Het verdict. editoriaal

Transcriptie

1 editoriaal VERANTWOORDELUKE UITGEVER Julie Hendrickx, Statiestraat 179, 2600 Berchem HOOFDREDACTEUR Julie Hendrickx REDACTIE Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster, Ann De Meulemeester, Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert, Myriam Lemmens, Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega, Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon, Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren. REDACTIESECRETARIS Tom Van Hoye REDACTIEADRES VVBAD META Statiestraat 179, 2600 Berchem Tel Reageer op Twitter: #overmeta ADVERTENTIES Marc Engels LAY-OUT Marc Engels DRUK EVM META verschijnt 9x per jaar, niet in januari, juli en augustus. META is een uitgave van de VVBAD en is begrepen in het lidmaatschap, maar is ook verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie op ISSN X Het verdict Bruno Vermeeren Het verdict is gevallen. Een bibliotheekmedewerker of informatiebemiddelaar verdient een opleiding in het secundair onderwijs, een bibliotheek- of informatiedeskundige hoort een opleiding te krijgen in het hoger beroepsonderwijs. In het jargon: deze twee beroepskwalificaties zijn ingeschaald op niveaus 4 en 5, nadat eerder die voor bibliothecaris / informatiemanager ingeschaald werd op niveau 7 (masteropleiding). Vooral het advies van de inschalingscommissie dat de competenties van een bibliotheekdeskundige onderwezen kunnen worden in het hoger beroepsonderwijs, doet velen de wenkbrauwen fronsen. Die competenties omvatten immers naast projectcoördinatie en leidinggeven, onder meer ook het optimaliseren en het innoveren van de toegankelijkheid van het informatieaanbod. Opdrachten voor een bachelor, zou je verwachten. Maar wie zijn wij om het oordeel van de inschalingscommissie met onder meer deskundigen van de Boerenbond, Voka en Unizo in twijfel te trekken? De boodschap komt op het moment dat de Universiteit Antwerpen een einde maakt aan de post-academische vorming (PAVO) Informatie- en Bibliotheekwetenschap (IBW). Grote verontwaardiging vanuit de sector een petitie verzamelde op korte tijd 1700 handtekeningen mocht hieraan niet verhelpen. Terwijl de bibliotheken juist nu nood hebben aan mensen met kennis, overtuigingskracht en visie, aan leadership. De Vlaamse overheid laat de lokale openbare bibliotheken immers over aan de autonomie van steden en gemeenten. Aan de dorpspolitiek, zouden we in een boze bui kunnen stellen. Was het niet minister-president Geert Bourgeois die in een vorige leven vaststelde dat net de lokale besturen over te weinig bestuurskracht beschikken? Maar laat ons focussen op het goede nieuws. Door de inschaling kunnen de graduaatsopleidingen hun omvorming tot hoger beroepsonderwijs immers doorzetten. Ze zullen daarbij rekening moeten houden met de beroepskwalificaties die door de sector opgesteld werden. Daarmee hebben de bibliotheken voor het eerst een instrument in handen om erop toe te zien dat de opleidingen mensen afleveren met de juiste competenties. Die kans laten we toch niet liggen? Ook de hoop op een universitaire opleiding mogen we niet opgeven. Terwijl we alle mogelijke pistes onderzoeken, moeten we ook beseffen dat het einde van IBW ons de mogelijkheid biedt om na te denken over de inhoud van die nieuwe universitaire opleiding. Naast kerncompetenties rond informatiebeheer moeten vooral management en communicatie sterker aan bod komen. Die stelling werd ook verdedigd op het congres van onze Nederlandse zustervereniging KNVI in november. Tijd om ook eens over de grens te gaan kijken? Ondertussen start de VVBAD het traject op om te komen tot beroepskwalificaties voor de archiefsector. We zetten door! META

2 inhoud META 2014/9 Jaargang 90 - december 2014 vaste rubrieken 1 Editoriaal Het verdict 4 Nieuws 24 Signalement Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Gent 36 De Vraag Mag ik werken uit mijn collectie digitaliseren en verspreiden? Joris Deene 26 Etalage Vrijwilligers in het Archief en Museum voor het Vlaams leven te Brussel 27 Inzet An Renard 28 Over de schutting Public Libraries 2020 Gerd De Coster en Julie Hendrickx 31 Uitgepakt Wat zijn targets? Rony Vissers 34 Trend Archiefportalen 2.0 Gerd De Coster Na twee jaar lokale, krijgen we nu ook de provinciale en Vlaamse akbijl over ons heen. 35 Column Positief denken Margot Collet 35 Citaat 37 Het cijfer 37 Het plan 39 Kroniek Cycling for libraries: Montpellier Lyon Masaryk University Staff training 42 Toepassing 43 Recensies 44 Personalia 45 Zo gelezen Nicolas Janssen 46 Terugblik 47 Activiteiten 48 Uitzicht 2 META

3 inhoud In het voorjaar organiseerden de Universiteit Antwerpen en het onderzoeksbureau LMOV een grootschalige bevraging om licht te werpen op hoe gebruikers en niet-gebruikers van openbare bibliotheken in Vlaanderen en Brussel zich tot deze huizen verhouden en om hun gedrag, meningen en verwachtingen in kaart brengen. In het artikel van Ellen Loots en Annick Schramme vindt u de resultaten van dit onderzoek. Foto: Koen Broos interview 14 Er staat heel wat op stapel de volgende jaren Bart Beuten artikels Openbare Bibliotheken en hun publiek in 2014 Ellen Loots & Annick Schramme Van bibliotheek naar kenniscentrum, transitie in ruimte en platform Ann De Meulemeester Essay: Archiefbewaarder of informatiemanager? Bart Sas

