeit (EUG) De mammae Mastopathie Mastitis Tumoren Seksueel Overdraagbare Aandoeningen Chlamydia Gonorroe Syfilis AIDS of Acquired Immunodeficiency Syndrome Genitale wratten (condylomata acuminata) Herpes genitalis Trichomonas vaginalis Hepatitis B Schurft (scabiës) Onderzoeken in de gynaecologie Echografie (inwendig of uitwendig) Hysteroscopie Laparoscopie Het uitstrijkje Infertiliteit Vruchtbaarheidsproblemen bij de man Vruchtbaarheidsproblemen bij de vrouw De cervix De uterus De eileiders De ovaria Endometriose Behandeling van infertiliteit Medicatie Intra-uteriene inseminatie (IUI) In vitro fertilisatie (IVF) Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) Eiceldonatie Kunstmatige inseminatie met donorsperma of KID Prenatale onderzoeken Echografie Vruchtwaterpunctie of amniocentese Vlokkentest of chorionvillusbiopsie Navelstrengpunctie of cordocentese Prenatale screening (tripletest) Eerste trimester screening De geboorte De ontsluiting... 25

5 6.2 De uitdrijving De nageboorte Aandoeningen tijdens de zwangerschap Tweelingen Ectopische zwangerschap Miskraam Afwijkingen placenta Abnormale duur zwangerschap Andere complicaties Complicaties tijdens de bevalling... 30

6 P a g i n a 6 Nefrologie 1 Pathologie van het excretiestelsel 1.1 Nierinsufficiëntie Een nierinsufficiëntie is het onvoldoende werken van de nieren waardoor het volume en de samenstelling van het bloedplasma en het weefselvocht niet meer op een constant peil kan gehouden worden. Men onderscheidt acute en chronische nierinsufficiëntie. Een belangrijke oorzaak van een acute nierinsufficiëntie is een acute tubulusnecrose door een beschadiging van de tubuli door hemolyse, toxische stoffen (antibiotica, röntgencontrastvloeistoffen) of door ischemie. Chronische nierinsufficiëntie is het eindstadium van chronische nierziekten en gaat gepaard met een irreversibele beschadiging van de nefronen. Het nierweefsel wordt vervangen door bindweefsel, vandaar schrompelnieren. Dit komt voor bij bv. diabetes mellitus of hypertensie. De symptomen bij een nierinsufficiëntie zijn: oligurie of anurie (bij een ANI plots); uremie; hypertensie door water- en Na + -retentie; retentie van K + en Ca 2+ waardoor hartritmestoornissen en spierzwakte; metabole acidose met als gevolg hyperventilatie; intoxicatie door een gestoorde afvoer van toxische stoffen; verminderde productie van erythropoëtine; osteomalacie door een verminderde productie van vitamine D. 1.2 Nefrotisch syndroom of nefrose Bij beschadiging van de glomeruli ontstaat er verlies van eiwitten met als gevolg: proteïnurie of albuminurie; hypoproteïnemie met als gevolg weefseloedeem. 1.3 Aangeboren nierafwijkingen Polycystische nieren waarbij grote cysten in de nier steeds groter worden en de nierfunctie afneemt (= nierinsufficiëntie). Bilaterale nieragenesie: foetus heeft syndroom van Potter, tijdens de zwangerschap oligohydramnios. Vesico-ureterale reflux: door afwijkingen van de ureter treedt reflux op van de urine vanuit de blaas naar de ureter en in ernstige gevallen tot in de nieren. N e f r o l o g i e

