SCHAKELMODULE Operator A Operator B INKIJKEXEMPLAAR

Transcriptie

1 WERKEND LEREN IN DE PROCESTECHNIEK SCHAKELMODULE Operator A Operator B Niveau 2 Niveau 3 Artikelnr.: ASW Revisie: januari 2013

2 Deelnemende ROC's WERKEND LEREN IN DE PROCESTECHNIEK 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, namelijk elektronisch, mechanisch, door fotokopie, opnamen of enige ander manier, zonder voorafgaande toestemming van de stuurgroep Werkend Leren in de Procestechniek. Deze uitgave komt mede tot stand met medewerking van Magneet Grafische Communicatie ( 2 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B

3 Inhoud Leerwijzer 5 Werkboek 1 Besturingen Theoriebronnen 11 Praktijkcheck 13 Praktijkopdracht Besturingen 15 Beoordelingslijst praktijkopdracht Besturingen 19 Werkboek 2 Regelingen Theoriebronnen 23 Praktijkcheck 25 Praktijkopdracht Regelingen 27 Beoordelingslijst praktijkopdracht Regelingen 29 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B 3

4 4 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B

5 Leerwijzer Start Operator A (niveau 2) Start Operator B (niveau 3) Leerjaar 1 Leerjaar 1 WB 1 WB 2 WB 3 WB 4 WB 5 WB 6 Voorbereiden productieproces Bedienen apparatuur Bewaken procesverloop Uitvoeren kwaliteitscontroles Onderhouden apparatuur Leerjaar 2 Bewaken en bijsturen geautomatiseerde processen 6 Thema s Divers & bedrijfsspecifiek Diploma Operator A WB 1 WB 2 WB 3 WB 4 WB 5 WB 6 Voorbereiden productieproces Bedienen apparatuur Bewaken procesverloop Uitvoeren kwaliteitscontroles Onderhouden apparatuur Leerjaar 2 Bewaken en bijsturen geautomatiseerde processen 6 Thema s Divers & bedrijfsspecifiek Leerjaar 3 Schakelmodule A B WB 7 Optimaliseren procesverloop en/of product Werkboek 1 Besturingen WB 8 Bewaken planning Werkboek 2 Regelingen WB 9 Begeleiden en instrueren medewerkers Thema 7 Verdieping productieproces/ Bedrijfsspecifiek Diploma Operator B Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B 5

6 In deze schakelmodule vind je twee werkboeken met in elk werkboek een praktijkopdracht, de theoriebronnen en de praktijkcheck. De schakelmodule is verdeeld in de volgende twee werkboeken met de volgende praktijkopdrachten 1 Besturingen 2 Regelingen Competenties Binnen deze praktijkopdrachten werk je (met name) aan de volgende competenties: Samenwerken en overleggen Vakdeskundigheid toepassen Analyseren Omgaan met verandering en aanpasen Deze competenties komen bij de beoordelingscriteria van beide praktijkopdrachten terug. Je ziet dan precies welk gedrag of resultaat er van jou wordt verwacht. Gebruik schakelmodule De praktijkopdrachten voer je uit en je bespreekt het resultaat met je praktijkopleider. In dit werkboek staat bij het onderdeel theoriebronnen een opsomming van de theorie die je moet bestuderen. Er wordt steeds een stukje behandeld van bedonigde stof om te kunnen instromen in het derde leerjaar. Op je werkplek ga je uitzoeken hoe je de theorie in de praktijk kunt toepassen en hoe dat in jouw bedrijf werkt. Dat is de praktijkcheck. Het is de bedoeling dat je steeds die theoriebronnen bestudeert, die je nodig hebt om de praktijkcheck en de praktijkopdrachten uit te voeren. Als je vragen hebt over de theoriebronnen kun je die stellen tijdens de bijeenkomsten op school of aan de docent in het Open Leercentrum (OLC). Er zijn twee kennistoetsen van de theoriebronnen. Als je de praktijkopdrachten hebt uitgevoerd, de kennistoetsen hebt behaald en de praktijkchecks af hebt sluit je de schakelmodule af met een portfoliobeoordelingsgesprek. Dit gesprek heb je met je docent. De praktijkopleider kan bij dit gesprek aanwezig zijn. 6 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B