4 nieuws Studenten overhandigen handtekeningen tegen stopzetting bibliotheekopleiding Studenten van de bibliotheekopleiding IBW aan de Universiteit Antwerpen verzamelden ruim 1700 handtekeningen tegen de stopzetting van hun opleiding. Ze overhandigden de petitie aan de Raad van Bestuur van de universiteit. Het succes van de petitie bewijst het grote protest binnen de bibliotheeksector tegen de beslissing van de Universiteit Antwerpen. Eerder al liet de beroepsvereniging VVBAD haar ongenoegen blijken in een brief aan de rector en de Raad van Bestuur van de universiteit. IBW vierde vorig jaar haar 30-jarig bestaan. De opleiding leverde jaarlijks een zestigtal goed opgeleide bibliothecarissen af. Hoewel de afgestudeerden de laatste jaren alleen nog een certificaat ontvingen en geen volwaardig diploma, vonden zij snel werk binnen de sector, nog een bewijs van de nood aan goed opgeleide universitaire medewerkers in de bibliotheeksector. IBW wordt binnen de sector hoog gewaardeerd. De VVBAD protesteert met klem tegen de plannen van de Universiteit Antwerpen. Als beroepsvereniging pleit de VVBAD al van bij haar ontstaan in 1921 voor kwaliteitsvolle bibliotheeken archiefopleidingen. Mede dankzij de inspanningen van onze vereniging erkende de Vlaamse regering recent nog de beroepskwalificatie Bibliothecaris/informatiemanager, de eerste die op niveau 7 (masterniveau) werd ingeschaald: een duidelijke bevestiging dat de sector nood heeft aan een volwaardige masteropleiding. De VVBAD was bijzonder verheugd dat de Universiteit Antwerpen nog dit voorjaar een traject opstartte om IBW uit te bouwen tot een volwaardige master, een proces waaraan de vereniging graag haar medewerking verleende. Nu blijkt dat niet alleen het traject stopgezet wordt, maar dat de hele opleiding verdwijnt en dat de medewerkers op straat gezet worden. Deze beslissing is onbegrijpelijk. IBW startte als een interuniversitaire opleiding. De VVBAD heeft dan ook aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad de vraag gesteld om een nieuwe interuniversitaire bibliotheek- en informatieopleiding op te starten. De VLIR doet bij de realisatie van haar projecten geregeld een beroep op de expertise van bibliothecarissen. De VVBAD rekent er dan ook op dat de Raad onder meer vanuit die ervaring de nood aan een bibliotheek- en informatieopleiding op universitair niveau erkent en ondersteunt. Bibliotheek Mol deelt boeken uit in station De bibliotheek lanceerde op woensdag 1 oktober een zogeheten zwerfbib. Zo vinden treinreizigers in de stationshal een grote kast met een honderdtal romans. Elke treinreiziger is vrij om zonder verdere registratie of kosten een boek te nemen en het te lezen op de trein. Eens uitgelezen plaatst hij of zij het boek terug zodat het opnieuw beschikbaar is voor andere reizigers. De zwerfbib werkt volledig op basis van vertrouwen. Zo telt de zwerfbib een totaal van 100 romans, waaronder ook actuele boeken van schrijvers zoals Pieter Aspe, Kristien Hemmerechts, Hakan Nesser, Peter Terrin, Tom Lanoye, De boeken krijgen stickers zodat ze duidelijk identificeerbaar zijn als boek van de zwerfbib. De bibliotheek volgt de werking van de zwerfbib nauwgezet op en vult aan wanneer nodig. Uitgelezen? Je moet het boek uiteraard niet tijdens één treinreis uitlezen. Je mag het gerust nadien meenemen naar huis. Als het uitgelezen is, plaats je het terug in de zwerfbib of breng je het binnen in de bibliotheek. Het idee ontstond in een werkgroepje van Vrienden van de bib, een groep enthousiaste vrijwilligers die mee nadenken over activiteiten van de bibliotheek en zo de bibliotheek weer meer zichtbaar maken in de gemeente. In plaats van dat de lezers naar de bibliotheek moeten komen, komt de bibliotheek nu naar de lezers. Bibliotheek Mol 4 META

5 nieuws Wetenschappers maken zich zorgen over Belgische wetenschapsinstellingen Immaterieelerfgoed.be in het nieuw Het platform voor immaterieel erfgoed werd in 2012 boven de doopvont gehouden. We schrijven november Twee jaar verder in de uitbouw van een immaterieel erfgoedbeleid en twee jaar ervaring rijker. Ervaring in het bieden van ondersteuning in erfgoedzorg, in borgen, in het uittekenen van een netwerk, in samenwerking. Die opgebouwde ervaring komt nu samen in het vernieuwd digitaal platform. Een frisse look, nieuwe folder, laagdrempelige invoermodule, verrijkt aanbod Download het Cijferboek Cultureel Erfgoed 2012 Het Cijferboek Cultureel Erfgoed is een initiatief van het steunpunt FARO en het agentschap Kunsten en Erfgoed. Met dit instrument wil men de evolutie van de (erkende) cultureel-erfgoedsector monitoren met betrouwbaar cijfermateriaal. Het tweede cijferboek behandelt de gegevens over het basisjaar Het eerste cijferboek behandelde de gegevens over Het samenvattend rapport over het Cijferboek Cultureel Erfgoed 2012 kunt u consulteren op de website van FARO: Meer dan 1600 wetenschappers uit binnen- en buitenland hebben in een petitie aan staatssecretaris voor wetenschapsbeleid Elke Sleurs hun bezorgdheid kenbaar gemaakt over de voorgenomen bezuinigingen op de federale wetenschapsinstellingen (Koninklijke Bibliotheek, Rijksarchief, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten ). Onder hen bevinden zich bekende hoogleraren uit Harvard, Princeton, Oxford en andere gerenommeerde Europese en Amerikaanse universiteiten. Uit de commentaren van vele ondertekenaars blijkt dat de Belgische collecties een groot aanzien genieten, ook in het buitenland. Hun ongerustheid wordt gevoed door het feit dat de drastische bezuinigingen niet gepaard lijken te gaan met een heldere visie over waar het met de federale wetenschappelijke instellingen naartoe moet. Dat nijpt des te meer omdat deze instellingen het door jarenlange onderfinanciering nu al moeilijk hebben om hun missie op een wijze in te vullen die de vergelijking met het buitenland kan doorstaan. Van in Kopenhagen tot de Verenigde Staten wijzen onderzoekers erop dat het grote wetenschappelijke en culturele belang van de Belgische collecties nochtans een optimale ontsluiting verdient. Draaiboek milieuzorg in het lokaal cultuurbeleid Het draaiboek vormt een praktische gids voor een bibliotheek of gemeenschapsof cultuurcentrum om aan de slag te gaan rond duurzaamheid en interne milieuzorg. Deze e-publicatie geeft een grondig overzicht van de instrumenten die in het kader van het project Groene Apen werden ontwikkeld samen met Ecolife en LOCUS. Het gaat van thematische achtergrondinformatie tot tips rond communicatie en boeiende good practices. Alle instrumenten zijn met en door de sector ontwikkeld. Wat biedt het draaiboek? Drie hoofdstukken: een verhaal over klassiekers en kansen, een beknopt stappenplan voor een milieuzorgtraject binnen de organisatie en een overzicht van inspirerende milieuzorgacties. Het draaiboek is een e-publicatie in pdf met tal van links naar websites, filmpjes en ander interessant materiaal. Geschikt voor tablet en desktop. Ook voor dit draaiboek is niet afdrukken de Groene Apen-boodschap! Je kan het draaiboek downloaden via de VVBAD-website: themas/management/duurzaamheid Ook nu de omvang van de bezuinigingen iets minder drastisch lijkt dan in eerste instantie was aangekondigd, blijft de vraag actueel naar de visie op wat in de toekomst de rol van erfgoedinstellingen moet zijn. De ondertekenaars van de petitie pleiten ervoor dat de staatssecretaris de voorgenomen bezuinigingen zou opschorten en eerst in overleg zou treden met alle belanghebbenden om een toekomstplan uit te werken dat van visie en ambitie getuigt. Zij zijn van mening dat daarbij de volgende principes voorop zouden moeten staan: een optimaal beheer en verdere digitalisering van de collecties, een vrijwaring van de wetenschappelijke slagkracht, en een grote aandacht voor de noden van onderzoek, onderwijs en van het brede publiek. Enkel op die manier, zo menen ze, kunnen de instellingen internationaal blijven meespelen en hun rol als ambassadeurs van het Belgische erfgoed vervullen. Johan Oosterman, Frank Willaert, Ingrid Falque, Bram Caers META

