Schrijf je nu in voor de zevende Week van de Smaak!

Transcriptie

1

2 Schrijf je nu in voor de zevende Week van de Smaak! Wat? De Week van de Smaak is een tiendaags publieksevenement rond smaak en eetcultuur, waarbij de nadruk ligt op participatie, ontmoeting en beleving. Wie? Iedereen kan een activiteit organiseren tijdens de Week van de Smaak. Past de activiteit binnen het charter van de Week van de Smaak, dan wordt die opgenomen in het officiële programma. Wanneer? november 2013 Waar? In heel Vlaanderen en Brussel Hoe? Laat je inspireren door deze brochure en schrijf je activiteit in voor 30 juni via Vragen? Contacteer ons via of

3 Water in jouw buurt? Een eigen stadsbier? Een bakoven leren bouwen of gebruiken? Of een culinaire strijd met je buurgemeente? Dat en nog veel meer is Water & Vuur, het thema van de zevende editie van de Week van de Smaak. Bij een eerste brainstorm kwam ook meteen het idee van een boot op tafel. Een reis met een smaakboot, dwars door Vlaanderen. Leuk maar onrealistisch, zo leek het. Maar zie: in november vaart ze uit, voor een tocht langs 11 ankersteden, met twee van onze culinaire iconen, witloof en bier in de hoofdrol, met 11 chefs, honderden reisgenoten en heel veel verhalen. Het thema vroeg om twee boegbeelden. Een man en een vrouw, een kok en een schrijfster. Elkaars tegenpolen? We vielen vooral voor de grote gemene deler: een keuze voor eenvoud, voor smaken recht uit de natuur, voor eerlijk en goed eten. Chef Kobe Desramaults en culinair journaliste Dorien Knockaert, de wederzijdse bewondering was er, het creatieve vuurwerk kan nu starten. Vanaf nu is het aan jullie. Samen met Dorien en Kobe nodigen we iedereen uit van vereniging over restaurant, school en wijkcomité, tot ouderentehuis, gemeentebestuur of vriendenclub - om in november weer mee te doen aan de Week van de Smaak. Zit samen, gebruik dit logboek als vertrekpunt en laat je verbeelding de vrije loop. Smeed smaakplannen en verras ons. Op naar die 10 dagen Water & Vuur... Het belooft warm te worden in november! Hilde, Eef, Annelore Vzw Vol-au-vent 3

4 4 Boegbeelden 2013 Kobe Desramaults & Dorien Knockaert Samen vuren culinair journaliste Dorien Knockaert en chef Kobe Desramaults de Week van de Smaak 2013 aan. Allebei houden ze van experimenteren in de keuken, maar zonder oude technieken en tradities uit het oog te verliezen. Allebei hebben ze oog voor lokaal eten en het verhaal erachter. Kobe stelt het menu van zijn restaurant In de Wulf in Dranouter samen met kruiden die hij zelf plukt in de omgeving en met vis uit de Noordzee, Dorien combineert in haar boek Goed Eten persoonlijke verhalen met recepten en soms verrassende ingrediënten (ook zeewier kan smaken). Dorien en Kobe denken kortom na over hun eten en genieten daarbij van streekbieren, vers brood, eten van bij ons en lang tafelen.

5 Voor Kobe is een Week van de Smaak in het teken van Water & Vuur de ideale gelegenheid om... buiten te barbecueën. Want wie zegt dat dit enkel iets is voor de zomer? speciale lokale bieren te proeven. Want wie zegt dat Kwak enkel een eendengeluid is? nieuwe vissen van bij ons te leren kennen. Want wie zegt dat hondshaai niet lekker kan zijn? te gaan voor gekke smaakcombinaties. Want wie zegt dat oesters niet passen bij rode bieten? Dorien kijkt er al naar uit om... een feestje te bouwen met waterkers en witloof. Want we mogen onze slechtweergroenten koesteren. oude en nieuwe eetgeschiedenissen te noteren. Want keukenwijsheid moet je doorgeven. zilte smaken op het menu te zetten. Want niets maakt zulke herinneringen los als de geur van de zee. te koken op een houtvuur. Want primitief maakt creatief. 5

