Regionale resultaten voor de Kamer van Koophandel Brabant

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Regionale resultaten voor de Kamer van Koophandel Brabant"

Transcriptie

1 COEN, Conjunctuurenquête Nederland Q3, 3e kwartaal 2009 Regionale resultaten voor de De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamers van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Door de intensieve samenwerking van de partijen aan het conjunctuuronderzoek, dalen de administratieve lasten in verband met deze conjunctuurenquêtes met 25%, terwijl de kwaliteit van de statistiek verbetert en de onderzoekskosten dalen. De eerste enquête is in oktober en november 2008 gehouden onder ondernemers. De enquête is gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen van ondernemingen en geeft daarom meer een stemmingsbeeld van ondernemingen over de huidige en toekomstige gang van zaken dan een kwantitatief beeld over die gang van zaken.

2 1. Inleiding: Conjunctuurenquête Nederland (COEN) Bedrijfsleven totaal Noordoost-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Zuidoost-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Midden-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Sectoren Industrie Groothandel Detailhandel Transport, opslag en communicatie Zakelijke diensten (Verhuur roerende goederen, ICT, overige zakelijk diensten) Horeca Landbouw Bouwnijverheid Extra vragen: Economische crisis...40 Pagina 2 van 45

3 1. Inleiding: Conjunctuurenquête Nederland (COEN) In deze rapportage worden de resultaten van de derde Conjunctuurenquête Nederland (COEN) voor het werkgebied van de Kamer van Koophandel Brabant gepresenteerd. Dit gebied bestrijkt de regio s Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost- Brabant. Wat is COEN? COEN is een landelijke kwartaalenquête, waarbij elk kwartaal een groep bedrijven, die een betrouwbare afspiegeling van het totale bedrijfsleven vormen, wordt gevraagd naar de resultaten in hun bedrijf en de economische conjunctuur. In totaal gaat het om 28 indicatoren op het gebied van: Economische prestaties; Productie en voorraden; Concurrentiepositie; Orderpositie; Economisch klimaat; Prijzen; etc. Daarbij wordt gevraagd naar zowel de realisatie over het afgelopen kwartaal als naar de verwachtingen voor het volgend kwartaal. In het vierde kwartaal is de meting onder de bedrijven het meest intensief. In deze meting wordt een grotere groep bedrijven bevraagd en komen meer indicatoren aan de orde dan in de overige kwartalen. Resultaten Deze rapportage gaat in op de meting gehouden in het derde kwartaal van De resultaten over de realisatie hebben betrekking op het tweede kwartaal van 2009 en daarnaast hebben bedrijven verwachtingen uitgesproken over het derde kwartaal. Daarnaast zijn er resultaten van COEN uit het eerste kwartaal van 2009 in de rapportage opgenomen. Achtergrond COEN De kamers van koophandel hebben meer dan 30 jaar de stand van de economie gepeild met de Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling (ERBO). Deze enquête werd steevast in het derde kwartaal van het jaar gehouden. Echter ook andere organisaties hadden dergelijke monitoren (EIB, CBS etc.), waardoor de enquêtedruk onder het bedrijfsleven steeds verder toenam. Om die reden hebben de kamers van koophandel, met de benoemende organisaties besloten om over te gaan tot een nieuw instrument: de Conjunctuur Enquête Nederland (COEN). Daarbij werken de kamers van koophandel nauw samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), VNO-NCW, MKB Nederland en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Pagina 3 van 45

4 2. Bedrijfsleven totaal Negatieve economische spiraal lijkt doorbroken te zijn Er lijkt een einde te zijn gekomen aan de negatieve economische spiraal in het werkgebied van KvK Brabant in het tweede kwartaal van Hoewel nog altijd fors in het rood, laten alle vier de deelindicatoren een lichte verbetering zien ten opzichte van het vorige kwartaal. De indicator voor de economische prestaties gaat van -34,5 naar -24,6. De grootste klappen in termen van omzet- en exportontwikkeling vallen nog altijd in de industrie en de transportsector. Daarnaast krimpt de personeelsomvang ook bij veel bedrijven in de zakelijke dienstverlening. Bovendien staat de winstgevendheid over de gehele linie zwaar onder druk. Investeringen worden in praktisch alle sectoren veelal uit- of afgesteld. De verwachtingen voor het derde kwartaal van 2009 zijn positiever en sorteren voor op een verdere voorzichtige verbetering van de economische situatie. De regio Noordoost-Brabant scoort op alle fronten het best. Het door de bank genomen relatief conjunctuurgevoelige bedrijfsleven in Zuidoost-Brabant ondervindt nog steeds het meeste last van de economische crisis, wat vooral tot uitdrukking komt in de lage stand van de indicator orderpositie. Figuur 1: Economische prestaties Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant Vanwege de sterke afhankelijkheid van de export zal het wezenlijk economisch herstel pas doorzetten als de wereldhandel en uitvoer aantrekken. Bedrijven in Midden- Brabant zijn relatief optimistisch wat betreft de ontwikkeling van de omzet en productie. Brabantse bedrijven beoordelen de situatie zowel voor omzet als export iets gunstiger dan een kwartaal eerder. Het aandeel bedrijven dat een toename van de omzet rapporteert, klimt tot ruim 16%. Ook het aandeel bedrijven dat een daling van omzet uit buitenlandse markten meldt, is aanmerkelijk lager (wat positief is). In de personeelsomvang (en dus arbeidsmarkt) is vooralsnog geen verbetering zichtbaar. Wat betreft de concurrentiepositie is het Brabantse bedrijfsleven licht positiever gestemd dan in het vorige kwartaal. De indicator verbetert van -8,5 tot -5,4. De regio Zuidoost-Brabant laat de grootste verbetering zien, maar de indicator komt toch niet hoger dan -6,5. Het overgrote deel van de bedrijven in het werkgebied van KvK Brabant ziet geen (wezenlijke) verandering in de concurrentiepositie, in binnen- noch buitenland. Figuur 2: Concurrentiepositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant Pagina 4 van 45

5 Wat betreft productie & voorraad lijkt de vertrouwde situatie zich enigszins te herstellen. Bij een relatief groter aantal bedrijven is de productie toegenomen na een lange periode van verslechtering. Daarnaast beoordeelt een groter aandeel van de bedrijven in het werkgebied van de KvK Brabant de productiecapaciteit en voorraadpositie als normaal. Figuur 3: Productie en voorraad Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant Het meest negatief is nog altijd de indicator voor de orderpositie. De indicator laat een kleine verbetering zien van -41,9 naar -36,1 in het tweede kwartaal van Het aantal bedrijven dat een stijging van het aantal orders opgeeft, is toegenomen ten opzichte van het vorige kwartaal. Vooral Zuidoost-Brabant noteert na de heftige terugval in het vorige kwartaal een behoorlijke verbetering. Voor het doorzetten van het economisch herstel is een forse verdere verbetering van de indicator orderpositie noodzakelijk. Figuur 4: Orderpositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant Hoe komen de COEN-scores tot stand? In bovenstaande figuren zijn de scores van het Nederlandse en Brabantse bedrijfsleven op vier hoofdindicatoren weergegeven. Deze indicatoren zijn: economische prestaties, concurrentiepositie, productie en voorraad en orderpositie. Elk van deze indicatoren bestaat weer uit drie onderliggende indicatoren, te weten: Economische prestaties: Concurrentiepositie: Productie en voorraad: Orderpositie: Omzet, export, personeelsterkte Concurrentiepositie binnenland, concurrentiepositie in de EU, concurrentiepositie buiten de EU Productie, productiecapaciteit, voorraad Ingekomen orders, orderpositie algemeen, orderpositie buitenland De score op elke indicator wordt berekend door de positieve antwoorden (stijging, toename, groot) te verminderen met de negatieve antwoorden (daling, afname, klein). Uitzondering vormen de indicatoren productiecapaciteit en voorraad, waarbij het aantal bedrijven met een normale capaciteit/voorraad wordt verminderd met het aantal bedrijven met een (te) grote of (te) kleine capaciteit of voorraad. Elke indicator heeft een minimale score van 100 en een maximale score van Pagina 5 van 45

6 3. Noordoost-Brabant 3.1 Economische prestaties en economisch klimaat Vrije val lijkt te zijn gekeerd Figuur 5: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s De vrije val van de indicator economische prestaties lijkt te zijn gekeerd. De indicator stijgt van -30,3 tot - 18,6 voor Noordoost-Brabant. Desalniettemin zijn de pessimisten nog altijd ruim in de meerderheid. Op basis van de verwachtingen voor volgend kwartaal kan een verdere (lichte) verbetering van de economische situatie worden voorspeld. De indicator zou daarmee weer ongeveer op de waarde van het vierde kwartaal van 2008 komen. Personeelssituatie is verslechterd In de omzetpositie van Noordoost-Brabantse bedrijven is geen verbetering zichtbaar in vergelijking met een kwartaal eerder. Circa 19% van de bedrijven meldt een omzettoename, terwijl 42% een daling rapporteert. Het overgrote deel van de ondernemers geeft aan dat de omzet behaald uit export gelijk is gebleven. De personeelssituatie (dus ook arbeidsmarkt) is verslechterd ten opzichte van vorig kwartaal; het aandeel bedrijven dat personeel heeft afgestoten is toegenomen van 18% tot 27%. Daarmee is de situatie bij bedrijven in Noordoost-Brabant echter nog altijd beter dan het gemiddelde voor het Kamergebied Brabant (36%). Figuur 6: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en NO-Brabant Pers. NO-Br. 1e kw. 09 Pers. NO-Br. 2e kw. Pers. KvK Br. 2e kw. Pers. NL 2e kw. Export NO-Br. 1e kw. Export NO-Br. 2e kw. Export KvK Br. 2e kw. Export NL 2e kw. Omzet NO-Br. 1e kw. Omzet NO-Br. 2e kw. Omzet KvK Br. 2e kw. Omzet NL 2e kw. 11% 4% 4% 7% 11% 9% 11% 14% 17% 19% 16% 18% 69% 60% 58% 52% 63% 54% 47% 53% 40% 48% 43% 71% 36% 35% 37% 34% 39% 30% 42% 28% 35% 40% 18% 27% Toename Gelijk Afname Pagina 6 van 45

7 Winst en rendement relatief goed, maar in absolute zin laag Figuur 7: Winst en rendement, 1 e en 2 e kw 09, Nederland, KvK Brabant en Noordoost-Brabant Wat betreft winstgevendheid scoren Noordoost- Brabantse bedrijven iets beter dan het gemiddelde voor het Kamergebied en het landelijk gemiddelde; het aandeel bedrijven dat een winstdaling te verwerken kreeg, ligt lager in Noordoost-Brabant. Bedrijven in Noordoost-Brabant zijn nog altijd niet te spreken over hun rendement; er is zelfs sprake van een kleine verslechtering. Toch scoort de regio daarmee nog altijd beter dan de referentieregio s. De indicatoren winst en rendement laten pas een verbetering zien na enige vertraging. Het duurt namelijk enige tijd voordat een aantrekkende economie hierin doorwerkt. NO-Br. (rendement) 1e kw. 16% 64% 20% NO-Br. (rendement) 2e kw. 15% 60% 25% KvK Br. (rend.) 2e kw. 12% 57% 31% NL (rend.) 2e kw. 10% 61% 29% NO-Br. (winst) 1e kw. 9% 55% 36% NO-Br. (winst) 2e kw. 8% 59% 33% KvK Br. (winst) 2e kw. 8% 54% 38% NL (winst) 2e kw. 8% 51% 41% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Beoordeling economisch klimaat verbetert voorzichtig De beoordeling van het economisch klimaat door ondernemers in Noordoost-Brabant is iets verbeterd ten opzichte van de vorige meting. Dit neemt niet weg dat de score zich nog altijd dik in de rode cijfers bevindt: -48 dit kwartaal om -56 in het vorige kwartaal. Noordoost-Brabantse bedrijven zijn iets negatiever gestemd dan het gemiddelde bedrijfsleven in Nederland en het Kamergebied Brabant. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn gematigd positief, al slaat de balans nog altijd negatief uit. Figuur 8: Beoordeling 4 e kw 08,1 e en 2 e kw 09, verwachting economisch klimaat 3 e kw 09, Noordoost-Brabant, KvK Brabant en Nederland e kw. '08 1e kw. 2e kw. 3e kw. Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling NO-Br. Verwachting KvK Br. Verwachting NL Verwachting NO-Br. Pagina 7 van 45

8 3.2 Productie en voorraad Productiecapaciteit en voorraden op normaal niveau Figuur 9: Indicator productie en voorraad, 4 e kw 08, 1 e kw en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De regio Noordoost-Brabant scoort relatief hoog op deze indicator. De score valt dermate hoog uit doordat een hoog aandeel bedrijven aangeeft dat zowel de productiecapaciteit als de voorraden zich op een normaal niveau bevinden. Bovendien is de productie bij veel bedrijven ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van vorig kwartaal. Productiedaling zwakt af In Noordoost-Brabant is de productiesituatie bij bedrijven ten opzichte van het dieptepunt in het vorige kwartaal verbeterd. Het aandeel bedrijven dat een afname van de productie meldt, is met 16 %punt afgenomen tot 22%. Daarmee doet de regio het beter dan het gemiddelde voor het werkgebied van KvK Brabant alsmede het landelijke cijfer. Drie op de vier bedrijven in Noordoost-Brabant geven aan dat de productiecapaciteit stabiel is. Opvallend is de terugval ten opzichte van het vorige kwartaal in het aandeel bedrijven dat een toename van de productiecapaciteit rapporteert. Wat betreft hun voorraadpositie geeft het overgrote deel (86%) van de bedrijven in Noordoost-Brabant aan dat deze constant is gebleven ten opzichte van een kwartaal eerder. Figuur 10: Productie, productiecapaciteit en voorraden 1 e en 2 e kw 09, Nederland, KvK Brabant, NO-Brabant Voorraden NL 2e kw. Voorraden KvK Br. 2e kw. Voorraden NO-Br. 2e kw. Voorraden NO-Br. 1e kw. Prod. cap. NL 2e kw. Prod. cap. KvK Br. 2e kw. Prod. cap. NO-Br. 2e kw. Prod. cap. NO-Br. 1e kw. Productie NL 2e kw. Productie KvK Br. 2e kw. Productie NO-Br. 2e kw. Productie NO-Br. 1e kw. 25% 21% 12% 13% 20% 20% 14% 22% 13% 12% 9% 52% 5% 58% 86% 84% 60% 74% 64% 76% 69% 66% 52% 69% 36% 36% 38% 6% 5% 2% 2% 20% 17% 11% 13% 22% Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 8 van 45