7 P a g i n a Glomerulusaandoeningen Acute glomerulonefritis Vooral bij kinderen en jong volwassenen, meestal als complicatie van een infectie met hemolytische streptokokken (angina tonsillaris, scarlatina). De glomeruli zijn beschadigd door het neerslaan van immuuncomplexen Chronische glomerulonefritis Chronische ontsteking van de glomeruli die na jaren volledig vernietigd zijn en uiteindelijk leiden tot schrompelnieren. Deze patiënten moeten gedialyseerd worden en ondergaan soms een niertransplantatie. 1.5 Pyelonefritis Een pyelonefritis is een ontsteking van het nierbekken en het nierparenchym. De acute vorm is vaak een gevolg van een opstijgende infectie na een cystitis ofwel na een bacteriëmie. De verwekkers zijn meestal E. Coli, enterokokken of stafylokokken. Komt dikwijls voor bij zwangere vrouwen, bij diabetespatiënten of na een blaaskatheterisatie. Symptomen zijn koorts, rugpijn en pyurie. Een chronische pyelonefritis is meestal een gevolg van recidiverende urineweginfecties door vesico-ureterale reflux of van een prostaathypertrofie. Er kunnen progressief afwijkingen t.h.v. de nieren ontstaan die leiden tot chronische nierinsufficiëntie. 1.6 Nefrolithiasis Nierstenen kunnen voorkomen in het pyelum, de ureter of in de blaas. Meestal bestaat een steen uit kristallen zoals calciumzouten of uraten. Men spreekt van steengruis als het kleine kristallen zijn. Een grote niersteen wordt een koraalsteen genoemd. Oorzaken zijn: dehydratatie; hypercalciëmie bij osteoporose of botmetastasen; stofwisselingsziekten zoals jicht; chronische pyelitis; afwijkende ph van de urine waardoor de oplosbaarheid van bepaalde stoffen afneemt; onbekend. Nierstenen leiden tot beschadiging van het slijmvlies van het nierbekken ( hematurie) en tot stagnatie van de urine zodat infectie kan optreden ( pyelonefritis). Kleine steentjes kunnen in de ureter blijven steken wat nier- of ureterkolieken kan veroorzaken met hevige pijn in rug- en blaasstreek. In de blaas kunnen ook stenen voorkomen met als gevolg een hemorragische cystitis. N e f r o l o g i e

8 P a g i n a 8 2 Onderzoeken 2.1 Urineonderzoek De urine kan onderzocht worden op: proteïnen: in normale omstandigheden is dit < 200 mg/24 uur. Bij een proteïnurie van meer dan 3 g/24 uur ontstaat er oedeem t.g.v. een hypoproteïnemie. glucose: glucosurie is pathologisch; de aanwezigheid van rode bloedcellen: hematurie; het sediment: na centrifugatie van de urine vormt zich een bezinksel of neerslag; de aanwezigheid van bacteriën o.b.v. een urinecultuur. 2.2 Beeldvormend onderzoek Röntgenoverzicht van het abdomen: voor nazicht van de contouren van de nieren en de aanwezigheid van ev. nierstenen. Intraveneus pyelogram (IVP): na IV toediening van contraststof, die door de nieren wordt uitgescheiden, maakt men een röntgenfoto van de nieren, het pyelum, de ureters en de blaas. Antegrade pyelografie: contraststof wordt via een blaaskatheter rechtstreeks in het pyelum toegediend. Nierangiografie Echografie van de nieren: om deze manier wordt de grootte van de nieren bepaald, kan men niercysten of tumoren zien. Nierbiopsie 2.3 Nierfunctievervangende therapie Hemodialyse Bij hemodialyse wordt het bloed gezuiverd buiten het lichaam door een kunstnier (een reservoir met semipermeabele membraan). De hemodialyse gebeurt via een arterioveneuze shunt. Een gewone ader heeft onvoldoende bloeddoorstroming en is niet stevig genoeg om telkens te worden aangeprikt. Via een naald wordt de shunt aangeprikt en wordt het bloed uit het lichaam door de kunstnier en de dialysemachine gepompt. Dialysaat stroomt volgens het tegenstroomprincipe langs het bloed. Afvalstoffen uit het bloed worden via de semipermeabele membraan in het dialysaat opgenomen en afgevoerd Peritoneale dialyse of buikvliesspoeling Bij peritoneale dialyse dient het peritoneum met zijn vele capillairen als semipermeabele membraan. Via een katheter wordt dialysaat of de spoelvloeistof in de buikholte gebracht en dit gebeurt dagelijks 3 tot 5 keer per 24 u. De afvalstoffen diffunderen vanuit de capillairen in het dialysaat in de buikholte. Het voordeel van deze dialyse is dat het thuis kan uitgevoerd worden en dat er een continue zuivering is van het bloed. N e f r o l o g i e

9 P a g i n a 9 Er kan gekozen worden voor CAPD (= Continue Ambulante Peritoneale Dialyse) waarbij de spoelvloeistof 4 maal per dag manueel gewisseld wordt zonder dat hier een toestel aan te pas komt. Bij APD (Automatische Peritoneale Dialyse) wordt gebruik gemaakt van een toestel dat vooraf geprogrammeerd is om de in- en uitloop van het dialysaat automatisch uit te voeren. Dit biedt de mogelijkheid om de dialyse s nachts uit te voeren, waarbij de patiënt tijdens de behandeling kan slapen. N e f r o l o g i e