6 6 Ons Logboek Dit is een logboek van een denkbeeldige reis doorheen ruimte en tijd. Met water en vuur als ankerpunten verkenden we de wereld van de smaak. Vuur is branden, pikant, roken, de hel En water is de zee, rivieren, bruggen, bier. Water en vuur zijn dan weer tegengestelden, een constante strijd, een brandend enthousiasme of een uitgebluste strijd der seksen. De figuurlijke rode draad is een zelf gekozen chronologie, opgebouwd rond onze associaties met water en vuur en (historische) gebeurtenissen. De letterlijke rode draad is een kantlijn. Die nodigt je uit om een eigen pad uit te stippelen. Want onze ideeën en associaties zijn slechts suggesties, een eerste aanzet. Voel je vrij om -net als wij al deden- in de tekst aan te duiden en aantekeningen te maken, of andere ideeën uit te werken. Op die manier wordt ons logboek ook jullie logboek en kan het aan de basis liggen van een fantastische week in november! Dit eerste denkbeeldige logboek zal zijn reële tegenhanger vinden tijdens de Week van de Smaak: want dan vertrekt een boot die heel Vlaanderen aandoet om smaken te verzamelen. Meer daarover op p. 46, eerst nodigen we je uit om het verleden en het heden te doorbladeren. Nog meer inspiratie vind je online: op de website van de Week van de Smaak en op onze sociale media bestoken we je met plezier met tips en inspirerende foto s. En dan nu aan de slag!

7 Mechelen 1301 Jan II, Hertog van Brabant geeft Mechelen het privilege om een havermarkt te houden langs de Dijle. Markten aan het water hebben als voordeel dat de ingrediënten er verser dan vers aangevoerd kunnen worden. Langs het water vind je op veel plekken ook opslagplaatsen, bijvoorbeeld voor graan of koren. Schipper mag ik overvaren Oosterse specerijen, chocolade en bananen, ze belanden op ons bord via de haven. En havens spreken tot de verbeelding. Niet alleen zijn het vertrek- en aankomstplaatsen voor schepen - met bijbehorende levendige buurten met cafés, uitgaansgelegenheden en restaurants - ze spelen ook een belangrijke rol in veel volksverhalen en legendes. De bekendste is wellicht die van de reus Antigoon, die de schippers op de Schelde terroriseerde door hoge tolgelden te eisen. Tot de dappere Brabo er een eind aan maakte en zijn hand eraf hakte, overigens nog altijd te bewonderen in de Antwerpse binnenstad. Zeemeerminnen en kwelduivels Ook waar geen haven is, vind je verhalen die te maken hebben met water. In Damme vind je bijvoorbeeld de meerminneput. In een ver verleden vingen vissers er een zeemeermin, Cassandra. Zij werd gevangen genomen en in het dorp tentoon gesteld. Tot ze er genoeg van had en de Dammenaren vervloekte. Waarop ze in een put werd gegooid. Wie goed luistert, hoort haar echo nog weerklinken. Ook vuurtorens, bruggen en kaaien fascineren. Denk aan de Engelenbrug in Rome of de Drakenbrug van Ljubljana, zo genoemd omdat ze bewaakt werd door vier draken die op die manier de toegang tot de stad controleerden. 7

8 8 Dichterbij, in Gent vind je Karnemelkbrug: een boerin die haar melk had aangelengd met te veel water, verscheen er elke nacht om klokslag middernacht. Tot haar ziel rust vond omdat de lieden die ze bedot had haar vergeven hadden. Rituelen Net als vuur is water één van de natuurelementen. En net als aan vuur worden aan water mythische eigenschappen toegedicht. Veel rituelen zijn ook gelinkt aan water. Er is de mirakelbron in Lourdes en het belang van de Ganges voor de hindoes, er zijn de badhuizen in islamitische landen en doop- en zuiveringsrituelen in verschillende godsdiensten. Intrinsiek verbonden met water is ook het Chinese taoïsme, dat ervan uitgaat dat alles in beweging moet blijven. In de zoektocht naar perfectie is water een rolmodel: het kan zich aanpassen aan elke vorm en breekt nooit. Vanzelfsprekend? Maar water bedekt ook meer dan twee derde van onze planeet. En het grootste deel van ons lichaam bestaat eruit. Daardoor wordt het soms zo vanzelfsprekend dat het bijna onzichtbaar wordt. Zie ook This Is Water, de bekende speech van David Foster Wallace: Twee jonge vissen komen een oudere vis tegen, die hen toeknikt: Goeiemorgen, jongens, hoe is het water? En de twee jonge vissen zwemmen verder, tot de ene de andere aankijkt en vraagt: What the hell is water?.