9 Noordoost-Brabantse ondernemers ondervinden relatief minder belemmeringen De ondernemers is gevraagd naar mogelijke belemmeringen voor uitoefening van hun activiteiten. Ongeveer de helft van de bedrijven in Noordoost- Brabant geeft aan probleemloos te kunnen opereren, ten opzichte van 45% een kwartaal eerder. Het verschil ten opzichte van het landelijke cijfer (37,4%) is daarmee relatief groot. Figuur 11: Belemmeringen activiteiten Noordoost- Brabant, KvK Brabant en Nederland Andere oorzaken Weersomstandigheden Financiële beperkingen Het grootste probleem wordt nog altijd gevormd door onvoldoende vraag vanuit de markt als gevolg van de economische crisis. Het aandeel bedrijven dat dit als belemmering opgeeft, blijft constant ten opzichte van de vorige meting. Financiële beperkingen (bv. het verkrijgen van krediet) zijn in belang afgenomen in Noordoost- Brabant. Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% NO-Br. 1e kw NO-Br. 2e kw. Nederland 2e kw. KvK Br. 2e kw. 3.3 Concurrentiepositie Noordoost-Brabantse bedrijven relatief positief over concurrentiepositie Figuur 12: Indicator concurrentiepositie 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s Het oordeel over de concurrentiepositie van bedrijven in Noordoost-Brabant is verbeterd ten opzichte van een kwartaal eerder tot -2,7. Bedrijven in de regio zijn daarmee aanzienlijk optimistischer gestemd over hun concurrentie-positie dan hun collega s in de rest van Noord-Brabant en Nederland. Pagina 9 van 45

10 Concurrentiepositie stabiel op laag pitje Figuur 13: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 1 e en 2 e kw 09 Er zit weinig beweging in de beoordeling van de concurrentiepositie door Noordoost-Brabantse bedrijven. Negen op de tien ondernemers geeft aan dat zich geen verandering heeft voorgedaan in de concurrentiepositie van het bedrijf. NO-Br. - buiten EU 1e kw. NO-Br. - buiten EU 2e kw. KvK Br. - buiten EU 2e kw. NL - buiten EU 2e kw. NO-Br. in EU 1e kw. 2% 3% 3% 5% 1% 90% 90% 86% 82% 92% 9% 7% 11% 13% 7% Wat betreft de exportmarkten binnen de Europese Unie kan worden gesproken van een marginale verbetering van de concurrentiepositie. Ook op deze indicator scoort de regio Noordoost-Brabant gemiddeld beter dan het Kamergebied Brabant en Nederland. NO-Br. in EU 2e kw. KvK Br. in EU 2e kw. NL in EU 2e kw. NO-Br. in NL 1e kw. NO-Br. in NL 2e kw. 3% 3% 4% 6% 8% 90% 86% 83% 87% 83% 7% 11% 13% 7% 9% KvK Br. in NL 2e kw. 9% 82% 12% NL in NL 2e kw. 12% 79% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Toename Gelijk Afname Meer en meer bedrijven denken na over verhoging van prijzen In een economische recessie is prijsstunten een veelgebruikt middel om klanten aan te trekken of te winnen, en zodoende de omzet op peil (proberen) te houden. De zogenaamde race to the bottom lijkt qua prijzen echter bereikt te zijn. Nog slechts 1,6% van de bedrijven in Noordoost-Brabant verwacht de verkoopprijzen in de komende drie maanden te verlagen. Bovendien loopt het aandeel bedrijven dat op een prijsverhoging rekent, weer langzaam op. Figuur 14: Indicator prijzen en tarieven 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Noordoost-Brabant KvK Br. 2e kw. Nederland 2e kw. NO-Br. 2e kw. NO-Br. 1e kw. 3,1% 4,9% 1,6% 6,0% Prijzen/tarieven dalen 83,2% 80,5% 79,5% 79,0% 13,7% 14,6% 18,9% 15,0% Prijzen/tarieven blijven gelijk Prijzen/tarieven nemen toe Pagina 10 van 45

11 3.4 Orders en orderpositie Opgaande lijn lijkt te zijn ingezet Figuur 15: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s Hoewel nog altijd zwaar in het rood, is de indicator voor orders en orderpositie licht verbeterd ten opzichte van het vorige kwartaal. Noordoost- Brabant is ook op deze indicator de best scorende regio. Voor het volgende kwartaal verwacht het bedrijfsleven, ook in Noordoost-Brabant, dat de stijgende lijn wordt doorgetrokken. Lichte verbetering is aantal ontvangen orders Figuur 16: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland,1 e en 2e kw 09, Nederland, KvK Brabant en NO-Brabant Het aandeel bedrijven in Noordoost-Brabant dat een toename van het aantal orders rapporteert, is toegenomen ten opzichte van een kwartaal eerder tot 11%. Bovendien is het aantal bedrijven dat te kampen heeft met een daling in ontvangen orders, afgenomen. OP export NO-Br. 1e kw. OP export NO-Br. 2e kw. OP export KvK Br. 2e kw. OP NL export 2e kw. OP NO-Br. 1e kw. 1% 1% 3% 6% 56% 64% 53% 55% 60% 44% 35% 47% 42% 35% Bedrijven zijn nog steeds niet bijster te spreken over hun orderpositie in het tweede kwartaal van In hun oordeel over de buitenlandse orderpositie zijn ondernemers ronduit negatief. Praktisch geen bedrijf meldt een verbetering wat betreft buitenlandse orders. OP NO-Br. 2e kw. OP KvK Br. 2e kw. OP NL 2e kw. Orders NO-Br. 1e kw. Orders NO-Br. 2e kw. Orders KvK Br. 2e kw. Orders NL 2e kw. 2% 2% 3% 8% 11% 17% 15% 61% 56% 57% 46% 49% 44% 42% 36% 43% 40% 46% 40% 39% 43% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 11 van 45

12 4. Zuidoost-Brabant 4.1 Economische prestaties en economisch klimaat Lichte verbetering economische prestaties Zuidoost- Brabant Figuur 17: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s Ten aanzien van de economische prestaties in Zuidoost-Brabant zijn de pessimisten nog altijd in de meerderheid. De indicator slaat dan ook nog altijd negatief uit. Desondanks worden de eerste tekenen van herstel langzaam zichtbaar. Met name de export trekt langzaam weer wat aan. Daar staat tegenover dat de crisis nu zijn sporen gaat trekken in de werkgelegenheid. Tot slot valt op dat Zuidoost- Brabant het beter doet dan landelijk. Export en omzet trekken aan, arbeidsmarkt krijgt klappen De indicatoren export en omzet laten in het tweede kwartaal duidelijk een verbetering zien in Zuidoost- Brabant. Het aandeel bedrijven dat een toename van omzet aangeeft, groeit gestaag van 12% naar 21%. Binnen de export gaat dit aandeel van 9% naar 12%. Bovendien scoort Zuidoost-Brabant op de omzetindicator duidelijk beter dan landelijk en het Kamergebied Brabant. Daar staat tegenover dat in Zuidoost-Brabant harder wordt bezuinigd op personeelskosten dan elders. Maar liefst 41% van de bedrijven moet personeel laten gaan, in het eerste kwartaal was dit nog 33%. Figuur 18: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant Pers. ZO-Br. 1e kw. 09 Pers. ZO-Br. 2e kw. Personeel KvK Br. 2e kw. Personeel NL 2e kw. Export ZO-Br. 1e kw. Export ZO-Br. 2e kw. Export KvK Br. 2e kw. Export NL 2e kw. Omzet ZO-Br. 1e kw. Omzet ZO-Br. 2e kw. Omzet KvK Br. 2e kw. Omzet NL 2e kw. 9% 4% 4% 7% 9% 12% 11% 14% 12% 21% 16% 18% 55% 60% 58% 44% 37% 58% 52% 54% 47% 48% 48% 43% 41% 47% 39% 52% 33% 36% 35% 36% 34% 32% 35% 40% Toename Gelijk Afname Pagina 12 van 45

13 Winst en rendement herstellen zich enigszins Figuur 19: Winst en rendement, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland, Zuidoost-Brabant De kostenbesparingen die bedrijven de afgelopen kwartalen hebben getroffen, lijken langzaam hun vruchten af te werpen. De groep bedrijven die de winst heeft zien stijgen in Zuidoost-Brabant groeit licht van 5% naar 9% dit kwartaal en de groep die de winst zag dalen, neemt af van 46% naar 38%. Al met al een duidelijk herstel. Ook het rendement herstelt zich enigszins, al gaat daar het herstel wat langzamer. De categorie bedrijven met meer rendement groeit van 12% naar 16%. Het beeld in Zuidoost-Brabant is vergelijkbaar met dat in de regio KvK Brabant als geheel. Wel presteert de regio duidelijk beter dan landelijk op winstgevendheid. ZO-Br. (rendement) 1e kw. 12% ZO-Br. (rendement) 2e kw. 16% KvK Br. (rend.) 2e kw. 12% NL (rend.) 2e kw. 10% ZO-Br. (winst) 1e kw. 5% ZO-Br. (winst) 2e kw. 9% KvK Br. (winst) 2e kw. 8% NL (winst) 2e kw. 8% 55% 33% 53% 31% 57% 31% 61% 29% 49% 46% 53% 38% 54% 38% 51% 41% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Ondernemers zijn voorzichtig voor wat betreft verbetering economisch klimaat Per saldo zijn de ondernemers in Zuidoost-Brabant wat meer tevreden over het economisch klimaat dan in het vorige kwartaal. De indicator neemt toe van -56 naar -42. Daarmee zijn de ondernemers in Zuidoost-Brabant positiever dan hun collega s landelijk en in de regio KvK Brabant. Voor het derde kwartaal blijft men in Zuidoost-Brabant echter nog voorzichtig. Er wordt slechts een lichte verbetering van de indicator verwacht naar -39. De ondernemers kijken dus nog duidelijk even de kat uit de boom als het gaat om verbetering van de economie. Figuur 20: Beoordeling 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, verwachting economisch klimaat 3 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant e kw. '08 1e kw. 2e kw. 3e kw. Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling ZO-Br. Verwachting KvK Br. Verwachting NL Verwachting ZO-Br. Pagina 13 van 45

14 4.2 Productie en voorraad De indicator productie en voorraad verbetert licht Figuur 21: Indicator productie en voorraad, 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s Opvallend is dat Zuidoost-Brabant opnieuw duidelijk het minst scoort op de indicator productie en voorraad. Meer dan in andere regio s en landelijk kampen de bedrijven in Zuidoost-Brabant met een te grote productiecapaciteit, te veel voorraad gereed product en vermindering van de productie. Wel verbetert de indicator zich over de gehele linie duidelijk ten opzichte van het eerste kwartaal. Voorraden slinken iets door afname productie Door het terugschroeven van de productie in de afgelopen maanden en het licht aantrekken van de afzet treedt een lichte verbetering op in de voorraadpositie. Langzaamaan komen de voorraadposities op een goed niveau. Daarnaast groeit de groep bedrijven met meer productie in Zuidoost-Brabant licht van 7% naar 11%. Voor wat betreft de productiecapaciteit is er nog maar weinig verbetering zichtbaar. Veel producenten kampen nog altijd met overcapaciteit. De verschillen tussen Zuidoost-Brabant, de regio KvK Brabant en Nederland zijn op alle indicatoren gering. Figuur 22: Productie, productiecapaciteit en voorraden 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland, ZO-Brabant Voorraden NL 2e kw. Voorraden KvK Br. 2e kw. Voorraden ZO-Br. 2e kw. Voorraden ZO-Br. 1e kw. Prod. cap. NL 2e kw. Prod. cap. KvK Br. 2e kw. Prod. cap. ZO-Br. 2e kw. Prod. cap. ZO-Br. 1e kw. Productie NL 2e kw. Productie KvK Br. 2e kw. Productie ZO-Br 2e kw. Productie ZO-Br. 1e kw. 25% 21% 24% 29% 20% 20% 24% 22% 13% 12% 11% 52% 7% 51% 60% 64% 54% 56% 52% 48% 69% 74% 71% 66% 36% 6% 22% 22% 36% 41% 43% 5% 5% 6% 20% 17% Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 14 van 45

15 Onvoldoende vraag nog altijd het grootste probleem Figuur 23: Belemmeringen activiteiten 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant Het uitblijven van vraag naar producten en diensten blijft voor de bedrijven in Zuidoost-Brabant nog altijd de grootste bottleneck. Maar liefst 41% van de bedrijven geeft aan dat dit hen hindert in de bedrijfsvoering. Opvallend is dat, in tegenstelling tot de andere indicatoren, dit aandeel gestegen is ten opzichte van het vorige kwartaal, toen 38% het gebrek aan vraag als grootste probleem aanduidde. Opvallend is eveneens dat het aandeel bedrijven dat meldt geen belemmeringen te ondervinden in Zuidoost-Brabant is gedaald van 46% tot 41%. Positief is dat financiële beperkingen in het tweede kwartaal minder vaak een belemmering zijn dan in het vorige kwartaal binnen Zuidoost-Brabant. Andere oorzaken Weersomstandigheden Financiële beperkingen Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen 0% 10% 20% 30% 40% 50% ZO-Br. 1e kw ZO-Br. 2e kw. Nederland 2e kw. KvK Br. 2e kw. 4.3 Concurrentiepositie Concurrentiepositie verbetert enigszins, maar blijft onder de maat Figuur 24: Indicator concurrentiepositie 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s In het eerste kwartaal van 2009 was de score op de concurrentiepositie (-12) voor Zuidoost-Brabant veruit het slechtst. In het tweede kwartaal is er weliswaar sprake van een duidelijk herstel naar een score van 6, maar daarmee scoort Zuidoost- Brabant nog altijd duidelijk minder goed dan landelijk en de andere regio s. Pagina 15 van 45