10 P a g i n a 10 Urologie 1 Pathologie van de urinewegen 1.1 De testes en epididymis Cryptorchidie Tijdens de organogenese worden de testes tegen de wervelkolom aangelegd. Tijdens de embryonale ontwikkeling moeten de testes afdalen tot in het scrotum. Indien dit niet gebeurt, blijven één of beide testes in de buikholte zitten, waardoor de teelbal kan atrofiëren en gevaar op steriliteit ontstaat. Daarom wordt op jonge leeftijd een niet-ingedaalde testis d.m.v. een chirurgische ingreep of een hormonale behandeling in het scrotum gebracht Tumoren Vooral in de leeftijdsgroep van jaar komen er maligne testistumoren voor, met gevaar voor metastasering (o.a. het seminoom). Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk de diagnose te stellen en dan een orchidectomie uit te voeren Orchitis Een orchitis is een ontsteking van de testes en is vaak een gevolg van een besmetting via de bloedbaan (bv. bof) Epididymitis Een epididymitis is een ontsteking van de bijbal en is meestal secundair aan een cystitis of aan een gonokokkenurethritis Varicocoele Is een uitzetting van aders van de zaadstreng rond de testis gelegen. Komt bijna altijd links voor en kan een oorzaak van infertiliteit zijn Hydrocoele Een waterbreuk waarbij er vochtophoping is in het scrotum Spermatocoele Wanneer een afvoergang van een testis afgesloten geraakt, kan een zaadcyste ontstaan die bestaat uit slijm en sperma. 1.2 De prostaat Prostaathypertrofie Vanaf de leeftijd van 50 jaar ontstaat er dikwijls een hyperplasie van de prostaat, waardoor hij knobbelig wordt (nodulaire of adenomateuze hypertrofie), waarschijnlijk door hormonale veranderingen. Patiënten krijgen klachten die veroorzaakt worden door compressie van de U r o l o g i e

11 P a g i n a 11 urethra en retentie van de urine met dysurie, nycturie, een zwakkere urinestraal en pollakisurie als gevolg Prostaatcarcinoom Een maligne tumor van de prostaat is een adenocarcinoom. Aanvankelijk zijn de klachten dezelfde als bij een prostaathypertrofie. Soms zijn de eerste klachten al een gevolg van metastasen in het bot of lymfeklieren. Mannen boven de 50 jaar moeten jaarlijks gecontroleerd worden op prostaatveranderingen. 1.3 Hernia Zowel in het lieskanaal (hernia inguinalis), het dijkanaal (hernia femoralis), als in het scrotum (hernia scrotalis) kan een breuk of hernia ontstaan waardoor de onderliggende buikinhoud kan uitpuilen in de loci minoris resistentiae en er abnormale zwellingen ontstaan op deze plaats. 1.4 Fimosis De voorhuid is te nauw en kan niet over de eikel geschoven worden. Dit kan ontstekingen veroorzaken van de eikel. De uroloog zal ofwel de voorhuid breder maken ofwel een circumcisie uitvoeren. 1.5 Hypospadie Dit is een aangeboren afwijking waarbij de urethra te kort is en niet uitmondt t.h.v. de top van de penis. De uitmonding bevindt zich aan de onderkant van de penis of in de huid van het scrotum. De enige behandeling is ook hier een operatie. 2 Urologische onderzoeken 2.1 Klassieke radiologie RX abdomen Dit is een gewoon buikoverzicht met als voornaamste doel calcificaties op te sporen (meer dan 80 % van de nierstenen bevatten kalk). Een RX abdomen wordt veel gebruikt voor een follow-up bij niersteenverbrijzeling (ESWL = extracorporele shock wave lithotripsie) IVP (intraveneuze pyelografie) Dit is een onderzoek van de nieren en urinewegen nadat een contrastmiddel intraveneus wordt toegediend. Dit onderzoek heeft belang bij het opsporen van hydronefrose van onduidelijke oorzaak of wordt soms preoperatief gedaan om de anatomie te bestuderen (ligging van ureters) Descenderende en ascenderende pyelografie Via een fijne katheter in de ureter wordt er contraststof ingespoten waardoor het afloopsysteem wordt gevisualiseerd. Dit dient om een morfologische studie van het excretiesysteem te maken. Dit wordt toegepast bij obstructie van de urinewegen door bv. steen of tumor of bloedklonter. U r o l o g i e