9 Veel volksverhalen en mythes hebben te maken met water. Ga op zoek naar verhalen uit jouw streek en organiseer een lezing met hapjes achteraf. Betrek de plaatselijke roeiclub of de duikersclub bij een culinaire sportdag. Of maak er een roei- en kookduel van in gemengde teams. Organiseer een markt aan het water of ga voor een mobiele constructie zoals in Thailand: de drijvende markten in de buurt van Bangkok voorzien er toeristen en inwoners van verse maaltijden en/of ingrediënten. Een groot ontbijt langs het kanaal, lijkt het je wat? Te koud in november? Vuurkorven zorgen voor warmte. Het hoeft niet per se Atlantis te zijn: op veel plekken verwijzen plaatsnamen naar de (vroegere) aanwezigheid van water. Ga op zoek naar bijzondere plaatsnamen en bedenk een snack die de geschiedenis doet heropleven. Mosselen aan de mosselkaai? Een typisch maal voor dokwerkers? Het kan allemaal. 9

10 10 Leuven 1368 Het Leuvense stadsbestuur laat een proefbrouw met hop uitvoeren. Daarvoor werd er doorgaans gebrouwen met een kruidenmengsel: gruit. Bier brouwen zit de Belgen in het bloed. Ook nog voor men hop als ingrediënt voor bier ontdekte, kon bijna elk dorp wel een bier op zijn naam schrijven. Dat kwam vaak zo: brouwers en cafés waren machtig genoeg om stemmen te ronselen voor de plaatselijke verkiezingen. Wilde je als partij in de oppositie een kans maken, dan was er geen beter tegenoffensief dan een eigen brouwerij te starten. Veel van die brouwerijen bestaan nu niet meer, maar het principe van een bier dat verbonden is met een stad of gemeente is wel weer in opmars. Stadsbieren hebben vaak een historische insteek en worden bij voorkeur binnen de stadsmuren gebrouwen. Hebben er eentje (of meer, want dat kan ook): Aarschot, Antwerpen, Blankenberge, Brugge, Brussel, Gent, Leuven, Lier, Mechelen, Nieuwpoort, Veurne, Tongeren. Deze lijst is niet exhaustief. En voor wie behalve in de smaak, ook in de achtergrond geïnteresseerd is, een kort overzicht: In Mechelen drink je een Maneblusser, een blond bier van hoge gisting, gebrouwen met Belgische hop en een vleugje citrus. De naam verwijst naar een legendarische winternacht in 1687, toen de Mechelaars de rode gloed van de maan verwarden met een brand die geblust moest worden. Sindsdien is Maneblusser ook de spotnaam voor inwoners van Mechelen. In het Brugse stadscentrum wordt dan weer de Brugse Zot gebrouwen, ook hier weer met een knipoog naar de geschiedenis van de stad: bij een bezoek van Maximiliaan van Oostenrijk

11 ging het er heel feestelijk aan toe, met een bonte stoet feestvierders. Na afloop vroegen de Bruggelingen hem de toestemming om een nieuw zothuis te bouwen, waarop de keizer zou gezegd hebben: Hoezo, zothuis? Ik heb hier vandaag alleen nog maar zotten gezien." Meer dan honderd jaar geleden vond in volkse wijken van Antwerpen een licht, schuimend troebel bier gretig aftrek. Het Seefbier was zo populair, dat er een volledige wijk naar vernoemd werd; de Seefhoek. Gefascineerd door de populariteit van dat oude bier, ging initiatiefnemer Johan Van Dyck op zoek naar het aloude recept, dat hij uiteindelijk vond in een vergeeld schriftje. Sinds maart 2012 heeft Antwerpen er dus een tweede stadsbier bij: naast De Koninck, ofwel Bolleke is er nu ook het Seefbier. Het Gentse stadsbier Gruut wordt niet gebrouwen met hop, maar met een kruidenmengsel, dat net als in de middeleeuwen geheim blijft. De naam Gruut verwijst verder ook naar de betaalmunten in Gent ten tijde van Keizer Karel. Sinds vorig jaar hebben ook Nieuwpoort en Veurne er twee nieuwe stadsbieren bij, die beide verwijzen naar Wereldoorlog I. Schipper Hendrik Geeraert en Karel Cogge speelden samen een rol in de onderwaterzetting bij Nieuwpoort in Ze komen nu terug tot leven in het Hendrik Geeraert Blond Bier en het Karel Cogge Bruin Bier. Het Amburon bier de naam is een samentrekking van Ambiorix en Eburoon legt onmiddellijk de link met Tongeren. Sinds kort wordt het bier ook in de stad gebrouwen, en wel in het historische café 'Au Phare', dat omgetoverd werd tot stadsbrouwerij. De Amburon Blond wordt er gebrouwen in het bijzijn van de stamgasten. 11