16 Weinig verandering in de concurrentiepositie Figuur 25: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 1 e en 2 e kw 09 Ongeveer 80% tot 90% van de bedrijven in Zuidoost-Brabant geeft aan dat de concurrentiepositie op de exportmarkten constant is gebleven. Het aandeel bedrijven dat positiever is over de concurrentiepositie in het buitenland ligt overal onder de 5%. Al met al zijn er weinig grote verschuivingen te melden ten opzichte van vorig kwartaal. ZO-Br. - buiten EU 1e kw. ZO-Br. - buiten EU 2e kw. KvK Br. - buiten EU 2e kw. NL - buiten EU 2e kw. ZO-Br. in EU 1e kw. ZO-Br. in EU 2e kw. KvK Br. in EU 2e kw. 3% 4% 3% 5% 2% 2% 3% 80% 86% 86% 82% 84% 87% 86% 17% 10% 11% 13% 14% 11% 11% Ook de vergelijking tussen Zuidoost-Brabant, KvK Brabant en Nederland levert geen opmerkelijke verschillen op. NL in EU 2e kw. ZO-Br. in NL 1e kw. ZO-Br. in NL 2e kw. KvK Br. in NL 2e kw. 4% 8% 9% 9% 83% 75% 79% 82% 13% 17% 12% 12% NL in NL 2e kw. 12% 79% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Toename Gelijk Afname Verkoopprijzen overwegend constant Figuur 26: Indicator prijzen en tarieven 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant De verkoopprijzen van producten en diensten zijn grotendeels ongewijzigd gebleven in het tweede kwartaal van 2009 in Zuidoost-Brabant. Dit geeft de overgrote meerderheid (85%) van de ondernemers aan. KvK Br. 2e kw. NL 2e kw. ZO-Br. 2e kw. 3% 3% 5% 83% 81% 85% 14% 15% 12% Duidelijk is dat de periode van prijsaanpassingen naar beneden grotendeels voorbij is. Ongeveer 12% van de bedrijven heeft de prijzen verhoogd. ZO-Br. 1e kw. 3% 85% 13% Prijzen/tarieven dalen Prijzen/tarieven blijven gelijk Prijzen/tarieven nemen toe Pagina 16 van 45

17 4.4 Orders en orderpositie Orderpositie toont tekenen van herstel Figuur 27: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De indicator voor orders en orderpositie verbetert in Zuidoost-Brabant enigszins van -45 naar -41. Daarmee zijn de ondernemers in Zuidoost-Brabant in vergelijking met Nederland en de andere regio s het minst tevreden. Voor het lopende kwartaal wordt een verdere verbetering van de orders en orderpositie verwacht. Maar ook in het lopende kwartaal zijn de bedrijven in Zuidoost-Brabant minder positief dan elders. Aantal binnengekomen orders flink gegroeid Figuur 28: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland, 1 e en 2 e kw 09, Nederland, KvK Brabant, ZO-Brabant In het tweede kwartaal meldt 20% van de bedrijven in Zuidoost-Brabant een groei van het aantal orders. Dit is een verdubbeling ten opzichte van een kwartaal eerder. De situatie in Zuidoost- Brabant is daarmee positiever dan gemiddeld in het Kamergebied Brabant en in Nederland als geheel. OP export ZO-Br. 1e kw. OP export ZO-Br. 2e kw. OP export KvK Br. 2e kw. OP NL export 2e kw. OP ZO-Br. 1e kw. OP ZO-Br. 2e kw. 2% 1% 1% 3% 3% 2% 50% 45% 53% 55% 51% 54% 48% 55% 47% 42% 46% 44% Er zit daarentegen zeer weinig beweging in de beoordeling van de orderpositie door Zuidoost- Brabantse bedrijven. Wat betreft de buitenlandse orderpositie is de algemene teneur zelfs nog negatiever geworden dan in het eerste kwartaal. OP KvK Br. 2e kw. OP NL 2e kw. Orders ZO-Br. 1e kw. Orders ZO-Br. 2e kw. Orders KvK Br. 2e kw. 2% 56% 3% 57% 9% 34% 20% 35% 17% 44% 43% 40% 57% 45% 39% Orders NL 2e kw. 15% 42% 43% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 17 van 45

18 5. Midden-Brabant 5.1 Economische prestaties en economisch klimaat Economisch klimaat trekt iets aan Figuur 29: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s De indicator voor economische prestaties is verbeterd in het tweede kwartaal van 2009 tot een waarde van -24 voor Midden-Brabant. Daarmee scoort Midden-Brabant iets beter dan het gemiddelde voor het werkgebied KvK Brabant en Nederland. Het is interessant om te zien of de stijgende lijn die is ingezet, wordt doorgetrokken in het lopende kwartaal. Afgaand op de verwachtingen van ondernemers kan hierop worden voorgesorteerd; enige voorzichtigheid is echter op zijn plaats. Exportpositie verbetert Figuur 30: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 1 e en 2 e kw 09, Nederland, KvK Brabant, Midden-Brabant Wat betreft de omzetontwikkeling bij Midden- Brabantse bedrijven is zowel het aantal bedrijven dat een toename meldt als het aantal bedrijven dat een afname rapporteert, toegenomen. De onderlinge verschillen tussen bedrijven zijn dus toegenomen ten opzichte van het vorige kwartaal. Pers. M-Br. 1e kw. 09 Pers. M-Br. 2e kw. Pers. KvK Br. 2e kw. Pers. NL 2e kw. Export M-Br. 1e kw. Export M-Br. 2e kw 6% 4% 4% 7% 7% 12% 58% 63% 60% 58% 40% 58% 37% 34% 36% 35% 53% 30% De buitenlandse omzet heeft zich gemiddeld genomen gunstig ontwikkeld ten opzichte van de uiterst negatieve situatie in het vorige kwartaal. Het aandeel bedrijven dat een afname van de omzet uit buitenlandse markten rapporteert, is afgenomen met maar liefst 23 %punt. Export KvK Br. 2e kw. Export NL 2e kw. Omzet M-Br. 1e kw. Omzet M-Br. 2e kw. Omzet KvK Br. 2e kw. Omzet NL 2e kw. 11% 14% 16% 19% 16% 18% 54% 47% 46% 40% 48% 43% 34% 39% 38% 42% 35% 40% Het Midden-Brabantse bedrijfsleven is constant in haar beoordeling van de personeelssituatie in vergelijking met een kwartaal eerder. Dit betekent wel dat de bedrijven die een afname van de personeelsomvang kenden, nog altijd ruim in de meerderheid zijn. Toename Gelijk Afname Pagina 18 van 45

19 Verbetering winst en rendement laat op zich wachten Figuur 31: Winst en rendement, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant In Midden-Brabant is vooralsnog geen verbetering zichtbaar in de winstgevendheid van bedrijven. Vier op de tien bedrijven rapporteren een daling van de winst in het tweede kwartaal. Schrale troost is dat de situatie in het Midden-Brabantse bedrijfsleven daarmee in lijn is met het landelijk gemiddelde. De rendementspositie beoordelen bedrijven in Midden-Brabant op dit moment als ronduit slecht. Slechts 7% van de bedrijven geeft aan dat het rendement is gegroeid over het tweede kwartaal, terwijl maar liefst 37% een daling van het rendement moet melden. Ook de vergelijking met het gemiddelde voor het Kamergebied Brabant pakt onvoordelig uit. Weinig verbetering in beoordeling economisch klimaat De beoordeling van het economisch klimaat door ondernemers in Midden-Brabant is, met een score van -59, nog altijd uiterst negatief. De regio heeft daarmee niet de positieve ontwikkeling doorgemaakt zoals in het werkgebied KvK Brabant en in Nederland als geheel. De over het algemeen optimistische ondernemers verwachten echter wel een verbetering van het economisch klimaat in het volgende kwartaal, waarmee Midden-Brabant ongeveer op het niveau van de referentieregio s zou komen. M-Br. (rendement) 1e kw. M-Br. (rendement) 2e kw. KvK Br. (rend.) 2e kw. NL (rend.) 2e kw. M-Br. (winst) 1e kw. M-Br. (winst) 2e kw. KvK Br. (winst) 2e kw. NL (winst) 2e kw. 10% 7% 12% 10% 6% 6% 8% 8% 56% 52% 54% 54% 51% 62% 57% 61% 37% 31% 42% 40% 38% 41% 29% 29% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Figuur 32: Beoordeling 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, verwachting economisch klimaat 3 e kw 09, KvK Brabant, Nederland, Midden- Brabant e kw. '08 1e kw. 2e kw. 3e kw. Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling M-Br. Verwachting KvK Br. Verwachting NL Verwachting M-Br. Pagina 19 van 45

20 5.2 Productie en voorraad Indicator productie en voorraad teruggeveerd Figuur 33: Indicator productie en voorraad, 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De indicator productie en voorraad is weer redelijk teruggeveerd na de forse terugval een kwartaal eerder. Daarmee scoort de regio Midden- Brabant beter dan het gemiddelde voor het Kamergebied Brabant en het landelijk gemiddelde. Productie en productiecapaciteit overwegend stabiel Het aandeel bedrijven in Midden-Brabant dat een toename van de productie meldt, is licht toegenomen van 9% in het vorige kwartaal tot 12% nu. De procentuele verdeling van de antwoorden is vergelijkbaar met die in de referentiegebieden. Wat betreft de productiecapaciteit lijkt de situatie zich te hebben gestabiliseerd; bijna drie op de vier bedrijven melden dat zich geen verandering heeft voorgedaan. Ook wat betreft de ontwikkeling van de voorraden eindproduct is voornamelijk sprake van een handhaving van de status quo bij Midden- Brabantse bedrijven. Het aandeel bedrijven dat een toename van de voorraden rapporteert, is daarmee lager dan in Nederland en het Kamergebied Brabant. Figuur 34: Productie, productiecapaciteit en voorraden 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant Voorraden NL 2e kw. Voorraden KvK Br. 2e kw. Voorraden M-Br. 2e kw. Voorraden M-Br. 1e kw. Prod. cap. NL 2e kw. Prod. cap. KvK Br. 2e kw. Prod. cap. M-Br. 2e kw. Prod. cap. M-Br. 1e kw. Productie NL 2e kw. Productie KvK Br. 2e kw. Productie M-Br. 2e kw. Productie M-Br. 1e kw. 25% 21% 14% 29% 20% 20% 12% 16% 13% 12% 12% 53% 52% 80% 60% 64% 73% 52% 51% 9% 54% 69% 74% 65% 36% 20% 6% 15% 31% 36% 38% 37% 17% 5% 6% 6% Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 20 van 45

21 Minder bedrijven in Midden-Brabant ondervinden belemmeringen In het tweede kwartaal van 2009 geeft 37% van de bedrijven in Midden-Brabant aan geen belemmeringen te ondervinden bij de uitoefening van hun bedrijfsactiviteiten. Vorig kwartaal was dit nog 31%. Figuur 35: Belemmeringen activiteiten KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant Andere oorzaken Weersomstandigheden De vraag naar producten en/of diensten lijkt weer enigszins aan te trekken, afgaande op het fors gedaalde aandeel bedrijven dat onvoldoende vraag als belemmering opgeeft. Dit probleem wordt blijkbaar tevens als minder groot ervaren dan in het Kamergebied Brabant en in Nederland. Midden-Brabantse bedrijven geven wel relatief vaak aan financiële beperkingen te ondervinden; ruim 13% heeft hier last van. Financiële beperkingen Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen 0% 10% 20% 30% 40% 50% M-Br. 1e kw. M-Br. 2e kw. NL 2e kw. KvK Br. 2e kw. 5.3 Concurrentiepositie Indicator concurrentiepositie maakt afwijkende ontwikkeling door in Midden-Brabant Figuur 36: Indicator concurrentiepositie 4 e kw 08, 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en deelregio s In het tweede kwartaal van 2009 is de indicator van de concurrentiepositie in Midden-Brabant gedaald tot -6,5. Opvallend is dat Midden-Brabant de enige regio is waar zich een verslechtering heeft voorgedaan ten opzichte van het vorige kwartaal. Momenteel scoort het bedrijfsleven in Midden- Brabant hetzelfde als in de regio Zuidoost-Brabant wat betreft concurrentiepositie. Pagina 21 van 45