12 P a g i n a Cystografie Dit is een onderzoek van de blaas met contraststof. Dit onderzoek wordt vooral toegepast bij kinderen met recidiverende urineweginfecties: bv. jongens met urethrakleppen (vernauwing in de urethra) of kinderen met vesico-ureterale reflux. Soms gebeuren ook opnames tijdens de mictie om de lagere urinewegen (urethra) te beoordelen. Dit kan ook vereist zijn in kader van refluxpathologie Urethrografie (retrograde) Specifiek wordt bij de man een RX urethrografie uitgevoerd om stricturen van de urethra op te sporen na bv. infecties of operaties. Hiertoe wordt via de urethra contraststof ingespoten. Vaak gebeurt dit in combinatie met een cystografie. 2.2 Echografische onderzoeken Echografie laat een goede beoordeling toe van: de grootte, ligging en aflijning van de nieren, bv. een te kleine nier met contourinkepingen (schrompelnier als gevolg van chronische pyelonefritis) of een liggings- of torsieanomalie (bv. hoefijzernier); het nierparenchym: de aanwezigheid van toegenomen reflectiviteit van het nierparenchym bij acuut of chronisch nierparenchymlijden, detecteren van niertumoren of niercysten, aanwezigheid van nierstenen en eventueel een gestuwde nier (hydronefrose); de ureters kunnen beoordeeld worden op hun kaliber (ze kunnen sterk uitgezet zijn) bij bv. een aanwezigheid van een distale uretersteen; de blaaswand kan geëvalueerd worden voor het opsporen van blaascarcinomen of poliepen (> 1cm) behoren tot de mogelijkheden; de prostaat wordt beoordeeld met een endorectale sonde (een echografische sonde wordt in het rectum gebracht). Goedaardige prostaathypertrofie kan gedifferentieerd worden van een maligniteit. Eventueel kan een echogeleide biopsie uitgevoerd worden; bij oudere patiënten kunnen stricturen of divertikels van de urethra opgespoord worden; bij de vrouw wordt dit onderzoek vooral gedaan om de anatomie van de baarmoederhals bij stressincontinentie te beoordelen. 2.3 CT-scan van nieren en klein bekken Een CT-scan van de nieren wordt vaak aanvullend gedaan op de gewone onderzoeken. Enkele voorbeelden: voor de verdere evaluatie van letsels in het excretiesysteem zoals gezien op IVP om de differentieel diagnose te kunnen stellen tussen bv. een niersteen, een bloedklonter, papilnecrose of een tumor; voor de staging van tumoren; bij een vermoeden van pyelonefritis; voor de evaluatie van niertraumata. U r o l o g i e

13 P a g i n a NMR Bij patiënten met hoge bloeddruk kan een vernauwing van de nierslagader een oorzaak zijn van de hypertensie. Via NMR kan dit reeds na 20 minuten gediagnosticeerd worden met behulp van een contraststof. Ook de bijnieren kunnen oorzaak zijn van hoge bloeddruk. Een feochromocytoom kan op NMR perfect aangetoond worden. 2.5 Specifieke aandachtspunten bij onderzoeken van het urologisch stelsel Gezien het urologisch stelsel zich bevindt in het abdomen, meer specifiek dicht bij de gonaden is zwangerschap een absolute contra-indicatie. Er moet steeds goed nagevraagd worden aan de patiënte of ze niet zwanger is, desnoods vragen wanneer ze laatst haar maandstonden heeft gekregen. Onderzoeken van het urologisch stelsel moet steeds gebeuren vóór onderzoeken van het spijsverteringsstelsel. Zo niet moet het onderzoek uitgesteld worden tot alle contraststof uit het abdomen verwijderd is. Bij onderzoek van de nieren wordt er steeds intraveneus contraststof gebruikt. Er moet goed nagevraagd worden aan de patiënt of hij niet allergisch is aan bepaalde geneesmiddelen of contraststoffen (misschien vroeger meegemaakt). De patiënt moet goed gehydrateerd zijn, anders neemt het risico op nefrotoxiciteit toe. De patiënt goed laten drinken of eventueel fysiologisch serum toedienen. Als er contraststof moet toegediend worden dient de patiënt reeds 4 uur nuchter te zijn. De reden hiervoor is dat indien de patiënt reageert op het product en braakt, hij of zij zo min mogelijk last ondervindt. Voor NMR-onderzoeken moet eerst de volledige vragenlijst overlopen worden om na te gaan of er contra-indicaties zijn voor dit onderzoek. Voor echografische onderzoeken van de onderbuik, urinewegen (nieren + blaas) dient de patiënt steeds een volle blaas te hebben. De patiënt moet een uur vooraf 1 liter water drinken. U r o l o g i e