12 12 Jouw gemeente aan het bier? Zet jouw gemeente op de kaart en schrijf een wedstrijd uit voor amateurbrouwers. Bedenk een naam die aansluit bij een gebeurtenis of locatie uit jouw gemeente of gebruik lokale ingrediënten en lanceer het bier tijdens de Week van de Smaak. Hoeveel brouwerijen waren er vroeger gevestigd in jouw dorp of stad? Ga op onderzoek uit, teken een bierwandeling uit, organiseer een lezing en sluit af met een proeverij van onbekende streekbieren. Betrek de horeca bij je bieractiviteiten. Laat horecazaken speciale menu s uitwerken met het nieuwe stadsbier of bestaande streekbieren in de hoofdrol. Nodig iemand uit van Zythos: deze koepelorganisatie vertegenwoordigt maar liefst 37 bierverenigingen in België. Laat een brouwmeester getuigen over zijn vak en organiseer een blinde bierproeverij. Leef je culinair uit met de Bapas, hapjes gecombineerd met bijpassende bieren.

13 Rouen 1431 Jeanne d Arc wordt veroordeeld voor hekserij en sterft op de brandstapel. Vuur staat voor rebellie en voor straf, maar evengoed voor verbondenheid en heiligheid. Denk aan middeleeuwse brandstapels, aan Prometheus die het vuur van de goden stal om het aan de mens te geven, aan vreugdevuren tijdens midwinterfeesten en sjamanistische tradities met zuiverende vuren. Op open vuur Open vuren bieden ook op culinair vlak tal van mogelijkheden. Denk: een vuurstoofpotje, gerookt vlees of gegrilde groenten. In Zuid-Afrika is de potjiekos populair. Dat is een stoofpotje van verschillende lagen vlees, groenten en zoete aardappelen met een kruidenmarinade en wijn. In koudere oorden maken ze een Laplandvuur. Tussen twee boomstammen worden takjes gelegd en in brand gestoken, een derde stam dekt ze af en dient als fornuis. De Finnen maakten zo n vuur tijdens de oorlog om zo weinig mogelijk de aandacht te trekken. Bakovens Maar ook wie huiselijker is aangelegd, kan het vuur van de bakoven ontdekken. Met bakoven bedoelen we hier met hout gestookte broodovens, waarin soms wel vijftien broden tegelijk gebakken werden. In Vlaanderen werden ze verzameld in een online database, het zijn er ondertussen bijna

14 14 In de steden gingen mensen rond 1900 al langs bij de warme bakker of bij een broodfabriek, maar op het platteland werd eens per week de oven aangestoken. Wie zelf geen oven had, ging langs bij de buren of gebruikte de gemeenschappelijke bakoven die zich meestal op het dorpsplein of in het plaatselijke treinstation bevond. Daarnaast was het ook niet raar om een geknede deegbal naar de bakker te brengen. Die bakte het dan in zijn oven voor een paar cent. Zonnekeuken Een bijzondere toepassing van het buiten koken is de solar kitchen. Zo n keuken ziet eruit als een ijzeren ufo en zet zonlicht om in warmte. Het is een techniek die gepromoot wordt in arme landen met veel zonlicht, maar de techniek biedt ook mogelijkheden voor grijzere landen. De Catalaanse designer Martí Guixé ontwierp samen met de Finse culinaire expert Antto Melasniemi een Solar Kitchen Restaurant. Martí en Antto trokken door heel Europa met hun mobiele keuken en pasten hun menu aan aan de weersomstandigheden: op bewolkte dagen maakten zij salades en eten dat lauwwarm ook lekker was.