22 Concurrentiepositie van Midden-Brabantse bedrijven stabiel Figuur 37: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 1 e en 2 e kw 09 Er zit weinig rek in de concurrentiepositie van Midden-Brabantse bedrijven in vergelijking met het vorige kwartaal. Het aandeel bedrijven dat de concurrentiepositie als gunstiger beoordeelt, is in Midden-Brabant lager dan het landelijk gemiddelde en het gemiddelde voor het Kamergebied Brabant. De verschillen tussen de beoordeling van de concurrentiepositie in het binnenland enerzijds en buitenland anderzijds zijn minimaal. Het overgrote deel van de ondernemers (bijna negen op de tien) ziet geen verandering. M-Br. - buiten EU 1e kw. M-Br. - buiten EU 2e kw. KvK Br. - buiten EU 2e kw. NL - buiten EU 2e kw. M-Br. in EU 1e kw. M-Br. in EU 2e kw. KvK Br. in EU 2e kw. NL in EU 2e kw. M-Br. in NL 1e kw. M-Br. in NL 2e kw. KvK Br. in NL 2e kw. 3% 2% 3% 5% 3% 3% 3% 4% 10% 8% 9% 88% 88% 86% 82% 88% 84% 86% 83% 80% 82% 82% 9% 11% 11% 13% 10% 13% 11% 13% 10% 9% 12% NL in NL 2e kw. 12% 79% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Toename Gelijk Afname Verkoopprijzen blijven naar verwachting constant Wat betreft de verwachte ontwikkeling van de verkoopprijzen in het komende kwartaal is het beeld niet eenduidig ten opzichte van de vorige meting. Hoewel het aandeel bedrijven dat anticipeert op een toename van de verkoopprijzen is toegenomen tot circa 6%, is ook het aantal bedrijven dat verwacht de prijzen te verlagen, toegenomen. De algemene teneur is toch dat de prijzen naar verwachting (redelijk) constant zullen blijven gedurende de komende drie maanden. Figuur 38: Indicator prijzen en tarieven, KvK Brabant, Nederland en Midden-Brabant, 1 e en 2 e kw. 09 KvK Br. 2e kw. NL 2e kw. M-Br. 2e kw. M-Br. 1e kw. 3,1% 4,9% 5,6% 3,9% Prijzen/tarieven dalen 83,2% 80,5% 82,1% 87,6% 13,7% 14,6% 12,3% 8,6% Prijzen/tarieven nemen toe Prijzen/tarieven blijven gelijk Pagina 22 van 45

23 5.4 Orders en orderpositie Kleine verbetering indicator orders en orderpositie nodigt nog niet uit tot juichstemming Figuur 39: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De indicator orders en orderpositie voor Midden- Brabant laat een kleine verbetering ten opzichte van een kwartaal eerder. Desondanks zit de indicator nog altijd diep in de rode cijfers. Voor het derde kwartaal zijn ondernemers in Midden-Brabant aanzienlijk optimistischer gestemd. Aantal ontvangen orders neemt eindelijk weer toe Figuur 40: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland 1 e en 2 e kw 09, KvK Brabant, Nederland en Midden-Brabant Wat betreft het aantal ontvangen orders mag gesproken worden van een voorzichtig optimisme bij Midden-Brabantse bedrijven. Ten opzichte van het vorige kwartaal is het aandeel bedrijven dat een toename meldt toegenomen met 6 %punt tot 17%. Toch zijn de pessimisten nog altijd ruim in de meerderheid. OP export M-Br. 1e kw. OP export M-Br. 2e kw. OP export KvK Br. 2e kw. OP NL export 2e kw. OP M-Br. 1e kw. OP M-Br. 2e kw. 2% 1% 1% 3% 2% 2% 41% 58% 53% 55% 45% 47% 57% 42% 47% 42% 53% 51% Ondernemers in Midden-Brabant zijn in het tweede kwartaal van 2009 niet wezenlijk van mening veranderd over de orderpositie van hun bedrijf. De inschatting van de buitenlandse orderpositie wordt daarentegen wel aanmerkelijk minder negatief beoordeeld dan bij de vorige meting. De regio Midden-Brabant scoort daarmee vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. OP KvK Br. 2e kw. OP NL 2e kw. Orders M-Br. 1e kw. 09 Orders M-Br. 2e kw. Orders KvK Br. 2e kw. Orders NL 2e kw. 2% 3% 11% 17% 17% 15% 56% 57% 41% 43% 44% 42% 43% 40% 49% 40% 39% 43% Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 23 van 45

24 6. Sectoren 6.1 Industrie Voorzichtige opleving industriële productie Figuur 22: Productie industrie KvK Brabant en Nederland De productie is bij een toenemend aantal industriële bedrijven in het werkgebied KvK Brabant toegenomen in het tweede kwartaal van 2009, ten opzichte van een kwartaal eerder. Desondanks is de situatie nog verre van rooskleurig te noemen, aangezien de pessimisten (40%) nog altijd een ruime meerderheid vormen ten opzichte van de optimisten (14%). Tevens loopt de Brabantse industrie nog iets achter op de landelijke cijfers. Industrie KvK Br. (verw. 3e kw. ) Industrie KvK Br. 1e kw. Industrie KvK Br. 2e kw. Industrie NL, 2e kw. 12,3% 58,4% 4,1% 43,3% 13,8% 46,4% 16,1% 51,5% 29,3% 52,6% 39,8% 32,4% Voor de komende drie maanden neemt het aandeel bedrijven dat een productiedaling rapporteert, naar verwachting verder af. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 11,7% 51,9% 36,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Industrie krabbelt langzaam op Figuur 23: Overzicht indicator economisch klimaat industrie Brabantse industriële ondernemers beoordelen het economisch klimaat in hun sector in het tweede kwartaal aanzienlijk minder negatief dan bij de vorige meting; het aandeel pessimisten is gezakt met bijna 15 %punt. In vergelijking met het totale bedrijfsleven heeft de industrie nog een inhaalslag te maken, wat niet verassend is gezien de zware klappen die de sector de afgelopen maanden te verwerken heeft gehad. Industrie KvK Br. (verw. 3e kw. ) Industrie KvK Br. 1e kw. Industrie KvK Br. 2e kw. Industrie NL, 2e kw. 8,8% 55,0% 36,2% 0,9% 39,7% 59,4% 2,4% 52,8% 44,8% 3,6% 50,7% 45,7% Voor het volgende kwartaal verwachten de bedrijven in de industrie een verdere verbetering. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 3,0% 49,0% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 24 van 45

25 Omzet en export in industrie lijken aan te trekken De omzetsituatie bij industriële bedrijven in Brabant is in het tweede kwartaal van 2009 beduidend minder negatief dan een kwartaal eerder. Het aandeel bedrijven dat een afname van de omzet meldt, is afgenomen met bijna 14 %punt. Ook wat betreft de omzet behaald in het buitenland door bedrijven in de industrie is de situatie verbeterd. De verwachtingen voor het volgende kwartaal zijn bovendien hoopgevend. Steeds minder bedrijven verwachten een daling van de omzet uit export. Het aantrekken van de uitvoer is een voorwaarde voor het herstel van de sterk op het buitenland gerichte industrie. Figuur 24: Omzet en export in de industrie KvK Brabant Omzet Industrie verw. 3e kw. Omzet Industrie 2e kw. Omzet Industrie 1e kw. Export Industrie verw. 3e kw. Export Industrie 2e kw. Export Industrie 1e kw. 12,3% 11,5% 10,0% 13,7% 7,5% 54,7% 7,7% 39,7% 49,6% 37,6% 62,6% 56,5% 52,4% 52,6% 33,0% 38,9% 23,6% 36,0% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Voorzichtig begin winstherstel, personeelssituatie uiterst negatief Figuur 25: Personeel, winst en investeringen, industrie, KvK Brabant Industriële bedrijven in het Kamergebied Brabant beoordelen de winstgevendheid iets positiever dan in het eerste kwartaal van Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. 3,6% 1,1% 49,7% 63,6% 49,2% 32,8% Wat betreft de personeelssituatie bij industriële bedrijven is het nog steeds kommer en kwel. De reactie van de arbeidsmarkt op de economische crisis vindt in de regel met vertraging plaats en lijkt nog steeds in volle gang. Bijna de helft van de bedrijven in de industrie meldt een afname van de personeelsomvang over het tweede kwartaal. Qua investeringen dreigt 2009 een zeer slecht jaar te worden. Bedrijven, ook in de industrie, stellen investeringen veelal uit of zelfs af. Pers. 1e kw. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw ,5% 6,6% 1,4% 7,0% 55,5% 34,8% 51,6% 50,5% 48,1% 58,2% 41,0% 41,8% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 25 van 45

26 6.2 Groothandel Aantal orders bij groothandelsbedrijven neemt toe Figuur 26: Orders groothandel KvK Brabant en Nederland Het aantal bedrijven in Brabant dat een toename van het aantal ontvangen orders rapporteert, is fors toegenomen in vergelijking met een kwartaal eerder. In het tweede kwartaal is bij bijna een op de vier bedrijven het aantal orders gegroeid. De groothandelsbedrijven in het Kamergebied Brabant scoren daarmee aanzienlijk beter dan hun landelijke collega s. Groothandel KvK Br. (verw. 3e kw. ) Groothandel KvK Br. 1e kw. Groothandel KvK Br. 2e kw. Groothandel NL, 2e kw. 14,3% 60,1% 25,6% 11,4% 29,9% 58,7% 23,8% 36,2% 40,0% 11,7% 27,1% 61,2% Voor het volgend kwartaal verwacht een meerderheid van de bevraagde ondernemers een vergelijkbare orderontvangst als in het tweede kwartaal. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 17,4% 43,7% 38,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Orders nemen toe Orders blijven gelijk Orders nemen af Beoordeling economisch klimaat in de lift Figuur 27: Overzicht indicator economisch klimaat groothandel De Brabantse groothandel is aanzienlijk positiever gestemd over het economisch klimaat dan bij de vorige meting. Het aandeel bedrijven dat een verslechtering van het economisch klimaat meldt, is gedaald met maar liefst 33 %punt tot 38% in het tweede kwartaal. Bijna een op de tien bedrijven in de groothandel in Brabant is bovendien van mening dat zich een verbetering heeft voorgedaan in het economisch klimaat in het tweede kwartaal. Groothandel KvK Br. (verw. 3e kw. ) Groothandel KvK Br. 1e kw. Groothandel KvK Br. 2e kw. Groothandel NL, 2e kw. 6,3% 0,4% 28,8% 61,6% 32,1% 70,8% 9,4% 53,0% 37,6% 4,1% 50,2% 45,7% Richting het volgend kwartaal daalt het aantal pessimisten naar verwachting nog verder. Dit geldt helaas eveneens voor het aantal bedrijven dat een verbetering voorspelt. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 3,0% 49,0% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 26 van 45

27 Omzet en export nemen bij meer bedrijven toe De omzetten in de Brabantse groothandel zijn over de gehele linie fors verbeterd ten opzichte van een kwartaal eerder. Het aandeel groothandelsbedrijven dat een omzettoename meldt, is verdubbeld van 11% tot 22% in het tweede kwartaal. Voor het volgende kwartaal wordt met name een verbetering verwacht in termen van een daling van het aantal bedrijven dat een omzetafname te verwerken krijgt. Ook de uitvoer van bedrijven in de groothandel is flink toegenomen in vergelijking met het vorige kwartaal. De optimisten zijn eindelijk weer in balans met de pessimisten. Op basis van de verwachtingen laat het verdere herstel van de export nog op zich wachten. Winstgevendheid trekt voorzichtig aan De winstgevendheid van Brabantse groothandelsbedrijven is danig verbeterd ten opzichte van een kwartaal eerder, zij het dat het aantal bedrijven dat te maken heeft met een afname van de winst nog altijd groter is dan het aantal optimisten. Voor wat betreft personeel ziet de situatie er minder rooskleurig uit. Bij ongeveer een op de drie bedrijven is de personeelsomvang gedurende het tweede kwartaal afgenomen, terwijl slechts 7% van de bedrijven een uitbreiding meldt. Voor het volgende kwartaal zijn ondernemers redelijk unaniem in hun oordeel dat de personeelsomvang gelijk zal blijven. Figuur 28: Omzet en export in de groothandel (GH) KvK Brabant Omzet GH verw. 3e kw. Omzet GH 2e kw. Omzet GH 1e kw. Export GH verw. 3e kw. Export GH 2e kw. Export GH 1e kw. 23,0% 22,0% 11,2% 18,0% 24,6% 12,7% 30,3% 34,9% 55,3% 38,6% 56,2% 50,4% 58,5% 39,4% 52,4% 21,4% 25,8% 25,0% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Figuur 29: Personeel, winst en investeringen groothandel, KvK Brabant Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. Pers. 1e kw. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw ,3% 7,1% 11,6% 11,6% 6,2% 14,0% 60,9% 47,7% 50,6% 75,9% 59,3% 45,6% 32,0% 40,7% 29,1% 43,2% 40,4% 21,8% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 27 van 45

28 6.3 Detailhandel Vooralsnog geen herstel economisch klimaat detailhandel Figuur 30: Indicator economisch klimaat detailhandel KvK Brabant en Nederland Bedrijven in de Brabantse detailhandel beoordelen het economisch klimaat in het tweede kwartaal minder positief dan het totale bedrijfsleven gemiddeld. Ook ten opzichte van het Nederlands gemiddelde in de detailhandel pakt de vergelijking nadelig uit. Ruim de helft van de Brabantse detailhandelsbedrijven is van mening dat het economisch klimaat het afgelopen kwartaal (verder) is verslechterd. Detailhandel KvK Br. (verw. 3e kw. ) Detailhandel KvK Br. 1e kw. Detailhandel KvK Br. 2e kw. Detailhandel NL, 2e kw. 4,1% 55,4% 1,4% 45,2% 1,7% 47,3% 3,9% 51,4% 40,5% 53,4% 51,0% 44,7% Voor het volgende kwartaal zijn de verwachtingen iets positiever. De detailhandel moet echter uit een diep dal komen. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 3,0% 49,0% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Voorraden detailhandel op normaal niveau Figuur 31: Indicator voorraden detailhandel KvK Brabant en Nederland Ruim drie op de vier bedrijven in de Brabantse detailhandel beoordeelt zijn voorraadpositie als normaal. Vergeleken met het landelijk gemiddelde in de detailhandel, is dit aandeel relatief hoog. Toch is het aandeel bedrijven dat zijn voorraden (te) groot vindt, aanmerkelijk groter dan het aandeel bedrijven dat (te) kleine voorraden heeft; een van de oorzaken hiervan kan onvoldoende vraag zijn. Detailhandel KvK Br. 1e kw. Detailhandel KvK Br. 2e kw. Detailhandel NL, 2e kw. 20,8% 19,3% 32,9% 75,7% 78,4% 63,2% 3,5% 2,3% 3,8% Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 21,1% 73,6% 5,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Voorraad (te) groot Voorraad normaal Voorraad (te) klein Pagina 28 van 45