14 P a g i n a 14 Gynaecologie 1 Gynaecologische aandoeningen 1.1 Vagina en vulva Ontsteking Vaginitis of colpitis wordt veroorzaakt door een infectie met candida albicans of trichomonas vaginalis. Men heeft een verhoogde kans om een schimmelinfectie te krijgen bij diabetes mellitus, zwangerschap en tijdens gebruik van antibiotica. Bij een candida-infectie kunnen de vulva en/of de vagina rood zijn, jeuken, en wit, korrelig materiaal afscheiden Atrofische vulvitis Na de menopauze wordt de huid van de vulva dunner (atrofie) en ontstekingen treden gemakkelijk op. Vaak is ook de vagina ontstoken (vaginitis). De belangrijkste klachten zijn branderigheid en jeuk. De oorzaak is de verminderde productie van oestrogenen na de menopauze. 1.2 De uterus Endometriose Dit is een goedaardige aandoening die alleen bij vrouwen in de vruchtbare levensfase voorkomt. Bij endometriose komt het endometrium ook voor op plaatsen buiten de baarmoeder. Elke maand opnieuw bouwen hormonen het baarmoederslijmvlies op. Ook de enodmetriosehaarden reageren op de cyclische hormonale veranderingen en zo ontstaan kleine bloedingen in de buikholte. Dit bloed stroomt niet zoals het menstruatiebloed via de schede weg en kunnen adhesies veroorzaken. Daardoor is het soms moeilijk om zwanger te worden. Sommige vrouwen hebben bij uitgebreide endometriose nauwelijks of geen klachten, andere hebben bij milde vormen veel klachten. Soms wordt endometriose bij toeval ontdekt, zoals bij een kijkoperatie (laparoscopie) of een andere buikoperatie. In geval de endometriosehaarden zich bevinden in het myometrium spreken we van adenomyosis Menstruatiestoornissen De menstruatiecyclus begint rond 13 jaar en duurt ongeveer tot 50 jaar. Gemiddeld rijpen er 400 eicellen tijdens deze vruchtbare periode. Amenorroe betekent afwezigheid van menstruatie en is fysiologisch bij jonge meisjes (= primaire amenorroe), tijdens de zwangerschap en bij oudere vrouwen. Menorragie of hypermenorroe is een sterke toename van de menses en kan optreden bij afwijkingen van de uterus. Metroraggie is een hevig onregelmatig bloedverlies uit de uterus, waarbij de oorzaken endometriose, tumoren, anovulatie, enz. kunnen zijn.

15 P a g i n a 15 Dysmenorroe is pijn tijdens de menses door te sterke contracties van het myometrium of met onbekende oorzaak Gezwellen in de uterus Een leiomyoom is een goedaardig gezwel uitgaande van de spierwand van de uterus. Ze komen dikwijls in groep voor, worden ook vleesboom of uterus myomatosus genoemd. Slechts grote leiomyomen geven klachten zoals bloedverlies, hevige buikpijn, anemie. In de baarmoeder kunnen ook woekeringen ontstaan vanuit het slijmvlies, poliepen, die kunnen bloeden en meestal d.m.v. een curettage verwijderd worden. Endometriumcarcinoom van het corpus uteri uitgaande van het klierepitheel (adenocarcinoom) is kwaadaardig en dan moet er een radicale abdominale uterusextirpatie uitgevoerd worden. Het cervixcarcinoom is een maligne tumor van de baarmoederhals, meestal bij vrouwen rond de menopauze. Preventieve opsporing gebeurt met een PAP-test = uitstrijkje van het cervixepitheel (Papanicolaou) Prolaps uteri Door verzwakking van de ligamenten en de spieren van de bekkenbodem, ontstaat een verzakking van de uterus. Deze prolaps kan gepaard gaan met een cystocèle en een rectocèle waardoor pijn, dysurie, obstipatie en incontinentie kunnen ontstaan. Al naargelang de ernst onderscheidt men de descensus, de partiële prolaps en de totale prolaps. Als therapie kan een pessarium de portio ondersteunen of wordt een colporrafie (opbinden van de vaginawanden) soms in combinatie met een vaginale hysterectomie uitgevoerd. 1.3 Het ovarium Endometriose Onder invloed van oestrogenen kunnen er haardjes endometrium ontwikkelen in de eierstokken waarin ook bloedingen kunnen voorkomen. In het ovarium kunnen endometriosecysten ontstaan die met oud bloed gevuld zijn (chocoladecysten). Pijn, abnormaal bloedverlies en vaak onvruchtbaarheid kunnen zo ontstaan Ovariumtumoren In het ovarium kunnen er grote tumoren ontstaan, deels goedaardig, deels kwaadaardig, waarvan sommige hormonen produceren Ovariumcysten T.h.v. de eierstokken komen vaak goedaardige cysten voor, bv. follikelcysten, corpus luteumcysten of endometriosecysten.