7 Studiebelastingsuren (SBU s) voor de schakelmodule Schakelmodule A B Praktijk SBU s Theorie SBU s Tijdsduur Werkboek 1 Werkboek 2 praktijkopdracht 1 Besturingen praktijkopdracht 2 Regelingen portfolio beoordelingsgesprek theorielessen 34 9 weken theorielessen 34 9 weken 2 2 weken SBU Praktijk 26 SBU Theorie 68 Praktijk + Theorie 94 SBU s Totaal 20 weken Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B 7

8 8 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B

9 WERKEND LEREN IN DE PROCESTECHNIEK WERKBOEK 1 Besturingen Niveau 2 Niveau 3 Artikelnr.: ASW Revisie: juli 2011 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 9

10 Inhoud Werkboek 1 Besturingen Theoriebronnen 11 Praktijkcheck 13 Praktijkopdracht Besturingen 15 Beoordelingslijst praktijkopdracht Besturingen Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

11 Theoriebronnen Naast de uitvoering van de opdrachten moet je ook de nodige theorie gaan beheersen. Hieronder staan de lessen die voor deze schakelmodule van belang zijn. In de tweede kolom vind je de uitleg over de soort lessen en de herhalingslessen. Theoriebronnen werkboek 1: Besturingen Nr. Lestitel CD Lescode 1 Omzetten van formules VD B-S2B1L02 2 Rekenen met symbolen VD B-S2B1L03 3 Atoomtheorie van Dalton VD B-S2B1L14 4 Opwaartse kracht VD B-S2B2L27 5 Het atoommodel van Bohr VD B-S2B2L31-Po Pneumatische & hydraulische schema's B herhaling B-S2B2L32-Me 6 Ionbinding en metaalbinding VD B-S2B2L32-Po 7 Spanningsbronnen U B-S2B3L Afvalwaterzuivering: proces en stofstromen Leidingtransport: algemeen, werking en opbrengst U B-S2B4L48 VD PT6 B-S3B1L07 10 Leidingtransport: leidingen VD PT6 B-S3B1L09 11 Leidingtransport: appendages VD PT6 B-S3B1L10 12 Arbeid en vermogen U B-S3B2L16 13 Omzetten van energie U B-S3B2L17 14 Leidingtransport:pompen VD PT6 B-S3B2L19 Logische basisfuncties B herhaling PB3 B-S3B3L41 Benaderingsschakelaars B herhaling PB4-2 B-S4B2L22 15 Pneumatische EN-klep en wisselventiel B B-S5B2L15 Besturingen B herhaling PB6-1 B-S5B3L31-Me 16 PLC B PB5-2 B-S6B1L03 17 Elektrische besturing B PB6-1 B-S6B2L20-Me B = Besturingen K = Kwaliteit Herhaling = ter ondersteuning, R = Regelingen VD = Verdieping over deze lessen geen toetsing. U = Utilities Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 11

12 12 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

13 Praktijkcheck Inleiding In deze praktijkcheck ga je kijken hoe je de bestudeerde theorie in de praktijk kunt gebruiken en toepassen. Hieronder staan diverse onderwerpen die in de theorie aan bod zijn gekomen. Je gaat deze op je werkplek checken. Per onderwerp worden korte praktijkvragen gesteld. Je gaat onderzoeken, berekenen enzovoort hoe dat bij jou op je bedrijf of werkplek werkt. Je maakt hiervan schriftelijke uitwerkingen. De praktijkopleider zal over de praktijkcheck vragen stellen tijdens de beoordelingsopdracht. De resultaten van de praktijkcheck stop je in je portfolio. De praktijkcheck laat je paraferen door de docent. Onderwerp 1: Meten van druk en drukverschil In de les meten van druk & drukverschil komen enkele meetprincipes aan de orde. 1. Ga op je werkplek na welke drukmetingen er zijn. 2. De drukmeting kan ook een druktransmitter zijn. 3. Maak hiervoor een tabel volgens onderstaand voorbeeld en vul hem in. Meting Meetplaats nummer code Toepassing: meting aan Meetprincipe afleesbaar in controlekamer / ter plaatse ck / tp schaal van. tot. Eenheid Opmerkingen: Het meetplaats nummer (tag nr.) is bv: PI of PRC 60-2 Het meetprincipe kan bv zijn: - U-buis / J-buis - balgdrukmeter - membraandrukmeter - bourdonbuisdrukmeter - elektrische drukmeter Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 13