29 Omzet detailhandel in de lift Figuur 32: Omzet detailhandel KvK Brabant en Nederland De omzetpositie van het gemiddelde Brabantse detailhandelsbedrijf is fors verbeterd ten opzichte van het eerste kwartaal. Het aandeel bedrijven dat een daling van de omzet rapporteert, is gedaald van 54% tot 30%. Bovendien is het aantal bedrijven dat een toename van de omzet kent, licht toegenomen. Qua omzet scoort de detailhandel in het Kamergebied Brabant beter dan het gemiddelde voor het gehele bedrijfsleven. Voor het volgende kwartaal verwacht een meerderheid van de ondernemers in de detailhandel gelijkblijvende omzetten. Omzet DH KvK Br. 3e kw. (verw.) Omzet DH KvK Br. 1e kw. Omzet DH KvK Br. 2e kw. Omzet DH NL 2e kw. Omzet tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 9,3% 51,1% 39,6% 19,2% 26,9% 53,9% 22,6% 23,5% 16,3% 47,0% 40,0% 48,3% 30,4% 36,5% 35,4% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winst en personeelsomvang in detailhandel stabiel Ten aanzien van investeringen in 2009 is de Brabantse detailhandel nog positief in vergelijking met het gemiddelde voor het totale bedrijfsleven; het aandeel bedrijven dat een toename voorziet is 18% om 9% voor het gehele bedrijfsleven. De winstgevendheid bij detailhandelsbedrijven is vrijwel niet veranderd ten opzichte van een kwartaal eerder. In de personeelssituatie bij bedrijven in de detailhandel zit eveneens weinig rek; bijna drie op de vier bedrijven rapporteert een stabiel personeelsbestand in het tweede kwartaal. Figuur 33: Personeel, winst en investeringen detailhandel, KvK Brabant Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. 7,5% 6,1% 6,5% 5,0% 17,7% 49,4% 49,2% 72,0% 40,2% 75,5% 44,1% 45,8% 42,1% 17,0% 21,9% Pers. 1e kw. 7,1% 68,0% 24,9% Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw. Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 29 van 45

30 6.4 Transport, opslag en communicatie Productie blijft op bodempeil Figuur 34: Productie transportsector KvK Brabant en Nederland De transportsector heeft nog altijd zwaar te lijden onder de economische crisis. Inmiddels meldt de helft van alle transportbedrijven een afname van de productie in het tweede kwartaal van De situatie in de uiterst conjunctuurgevoelige transport & logistieksector is daarmee aanzienlijk grimmiger dan in de totale Brabantse economie. De verschillen met de landelijke transportsector zijn echter relatief klein. Transport KvK Br. (verw. 3e kw. ) Transport KvK Br. 1e kw. Transport KvK Br. 2e kw. Transport NL 2e kw. 5,1% 6,5% 5,8% 9,7% 40,2% 50,8% 44,4% 42,8% 54,7% 42,7% 49,8% 47,5% Gezien de verwachtingen voor het volgend kwartaal wordt voorlopig nog geen verbetering verwacht wat betreft de productie. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 11,7% 51,9% 36,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Stemming transportbedrijven nog altijd in mineur Figuur 35: Overzicht indicator economisch klimaat transportsector Brabantse transportbedrijven zijn momenteel bijzonder negatief gestemd over het economisch klimaat in hun branche. Liefst 64% van de ondernemers geeft aan dat het economisch klimaat verder verslechterd is in het tweede kwartaal, terwijl het aandeel bedrijven dat een verbetering signaleert, miniem is. Transport KvK Br. (verw. 3e kw. ) Transport KvK Br. 1e kw. Transport KvK Br. 2e kw. 0,2% 56,7% 0,3% 34,5% 0,1% 35,7% 43,1% 65,2% 64,2% De verwachtingen voor het volgende kwartaal wijzen voorzichtig in de richting van een stabilisatie. Van herstel kan echter nog niet worden gesproken. Transport NL, 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 2,1% 41,0% 3,0% 49,0% 56,9% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 30 van 45

31 Omzet en export nog steeds zwaar onder druk Figuur 36: Omzet en export in de transportsector KvK Brabant De voor de transportsector zo belangrijke export laat nog weinig tekenen van herstel zien in het tweede kwartaal van Het saldo positieve negatieve antwoorden slaat nog altijd negatief uit. Omzet Transport verw. 3e kw. Omzet Transport 2e kw. 7,1% 6,0% 41,4% 41,9% 51,5% 52,1% De omzetsituatie bij transportbedrijven is zelfs nog minder rooskleurig. Nog altijd meer dan de helft van de bedrijven meldt een daling van de omzet, terwijl slechts 6% een toename heeft gerealiseerd. Afgaand op de verwachtingen van ondernemers voor het volgend kwartaal, zal de omzet ook dan bij de meerderheid van de bedrijven afnemen. Omzet Transport 1e kw. Export Transport verw. 3e kw. Export Transport 2e kw. Export Transport 1e kw. 6,5% 3,9% 5,5% 0,4% 37,2% 49,4% 52,6% 59,7% 56,3% 46,7% 42,0% 39,9% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winstgevendheid stabiel, personeelssituatie minder negatief Figuur 37: Personeel, winst en investeringen transportsector, KvK Brabant In de Brabantse transportsector staan investeringen op een zeer laag pitje in Bedrijven blijven onder meer langer doorrijden met hun materieel. Pers. verw. 3e kw Pers. 2e kw. 7,2% 4,2% 61,4% 71,4% 21,4% 34,4% De winstgevendheid is niet wezenlijk veranderd ten opzichte van een kwartaal eerder. Pers. 1e kw. 2,0% 50,2% 47,8% Wat betreft personeel is de situatie minder negatief dan in het eerste kwartaal. Ruim zes op de tien bedrijven meldt een gelijkblijvende personeelsomvang. Volgend kwartaal loopt dit aandeel naar verwachting verder op tot ruim 70%. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw. 10,9% 9,5% 3,8% 37,3% 40,5% 55,2% 51,8% 50,0% 41,0% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 31 van 45

32 6.5 Zakelijke diensten (Verhuur roerende goederen, ICT, overige zakelijk diensten) Zakelijke diensten produceren relatief meer Figuur 38: Productie zakelijke diensten (ZD) KvK Brabant en Nederland In het tweede kwartaal van 2009 is de productie bij relatief meer zakelijke dienstverleners in het KvK werkgebied toegenomen. De Brabantse zakelijke dienstverlening scoort daarmee beter dan het landelijke sectorgemiddelde en iets beter dan het gemiddelde voor de totale economie. Desondanks hebben de pessimisten nog altijd de overhand. ZD KvK Br. (verw. 3e kw. ) ZD KvK Br. 1e kw. ZD KvK Br. 2e kw. 12,4% 10,1% 12,3% 66,3% 57,9% 57,8% 21,3% 32,0% 29,9% De verwachtingen voor het volgende kwartaal zijn voorzichtig positief. Het aandeel bedrijven dat wordt gedwongen de productie te verlagen, zakt waarschijnlijk verder. ZD NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 8,8% 11,7% 53,4% 51,9% 37,8% 36,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Beoordeling economisch klimaat stabiel Figuur 39: Overzicht indicator economisch klimaat in de zakelijke diensten (ZD) Zakelijke dienstverleners in het Kamergebied Brabant zijn constant in hun beoordeling van het economisch klimaat. Dit betekent echter niet dat er veel reden tot juichen is; 44% van de ondernemers vindt dat het economisch klimaat in het tweede kwartaal slechter is dan een kwartaal eerder. Schrale troost is dat de Brabantse dienstverlening het met deze cijfers nog altijd beter doet dan het Nederlands gemiddelde. ZD KvK Br. (verw. 3e kw. ) ZD KvK Br. 1e kw. ZD KvK Br. 2e kw. ZD NL 2e kw. 3,9% 2,6% 3,0% 1,7% 60,6% 52,4% 52,7% 48,9% 35,5% 45,0% 44,3% 49,4% De verwachtingen voor het volgend kwartaal wijzen op een lichte verbetering. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 3,0% 49,0% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 32 van 45

33 Omzetpositie zakelijke dienstverlening is verbeterd Figuur 40: Omzet en export in de zakelijke diensten KvK Brabant Er zit iets meer spreiding in de exportpositie van zakelijke dienstverleners dan een kwartaal eerder; zowel het aantal bedrijven dat een afname meldt als het aantal dat een toename rapporteert, is toegenomen. Daarmee kan echter niet worden gesproken van een verbeterde situatie. Ook richting het volgend kwartaal verwachten ondernemers weinig wezenlijke verbetering. Omzet ZD verw. 3e kw. Omzet ZD 2e kw. Omzet ZD 1e kw. Export ZD verw. 3e kw. 13,1% 18,2% 16,3% 5,3% 66,1% 57,8% 55,4% 76,6% 20,8% 24,0% 28,3% 18,0% Wat betreft omzet is het beeld iets gunstiger dan in het eerste kwartaal. Het aandeel bedrijven waarbij de omzet is toegenomen, is gestegen tot 18% in het tweede kwartaal. Tevens is het aantal pessimisten afgenomen. Export ZD 2e kw. Export ZD 1e kw. 8,1% 74,9% 17,0% 4,3% 82,9% 12,8% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Zakelijke dienstverlening heeft te kampen met lage winstgevendheid Figuur 41: Personeel, winst en investeringen zakelijke diensten, KvK Brabant De winstgevendheid bij Brabantse zakelijke dienstverleners is gemiddeld genomen verslechterd ten opzichte van een kwartaal eerder. Het aandeel bedrijven dat een afname van de winst meldt, is met 14 %punt toegenomen tot 40%, terwijl het aandeel bedrijven met een toename 8% bedraagt. Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. Pers. 1e kw. 10,6% 4,6% 13,7% 66,8% 58,1% 54,4% 22,6% 37,3% 31,9% De personeelssituatie in de zakelijke dienstverlening is eveneens verslechterd. Nog slechts 5% van de bedrijven heeft het personeelsbestand uitgebreid, terwijl 38% heeft gesneden in het personeel. Wel wordt in het volgend kwartaal een verbetering verwacht door ondernemers. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw. 8,2% 5,3% 7,5% 52,1% 67,8% 47,3% 39,7% 26,9% 45,2% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 33 van 45

34 6.6 Horeca Economisch klimaat horeca grauw, maar met lichtpuntje aan de horizon Figuur 42: Overzicht indicator economisch klimaat horeca Er is een verbetering zichtbaar in de beoordeling van Brabantse horeca-ondernemers van het economisch klimaat in hun branche. De resultaten zijn echter nog lang niet om over naar huis te schrijven. Een meerderheid van de ondernemers meldt nog altijd een verslechtering van het economisch klimaat ten opzichte van een kwartaal eerder. De invloed van de economische crisis lijkt bij de horeca in bovengemiddelde mate voelbaar in vergelijking met het totale bedrijfsleven. Horeca KvK Br. (verw. 3e kw. ) Horeca KvK Br. 1e kw. Horeca KvK Br. 2e kw. Horeca NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 3,2% 41,9% 1,2% 29,2% 0,5% 1,8% 3,0% 54,9% 69,6% 48,0% 51,5% 47,4% 50,8% 49,0% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Omzetontwikkeling verschilt sterk per bedrijf Figuur 43: Omzet horeca KvK Brabant en Nederland De omzetontwikkeling in het tweede kwartaal van 2009 verschilt sterk per horecabedrijf in Brabant. Hoewel een aandeel van 23% van de bedrijven dat een omzettoename meldt een mooi resultaat is, wordt dit toch overschaduwd door het feit dat 40% van de ondernemers te maken had met een afname van de omzet. Er lijken dus grote verschillen te bestaan in de manier waarop horecaondernemingen de crisis doorkomen. Dit is ook landelijk het geval. Omzet Horeca KvK Br. (verw. 3e kw. ) Omzet Horeca KvK Br. 1e kw. Omzet Horeca KvK Br. 2e kw. Omzet Horeca NL 2e kw. 17,6% 14,7% 22,8% 27,5% 41,3% 52,7% 37,2% 35,9% 41,1% 32,6% 40,0% 36,6% Omzet tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 16,3% 48,3% 35,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 34 van 45

35 Zowel winst als personeelsomvang blijft overwegend op hetzelfde niveau Figuur 44: Personeel, winst en investeringen horeca, KvK Brabant Er zit weinig beweging in de beoordeling van de winstgevendheid door Brabantse horecaondernemingen. Het aandeel bedrijven dat gelijkblijvende winsten rapporteert, is zelfs toegenomen tot meer dan 75%. Positief is dat het aandeel bedrijven dat te kampen heeft met een daling van de winst, is gezakt tot 21%. Qua personeel is het beeld gemengd. Het overgrote deel van de bedrijven geeft aan dat er geen veranderingen zijn doorgevoerd in de personeelsomvang. Ongeveer een kwart van de bedrijven meldt een afname van het aantal arbeidskrachten. Ook in het volgend kwartaal blijft de personeelssterkte overwegend gelijk. Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. Pers. 1e kw. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw. 2,6% 4,8% 9,1% 2,1% 0,8% 5,4% 76,2% 68,9% 54,3% 76,8% 57,5% 71,7% 26,3% 27,5% 37,1% 21,2% 36,6% 21,1% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 35 van 45