6 nieuws CO7 (CultuurOverleg Zeven) wint Vlaamse Cultuurprijs voor Cultureel Erfgoed Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz heeft de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Cultureel Erfgoed uitgereikt aan CO7 (CultuurOverleg Zeven). De jury looft CO7 voor de doordachte, integrale en geïntegreerde erfgoedwerking, die niet alleen het bredere lokale cultureel-erfgoedveld, maar alle cultureel-erfgoedconvenants in Vlaanderen kan inspireren. In 2004 ondertekende de Stad Ieper een cultureel-erfgoedconvenant met de Vlaamse overheid. Vijf jaar later koos ze er als eerste stad in Vlaanderen voor om haar lokale cultureel-erfgoedbeleid voort te zetten binnen CultuurOverleg Zeven. CO7 is het samenwerkingsverband tussen de gemeenten Heuvelland, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Mesen, Poperinge, Vleteren en Zonnebeke. Toen al bood CO7 onderdak aan een intergemeentelijke archeologische dienst en een regionale cultuurdienst. De integratie van de Ieperse erfgoedcel zorgde voor een interessante kruisbestuiving. Niet alleen de geïntegreerde cultureelerfgoedwerking, maar ook de integrale aanpak van de erfgoedcel, met aandacht voor alle aspecten van de zorg voor en ontsluiting van het cultureel erfgoed, is lovenswaardig. De brochure Hoe archiveren? Praktische gids voor het behoud en beheer van jouw archief of de onderzoeksgids Dagelijks leven in de zuidelijke Westhoek ( ) zijn hiervoor exemplarisch. Ook de bijdrage aan de intergemeentelijke depotwerking, in samenwerking met de Stad Ieper en de provincie West-Vlaanderen, wordt geprezen. Met het project WESTHOEK verbeeldt slaagde Erfgoedcel CO7 erin zichtbaarheid én draagvlak te creëren voor het lokale culturele erfgoed in de zuidelijke Westhoek. Niet altijd vanzelfsprekend in een regio waar, zeker nu, WOI erg veel aandacht krijgt. De interactieve erfgoedbank bevat particulier beeldmateriaal, opgespoord, bewaard en ontsloten door ruim honderd vrijwilligers. Mede door de enthousiaste inzet groeide rond dit bedreigde zwerfgoed een grote cultureel-erfgoedgemeenschap. CO7 zet ook andere digitale tools in om nieuwe doelgroepen te bereiken, bijv. een kortfilm over de vinkensport, een digitale versie van de Erfgoedhaltes en de erfgoedwidgets. Erasmushogeschool Brussel ontvangt bibliotheekcollectie Toerisme Vlaanderen Recent verhuisde de bibliotheekcollectie van Toerisme Vlaanderen naar het departement Management, Media & Maatschappij van de Erasmushogeschool Brussel (Campus Dansaert-Bloemenhof). Niet toevallig naar dit departement, want daar wordt de opleiding Toerisme- & Recreatiemanagement georganiseerd. Ongeveer 2300 volumes, hoofdzakelijk vakliteratuur, publicaties van internationale organisaties, onderzoeksrapporten en statistieken over toerisme en recreatie uit het Documentatiecentrum van Toerisme Vlaanderen worden voor een periode van ten minste 10 jaar in bewaring gegeven aan de Erasmushogeschool en krijgen op de campus een nieuwe thuis in het studielandschap. De voornamelijk wetenschappelijk georiënteerde collectie sluit naadloos aan bij de informatiebehoeften van studenten uit de professioneel gerichte bacheloropleidingen Toerisme- & Recreatiemanagement en Hotelmanagement die les volgen op de campus. Aangezien de EhB-campus in de Zespenningenstraat op wandelafstand ligt van Toerisme Vlaanderen, blijft de collectie ook voor hen vlot toegankelijk. Johan Poukens Belgische beiaardcultuur erkend door UNESCO Uit verschillende ingediende kandidaturen heeft UNESCO dit jaar slechts één programma geselecteerd als voorbeeldpraktijk voor de omgang met immaterieel cultureel erfgoed: de beiaardcultuur in België. Dat is een belangrijke internationale erkenning voor de Belgische beiaardiers en al wie zich inzet voor de beiaardcultuur in ons land. Het dossier vanuit België was het enige dat door de strenge selectieprocedure geraakte. De beiaard is ontstaan rond 1500 in de Zuidelijke Nederlanden en is het oudste muzikale massamedium uit de geschiedenis. Vandaag is de beiaard het grootste muziekinstrument ter wereld. De voorbije 100 jaar hebben beiaardiers en vele anderen die zich voor de beiaardcultuur inspannen dit unieke muzikale erfgoed steeds weten te vernieuwen. De Vlaamse Beiaardvereniging en de Association Campanaire Wallonne dragen onze beiaardcultuur. In Brussel werd in samenwerking met deze verenigingen de organisatie Tintinnabulum opgericht. De 71 gemeenten die een concertbeiaard bezitten spelen een centrale rol in de lokale beiaardwerking. Zij hebben in de meeste gevallen een stadsbeiaardier aangesteld. FARO (Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed) en de administraties van de Vlaamse en Franse ministeries van cultuur kwamen overeen om de erkenning als immaterieel cultureel erfgoed door de UNESCO na te streven. Die erkenning omvat zowel het beiaardrepertoire, de opleidingen, de concerttradities als de verhalen rond beiaardmuziek. UNESCO waardeert de jarenlange ervaringen en acties in België voor het doorgeven en ontwikkelen van de beiaardcultuur. De organisatie roemt ze als een voorbeeld voor erfgoedgemeenschappen overal ter wereld. De erkenning door UNESCO betekent een belangrijke morele opsteker voor de beiaardcultuur in ons land en een beloning voor de inzet van tientallen beiaardiers en beiaardliefhebbers in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Persbericht minister Gatz Vlaamse regering 6 META