16 P a g i n a De eileiders Salpingitis Bacteriële infecties vanuit de uterus kunnen enkel- of dubbelzijdig uitbreiden, de eileiders zijn dan rood en gezwollen. Tijdens het genezingsproces kan een salpingitis leiden tot vergroeiingen of adhesies, die infertiliteit kunnen veroorzaken. Soms breidt de ontstekingsreactie zich rond de eileiders in de buikholte uit, we spreken dan van een pelvic inflammatory disease (PID). Organen die in de buurt van de eileiders liggen, zoals eierstokken, blinde darm, blaas en darmen, kunnen zo eveneens bij de ontsteking betrokken raken. Symptomen van een acute salpingitis zijn onderbuikpijn, dysurie, koorts en soms darmklachten. Een eileiderontsteking kan ook heel sluimerend verlopen, zonder dat men klachten heeft Extra-uteriene graviditeit (EUG) Soms (1 %) nestelt een bevruchte eicel zich niet in de uterus maar in de eileider (tubaire graviditeit). Door onvoldoende voeding sterft de vrucht bijna altijd af, met een ruptuur van de eileider als gevolg gepaard gaande met een acute abdominale bloeding, anemie en soms shock. 1.5 De mammae Mastopathie Cysten en borstpijn worden meestal veroorzaakt door dysplasie van het borstweefsel door bindweefseltoename, sclerose van het bindweefsel, vergroting of atrofie van de klierkwabjes en verwijding van de melkgangen. Meestal ontstaat deze dysplasie bilateraal en is geen behandeling nodig Mastitis Ontsteking van de borst soms gepaard gaande met de lactatie waarbij rode verkleuring, koorts en borstpijn ontstaan Tumoren Fibroadenomen en papillomen zijn goedaardige tumoren die vaak bij jonge vrouwen voorkomen. Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligne tumor bij vrouwen (1/9), vooral boven de 50 jaar. Factoren die een invloed hebben op het ontstaan: oestrogenen als hormonale substitutietherapie; familiale predispositie; vetrijke voeding; vroegtijdige menarche; geboorte van een eerste kind op relatief late leeftijd; overmatig alcoholgebruik; nullipariteit; late menopauze.

17 P a g i n a 17 Bij laattijdige diagnose is er risico op metastasen in lymfeklieren, skelet, lever en longen. Zelfonderzoek en mammografie om de 2 jaar zijn belangrijk ter preventie. 2 Seksueel Overdraagbare Aandoeningen 2.1 Chlamydia Komt voor bij jonge vrouwen voor bij veel wisselende seksuele contacten. Meestal een asymptomatisch verloop, maar kan evengoed uitbreiden naar urethra, cervix, eileider (geelgroen verlies, jeuk) en zo later steriliteit veroorzaken. Deze dragers kunnen bij de geboorte van een kind de besmetting doorgeven. 2.2 Gonorroe Deze infectie wordt veroorzaakt door gonokokken die via seksueel contact doorgegeven worden en een etterige ontsteking veroorzaken: bij de man infectie van urethra, testis en prostaat mogelijk; bij de vrouw kan de vaginale infectie zich uitbreiden naar uterus en eileiders waardoor een risico op steriliteit aanwezig is. 2.3 Syfilis De besmetting vindt ook plaats via het geslachtsverkeer en besmette voorwerpen en wordt veroorzaakt door een spirocheet. In de eerste fase ontstaat een pijnloze zweer rond de geslachtsorganen of de mond (sjanker) en zijn de lymfeklieren gezwollen maar na enkele weken is alles schijnbaar genezen. De spirocheet verspreidt zich echter over het lichaam waarbij koorts, huiduitslag en vele organen geïnfecteerd worden. 2.4 AIDS of Acquired Immunodeficiency Syndrome Het HIV (Human Immunodeficiency Virus) wordt overgebracht via verschillende wegen: seksueel contact: virus is aanwezig in sperma, vaginaal slijmvlies; bloed en bloedproducten: bloedtransfusies; bloedproducten voor hemofiliepatiënten; besmette naalden; tatouages, piercing; van moeder naar foetus: seropositieve moeder hebben 30 % kans op een besmetting van de baby (intra-uterien en vooral tijdens de partus); via moedermelk zou de besmetting ook worden doorgegeven. De concentratie virus in speeksel, traanvocht is te laag voor besmetting. Risicogroepen zijn: personen met veelvuldig wisselende seksuele contacten; hemofiliepatiënten; intraveneuze druggebruikers.