36 6.7 Landbouw Landbouwproductie staat onder druk Figuur 45: Productie in de landbouw KvK Brabant en Nederland Gemiddeld genomen is de productiesituatie bij Brabantse landbouwbedrijven in het tweede kwartaal van 2009 verslechterd. Het aantal bedrijven met een productiedaling is toegenomen tot 35%. Daarmee scoort de landbouw in het Kamergebied Brabant aanzienlijk minder goed dan het landelijk gemiddelde. LB KvK Br. (verw. 3e kw. ) LB KvK Br. 1e kw. LB KvK Br. 2e kw. 2,5% 16,1% 15,2% 75,7% 62,0% 49,7% 21,8% 21,9% 35,1% Brabantse agrarische ondernemers verwachten massaal dat de landbouwproductie het volgend kwartaal op hetzelfde niveau zal blijven. LB NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 22,8% 11,7% 55,0% 51,9% 22,2% 36,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Economisch klimaat verbetert voorlopig niet Figuur 46: Overzicht indicator economisch klimaat in de landbouw Landbouwbedrijven in het KvK werkgebied beoordelen het economisch klimaat hetzelfde als een kwartaal eerder. Dit betekent dat er nog geen sprake is van verbetering. De vergelijking met het landelijk gemiddelde pakt voordelig uit voor de regio. LB KvK Br. (verw. 3e kw. ) LB KvK Br. 1e kw. LB KvK Br. 2e kw. 4,6% 1,4% 1,2% 57,3% 59,3% 59,4% 38,1% 39,3% 39,4% Ook richting het volgende kwartaal verandert er naar verwachting weinig; het aandeel ondernemers dat een verslechtering van het economisch klimaat meldt is stabiel rond de 39%. LB NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 4,2% 3,0% 45,1% 49,0% 50,7% 38,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 36 van 45

37 Export neemt fors toe Figuur 47: Omzet en export in de landbouw KvK Brabant De uitvoer van landbouwproducten maakt een stormachtige ontwikkeling door in het tweede kwartaal van Bijna de helft van de ondernemers in het werkgebied van KvK Brabant geeft aan dat de export is toegenomen in vergelijking met een kwartaal eerder. Ook voor het volgende kwartaal zijn de verwachtingen (redelijk) goed. Omzet LB verw. 3e kw. Omzet LB 2e kw. Omzet LB 1e kw. Export LB verw. 3e kw. 13,4% 15,9% 15,9% 27,2% 58,1% 41,6% 51,1% 48,4% 28,5% 42,5% 33,0% 24,4% Wat betreft omzet is het beeld minder positief. Slechts 16% van de bedrijven meldt een omzettoename, tegenover een omzetdaling bij 43% van de landbouw-bedrijven. Naar verwachting verbetert de omzetsituatie in de landbouw volgend kwartaal. Export LB 2e kw. Export LB 1e kw. 19,1% 49,2% 26,0% 75,4% 24,8% 5,5% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Meer landbouwbedrijven melden personeelstoename Figuur 48: Personeel, winst en investeringen in de landbouw, KvK Brabant De investeringsbereidheid van Brabantse bedrijven in de landbouw is relatief groot in vergelijking met andere sectoren. Over 2009 verwacht nog een op de vijf bedrijven een toename van de investeringen, het hoogste aandeel van alle sectoren. De winstgevendheid van agrarische bedrijven is in het tweede kwartaal niet noemenswaardig anders dan een kwartaal eerder. De personeelssituatie bij landbouwbedrijven is verbeterd in het tweede kwartaal. Het aandeel bedrijven dat het personeelsbestand heeft uitgebreid, is toegenomen tot 17%. Bovendien is het aantal optimisten groter dan het aantal pessimisten. Pers. verw. 3e kw. Pers. 2e kw. Pers. 1e kw. Winst 2e kw. Winst 1e kw. Investeringen verw. 4,1% 17,1% 11,9% 5,9% 4,1% 20,8% 61,5% 64,1% 29,0% 85,5% 79,1% 76,2% 50,2% 32,6% 31,8% 10,4% 3,8% 11,9% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 37 van 45

38 6.8 Bouwnijverheid Productie staat onder druk in bouw Figuur 49: Productie in de bouw KvK Brabant en Nederland In de bouw overheerst nog altijd de negatieve stemming. Driekwart van de bedrijven in het Kamergebied Brabant geeft aan dat de productie gelijk is gebleven ten opzichte van een kwartaal eerder. Krap 20% rapporteert een productiedaling. Bouw KvK Br. (verw. 3e kw. ) Bouw KvK Br. 2e kw. 11,7% 5,7% 49,4% 74,5% 38,9% 19,8% De verwachtingen voor het derde kwartaal van 2009 zijn gemengd; alhoewel het aandeel bedrijven dat een toename van de productie verwacht toeneemt, stijgt ook het aantal bedrijven dat een productiedaling voorziet fors. Bouw NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 14,0% 11,7% 59,3% 51,9% 26,7% 36,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Economisch klimaat bouw uiterst negatief Figuur 50: Overzicht indicator economisch klimaat in de bouw Bouwbedrijven in het werkgebied van KvK Brabant zijn allerminst te spreken over het economisch klimaat in hun sector. Maar liefst 69% van de ondernemers geeft aan dat het economisch klimaat een verslechtering heeft ondergaan in het tweede kwartaal. Opvallend is bovendien dat geen enkel bedrijf van mening is dat het klimaat is verbeterd. Het economisch klimaat in de bouw is duidelijk negatiever dan voor het totale bedrijfsleven in de regio. Bouw KvK Br. (verw. 3e kw. ) Bouw KvK Br. 2e kw. Bouw NL 2e kw. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. 2,8% 36,5% 60,7% 31,4% 68,6% 1,8% 32,7% 65,5% 3,0% 49,0% 38,0% Hoewel de verwachtingen voor komend kwartaal iets positiever zijn, is er zeker geen reden voor enthousiasme. 0% 20% 40% 60% 80% 100 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 38 van 45

39 Omzet bouw neemt vaker af dan toe Figuur 51: Omzet in de bouw KvK Brabant en Nederland Van de bouwbedrijven in Brabant geeft 13% aan dat de omzet over het tweede kwartaal van 2009 is toegenomen. Krap 23% meldt een afname van de omzet. Daarmee scoort de Brabantse bouwnijverheid iets beter dan het landelijk gemiddelde. Omzet Bouw verw. 3e kw. Omzet Bouw NL verw. 3e kw. 13,2% 14,0% 49,8% 49,5% 37,0% 36,5% In het derde kwartaal verslechtert de omzetpositie van de Brabantse bouwnijverheid naar verwachting. Omzet Bouw KvK Br. 2e kw. 13,2% 64,0% 22,8% Omzet Bouw NL 2e kw. 16,5% 55,9% 27,6% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Investeringen en personeelssterkte op bijzonder laag pitje Figuur 52: Personeel, winst en investeringen in de bouw, KvK Brabant De verwachte investeringen over 2009 zijn bijzonder laag; slechts 2% van de bouwbedrijven in het Kamergebied Brabant verwacht meer te investeren dan vorig jaar. Pers. verw. 3e kw. 2,8% 65,2% 32,0% Niet verbazingwekkend staat de winstgevendheid van bouwbedrijven op dit moment zwaar onder druk. Ruim 11% van de bedrijven meldt een toename, 29% heeft te kampen met een daling van de winst. Pers. 2e kw. Winst 2e kw. 3,3% 11,2% 70,5% 59,6% 26,2% 29,2% Het merendeel van de bedrijven in de bouw heeft in het tweede kwartaal van 2009 de personeelsomvang constant weten te houden, wat al een hele prestatie is in de huidige economische situatie. Toch is nog bij een kwart van de bedrijven gesneden in het personeelsbestand. Investeringen verw. 1,8% 37,8% 60,4% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 39 van 45

40 7. Extra vragen: Economische crisis Naast de reguliere vragen over de conjunctuur wordt elk kwartaal in de COEN-enquête een aantal extra vragen gesteld. Net als vorig kwartaal hadden deze vragen dit kwartaal betrekking op de effecten van de kredietcrisis en de maatregelen die bedrijven hebben genomen om deze crisis het hoofd te bieden. De kredietcrisis is inmiddels uitgegroeid tot een economische crisis. De resultaten zijn uitgewerkt op het niveau van Nederland, het werkgebied van KvK Brabant en de deelregio s Zuidoost-, Noordoost-, en Midden-Brabant. Daarnaast zijn de resultaten weergegeven voor de diverse sectoren. Figuur 49: Effecten economische crisis Nederland en KvK Brabant Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld % bedrijfsleven NL 2e kw. % bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. % bedrijfsleven NL 1e kw. % bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. Effecten economische crisis lijken langzaam af te nemen De effecten van de economische crisis op bedrijven in het werkgebied van KvK Brabant lijken enigszins af te zwakken. Het aandeel bedrijven dat aangeeft geen van de genoemde gevolgen van de crisis te ondervinden, is toegenomen ten opzichte van vorig kwartaal. Het grootste obstakel voor bedrijven vormt nog steeds het minder gemakkelijk kunnen aantrekken van krediet door de opgedroogde kredietverstrekking en strengere voorwaarden bij financiële instellingen. Daarnaast melden meer bedrijven het lopen van extra debiteurenrisico, o.a. doordat bedrijven dit risico niet langer verzekerd krijgen (tegen aanvaardbare tarieven). Wel dient aangetekend te worden dat het karakter van de effecten van de crisis waarschijnlijk verandert in de loop der tijd. Bovenstaande effecten hebben vooral betrekking op financiële aspecten. Doordat het financiële systeem langzaam maar zeker herstelt van de klap, nemen deze effecten af. Andere effecten, zoals die voor de omvang van het personeelsbestand, werken daarentegen nog langer door. Pagina 40 van 45

41 Figuur 50: Effecten economische crisis KvK gebied Brabant naar sector Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Horeca Transport Zakelijke diensten Landbouw Bouw lijdt fors onder economische crisis De gevolgen van de economische crisis laten zich vooral voelen in de bouwnijverheid. Het moeilijker kunnen verkrijgen van financiën wordt daarbij als grootste knelpunt ervaren door bouwbedrijven. Ook de conjunctuurgevoelige sectoren industrie en transport worden hard getroffen. De landbouw en daarnaast de consumentgerichte branches detailhandel en horeca lijken het minste last te ondervinden van de economische crisis. In de transportbranche wordt het lopen van extra debiteurenrisico als grootste obstakel genoemd. Pagina 41 van 45

42 Figuur 51: Effecten economische crisis naar deelregio Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Bedrijfsleven Zuidoost-Brabant ondervindt andersoortige problemen als gevolg van crisis dan in andere regio s Bedrijven in Zuidoost-Brabant lijken relatief gezien het minste last te ondervinden van de economische crisis, tenminste op basis van genoemde effecten. Het bedrijfsleven in Midden- en Noordoost-Brabant blijkt vooral problemen te hebben met het verwerven van krediet. In Zuidoost-Brabant wordt dit probleem aanzienlijk minder vaak als probleem aangemerkt. Bedrijven in Zuidoost-Brabant hebben wel relatief vaak te maken met een (forse) waardevermindering van hun beleggingen. Pagina 42 van 45

43 Figuur 52: Maatregelen economische teruggang Nederland en KvK gebied Brabant Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen % bedrijfsleven NL 2e kw. % bedrijfsleven KvK Br. 2e kw. Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen % bedrijfsleven NL 1e kw. % bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. Naast tijdelijk personeel wordt nu ook in toenemende mate permanent personeel afgestoten De gevolgen van de economische crisis voor de bedrijfsvoering van bedrijven in het Kamergebied Brabant nemen af. Het aandeel bedrijven dat maatregelen treft om de crisis zo goed mogelijk op te vangen en door te komen, is gedaald ten opzichte van een kwartaal eerder. Dit kan echter ook goed uitgelegd worden als de gedachte dat het merendeel van de bedrijven al in een vroegtijdig stadium de noodzakelijke aanpassingen / maatregelen heeft doorgevoerd, om de organisatie voor te bereiden op zwaar weer. Het nemen van andere maatregelen, zoals het kritisch kijken naar kosten, wordt het vaakst genoemd als maatregel en is tevens gegroeid ten opzichte van het vorige kwartaal. Interessant is om te zien dat er een verschuiving plaats lijkt te vinden van het afstoten van tijdelijk personeel naar meer permanent personeel. Wanneer het beperken van het tijdelijke personeelsbestand (uitzend- en oproepkrachten) onvoldoende blijkt, kiezen bedrijven voor meer drastische maatregelen. Pagina 43 van 45

44 Figuur 53: Maatregelen economische teruggang KvK gebied Brabant naar sector Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van uw productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Horeca Transport Zakelijke diensten Landbouw Meerderheid bouwbedrijven snijdt in personeelsbestand Er bestaat wezenlijk verschil tussen sectoren wat betreft de maatregelen die bedrijven in het werkgebied van KvK Brabant treffen als reactie op de economische crisis. Zo kiezen bouwbedrijven in de meeste gevallen voor het afstoten van tijdelijk personeel (en in mindere mate ook permanent personeel), terwijl horeca-ondernemingen vooral het uitstellen dan wel vertragen van investeringen noemen als maatregel. In de agrarische sector wordt relatief vaak gekozen voor het afstoten van tijdelijk personeel en het uitstellen van investeringen. Het treffen van andere maatregelen, zoals interne kostenbesparing, wordt sectorbreed gedaan, zij het in verschillende mate. Pagina 44 van 45

45 Figuur 54: Maatregelen economische teruggang KvK Brabant naar deelregio Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van uw productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabantse bedrijfsleven treft relatief vaak maatregelen om crisis door te komen In Midden-Brabant geeft relatief een klein deel van de ondervraagde bedrijven aan het niet nodig te vinden genoemde maatregelen te treffen om de economische crisis het hoofd te bieden. Dit betekent logischerwijs dat het overgrote deel van de bedrijven dit wel gedaan heeft. Met name het uitstellen van investeringen en het nemen van andere maatregelen (zoals interne kostenbesparing) zijn populair bij bedrijven in Midden-Brabant. Het afstoten van tijdelijk personeel wordt daarentegen minder vaak gebruikt. Dit kan echter deels verklaard worden door het vaker afstoten van permanent personeel. Bedrijven in Zuidoost-Brabant ondernemen relatief het minst vaak actie tijdens de huidige verslagperiode. Maatregelen omvatten vooral het afstoten van tijdelijk personeel, een instrument dat door een kwart van de Zuidoost- Brabantse bedrijven wordt toegepast. Ref: TH/ /9656 Pagina 45 van 45