14 Onderwerp 2: Meten van volumestroom In de les meten van volumestroom komen enkele meetprincipes aan de orde. 1. Ga op je werkplek na welke volumestroommetingen er zijn. 2. De volumestroommeting kan ook een transmitter zijn. 3. Maak hiervoor een tabel volgens onderstaand voorbeeld en vul hem in. Meting Meetplaats nummer code Toepassing: meting aan Meetprincipe afleesbaar in controlekamer / ter plaatse ck / tp schaal van. tot. Eenheid Opmerkingen: Het meetplaats nummer (tag nr.) is bv: PI of PRC 60-2 Het meetprincipe kan bv zijn: - elektromagnetische meter - vortexmeter - turbineradmeter - rotormeter - meetschijf en venturiemeetbuis - vadometer - ultrasone meter 14 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

15 Praktijkopdracht Besturingen voorwaarde stap 3 4 voorwaarde stap 4 5 van stap 2 Stap 3 Stap 4 Acties Acties 3 m 3 geteld 5 m 3 geteld van stap 2 Stap 3 vullen A Stap 4 vullen B klep A open klep A dicht klep B open Stap 5 Acties Stap 5 roeren klep B dicht roermotor aan voorwaarde stap 5 6 timer 10 min naar stap 6 naar stap 6 volgorde proces ingevuld voor een bepaald proces Je voert deze opdracht goed uit als je de besturing van een geautomatiseerd proces bij jouw op het bedrijf helder in kaart brengt en kunt aangeven wat de bijzonderheden zijn. Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 15

16 Uitvoering Zoek samen met je praktijkopleider een (gedeelte) van het productieproces uit om bij deze opdracht te gebruiken. 1. Noteer in een paar zinnen een beschrijving van het geautomatiseerde proces. 2. Maak een blokschema van het geautomatiseerde proces waarin alle processtappen te zien zijn. Hierin moet zichtbaar zijn: welke acties er plaats vinden; wat de voorwaarde is om van de ene naar de andere stap te komen. 3. Neem de gegevens van de stappen over in een tabel (zie onderstaand voorbeeld). Schrijf op wat er in elke stap wordt aangestuurd. Dit kunnen motoren zijn, cilinders of lampen e.d. Noteer ook welke instrumenten de doorschakelvoorwaarden verzorgen. Dit kunnen drukknoppen, meetinstrumenten of benaderingsschakelaars zijn. Als de doorschakelvoorwaarde van een benaderingsschakelaar komt, geef dan aan van welk type. Wanneer er doorgeschakeld wordt na een bepaalde tijd kun je hiervoor het woord timer met de juiste tijdsaanduiding noteren. Stap Naam Acties (aansturing) Doorschakelvoorwaarde Instrument Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

17 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 17

18 18 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

19 Beoordelingslijst Praktijkopdracht Besturingen Naam deelnemer: Geplande datum: Naam praktijkopleider: Naam docent: paraaf: datum af: paraaf: paraaf: De praktijkopleider en deelnemer beoordelen beiden alle competenties van het werkboek: Vul elke beoordelingscriterium in met een V (Voldoende) of O (Onvoldoende). Vul de leerpunten (deelnemer), verbeterpunten (praktijkopleider) en afspraken gezamelijk in. V = Voldoende O = Onvoldoende Deelnemer Praktijkopleider Vakdeskundigheid toepassen V O V O Ik heb inzicht in het totaal aan procesvariabelen en de interactie hiertussen. Deelnemer Praktijkopleider Analyseren V O V O Ik verzamel gegevens en analyseer deze. Ik interpreteer procesinformatie en leg onderlinge verbanden. Ik trek conclusies uit beschikbare procesinformatie. Al analyserend overzie ik de keten en zorg dat verstoringen in het proces tijdig gesignaleerd en bijgestuurd worden. Deelnemer Praktijkopleider Omgaan met verandering en aanpassen V O V O Ik ben snel inzetbaar op meerdere werkplekken binnen het eigen bedrijf door mijn inzicht in de onderliggende principes van processen. Ik ben na een beperkte inwerkperiode inzetbaar is bij andere bedrijven binnen de procesindustrie door mijn inzicht in de onderliggende principes van processen. Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 19