18 P a g i n a 18 Enkele weken na de besmetting treden soms lymfeklierzwelling, koorts en huiduitslag op. Na 6-8 weken kunnen de antistoffen in het bloed aangetoond worden, men spreekt dan van seropositiviteit alhoewel patiënten reeds vroeger de besmetting kunnen doorgeven. Na een onbepaalde tijd zal het virus de afweer ondermijnen waardoor opportunistische infecties ontstaan en tumoren vlugger ontwikkelen. Vanaf dit moment spreekt men van Aidspatiënten die vooral te kampen hebben met: hardnekkige huidaandoeningen zoals schimmelinfecties, herpes labialis en genitalis, Kaposisarcomen; longziekten zoals pneumonie, opflakkering TBC; diarree; neurologische problemen zoals meningitis, encefalopathie soms gepaard gaande met epilepsie, tremoren, verlammingen, geheugen- en spraakstoornissen, dementie. Als therapie moet men een cocktail van virusremmende middelen nemen om het ziekteproces af te remmen. Voorlichting en preventie blijven nog altijd levensnoodzakelijk. 2.5 Genitale wratten (condylomata acuminata) Genitale wratten worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Ze kunnen aanwezig zijn op de vulva, rond de anus, in de vagina en op de cervix. Hierbij kan pijn, jeuk of afscheiding bestaan. De wratten zelf zijn erg besmettelijk. 2.6 Herpes genitalis Genitale herpes wordt veroorzaakt door het herpes simplexvirus (HSV). Eerst ontstaan er kleine heldere blaasjes, die na enkele dagen barsten en kleine pijnlijke zweertjes achterlaten. In de fase dat er blaasjes zijn is de herpesinfectie erg besmettelijk. Herpes is een infectie die regelmatig kan recidiveren. Vooral de eerste keer is de aandoening erg pijnlijk, met name bij het plassen. 2.7 Trichomonas vaginalis Net als bij andere SOA s wordt Trichomonas tijdens betrekkingen overgedragen. Er ontstaat een ontsteking van de vagina en/of de urethra. Een infectie met Trichomonas verloopt vaak asymptomatisch. Soms duurt het jaren voordat klachten ontstaan. Bij een ontsteking van de vagina is vaak een schuimende, onaangenaam ruikende afscheiding aanwezig. Bij de man kunnen afscheiding en irritatie van de eikel en de voorhuid optreden, maar vaak hebben mannen geen klachten. 2.8 Hepatitis B Hepatitis B is een virale infectie en is zeer besmettelijk. Het virus bevindt zich in het bloed of in lichaamsvloeistoffen zoals sperma, vaginaal vocht en urine. Het is mogelijk de infectie te krijgen via volgende overdrachtswegen: onveilig seksueel contact; contact met bloed, zoals bij gemeenschappelijk gebruik van tandenborstels, scheermesjes, nagelschaartjes of naalden (bij druggebruik);