15 Kijk in de online database van het MOT ( en zoek een nog werkende bakoven in de buurt. Trommel buurtbewoners op en organiseer een bakdag: brood en taart voor de hele buurt! Maak gebruik van de kennis van andere culturen en leer van een Marokkaanse vereniging hoe je lemen oventjes kan maken én gebruiken. Een grillrooster plus een vuur wordt een barbecue. Leg je eten er rechtstreeks op en geniet van de rokerige smaak of gebruik een pannetje. Wie zegt trouwens dat het altijd de mannen moeten zijn die waken over het vuur? Gooi de traditionele taakverdeling om: mannen doen inkopen en zorgen voor slaatjes, vrouwen steken het vuur aan en bakken en braden. De Zuid-Afrikaanse braai staat voor feest en gezellig samenzijn: op die barbecues komen familie en vrienden samen om te eten en te genieten. Vaak geldt er een tjop en dop -principe: iedereen brengt iets mee om te eten en te drinken. Organiseer tijdens de Week van de Smaak een echte braai (misschien zelfs aan het water?) met bijbehorende Afrikaanse bijgerechten en feestelijke muziek. Ga in de leer bij de plaatselijke jeugdbeweging: zij tonen je hoe je hout sjort en wat je er allemaal op kan klaarmaken. Haal inspiratie uit Scout en cooking : honderd heerlijke recepten op primitieve wijze, van veldzuringsoep, over gevuld brood tot rijst in bananenblad. Je kan ze dowloaden op: 15

16 16 Jeruzalem 1550 Hurrem Sultan, levenspartner van Süleyman I, de supersultan uit de 16de eeuw, laat in het centrum van Jeruzalem een imaret - soepkeuken - bouwen. Soepbedeling vroeger en nu Soep wordt van oudsher geassocieerd met liefdadigheid. Toen de sultans nog regeerden, werd in de Ottomaanse paleiskeukens dagelijks soep en brood uitgedeeld aan armen uit de wijk, reizigers en passanten. Een gebruik dat stand hield tot in het begin van vorige eeuw. Stenensoep Samenhorigheid staat ook centraal in het verhaal van de stenensoep, dat zich lang geleden zou hebben afgespeeld in het Portugese dorpje Almeirim. In het verhaal strijkt een monnik - of soms gaat het om een groepje reizigers - neer in Almeirim, dat aan voedselschaarste lijdt. Niemand wil eten delen. Daarop plaatst de monnik een ketel met niets dan water en een grote steen op het dorpsplein en zegt de dorpelingen dat hij stenensoep zal maken. Maar die soep zou net iets beter smaken met wat kruiden. Die wil een dorpeling wel geven. En met enkele wortels. Ook die kan iemand wel kwijt. Tot het hele dorp heeft bijgedragen tot een stenensoep, een sopa de pedra. Vandaag kan je trouwens in bijna elk restaurant in Almeirim sopa de pedra bestellen. Soep overal Ook in andere landen staat soep op het menu, als dagelijkse maaltijd en als feestmaal. In Haïti bijvoorbeeld, vieren ze op 1 januari niet alleen Nieuwjaar maar ook hun onafhankelijkheid met pompoensoep: vóór de onafhankelijkheid in 1804 was het de inwoners verboden om die soep te eten. Sindsdien wordt de soep gedronken om samenhorigheid en voorspoed te vieren.

17 Dat soep mee kan emigreren, bewijst Soto ajam. Dat is een soep die in Suriname op het menu staat en meegebracht zou zijn door Javaanse emigranten. De soep klaarmaken duurt lang: elk ingrediënt wordt apart klaargemaakt zodat iedereen kan kiezen wat hij in zijn soep wil. Maar pittig is de soep sowieso, dankzij de sambal die er standaard aan toegevoegd wordt. Meer naar het Noorden toe is soep ook een vast onderdeel van de (winterse) dag. Onze noorderburen kennen bijvoorbeeld snert. Een weinig smakelijke naam voor een heerlijk voedzame, dikke erwtensoep. Behalve in Nederland, wordt die ook gulzig gedronken in Zweden, waar tijdens de winter op donderdag dikwijls snert op het menu staat, met pannenkoeken als dessert. Soup stories De magie van soep wordt benadrukt in de cabaretshow Heden Soup! van Wim Helsen. Daarin roept hij de hulp in van soep om de vrouw van zijn leven te vinden. Iedere dag gaat hij naar een bushokje om vrouwen soep met gehaktlettertjes (in plaats van balletjes) aan te bieden. Opgegeten in de juiste volgorde vormen die letters een gedicht, dat ervoor zal zorgen dat de desbetreffende vrouw stapelverliefd op hem zal worden. 17