7 nieuws Foto: 5e editie Cycling for Libraries fietst naar In september 2015 vindt al voor de 5e keer Cycling for Libraries plaats, de bibliotheekunconference op de fiets. Voor deze feesteditie trekken de organisatoren terug naar het hoge Noorden. De New Nordic tour zal via de fjorden van Oslo in Noorwegen langs de westkust van Zweden lopen tot in Aarhus, Denemarken, precies op tijd voor de conferentie Next Bibliotheek en de opening van Dokk1. Onderweg doen de fietsers een heleboel academische, publieke en speciale bibliotheken aan en bespreken ze verschillende bibliotheekkwesties. Iedereen die werkzaam is in een bibliotheek of op één of andere manier betrokken is bij het bibliotheekwezen is welkom om mee te fietsen. Meer informatie over de route en de mogelijkheid om te registreren volgen later. Brochure beschikbaar met auteurslezingen over WO I 2014 is het jaar dat we de Groote Oorlog herdenken. Dat kader besloot Auteurslezingen.be aan te grijpen voor de samenstelling van een interessante themabrochure die het brede literaire, educatieve en socioculturele veld wil inspireren om meer en ook soms minder bekende auteurs op de voorgrond te brengen. De brochure Verhalen uit niemandsland WO I in 25 lezingen presenteert 25 auteurs die WO I in hun lezing en boek(en) als thema uitwerken, elk vanuit hun eigen visie en genre. Ze hebben elk hun eigen kijk op oorlog, het land waar niemand wil wonen. Ze komen uit diverse windhoeken en vertalen hun literaire visie in verschillende genres: poëzie, proza, non-fictie of graphic novels. Met verve gidsen ze u door hun belevingswereld. Sinds een tweetal jaar subsidieert het Vlaams Fonds voor de Letteren auteurslezingen van meer dan 1000 Vlaamse en Nederlandse auteurs. Via de website kunnen bibliotheken subsidieaanvraag indienen als ondersteuning van de organisatie van auteurslezingen. En auteurs zelf kunnen een aanvraag indienen om op de erkende Auteurslijst te worden opgenomen. Voor meer informatie of een papieren exemplaar kunt u steeds terecht op de website Auteurslezingen.be of via het mailadres auteurslezingen@vfl.be. META

8 artikel Openbare Bibliotheken en hun publiek in 2014 Foto: Ivo Hendrikx. Ellen Loots & Annick Schramme, Universiteit Antwerpen In het voorjaar van 2014 organiseerden de Universiteit Antwerpen en het onderzoeksbureau LMOV (Lokaal Marktonderzoek Vlaanderen) een grootschalige bevraging om licht te werpen op hoe gebruikers en niet-gebruikers van openbare bibliotheken in Vlaanderen en Brussel zich tot deze huizen verhouden en om hun gedrag, meningen en verwachtingen in kaart brengen. Wat doen mensen in de bibliotheek (leden)? aandeel Iets gezocht en/of geleend 96,23% Iets gelezen of beluisterd 21,30% Een activiteit bijgewoond 17,12% Raad of advies gevraagd 14,20% Gebruik gemaakt van de computers Gebruik gemaakt van de kopieermachine 10,38% 5,22% Gestudeerd of gewerkt 4,13% Wifi gebruikt 3,52% Andere 1,95% Tabel 1: doelen van bibliotheekbezoek van leden (n=52802). Voor veel bibliotheken was het intussen tien jaar geleden dat vergelijkbare informatie ze inzicht bood in hun werking (o.a. Van Thielen, Glorieux, Moens, 2004). Intussen is de maatschappij geëvolueerd: de impact van de informatie- en communicatietechnologie is niet meer weg te denken, de diversiteit van de samenleving is nog verder toegenomen en het vrijetijdsaanbod is gegroeid. Bovendien heeft ondertussen een periode van economische crisis geleid tot ingrijpende besparingen op diverse beleidsniveaus. Maar liefst 153 steden en gemeenten namen deel aan het onderzoek en mensen (onder wie bibliotheekgebruikers) 1 vulden een geldig enquêteformulier in. Er werd gebruikt gemaakt van een gestandaardiseerde vragenlijst die weliswaar verschillende vertakkingen had naargelang het profiel van de respondent (bijv. lid of afhaker), en naargelang de aard van de bibliotheek en haar aanbod. De vragenlijsten werden online en op papier verspreid in en door de deelnemende gemeenten. 2 Vooraleer de vragenlijst werd opgesteld, werden focusgroepsgesprekken gehouden met verschillende betrokkenen uit het veld om inzicht te krijgen in trends, de noden van en uitdagingen voor bibliotheken. Hoewel het hoofddoel van de bevraging was om individuele bibliotheken (en cultuurcentra) inzicht te bieden in de bovengenoemde zaken, leidde de beschikbaarheid van geactualiseerde en nieuwe informatie tot vaststellingen op het Vlaamse niveau, waarvan er enkele in een verkennend en in hoofdzaak beschrijvend deelrapport opgenomen zijn. In dit artikel vatten we enkele bevindingen samen. Want ook al is de tevredenheid van bibliotheekleden en -bezoekers nog steeds hoog (o.a. Glorieux & Vandebroeck, 2005), toch stellen we vast dat bibliotheken voor een aantal belangrijke uitdagingen staan. 3 Lang leve het boek?! Naast het aanbieden van boeken organiseren bibliotheken verschillende activiteiten en diensten die bijdragen aan hun kerntaken van cultuurparticipatie, kennisontwikkeling en sociaal contact (Vallet, 2013). Het merendeel van de mensen komt nog steeds om iets te zoeken en/ of uit te lenen (96 procent van de leden). Velen lezen of beluisteren ook iets ter plaatse (21,3 procent). Opvallend is dat de bibliotheek een populaire plek blijft om te studeren of te werken (één op 20). Eén op de zes bibliotheekleden woont wel eens een activiteit bij die de bibliotheek organiseert (tabel 1). Wat lenen de bibliotheekleden dan vooral? Boeken zijn nog steeds het meest uitgeleende bibliotheekproduct. De bibliotheek wordt nog steeds gepercipieerd als een boekenhuis, en mensen 8 META