19 P a g i n a 19 een zwangere vrouw met hepatitis B kan tijdens de bevalling haar kind met het virus besmetten. Hepatitis B kan asymptomatisch verlopen. Een derde krijgt als gevolg van een hepatitis twee tot zes maanden na besmetting wel klachten. Veel voorkomende klachten zijn dan moeheid, lusteloosheid, malaise, buikpijn, jeuk en icterus. De urine is vaak donker en de ontlasting licht van kleur. Bij 5-10 % van de mensen met een hepatitis B-infectie blijft het virus levenslang aanwezig. Zij worden dragers genoemd. Velen blijven levenslang drager zonder ooit klachten te krijgen. Enkelen krijgen een chronische leverontsteking, met de kans op een slecht werkende lever en in uitzonderlijke situaties zelfs levercarcinoom. Dragers zijn besmettelijk voor anderen. 2.9 Schurft (scabiës) Schurft wordt veroorzaakt door de schurftmijt. De vrouwtjes graven gangetjes in de huid en leggen daar hun eitjes. Deze komen na drie tot vier dagen uit. Schurft wordt overgebracht door intiem lichamelijk contact, waaronder seksueel contact. Schurft is ook overdraagbaar via beddengoed en kleren. Ongeveer drie weken na infectie ontstaat jeuk over het gehele lichaam. De gangetjes zijn vooral te zien op de pols, tussen de vingers, in de knieholten en onder de borsten. Op de geslachtsorganen kunnen kleine roodpaarse bultjes ontstaan. 3 Onderzoeken in de gynaecologie 3.1 Echografie (inwendig of uitwendig) Bij een gynaecologische echografie maakt men een afbeelding van de eierstokken en de baarmoeder. Bij een echo in verband met vruchtbaarheidsonderzoek beoordeelt men de rijping van eicellen in de ovaria en de dikte van het endometrium. 3.2 Hysteroscopie Bij een diagnostische hysteroscopie kijkt de gynaecoloog met een endoscoop (hysteroscoop) via de vagina naar de binnenkant van de baarmoeder. Tijdens dit onderzoek zijn ev. kleine ingrepen mogelijk, zoals het verwijderen van een (kleine) poliep of een spiraal waarvan de touwtjes niet meer zichtbaar zijn. 3.3 Laparoscopie Een exploratieve laparoscopie is een kijkoperatie waarbij de gynaecoloog de buikholte onderzoekt. Tijdens een laparoscopie wordt soms ook een ingreep uitgevoerd (bv. sterilisatie of ovariëctomie). De gynaecoloog brengt via een dunne holle naald koolzuurgas in de buikholte. Zo ontstaat ruimte in de buik om de verschillende organen te beoordelen. Daarna brengt de gynaecoloog via hetzelfde sneetje de laparoscoop (kijkbuis) in de buik en sluit deze aan op een videocamera. De uterus, eileiders en ovaria zijn zo zichtbaar op de monitor. Via een tweede insnede worden andere instrumenten in de buikholte gebracht.

20 P a g i n a 20 Soms brengt men ook via de vagina instrumenten in, bv. om de uterus te vullen met vloeistof om de doorgankelijkheid van de eileiders te onderzoeken. Dit laatste gebeurt vaak als kinderwens de reden voor de diagnostische laparoscopie is. De drie belangrijkste redenen voor deze ingreep zijn kinderwens, plotselinge pijn in de onderbuik en langdurig bestaande onderbuikpijn. 3.4 Het uitstrijkje Bij een uitstrijkje worden cellen van de baarmoederhals afgenomen. Ze worden op een draagglaasje uitgestreken. Verder onderzoek vindt plaats in het laboratorium. Uitstrijkjes worden gemaakt om te onderzoeken of men een voorstadium van cervixcarcinoom heeft. De baarmoederhals is bekleed met twee soorten cellen. Plaveiselcellen bekleden de wand van de vagina en de ectocervix. De cellen van de endocervix worden cilindercellen genoemd. Bij een uitstrijkje bekijkt men in het laboratorium of beide soorten cellen aanwezig zijn en hoe ze er uitzien. Er bestaan twee soorten uitslagen van een uitstrijkje: de PAP-uitslag en de KOPAC-uitslag. PAP is een afkorting van Papanicolaou, genoemd naar de arts die deze indeling van de uitslagen van uitstrijkjes heeft gemaakt. KOPAC staat voor kwaliteit, ontsteking, plaveiselcellen, andere afwijkingen en cilindercellen. 4 Infertiliteit Er wordt geschat dat vruchtbaarheidsproblemen bij ongeveer 1 op 7 koppels met kinderwens voorkomen. Voor sommige koppels is het onmogelijk om zonder therapie kinderen te krijgen, hier is sprake van infertiliteit. Voor andere koppels is een spontane zwangerschap mogelijk maar kan het veel langer duren dan normaal tot de vrouw zwanger raakt door een verminderde vruchtbaarheid of subfertiliteit. Infertiliteit kan veel oorzaken hebben, oorzaken die zowel bij de vrouw, de man als beiden kunnen aanwezig zijn. Bij ongeveer 15 % van alle infertiele koppels zal er geen duidelijke oorzaak kunnen worden aangetoond. 4.1 Vruchtbaarheidsproblemen bij de man Bij de man maakt men onderscheid tussen enerzijds afwijkingen in de samenstelling van het sperma en anderzijds seksuele en ejaculatiestoornissen. In het eerste geval worden er bij het spermaonderzoek afwijkingen gevonden met betrekking tot: het volume van het ejaculaat; het aantal spermatozoa in het ejaculaat; de motiliteit van de zaadcellen; de morfologie van de zaadecellen; het aantal witte bloedcellen in het ejaculaat; en de aanwezigheid van antilichamen op de spermatozoa.