18 18 Wek de Ottomaanse soepkeukens weer tot leven, werk samen met een school of een woonzorgcentrum en deel tijdens de Week van de Smaak soep uit. Snert, soto ajam of een gewone tomatensoep met balletjes zorgt voor warmte op straat. Ga te werk volgens het stenensoepprincipe: verzamel restjes op een centraal punt in een grote soepketel en maak jullie eigen stenensoep. Of doe zoals Wim Helsen en wees creatief met letters in de soep: waarom geen eigen versie van soeppoëzie, liefdessoep of vriendschapssoep? Verberg boodschappen in soep, of serveer er brood bij in een speciale vorm. Wissel je soepkennis uit! Bijna overal ter wereld worden soepspecialiteiten gemaakt en vaak zijn er speciale tradities aan verbonden. Ga eens winkelen in de Aziatische supermarkt en organiseer een workshop Poh maken, of Japanse Misosoep, of Ginseng. Of bundel je krachten met een andere vereniging en maak er een soepfeest van.

19 VenetiE 1647 Het eerste koffiehuis in het Westen wordt geopend. Enkele jaren later verschijnen ook koffiehuizen in Oxford, Londen, Den Haag, Marseille, Parijs en Amsterdam. Koffiehuizen Wie vandaag al dan niet betrouwbare informatie nodig heeft over gelijk welk onderwerp, gaat te rade op het internet. Vroeger gingen mensen naar een koffiehuis: er werd gediscussieerd, gefilosofeerd en geroddeld. Koffiehuizen gingen daarom altijd al gepaard met een zweem van rebellie, met een mogelijkheid tot revolutie. Zij het niet in daden, dan toch wel in woorden. En soms gebeurde er echt iets. Denk aan de moeder aller revoluties: de Franse Revolutie (1789). Het moet in een Parijs koffiehuis -Café de Foy- geweest zijn dat Camille Desmoulins zijn makkers aanvuurde met de historische woorden: Aux armes, citoyens!. Twee dagen later viel de Bastille en was de Franse Revolutie begonnen. Enkele eeuwen later en duizenden kilometers verderop floreerden de kunstenaars van de Beat Generation (met Jack Kerouac en Allen Ginsberg als bekendste exponenten): zij droegen hun maatschappijkritische poëzie voor in koffiehuizen in ruil voor een gift van de toehoorders. Koffie branden Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht, n 37 is één van de bekendste openingszinnen uit de Nederlandstalige literatuur. Zulke makelaars in koffie bestaan vandaag nog altijd. Gepassioneerde koffieliefhebbers die houden van de geur van koffie, van het proeven en van het vinden van de perfecte mix van koffiebonen, die vervolgens gebrand worden. 19

20 20 Dat branden is een delicaat proces, waarbij tijd en temperatuur nauwkeurig in het oog gehouden moeten worden. Tijdens het roosteren van de bonen ontwikkelen zich de stoffen die smaak en geur bepalen. Vroeger werden koffiebonen gebrand in metalen trommeltjes bij de kruidenier. Dat artisanaal branden van koffie gebeurt nog in verschillende koffiebranderijen in België, vaak familiebedrijfjes. Zo ook bij koffiebranderij Hoorens in Sint-Maria- Oudenhove, waar Eveline Hoorens vandaag de drijvende kracht is. Als kind huppelde Eveline rond in de koffiebranderij van grootvader Jozef Hoorens. Na haar studie aan de modeacademie in Londen, keerde ze terug naar de idyllische Vlaamse Ardennen om het werk van haar vader en grootvader verder te zetten met een eigen, artistieke toets: tekeningen van Evelines echtgenoot Panamarenko sieren de verpakkingen van de koffie en samen creëerden zij de koffie Panamajumbo. In de Gentse binnenstad vind je VeDeKa van de familie Vandekerckhove, al actief sinds 1854, toen nog in het West-Vlaamse Avelgem. Koffie werd er rondgebracht met paard en kar, later in sierlijke oldtimers. Tijdens de oorlog maakten ze bij gebrek aan koffie Mata, ofwel gebrande gerst. Vandaag brandt VeDeKa nog steeds zijn eigen koffiemengelingen. Eén daarvan is Rimbaud, genoemd naar de bekende Franse dichter, ook een notoir koffiedrinker en geboren in (jawel) Koffie mag dan wel ontstaan zijn in Ethiopië, en koffiebonen mogen dan wel uit alle windstreken komen, toch heeft ook België haar eigen koffiesoorten, erkend als streekproduct. In het Kempense dorpje Laakdal vind je 'Mokapi', en ook de meesterkoffie van de familie Maes uit Hasselt is erkend onder de naam Koffie uit het Land van Loon.