20 Leerpunten door deelnemer Vakdeskundigheid toepassen Analyseren Omgaan met verandering en aanpassen Verbeterpunten door praktijkopleider Vakdeskundigheid toepassen Analyseren Omgaan met verandering en aanpassen Afspraken door deelnemer en praktijkopleider Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B

21 WERKEND LEREN IN DE PROCESTECHNIEK WERKBOEK 2 Regelingen Niveau 2 Niveau 3 Artikelnr.: ASW Revisie: juli 2011 Werkboek 1 Besturingen Schakelmodule Operator A Operator B 21

22 Inhoud Werkboek 2 Regelingen Theoriebronnen 23 Praktijkcheck 25 Praktijkopdracht Regelingen 27 Beoordelingslijst praktijkopdracht Regelingen Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B

23 Theoriebronnen Naast de uitvoering van de opdrachten moet je ook de nodige theorie gaan beheersen. Hieronder staan de lessen die voor deze schakelmodule van belang zijn. In de tweede kolom vind je de uitleg over de soort lessen en de herhalingslessen. Theoriebronnen werkboek 2: Regelingen Nr. Lestitel CD Lescode Leiding- en instrumentatieschema's R herhaling B-S2B1L16 1 Meten van druk en drukverschil R PB2-1 B-S2B2L26 2 Meten van niveau R PB2-2 B-S2B2L29 3 Meten van volumestromen R PB3 B-S3B1L12 4 Mechanische energie U B-S3B2L20 5 Leidingtransport: gasapparatuur VD PT6 B-S3B2L21 6 Atoombinding VD B-S3B2L29-Po 7 Reactievergelijkingen VD Che 1 B-S3B2L30-Po 8 Kwaliteitsmetingen K PB4-1 B-S4B1L13 9 Elektrische energie en vermogen U B-S4B2L21 10 Stoom: productie U Util B-S4B4L41 11 Regelaars R PB5-1 B-S5B1L08 12 Brandstoffen en verbrandingswarmte U B-S5B3L36 13 Procesbeheersingssystemen R PB5-2 B-S6B1L05 14 Waterbehandeling U Util B-S6B1L12-Po 15 Soorten gassen U B-S6B2L23 16 Statistische regelkaart K B-S6B2L24 17 Normale verdeling K B-S6B2L27 B = Besturingen K = Kwaliteit Herhaling = ter ondersteuning, R = Regelingen VD = Verdieping over deze lessen geen toetsing. U = Utilities Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B 23

24 24 Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B

25 Praktijkcheck Inleiding In deze praktijkcheck ga je kijken hoe je de bestudeerde theorie in de praktijk kunt gebruiken en toepassen. Hieronder staan diverse onderwerpen die in de theorie aan bod zijn gekomen. Je gaat deze op je werkplek checken. Per onderwerp worden korte praktijkvragen gesteld. Je gaat onderzoeken, berekenen enzovoort hoe dat bij jou op je bedrijf of werkplek werkt. Je maakt hiervan schriftelijke uitwerkingen. De praktijkopleider zal over de praktijkcheck vragen stellen tijdens de beoordelingsopdracht. De resultaten van de praktijkcheck stop je in je portfolio. De praktijkcheck laat je paraferen door de docent. Onderwerp 1: Leidingtransport Deze praktijkcheck hoort bij de lessen: Leidingtransport: algemeen, werking en opbrengst Leidingtransport: appendages Leidingtransport Pompen Zoek op jou bedrijf een pomp met de bijhorende leidingen en appendages op en beantwoord hiervan de volgende vragen. 1. Welke stof transporteert deze pomp? 2. Werkt de pomp volgens het impulsprincipe of het verdringerprincipe? 3. Welk pomptype is het? 4. Hoe groot is de nominale volumestroom die de pomp levert? Gebruik de juiste eenheid. 5. Wat is de diameter van de zuigleiding en van de persleiding? 6. Welke appendages zitten er in de leiding: Geef van elk appendage de juiste naam en de reden dat deze in de leiding is opgenomen. Zet je gegevens in een tabel. Appendage type waarom aanwezig Appendages kunnen bv. zijn: a. afsluiters, geef het type afsluiter b. driewegkleppen c. terugslagkleppen d. filters e. condenspotten f. drukveiligheidstoestellen g. breekplaten h. reduceerventielen i. enz. Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B 25