9 artikel verwachten die rol van een bibliotheek, ook jongeren (Van den Bossche, 2014). Na de boeken, volgen dvd s, stripverhalen en cd s als populaire producten. Collectieonderdelen die in mindere mate aanwezig zijn in de collectie, zoals luisterboeken, Daisy-boeken en games (BIOS, 2012), worden in mindere mate uitgeleend. Het merendeel van de respondenten wil nieuwe producttitels terugvinden (67 procent). Eén op drie vindt dat de bibliotheek daarnaast ook klassiekers moet aanbieden. Over de beschikbaarheid van nieuwe boeken en audiovisuele materialen is de tevredenheid van de bibliotheekgebruikers toegenomen in vergelijking met tien jaar geleden (Glorieux & Vandebroeck, 2005). Drie van de vier bezoekers zeggen telkens iets nieuw te vinden. Het lijkt er dus op dat bibliotheken op dit vlak inspanningen geleverd hebben. Het boekenaanbod in het algemeen, en daarnaast ook andere collectie-onderdelen, wordt zeer positief geëvalueerd (gemiddelde scores van 4 op 5). Het aankoopbeleid van openbare bibliotheken behelst echter meer dan beslissingen over titels. De verruiming van het bibliotheekaanbod met nieuwe productcategorieën is een trend die al enkele decennia aan de gang is. Hoewel de uitleningen van audiovisuele materialen al enkele jaren toenemen (VRIND, 2013), leiden we uit onze data af dat cd s een gevoelige terugval kennen in vergelijking met tien jaar geleden: in 2004 werd de cd-collectie van de bibliotheek nog benut door 42 procent van de gebruikers (Glorieux & Vandebroeck, 2005), terwijl dat aandeel nu gehalveerd is. 4 Verklaringen zijn niet ver te zoeken: muziek is vandaag veel gemakkelijker en goedkoper te verkrijgen online in vergelijking met een tiental jaar geleden. Tegenwoordig zijn digitale boeken in opmars, en het is niet verwonderlijk dat bibliotheken zich vragen stellen over de rol die ze kunnen opnemen in het aanbieden van deze nieuwe productcategorie. Aan de deelnemers aan de enquête (zowel gebruikers als niet-gebruikers) werd gevraagd of ze interesse hebben in een aanbod e-books vanuit de bibliotheek. Eén derde zegt van wel. Bijna de helft van de respondenten (46,5 procent) geeft aan van niet, en één op zes is onbeslist. De meerderheid loopt blijkbaar (nog) niet warm voor het idee. Negen op tien van de respondenten die nee antwoordden, zegt liever een fysiek boek te lezen. Bij vier op de tien mensen spelen ook praktische bezwaren: zij hebben geen tablet of e-reader. Een blik op afhakers De leden van een openbare bibliotheek zijn over het algemeen tevreden tot zeer tevreden over het aanbod en de dienstverlening van hun bibliotheek. Toch zijn er mensen die op een bepaald moment afhaken, en andere die nog nooit een bibliotheek bezochten. Ook deze afhakers en niet-gebruikers werden bevraagd. Wie komt er dan niet naar de bib? We stellen vast dat de bibliotheken slechts 20 procent zestigplussers bereikt, ook al maakt deze groep 30 procent van de Vlaamse bevolking uit. Ook al is dat een stijging van bijna 7 procent tegenover 10 jaar geleden (13,6 procent van de leden was toen meer dan 60 jaar, Glorieux & Vandebroeck, 2005), dan blijft dit toch een relatief laag cijfer. Terwijl de vergrijzing binnen de bibliotheek toeneemt, lijkt er aan de jonge kant van het spectrum minder instroom te zijn (17,7 procent is tussen 16 en 29; tien jaar geleden was dat nog 21,5 procent over de allerjongsten hebben we geen informatie). De leeftijdscategorie 30 t/m 44 jaar loopt terug in aantal in vergelijking met de vorige bevraging (van 36 procent van de leden in 2004 tot 30 procent in 2014). We krijgen dus de indruk dat een deel van de twintigers uit 2004 mogelijk is afgehaakt en dat ook mensen tussen hun 30e en 45e hun lidmaatschap nog stopzetten. Wanneer we kijken naar het profiel van de afhakers in onze dataset, zien we dat de gemiddelde leeftijd van die mensen vandaag 46 jaar is. 5 Kunnen we hiervoor een verklaring opwerpen? Loopbaanaspecten en De belangrijkste reden om af te haken is weliswaar de technologische vooruitgang. Top 10 redenen afhaken bibliotheek aantal Informatie nu online 22,45% Geen tijd 21,54% Nu thuis internet 18,50% Lees niet meer (zo vaak) 14,21% Liever kopen dan lenen 13,88% Andere bib 11,29% Uit mijn gedachten gegaan 9,64% Geen interesse meer in aanbod 6,63% Wegens de kinderen (vroeger wel, nu niet meer) 5,98% Download nu 5,89% Tabel 2: redenen voor afhaken bibliotheek (N=8416). META