21 Bezoek één van de traditionele koffiebranderijen in jouw buurt en leer over het brandproces en de verschillende aroma s. Vul aan met een baristaworkshop: het perfecte kopje koffie zet je met de juiste mengeling van bonen en werk je af met schuimige melkfiguurtjes. Ideaal om bij bezoek je gasten te verrassen. Rebellie en koffiehuizen, het zijn van oudsher twee handen op één buik. Organiseer een open podium met koffie, richt het buurthuis voor één dag in als koffiehuis en nodig jongeren van de plaatselijke muziekacademie uit om (eigen) gedichten voor te lezen. 'Max Havelaar' is niet alleen hét bekendste boek uit de Nederlandstalige literatuur, maar werd ook een keurmerk voor Fair Trade: ga tijdens de Week van de Smaak voor duurzame, eerlijke koffie. Werk samen met de Oxfamwereldwinkels en organiseer een duurzame wereldmarkt. Ook de Turkse koffietradities bieden volop inspiratie. Koffiehuizen stonden bekend voor optredens van musici en vertellers. Die laatsten hadden een uitgebreid en gevarieerd repertoire: verhalen uit de mythologie kwamen aan bod, maar ook liefdeshistories, anekdotes of accentimitaties van andere volkeren in het Ottomaanse Rijk. Tijd voor een muzikale gast of stand-upcomedian in jullie Ottomaans koffie-buurthuis? 21

22 22 Engeland 1765 De uitvinding van de stoommachine en de industriële revolutie zorgen ervoor dat bier op grotere schaal gebrouwen kan worden. Bier brouwen lijkt nu exclusief mannenterrein te zijn. Vrouwen die brouwen Ooit was het anders. In het oude Mesopotamië (het huidige Syrië, Iran en Irak) was het brouwen van bier één van de taken van de vrouwen. Priesteressen brouwden bier ter ere van Ninkasi, de godin van het bier. Het bier werd gemaakt van gegist brood, dat werd vermengd met water en op smaak werd gebracht met honing, dadels en wijn. Eén van de oudste teksten over bier is de Ninkasimythe, een soort handleiding voor het brouwen die tegelijkertijd een poëtische lofzang is op het bier en haar godin: Ninkasi, jij laat het zuivere bier uit het vat lopen zoals de Eufraat en de Tigris stromen." Thuis en in het klooster Tot in de middeleeuwen was bier brouwen een van de gewone huishoudelijke taken. Bier werd thuis bij het eten gedronken. Het water stroomde toen nog niet zo zuiver uit de kraan als het dat vandaag doet in België, en bier was zuiverder en bacterievrij. Ook in kloosters en abdijen - die geleidelijk de plek werden voor het brouwen van bier - werd er aanvankelijk vooral door vrouwen gebrouwen. En gedronken: abdijen hadden meestal een zware en een lichte versie van hun bier, waarbij de zware versie door paters en gasten en de lichtere versie door de nonnen werd gedronken.