26 26 Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B

27 Praktijkopdracht Regelingen Je voert deze opdracht goed uit als je de opbouw van de regelkringen duidelijk uitwerkt en weet hoe je moet communiceren bij een storing in een regeling. Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B 27

28 Uitvoering Kies in overleg met je praktijkopleider een (gedeelte van) een productieproces uit waarin automatische regelingen voorkomen. Een regelkring bestaat uit vier onderdelen: Proces Meetorgaan (vaak een transmitter) Regelaar Corrigerend orgaan (bv. een regelklep) Corrigerend orgaan Proces Meetorgaan Regelaar 1. Beantwoord alle onderstaande vragen voor minimaal VIJF regelingen. Zorg dat je dit overzichtelijk doet, bijvoorbeeld in een tabel. (Zie het voorbeeld bovenaan pagina 6). a. Op welke waarde moet de procesgrootheid constant gehouden worden? Denk aan de eenheden c. Volgens welk meetprincipe werkt het meetorgaan? c. Betreft het een tweestandenregelaar of een regelaar met een analoge uitgang? d. Op welke manier wordt er gecorrigeerd? (bijv. regelklep, verwarmingselement, elektromotor etc.) Codering regelkring ingestelde proceswaarde (incl. eenheid) meetprincipe type regelaar soort corrigerend orgaan 2. Wat is het gevolg als de proceswaarde sterk afwijkt van de ingestelde waarde? 3. Is er in het gedeelte van de fabriek waar jij werkt een proceswaarde die steeds handmatig moet worden bijgesteld? Zo ja, is hier een automatische regeling mogelijk? Geef advies over de mogelijke uitvoering in ongeveer een half A4 tje. 4. Hoe communiceer je een storing in een regeling met je collega s, leidinggevenden en de TD? Noteer de acties die je onderneemt naar wie. 28 Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B

29 Beoordelingslijst Praktijkopdracht Regelingen Naam deelnemer: Geplande datum: Naam praktijkopleider: Naam docent: paraaf: datum af: paraaf: paraaf: De praktijkopleider en deelnemer beoordelen beiden alle competenties van het werkboek: Vul elke beoordelingscriterium in met een V (Voldoende) of O (Onvoldoende). Vul de leerpunten (deelnemer), verbeterpunten (praktijkopleider) en afspraken gezamelijk in. V = Voldoende O = Onvoldoende Deelnemer Praktijkopleider Samenwerken en overleggen V O V O Ik ben proactief bij het afstemmen van mijn acties en informeer belanghebbenden proactief, zodat deze op de hoogte zijn van de gang van zaken en het productieproces binnen de specificaties wordt bijgestuurd. Deelnemer Praktijkopleider Vakdeskundigheid toepassen V O V O Ik heb inzicht in het totaal aan procesvariabelen en de interactie hiertussen. Deelnemer Praktijkopleider Analyseren V O V O Ik verzamel gegevens en analyseer deze. Ik interpreteer procesinformatie en leg onderlinge verbanden. Ik trek conclusies uit beschikbare procesinformatie. Al analyserend overzie ik de keten en zorg dat verstoringen in het proces tijdig gesignaleerd en bijgestuurd worden. Werkboek 2 Regelingen Schakelmodule Operator A Operator B 29

30 Deelnemer Praktijkopleider Omgaan met verandering en aanpassing V O V O Ik ben snel inzetbaar op meerdere werkplekken binnen het eigen bedrijf door mijn inzicht in de onderliggende principes van processen. Ik ben na een beperkte inwerkperiode inzetbaar is bij andere bedrijven binnen de procesindustrie door mijn inzicht in de onderliggende principes van processen. 30 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B

31 Leerpunten door deelnemer Samenwerken en overleggen Vakdeskundigheid toepassen Analyseren Omgaan met verandering en aanpassing Verbeterpunten door praktijkopleider Samenwerken en overleggen Vakdeskundigheid toepassen Analyseren Omgaan met verandering en aanpassing Afspraken door deelnemer en praktijkopleider Leerwijzer Schakelmodule Operator A Operator B 31

32 32 Leerwijzer Schakelmodule Operator A Leerwijzer Operator BSchakelmodule Operator A Operator B