10 artikel Top 10 voor de ideale bibliotheek Waarschuwing via of SMS wanneer materiaal moet teruggebracht worden Inleverbus (inleveren van materiaal buiten openingsuren) Tabel 3: top 10 ideale bibliotheek (n=73782). aandeel 44,70% 34,22% Langer mogen uitlenen 29,91% Een bibcafé 28,48% Een bibliotheekkaart voor alle Vlaamse bibliotheken 28,14% Gratis Wifi 16,57% e-books 13,29% Een zelfscanbalie 11,36% Gepersonaliseerde nieuwsbrief naar mijn interesses Meer lezingen, podium - activiteiten,... 10,56% 9,70% gezinsvorming zijn denkbare redenen. Eén op vijf van de afhakers binnen onze groep respondenten benoemt het tijdsaspect als reden waarom men niet langer komt. Uit de enquête leiden we voorts af dat lang niet alle afhakers hun leesbehoefte op een andere (snellere) manier stillen (bijv. door boeken te kopen of te downloaden), maar dat ze door tijdsgebrek minder gaan lezen. Bij een aantal afhakers kan bovendien een verschuiving in het cultuurparticipatiepatroon vastgesteld worden: in plaats van te lezen, doen ze eerder een avondje aan cultuur (podiumvoorstellingen). De belangrijkste reden om af te haken is weliswaar de technologische vooruitgang. In de top 10 van afhaakredenen zijn er drie die direct te maken hebben met internet en de beschikbaarheid van informatie: informatie is nu online beschikbaar (de koploper!), men heeft thuis internet, men downloadt zaken. Andere redenen hebben te maken met een verschuiving in interesses, of een voorkeur voor andere manieren om aan materiaal te geraken (kopen en downloads). Slechts 6 procent van de afhakende leden geeft aan dat dit door de kinderen komt, met wie ze vroeger wel naar de bibliotheek kwamen, en nu niet langer. Een bibliotheek kan haar leden dus om uiteenlopende redenen kwijtspelen, maar de rol van het internet als alternatieve informatiebron is niet te negeren. Verschillende van de redenen waarom iemand afhaakt, hebben minder te maken met de bibliotheek en haar dienstverlening wat ook afgeleid kan worden uit de hoge tevredenheid van leden en bezoekers, dan met iemands persoonsgebonden situatie (zoals tijd, gezinssituatie, etc.). Aangezien het terugwinnen van een verloren publiek moeilijker is dan het tevreden houden van de huidige klanten, werd naar de verlangens van die huidige klanten gepeild. Klantenbinding door comfortmaatregelen? Bij de vraag aan leden en bezoekers naar de wensen voor de toekomst, konden respondenten drie voorkeuren aanduiden uit een lijst met verschillende bibliotheekdiensten (tabel 3). De meerderheid koos voor comfortmaatregelen. Bijna de helft wil een waarschuwingssignaal op het moment dat het materiaal teruggebracht moet worden. Eén op drie wil de materialen buiten de openingstijden kunnen inleveren, en bijna net zoveel wil langer kunnen lenen. De antwoorden suggereren opnieuw dat mensen het druk hebben: ook zij die lid zijn, lijken te verlangen dat de bibliotheek rekening houdt met hun drukke agenda s. Pas op plaatsen vier en vijf zien we een bibliotheekcafé en een Vlaamse bibliotheekkaart. Waar een overkoepelende lidkaart tien jaar geleden goed was voor een positieve respons van 67,5 procent kiest nog één op de drie bibliotheekbezoekers daarvoor. 6 Mogelijk heeft (opnieuw) de toegenomen beschikbaarheid van (digitale) informatie de nood aan het meervoudig lidmaatschap vervangen. Het aanbieden van meer activiteiten staat slechts op de tiende plaats (10 procent). Afwijkingen op vijf bevolkingskenmerken Tot nog toe lag de focus van dit artikel vooral op afhakers, en op de leeftijdskenmerken van bibliotheekleden en -bezoekers. Er zijn echter nog andere sociodemografische kenmerken die bezoekers en niet-bezoekers van elkaar onderscheiden. Onze resultaten bevestigen wat al eerder naar boven kwam; de bibliotheekgebruiker in Vlaanderen wijkt af van de bevolking op (ten minste) vijf kenmerken: geslacht, geboorteplaats, opleiding, beroepssituatie en inkomen. In de bibliotheken zijn de vrouwen ruim oververtegenwoordigd ten opzichte van de mannen. Volgens onze survey zou niet minder dan 66 procent van de bibliotheekleden vrouw zijn, terwijl in de Vlaamse bevolking het aandeel vrouwen ongeveer gelijk is aan het aandeel mannen. Deze ongelijke verdeling was ook al merkbaar tien jaar geleden (Participatiesurvey, 2003). Een mogelijke maar wellicht enkel een gedeeltelijke verklaring daarvoor is dat vrouwen vaker lezen in vergelijking met mannen (Eurobarometer, 2002). Waarschijnlijk gaan zij ook eerder samen met de kinderen naar de bibliotheek dan dat mannen dat doen. Wat de geboorteplaats van de bibliotheekleden betreft, zijn mensen die niet 10 META

11 artikel in België geboren zijn, of van wie de ouders elders geboren werden, ondervertegenwoordigd in vergelijking met de Vlaamse bevolking. Van de inwoners van het Vlaams Gewest heeft 7 procent een buitenlandse nationaliteit. Dat is meer dan de 4,5 procent van de bibliotheekleden die buiten België geboren zijn. 7 De ongelijkheid in cultuurparticipatie op het vlak van opleidingsniveau werd eerder en ook elders vastgesteld (De Laet et al., 2011; VRIND, 2013; Aabo et al., 2010). Zelfs bibliotheken, die vaak verondersteld worden het meest laagdrempelig te zijn van het hele culturele aanbod, worden vooral bezocht door mensen met een hoog opleidingsniveau. Twee derden van de bibliotheekleden die onze enquête invulden, heeft minstens een diploma van het Hoger Onderwijs van het Korte Type. In vergelijking met de Vlaamse bevolking is dat een stevige vertekening: van de Vlamingen heeft één op drie dit diploma. In vergelijking met eerder onderzoek, is dit een toename: bibliotheekgebruikers lijken nog meer geletterd te zijn dan ze al waren. Eén op vier van de Vlamingen heeft hoogstens een diploma LSO. Van de bibliotheekleden is dat slechts één op de tien. Wanneer we naar de beroepssituatie van de bibliotheekbezoeker kijken, stellen we Op basis van onze resultaten kunnen we niet vaststellen dat de bibliotheek een cruciale rol speelt in het dichten van de digitale kloof. META