Regionale resultaten voor de Kamer van Koophandel Brabant

Regionale resultaten voor de Kamer van Koophandel Brabant COEN, Conjunctuurenquête Nederland Q2, 2e kwartaal 29 Regionale resultaten voor de De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland samen met het

Nadere informatie

Regionale Highlights Kamer van Koophandel Brabant

Regionale Highlights Kamer van Koophandel Brabant COEN, Conjunctuurenquête Q3, 3e kwartaal 2 Regionale Highlights De ConjunctuurEnquête (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS),

Nadere informatie

Highlights COEN 4 e kwartaal 2010

Highlights COEN 4 e kwartaal 2010 Highlights COEN 4 e kwartaal 2 Bedrijfsleven optimistisch over 4 e kwartaal 2 Het ingezette economisch herstel heeft in het 2 e en 3 e kwartaal enigszins een pas op de plaats gemaakt, maar de uitkomsten

Nadere informatie

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Oost Nederland Groothandel Kwartaalcijfers Pagina 1 van 27

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Oost Nederland Groothandel Kwartaalcijfers Pagina 1 van 27 Inhoud Ontwikkeling aantal orders 2 Verwachting aantal orders 3 Verwachting aantal exportorders 4 Verwachting inkopen bij leveranciers 5 Oordeel orderpositie 6 Oordeel orderpositie buitenland 7 Oordeel

Nadere informatie

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Oost Nederland Vervoer, opslag en communicatie Kwartaalcijfers Pagina 1 van 26

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Oost Nederland Vervoer, opslag en communicatie Kwartaalcijfers Pagina 1 van 26 Inhoud Ontwikkeling productie 2 Verwachting productie 3 Oordeel productiecapaciteit 4 Ontwikkeling aantal orders 5 Verwachting aantal orders 6 Verwachting aantal exportorders 7 Oordeel orderpositie 8 Oordeel

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal 2015

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal 2015 Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 15 Ondernemers positiever over werkgelegenheid 16 Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het vierde

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 11 Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 3-5-11 :36 Economisch herstel zet door Horeca en detailhandel haken aan Na een lichte afzwakking in het eerste kwartaal

Nadere informatie

Bedrijfsleven optimistischer

Bedrijfsleven optimistischer Conjunctuurenquête Nederland tweede kwartaal 214: Bedrijfsleven optimistischer - Minder belemmeringen voor activiteiten - Ondernemers verwachten verbetering van economisch klimaat - Ondernemers minder

Nadere informatie

Vierde kwartaal 2013. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Limburg

Vierde kwartaal 2013. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Limburg Vierde kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal 2015. Bedrijfsleven onveranderd positief

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal 2015. Bedrijfsleven onveranderd positief Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 215 Bedrijfsleven onveranderd positief Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het tweede kwartaal 215.

Nadere informatie

Tweede kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland

Tweede kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland Tweede kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Saldo economisch klimaat. Q (verwacht) -39,8

Saldo economisch klimaat. Q (verwacht) -39,8 BEDRIJFSLEVEN TOTAAL 1. Bedrijfsleven eind 2008 in onzekerheid Het bedrijfsleven in het gebied van Kamer van Koophandel Den Haag heeft in het derde kwartaal van 2008 niet slecht gepresteerd, zeker niet

Nadere informatie

COEN in het kort. Inhoud rapport. Toelichting. Nederland. Herstel komt in zicht. Conjunctuurenquête Nederland I rapport vierde kwartaal 2014

COEN in het kort. Inhoud rapport. Toelichting. Nederland. Herstel komt in zicht. Conjunctuurenquête Nederland I rapport vierde kwartaal 2014 Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête (COEN) ondervraagt elk kwartaal ondernemers over onderwerpen

Nadere informatie

KvK-barometer provincie Utrecht

KvK-barometer provincie Utrecht KvK-barometer De economie in de blijft zwaar onder druk staan. Dit blijkt vooral uit het aantal bedrijven dat een verslechtering ziet van het economisch klimaat. Daarnaast verwachten meer ondernemers een

Nadere informatie

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Flevoland

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Flevoland Derde kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Vertrouwen bedrijfsleven neemt toe

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Vertrouwen bedrijfsleven neemt toe Conjunctuurenquête Nederland Derde kwartaal 215 Vertrouwen bedrijfsleven neemt toe Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het derde kwartaal 215.

Nadere informatie

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Nederland totaal

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Nederland totaal Derde kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland

Conjunctuurenquête Nederland Conjunctuurenquête Nederland Derde kwartaal 14 Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het derde kwartaal 14. De Conjunctuurenquête Nederland brengt

Nadere informatie

COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Tiende meting, 2 e kwartaal 2011

COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Tiende meting, 2 e kwartaal 2011 COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Tiende meting, 2 e kwartaal 211 Inhoudsopgave Samenvatting...2 BEDRIJFSLEVEN TOTAAL...3 Verbetering economisch klimaat zet door...3 Omzetverwachting positiever...4 Verwachting

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015 Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer : december 2 Zeeuwse ondernemers blijven gunstig gestemd Winstgevendheid bouwondernemers pas volgend jaar op peil Krapte aan personeel in sectoren ICT en

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal 2015. Vertrouwen ondernemers verder toegenomen

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal 2015. Vertrouwen ondernemers verder toegenomen Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 215 Vertrouwen ondernemers verder toegenomen Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het eerste kwartaal

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland

Conjunctuurenquête Nederland Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 14 Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het vierde kwartaal 14. De Conjunctuurenquête Nederland brengt

Nadere informatie

Derde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Gelderland

Derde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Gelderland Derde kwartaal 212 Conjunctuurenquête Nederland Conjunctuurenquête Nederland I rapport derde kwartaal 212 Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen

Nadere informatie

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal 2016

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal 2016 Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 16 Ondernemers beginnen positief aan 16 Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het eerste kwartaal

Nadere informatie

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Horeca, makelaardij en reisbranche Oost Nederland Kwartaalcijfers Pagina 1 van 18

Inhoud. KvK Oost Nederland - Kennis- en Adviescentrum COEN Horeca, makelaardij en reisbranche Oost Nederland Kwartaalcijfers Pagina 1 van 18 Inhoud Ontwikkeling aantal orders 2 Verwachting aantal orders 3 Verwachting inkopen bij leveranciers 4 Oordeel orderpositie 5 Ontwikkeling omzet 6 Verwachting omzet 7 Verkoopprijzen/tarieven 8 Productiebelemmeringen

Nadere informatie

Coen in het kort. Inhoud rapportage. Toelichting. Provincie Limburg. Negatief beeld bij alle indicatoren

Coen in het kort. Inhoud rapportage. Toelichting. Provincie Limburg. Negatief beeld bij alle indicatoren Conjunctuurenquête Nederland I rapport eerste kwartaal 212 Inhoud rapportage COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting Hoe staat het Nederlandse

Nadere informatie

Eerste kwartaal 2013. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Limburg

Eerste kwartaal 2013. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Limburg Eerste kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland

Conjunctuurenquête Nederland Nieuw: metingen op provinciaal niveau Conjunctuurenquête Nederland Rapport eerste kwartaal 212 Conjunctuurenquête Nederland I rapport eerste kwartaal 212 Inhoud rapportage COEN in het kort Economisch klimaat

Nadere informatie

Stemming onder ondernemers in het MKB

Stemming onder ondernemers in het MKB Stemming onder ondernemers in het MKB Vertrouwen van ondernemers in de economie weer toegenomen In het voorjaar van 2010 is het vertrouwen in de Nederlandse economie onder MKB-ondernemers flink toegenomen.

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Ondernemersvertrouwen voor derde kwartaal op rij gestegen

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Ondernemersvertrouwen voor derde kwartaal op rij gestegen Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 17 Ondernemersvertrouwen voor derde kwartaal op rij gestegen Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van

Nadere informatie

ONDERNEMERSVERTROUWEN MINDER HOOG. Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 2019

ONDERNEMERSVERTROUWEN MINDER HOOG. Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 2019 ONDERNEMERSVERTROUWEN MINDER HOOG Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 19 Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het eerste kwartaal 19.

Nadere informatie

Vierde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zuid-Holland

Vierde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zuid-Holland Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal 2017

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal 2017 Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 217 Verdere groei verwacht in 218 Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het vierde kwartaal 217. De

Nadere informatie

Crisismonitor. SSC / Onderzoek en Informatie. uitgave juni Wat is in Breda veranderd ten opzichte van crisismonitor van april?

Crisismonitor. SSC / Onderzoek en Informatie. uitgave juni Wat is in Breda veranderd ten opzichte van crisismonitor van april? SSC / Onderzoek en Informatie Crisismonitor uitgave juni Wat is in Breda veranderd ten opzichte van crisismonitor van april? stijgingstempo werkloosheid neemt toe, meer jongeren werkloos fors minder hypotheken

Nadere informatie

Economische crisis verbreedt en verdiept zich in het (Zuidwest-)Nederlandse bedrijfsleven

Economische crisis verbreedt en verdiept zich in het (Zuidwest-)Nederlandse bedrijfsleven Economische crisis verbreedt en verdiept zich in het (Zuidwest-)Nederlandse bedrijfsleven Tweede meting, 1 e kwartaal 29 Over COEN: De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek

Nadere informatie

rapportage Producentenvertrouwen kwartaal 1. Deze resultaten zijn tevens gepubliceerd in de tussenrapportage economische barometer (5 juni 2002)

rapportage Producentenvertrouwen kwartaal 1. Deze resultaten zijn tevens gepubliceerd in de tussenrapportage economische barometer (5 juni 2002) Rapportage producentenvertrouwen oktober/november 2002 Inleiding In de eerste Economische Barometer van Breda heeft de Hogeschool Brabant voor de eerste keer de resultaten gepresenteerd van haar onderzoek

Nadere informatie

PERSONEELSTEKORT BEDRIJVEN LOOPT VERDER OP. Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 2018

PERSONEELSTEKORT BEDRIJVEN LOOPT VERDER OP. Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 2018 PERSONEELSTEKORT BEDRIJVEN LOOPT VERDER OP Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 18 Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het vierde kwartaal

Nadere informatie

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Utrecht

Derde kwartaal Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Utrecht Derde kwartaal 2013 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 In deze rapportage van het UWV WERKbedrijf worden de actuele ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt kort toegelicht. Vanuit diverse bronnen

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal Ondernemersvertrouwen op hoogste niveau sinds crisis

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal Ondernemersvertrouwen op hoogste niveau sinds crisis Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 217 Ondernemersvertrouwen op hoogste niveau sinds crisis Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het

Nadere informatie

Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011

Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011 Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011 Verwachtingen in West-Nederland positiefst De productie van industriële bedrijven in Nederland groeide in april 2011 met 0,8% nauwelijks ten opzichte

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal Ondernemersvertrouwen op recordhoogte

Conjunctuurenquête Nederland. Eerste kwartaal Ondernemersvertrouwen op recordhoogte Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 18 Ondernemersvertrouwen op recordhoogte Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het eerste kwartaal

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Bedrijfsleven ervaart personeelstekort

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Bedrijfsleven ervaart personeelstekort Conjunctuurenquête Nederland Derde kwartaal 217 Bedrijfsleven ervaart personeelstekort Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het derde kwartaal

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Technologische industrie. november 2016

Conjunctuurenquête Technologische industrie. november 2016 Conjunctuurenquête Technologische industrie november 2016 Voorzichtige groei in onzekere markt Het CBS kwam vorige week donderdag naar buiten met het bericht dat de positieve stemming onder ondernemers

Nadere informatie

Herstel in de industrie zet door. Samenvatting. Totale industrie. Omzet stijgt. Eerste kwartaal 2014

Herstel in de industrie zet door. Samenvatting. Totale industrie. Omzet stijgt. Eerste kwartaal 2014 Eerste kwartaal 214 Herstel in de industrie zet door Samenvatting Totale industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Aardolie-, chemische, rubber- en kunststofproductenindustrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014 Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 214 Willemstad, Maart 214 Inleiding In juni 214 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) de bedrijven benaderd met vragenlijsten op Curaçao. Doel van deze

Nadere informatie

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog

Nadere informatie

FME Postbus AD Zoetermeer T E I HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête voorjaar 2016

FME Postbus AD Zoetermeer T E I  HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête voorjaar 2016 FME Postbus 190 2700 AD Zoetermeer T 079 353 11 00 E info@fme.nl I www.fme.nl HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête 2016 Algemeen Ondernemers in de technologische industrie hebben in 2015 een omzetgroei

Nadere informatie

Dienstensector houdt vertrouwen

Dienstensector houdt vertrouwen Stand van de Zakelijke Dienstverlening Dienstensector houdt vertrouwen Kasper Buiting Senior Sectoreconoom December 18 Inhoudsopgave pagina 1 Macro-economie: Eurozone en NL Voorlopende economische indicatoren

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Record aantal ondernemers verwacht toename personeel

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Record aantal ondernemers verwacht toename personeel Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 218 Record aantal ondernemers verwacht toename personeel Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Oplopend personeelstekort bij bedrijven

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Oplopend personeelstekort bij bedrijven Conjunctuurenquête Nederland Derde kwartaal 18 Oplopend personeelstekort bij bedrijven Voorwoord Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het derde kwartaal

Nadere informatie

HALFJAARLIJKS ONDERZOEK. Conjunctuurenquête najaar 2015

HALFJAARLIJKS ONDERZOEK. Conjunctuurenquête najaar 2015 HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête najaar 2015 Algemeen Ondernemers in de technologische industrie verwachten in 2015 een gemiddelde omzetgroei van 2½%. Dit is lager dan in het voorjaar, toen

Nadere informatie

Producentenvertrouwen Breda: De zomer overgeslagen?