23 WEER zoals vroeger? Vandaag nemen vrouwen een minder prominente plaats in bij het brouwen en consumeren van bier. Hoewel het tij begint te keren. Verschillende vrouwen brouwen hun eigen bier. Aan het hoofd van de brouwerijen van Gruut en Ter Dolen staat een vrouw en voor het eerst is ook een vrouw meesterbrouwer in een trappistenabdij, namelijk die van Orval. En er is Vrouwen en bier, een initiatief dat de vrouwelijkheid van bier in de verf zet. En dan gaat het niet alleen over de typische fruitige bieren (denk: kriek), maar over het hele spectrum. Initiatiefneemster en bierexperte Sofie Vanrafelghem ontdekte dat onbekend vaak onbemind maakt en besloot prompt om de vrouwen naar het bier en het bier naar de vrouwen te krijgen. Speerpunten van haar campagne zijn de weinig elegante bierglazen, de vermeende voorkeur voor zoete bieren en de algemene verwaarlozing van vrouwen door de bierindustrie. Daarnaast organiseert Vrouwen en bier proefavonden voor vrouwen. Dan is de grootte van de bierglazen geen obstakel meer (want: ook in elegantere wijnglazen kan je van bier genieten) en leren vrouwen nieuwe bieren kennen. Tot slot bewijst ze ook nog dat vrouwen kunnen brouwen. Met een groepje vriendinnen brouwde Sofie Vanrafelghem een eigen vrouwelijk bier: Eva. Genoemd naar die eerste, eigenwijze vrouw. 23

24 24 Organiseer zelf een proefavond. Bier voor vrouwen: In wijnglazen? Gemengd met iets anders? Aangevuld met een hapje? Laat je op sleeptouw nemen door biersommeliers Ben Vinken en Jef Van den Steen. Zij leren je de fijne kneepjes van het bier proeven. Voeg de daad bij het woord en doe zoals de middeleeuwse vrouwen: organiseer een workshop bier brouwen en werk samen met een plaatselijk café om je bier te schenken tijdens de Week van de Smaak. Vrouwen krijg je soms makkelijker aan het bier door het te koppelen aan een beleving. Organiseer een themaavond, met bieren van over de hele wereld, met een biermenu zoals in het oude Mesopotamië.En breng de berg naar Mohammed. Voor wie bier echt te bitter vindt, zijn er nog de bekende zoete alternatieven: er is kriek, frambozenbier en perzikbier en voor wie houdt van speciale smaakjes bestaat er ook chocoladebier en speculaasbier. En waarom ook niet eens een exotische variante uitproberen? Zo is er Mongozobier, een palmbier gecreëerd door vrouwen van het Chokwe-volk (Angola, Congo, Zambia). Het recept kreeg Henrique Kabia van zijn verre overgrootmoeder. Hij nam het mee naar Nederland, waar hij vanaf 1998 Mongozo bananenbier, kokosbier, palmbier en quinoabier brouwt. Perfect voor bij een Afrikaanse maaltijd, of voor een feestelijke avond met hapjes en muziek.

25 Oostende 1879 De 'cierk' ofwel de eerste vismijn in Oostende wordt opgetrokken. De weg die vis aflegt van de zee of de rivier naar ons bord, passeerde van oudsher via de vismijn naar de veilinghuizen en de vismarkt. Maar klachten van buurtbewoners over geurhinder banden vismarkten vaak uit het centrum en nieuwe trends op kook- en eetterrein leidden op veel plaatsen tot het verdwijnen van vismarkten. Verdwenen vismarkten Het teloorgaan van de gonzende bedrijvigheid van de ochtendlijke markt wordt in sommige steden gecompenseerd door een bloeiend nachtleven. De Vismarkt in Ieper bijvoorbeeld, is nu de uitgaansbuurt bij uitstek en hetzelfde geldt voor de vroegere vismarkt van Mechelen. Ook in Leuven verwijst enkel de naam van het centrale plein nog naar de grote vismarkten van vroeger. Sinds de 13e eeuw werd aan de toenmalige Dijlearm vis verkocht in houten barakken. Later verplaatste de haven zich meer noordelijk, maar de Vismarkt bleef wel bestaan en werd zelfs opgewaardeerd met een grote vishal. De beeltenis van Sint-Andries, de patroonheilige van de vissers, kon echter niet verhinderen dat die werd afgebroken in Nog straffer is het geval Brussel: daar wijst geen enkele naam nog op een vissersverleden en toch kan iedere Brusselaar je vertellen waar zich de vismet bevindt: dichtbij de Sint-Katelijnekerk waar talloze visrestaurants gevestigd zijn. Wie toch nog van de charme van de vismarkt wil proeven, kan van dinsdag tot en met zaterdag terecht op de markt in Brugge. Vroeger enkel weggelegd voor de rijkeren, vandaag voor iedereen toegankelijk. 25