12 artikel bibliotheekgebruikers lijken nog meer geletterd te zijn dan ze al waren. vast dat een groot aandeel van de bibliotheekleden werkt als bediende of hoger bediende (60 procent). Bijna één op de vijf gebruikers is gepensioneerd; 6,3 procent is arbeider. Zelfstandigen en andere beroepen die niet in een vast dienstverband zijn, zijn zeer sterk ondervertegenwoordigd. Zo is 21 procent van de Vlaamse werkende bevolking ingeschreven als zelfstandige. 8 Van de Vlaamse werkende bibliotheekleden is slechts 8 procent zelfstandig. We hebben niet onderzocht welke oorzaken aan de basis hiervan liggen, maar tijdsgebrek en werkdruk zijn niet ondenkbaar. De werkloosheidsgraad in Vlaanderen en bij de bibliotheekleden is telkens 7 procent. De helft van de Vlaamse en Brusselse bibliotheekleden die wij bevroegen, rapporteert een persoonlijk maandelijks nettoloon tussen 1000 en 2000 euro. Bibliotheken worden traditioneel bezocht door gezinnen uit de middelste inkomensgroepen (Hemmeter, 2007). In eerder onderzoek kwam al naar voren dat de allerlaagste inkomens ondervertegenwoordigd zijn op de ledenpopulatie van de Vlaamse bibliotheken (De Laet et al., 2011). Ook de allerhoogste inkomens zijn minder vertegenwoordigd in de ledenpopulatie. Uit de internationale literatuur weten we dat verschillende inkomensgroepen verschillende motieven hebben voor een bibliotheekbezoek. Wanneer lagere inkomensgroepen al naar de bibliotheek gaan, is dat vooral wegens de ontmoetingsfunctie, en in mindere mate om te lezen of te lenen (Hemmeter, 2007; Aabo et al., 2010). Factoren zoals de kostprijs en mobiliteit spelen voor deze groepen een belangrijke rol. Maar niet enkel iemands economisch kapitaal komt in aanmerking als verklaringsfactor voor gebruik en niet-gebruik, ook factoren die te maken hebben met iemands cultureel kapitaal, zoals diploma s, vaardigheden en kennis, en vertrouwdheid met culturele codes (Bourdieu, 1984). Aangezien inkomen en opleidingsniveau gerelateerd zijn aan elkaar, zullen ook iemands economisch en cultureel kapitaal in verband staan met elkaar. Vervolgonderzoek kan uitwijzen waarom bepaalde groepen geen of minder gebruik maken van de bibliotheek als ontmoetingsplaats of uitleen- en informatiepunt. 9 Actuele uitdagingen? Openbare bibliotheken staan voor een aantal uitdagingen. Een eerste denkoefening heeft te maken met het publiek. In vergelijking met andere Europese landen is de participatie lager en gebeurt die door een beperkt deel van de samenleving. 10 We zien de leeftijd van het publiek opschuiven. Ook al wordt het aandeel oudere bezoekers (60+) groter, het blijft nog steeds proportioneel minder dan zijn aandeel in de bevolking. De aantrekkingskracht naar jongeren toe lijkt geleidelijk af te nemen. De meeste gebruikers en deelnemers zijn hoog opgeleid. Niet- Belgen en de laagste inkomens vinden we minder gauw terug in deze cultuurhuizen die toch in de eerste plaats bedoeld zijn om de cultuurparticipatie te verhogen en access to all vooropstellen (Hemmeter, 2007). Mensen die afhaken doen dit uit tijdsgebrek, en/of omdat ze hun informatiebehoeften nu op andere (digitale) manieren stillen. Een tweede uitdaging voor bibliotheken in hun rol als informatiepunt en ontmoetingsplaats heeft te maken met digitalisering en het bevorderen van de digitale participatie. De ICT-infrastructuur van de bibliotheek wordt vooral gebruikt voor opzoekingen in de catalogus (67 procent). Van de aanwezige technische faciliteiten wordt door de bezoekers (die geen lid zijn) relatief weinig gebruik gemaakt (Wifi door 4 procent en computers door 5 procent), wat ook al naar voren kwam uit eerder onderzoek (Glorieux et al., 2004). Op basis van onze resultaten kunnen we niet vaststellen dat de bibliotheek een cruciale rol speelt in het dichten van de digitale kloof (mediageletterdheid), een rol die ze volgens sommige beleidsmakers moet opnemen in de huidige, digitale maatschappij (Aabo, 2005). Zowel met betrekking tot het aanbod (e-books) als tot de dienstverlening (informatie en e-commerce) kunnen bibliotheken zich verder ontwikkelen, zonder daarbij uit het oog te verliezen dat niet iedereen op de digitale snelweg rijdt. Naast digitalisering (van collectieonderdelen en de dienstverlening) kan het bevorderen van de digitale participatie ook een maatschappelijk doel voor bibliotheken zijn. Een gebrekkige toegang tot informatie zou in onze digitale maatschappij kunnen leiden tot 12 META