Producentenvertrouwen Breda: De zomer overgeslagen? Producentenvertrouwen Breda: De zomer overgeslagen? Introductie Dit is verslag nummer 27 van de halfjaarlijkse enquête naar het producentenvertrouwen in Breda. In editie 26 werd de economische lente aangekondigd.

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding

Nadere informatie

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel

Nadere informatie

Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4

Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4 Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4 Economische prestaties Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen en regio FoodValley De economie van Centraal Gelderland Als gevolg van het aantrekken van de wereldhandel

Nadere informatie

Conjunctuurtest voorjaar 2012

Conjunctuurtest voorjaar 2012 Conjunctuurtest voorjaar 0 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 0 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag zonder bronvermelding

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 2014 Willemstad, april 15 Inhoud Inleiding... 2 Methodologie... 2 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen...3 Concurrentiepositie...5 Vertrouwen in de economie...5 Vertrouwen

Nadere informatie

CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE. Sterk voor u en onze branche EERSTE HELFT 2016

CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE. Sterk voor u en onze branche EERSTE HELFT 2016 CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE EERSTE HELFT 2016 Sterk voor u en onze branche EERSTE HELFT 2016 CONJUNCTUURMONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE Voorwoord CBM wil een goed en betrouwbaar

Nadere informatie

Analyseverslag Conjunctuurenquête Nederland over het 2 e kwartaal van 2012

Analyseverslag Conjunctuurenquête Nederland over het 2 e kwartaal van 2012 Volgens het Nederlandse bedrijfsleven: meer belemmeringen, winstgevendheid verslechterd en afname werkgelegenheid verwacht Analyseverslag Conjunctuurenquête Nederland over het 2 e kwartaal van 212 Bij

Nadere informatie

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. De sombere voorspellingen komen in het 2 e kwartaal uit!

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. De sombere voorspellingen komen in het 2 e kwartaal uit! Fedecom Economische Barometer De sombere voorspellingen komen in het 2 e kwartaal uit! De Fedecom Economische Barometer over het 2 e kwartaal van 2015 laat een verslechtering zien van de orderportefeuille

Nadere informatie

CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE. Sterk voor u en onze branche TWEEDE HELFT 2016

CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE. Sterk voor u en onze branche TWEEDE HELFT 2016 CONJUNCTUUR MONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE TWEEDE HELFT 2016 Sterk voor u en onze branche 2 CBM Conjunctuur Monitor 2016 TWEEDE HELFT 2016 CONJUNCTUURMONITOR INTERIEURBOUW EN MEUBELINDUSTRIE

Nadere informatie

Conjunctuurenquête voorjaar 2013

Conjunctuurenquête voorjaar 2013 Conjunctuurenquête voorjaar 2013 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 2013 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 2013 Alle rechten

Nadere informatie

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers Ad Grootenboer

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers Ad Grootenboer Monitor Bouwketen Daan Holtackers Ad Grootenboer V01 Rapport in opdracht van BNA, Bouwend Nederland, FOSAG, NLingenieurs en UNETO-VNI Juni 2011 Inhoudsopgave Inleiding 3 1 Algemeen 5 1.1 De conjunctuurontwikkeling

Nadere informatie

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers Monitor Bouwketen Daan Holtackers Rapport in opdracht van BNA, Bouwend Nederland, NLingenieurs en UNETO-VNI Juli 2014 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 3 1 Bouwkolom 5 1.1 Recente ontwikkelingen

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Ondernemers aanhoudend positief

Conjunctuurenquête Nederland. Derde kwartaal Ondernemers aanhoudend positief Conjunctuurenquête Nederland Derde kwartaal 16 Ondernemers aanhoudend positief Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het derde kwartaal 16. De

Nadere informatie

Productiegroei industrie afgenomen in derde kwartaal

Productiegroei industrie afgenomen in derde kwartaal Derde kwartaal 214 groei industrie afgenomen in derde kwartaal Industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Aardolie-, chemische, rubber- en kunststofproductenindustrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie

Nadere informatie

Kwartaalmonitor VHG 01

Kwartaalmonitor VHG 01 Kwartaalmonitor VHG 01 4 e kwartaal 2018 Aanvullend statistisch onderzoek voor VHG - Branchevereniging voor ondernemers in de groene sector VHG-leden boekten 7,8 procent meer omzet in het vierde kwartaal

Nadere informatie

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. Export herstelt zich, prijsdruk houdt aan.

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. Export herstelt zich, prijsdruk houdt aan. Fedecom Economische Barometer Export herstelt zich, prijsdruk houdt aan. De Fedecom Economische Barometer over het 4 e kwartaal van 2014 laat een duidelijke verbetering zien ten opzichte van het teleurstellende

Nadere informatie

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. Zowel de realisatie als de verwachtingen stellen teleur.

Fedecom Economische Barometer. Deelnemers Fedecom Economische Barometer. Zowel de realisatie als de verwachtingen stellen teleur. Fedecom Economische Barometer Zowel de realisatie als de verwachtingen stellen teleur. De Fedecom Economische Barometer over het 1 e kwartaal van 2015 laat een lichte verbetering zien voor de dealerbedrijven

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquête jaar 2017

Resultaten Conjunctuurenquête jaar 2017 Willemstad, april 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Investeringsbelemmeringen... 3 Vertrouwen in de economie... 4 Vertrouwen in de toekomst... 5 Perceptie investeringsklimaat... 6 Conjunctuurindex... 7

Nadere informatie

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.

Nadere informatie

Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010

Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010 FORUM Maart Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt 9-8e monitor: effecten van de economische crisis In steeg de totale werkloosheid in Nederland met % naar 26 duizend personen. Het werkloosheidspercentage

Nadere informatie

Minder sterke groei industrie in tweede kwartaal

Minder sterke groei industrie in tweede kwartaal Minder sterke groei industrie in tweede kwartaal Totale industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Aardolie-, chemische, rubber- en kunststofproductenindustrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie

Nadere informatie

Monitor Bouwketen. Najaar Marien Vrolijk

Monitor Bouwketen. Najaar Marien Vrolijk Monitor Bouwketen Najaar 2014 Marien Vrolijk 2 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 5 1 Bouwketen 6 1.1 Recente ontwikkelingen 6 1.2 Conjunctuur bouwketen 8 2 Architectenbureaus 10 3 Ingenieursbureaus

Nadere informatie

HALFJAARLIJKS ONDERZOEK. Conjunctuurenquête voorjaar 2015

HALFJAARLIJKS ONDERZOEK. Conjunctuurenquête voorjaar 2015 HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête voorjaar 2015 Samenvatting Uit de FME Conjunctuurenquête voorjaar 2015 wordt duidelijk dat veel bedrijven een gezonde uitgangspositie hebben om de uitdagingen

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal Positieve stemming ondernemers houdt aan

Conjunctuurenquête Nederland. Vierde kwartaal Positieve stemming ondernemers houdt aan Conjunctuurenquête Nederland Vierde kwartaal 16 Positieve stemming ondernemers houdt aan Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het vierde kwartaal

Nadere informatie

61e Ondernemerspanel. MKB-Nederland TNS NIPO

61e Ondernemerspanel. MKB-Nederland TNS NIPO 61e Ondernemerspanel MKB-Nederland TNS NIPO 61e Ondernemerspanel MKB-Nederland TNS NIPO Samenvatting van de resultaten van het 61 e panelonderzoek onder ondernemers in het midden- en kleinbedrijf door

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland

Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland Ondernemersvertrouwen en economische verwachtingen voor industrie wederom positief De lid bedrijven van FME zijn onverminderd positief over de groei

Nadere informatie

Het ondernemersvertrouwen stabiliseert in november

Het ondernemersvertrouwen stabiliseert in november 25--24 Links: NBB.Stat Algemene informatie Maandelijkse conjunctuurenquête bij de bedrijven - november 25 Het ondernemersvertrouwen stabiliseert in november Na de aanmerkelijke stijging in oktober, is

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2015 I

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2015 I ECONOMISCHE MONITOR EDE 2015 I In deze economische monitor vindt u cijfers over de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt van de gemeente Ede. Van de arbeidsmarkt zijn gegevens opgenomen van de tweede helft

Nadere informatie

Willemstad, mei Resultaten Conjunctuurenquête 2016

Willemstad, mei Resultaten Conjunctuurenquête 2016 Willemstad, mei 2017 Resultaten Conjunctuurenquête 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 5 1.1 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen... 5 1.2 Concurrentiepositie...

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquete 2018

Resultaten Conjuntuurenquete 2018 Resultaten Conjuntuurenquete 2018 Datum, maart 2019 Inleiding In november en december 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) ruim 500 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om op reguliere

Nadere informatie

M Starters en de markt. drs. A. Bruins drs. D. Snel

M Starters en de markt. drs. A. Bruins drs. D. Snel M201010 Starters en de markt drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2010 Starters en de markt Ondernemers die met een bedrijf zijn begonnen in de maanden voordat de economie in 2008 van groei omsloeg

Nadere informatie

M Na regen komt? De MKB-ondernemer als weerman van het economische klimaat. A. Ruis

M Na regen komt? De MKB-ondernemer als weerman van het economische klimaat. A. Ruis M200814 Na regen komt? De MKB-ondernemer als weerman van het economische klimaat A. Ruis Zoetermeer, december 2008 Prognoses vanuit het MKB Ondernemers in het MKB zijn over het algemeen goed in staat

Nadere informatie

Afbrokkeling van het ondernemersvertrouwen in augustus

Afbrokkeling van het ondernemersvertrouwen in augustus 26-8-24 Links: NBB.Stat Algemene informatie Maandelijkse conjunctuurenquête bij de bedrijven - augustus 26 Afbrokkeling van het ondernemersvertrouwen in augustus De conjunctuurbarometer van de Nationale

Nadere informatie

Bouwmaterialenvervoer

Bouwmaterialenvervoer 3 e kwartaal 2016 Zoetermeer, 7 december 2016 INHOUDSOPGAVE Hoger dan verwacht Een groot aantal bouwmaterialenvervoerders moet het in het afgelopen derde kwartaal onverwacht druk hebben gehad. Het niveau

Nadere informatie

Monitor Bouwketen. Voorjaar 2015. Marien Vrolijk

Monitor Bouwketen. Voorjaar 2015. Marien Vrolijk Monitor Bouwketen Voorjaar 2015 Marien Vrolijk 2 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 5 1 Bouwketen 6 1.1 Recente ontwikkelingen 6 1.2 Conjunctuur bouwketen 8 2 Architectenbureaus 10 3 Ingenieursbureaus

Nadere informatie

Graydon Kwartaalmonitor. incl Kwartaal 4

Graydon Kwartaalmonitor. incl Kwartaal 4 Graydon kwartaal monitor incl Kwartaal 4 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Per branche Overzicht Q2, Q3 en Q4 8 Starters per branche 9 Opheffingen per branche 1 Faillissementen per branche 11 Netto-Groei

Nadere informatie

Verder in deze editie:

Verder in deze editie: Economie Monitor Brabant Vierde kwartaal 4 Eurocrisis raakt ook de Brabantse economie De economie van Brabant krijgt in het laatste kwartaal van te maken met de gevolgen van de eurocrisis en dit is goed

Nadere informatie

Omzet daalt voor negende kwartaal op rij

Omzet daalt voor negende kwartaal op rij Derde kwartaal 216 daalt voor negende kwartaal op rij Industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Aardolie-, farmaceutische, chemische, rubber- en kunststofproductenindustrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden

Crisismonitor Drechtsteden Crisismonitor Januari 211 (cijfers t/m oktober 21) Hoe staan de er voor op de arbeidsmarkt en de woningmarkt? Dat leest u in deze zesde editie van de crisismonitor, die het OCD eens in de twee maanden

Nadere informatie

Thermometer economische crisis

Thermometer economische crisis 11 Thermometer economische crisis november 2013 afdeling Onderzoek - gemeente Utrecht Inleiding In deze elfde Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke

Nadere informatie

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers

Monitor Bouwketen. Daan Holtackers Monitor Bouwketen Daan Holtackers Rapport in opdracht van BNA, Bouwend Nederland, NLingenieurs en UNETO-VNI December 2013 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 3 1 Bouwkolom 5 1.1 Recente ontwikkelingen

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I Deze economische monitor gaat nader in op de ontwikkeling van de economie en arbeidsmarkt in Ede en de regio FoodValley met de focus op het tweede halfjaar van 20. Daarnaast

Nadere informatie

HISWA Conjunctuurenquête. 1 e kwartaal Amsterdam, 27 mei 2016 Jeroen van den Heuvel Sjoerd van Tilburg

HISWA Conjunctuurenquête. 1 e kwartaal Amsterdam, 27 mei 2016 Jeroen van den Heuvel Sjoerd van Tilburg HISWA Conjunctuurenquête 1 e kwartaal 2016 Amsterdam, 27 mei 2016 Jeroen van den Heuvel Sjoerd van Tilburg Inleiding Voor u ligt alweer de rapportage van het eerste kwartaal 2016. Het rapport geeft de

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland

Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland Conjunctuurenquête Technologische Industrie Nederland Groot tekort aan arbeidskrachten remt de groei van de technologische sector De Nederlandse industrie heeft in toenemende mate te maken met belemmeringen

Nadere informatie

Graydon Kwartaalmonitor. Kwartaal

Graydon Kwartaalmonitor. Kwartaal Graydon kwartaal monitor Kwartaal 3 216 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Overzicht per branche 6 Vergelijking Q1-216, Q2 216 en Starters per branche 7 Opheffingen per branche 8 Faillissementen per branche

Nadere informatie

Sectormonitor 2018-Q3

Sectormonitor 2018-Q3 Sectormonitor 2018-Q3 Ontwikkeling arbeidsmarkt transport & logistiek Sectorinstituut Transport en Logistiek December 2018 Inhoud Sectormonitor 2018-Q3 Arbeidsmarktindicatoren transport en logistiek 1

Nadere informatie