13 artikel vormen van sociale ongelijkheid en uitsluiting. Zo werd tien jaar geleden de vrees uitgesproken voor een 2/3 maatschappij, waarin de meerderheid van de bevolking zich goed aanpast en de vaardigheden kan ontwikkelen die nodig zijn om mee te blijven met informatie, terwijl een minderheid niet mee kan (Aabo, 2005). Vandaag heeft 80 procent van de Vlaamse huishoudens een internetaansluiting (VRIND, 2012). Of dat dit betekent dat 80 procent van de bevolking mee is met de digitalisering van bepaalde aspecten van het maatschappelijk leven is de vraag. Een goede kosten-batenanalyse zou richtinggevend kunnen zijn voor de digitaliseringsinspanningen van de bibliotheken. Willen onze openbare bibliotheken een rol opnemen in het dichten van de digitale kloof en het bevorderen van de mediageletterdheid, zullen ze toch een inspanning moeten leveren om degenen die aan de andere kant van de kloof staan te bereiken. Voor meer resultaten en voor een inzicht in de aanpak kunt u het rapport nalezen. Loots, E., Schramme, S., Van der Auwera, S. (2014), Openbare bibliotheken en cultuur- en gemeenschapscentra: barometers voor de cultuurparticipatie. Antwerpen: Universiteit Antwerpen. Te downloaden op: UArapport2014. Referenties Aabo, S. (2005) The role and value of public libraries in the age of digital technologies. Journal of Librarianship and Information Science, Vol. 37, n 4, pp Aabo, S., Audunson, R. & Varheim, A. (2010) How do public libraries function as meeting places? Library & Information Science Research, Vol. 32, Issue 1, pp Bourdieu, P. (1984), Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts. De Laet, Glorieux & van Tienoven (2011), Privéconcert of open boek? Ongelijke toegang tot culturele centra en bibliotheken. In: J. Lievens & H. Waege (eds.) (2011), Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de Participatiesurvey 2009, Acco Academic, Leuven: Glorieux, I. & Vandebroeck, D. (2005) De bibliotheek, een huis vol meningen. Het bibliotheekgebruik van bezoekers in 165 bibliotheken. VCOB. Glorieux, I., Moens, M. & Van Thielen, L. (2004) De bibliotheek, een huis vol meningen bezoekers over 165 bibliotheken. Resultaten van het Vlaams gebruikersonderzoek voorgesteld in de BOZAR op 21 december, Brussel, 2004 (29 blz.). Hemmeter, J. (2007) Household use of public libraries and large bookstores, Library & Information Science Research, Volume 28, Issue 4, Winter 2006, Pages Vallet, N. (2013) Becoming partners in urban development. A case-study research on the strategic roles of Flemish and Dutch public libraries in the future development of cities. Library Management, Vol. 34, n 8/9, pp Van Thielen, L., Glorieux, I. & Moens, M. (2004) De bibliotheek, een huis vol meningen. Resultaten van het Vlaams gebruikersonderzoek in de bibliotheek van... Reeks van 167 deelrapporten. Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken, Brussel. Van den Bossche, V. (2014), Op zoek naar een blijvende verbintenis tussen jongeren en de openbare bibliotheek, Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Cultuurmanagement, Antwerpen: Universiteit Antwerpen Noten 1 De overige respondenten zijn gebruikers van cultuurcentra, niet-gebruikers of voormalige gebruikers van de bibliotheek. Onder de deelnemende gemeenten vallen de grote steden (Antwerpen, Gent en Brussel) en verschillende middelgrote steden en kleinere gemeenten. We verwachten niet dat de resultaten anders zouden zijn voor meer of andere deelnemende gemeenten. 2 De verspreiding van de vragenlijsten (en de link naar de online enquête) gebeurde op het gemeentelijke niveau. We kunnen niet uitsluiten dat er enige vorm van zelfselectie plaatsgevonden heeft. Meer informatie over de gebruikte methode is te vinden in het rapport. 3 In het onderzoek wordt een onderscheid gemaakt tussen leden en bezoekers (mensen die om een andere reden dan het ontlenen van materialen in de bibliotheek komen). Verder werden afhakers (voormalige leden) en niet-bezoekers bevraagd. 4 Dit zijn globale Vlaamse cijfers; deze uitkomst sluit niet uit dat deze trend niet voor iedere individuele bibliotheek opgaat. 5 We weten niet wanneer deze respondenten hun lidmaatschap stopgezet hebben. Dat kan verschillende jaren geleden zijn. 6 Glorieux et al., Mogelijk is de oorzaak van dit verschillend resultaat te wijten aan een andere vraagstelling; het zou ook kunnen (en is niet onwaarschijnlijk) dat de meningen veranderd zijn omdat de beschikbaarheid van informatie op 10 jaar tijd toegenomen is. 7 Strikt genomen zijn nationaliteit en geboorteplaats niet dezelfde parameters. Indien we ervan uitgaan dat het aantal inwoners van het Vlaamse Gewest dat buiten België geboren is, groter is dan het aantal inwoners met een buitenlandse nationaliteit, wordt het verschil tussen bibliotheekleden en leden van de Vlaamse bevolking alleen groter. 8 HERMREG-databank Onze bevraging peilde naar redenen waarom men de bibliotheek niet bezoekt. Voorlopig beschikken we enkel over de resultaten op gemeenteniveau, die aangeven waarom iemand niet naar de openbare bibliotheek van zijn/haar gemeente gaat. Aangezien bijna 40% van die respondenten aangeeft elders te gaan, reflecteren de voorlopige resultaten niet de redenen van niet-bezoekers in strikte zin. Dat kan een mogelijke verklaring zijn voor de relatief lage percentages op antwoordcategorieën zoals mobiliteit (5,3%), prijs (2,2%). Mogelijk zijn er verbanden tussen socio-demografische kenmerken en de antwoordcategorieën ik lees niet (15,5%) en andere reden (9,2%). 10 Bron: Eurobarometer META

14 Bart Beuten: Ik denk dat het zinvol is om iets nieuws te creëren

15 interview Interview: Kirsten Janssens en Julie Hendrickx Foto s: Stefan Tavernier Bart Beuten begon zijn carrière bij de Vereniging Vlaamse Provincies als stafmedewerker Cultuur toen het decreet Lokaal Cultuurbeleid net gestemd was. De kennis van het nieuwe bibliotheekbeleid en de ervaringen die hij daarna als interprovinciaal coördinator van het streekgericht bibliotheekbeleid en later als teamverantwoordelijke samenwerkingsprojecten bij het e-gov bedrijf VERA op deed met interbestuurlijke trajecten zouden eerst als opdrachthouder digitale bibliotheek en nu als algemeen directeur van Bibnet en LOCUS nog van pas komen. Wat is jouw visie op de beleidsnota Cultuur en de impact daarvan op de sector? Die beleidsnota leest niet altijd even gemakkelijk. Het is een redelijk abstract werkstuk. Dat is ook logisch, het zijn de strategische contouren van een nieuw beleid voor een volledige legislatuur. In zo n nota mag je geen uitgewerkte trajecten of concrete acties verwachten. Wat me verder opvalt, is dat de nota voor het globale cultuurbeleid relatief veel continuïteit bevat. Gelukkig, een zekere mate van continuïteit in het beleid is goed. Als we daarentegen inzoomen op de openbare bibliotheken en het lokale cultuurbeleid dan valt daar wel een breuklijn waar te nemen: de middelen die naar het Gemeentefonds gaan, de verdere decentralisering van het lokale cultuurbeleid en de terugschroeving van de Vlaamse aansturing van het lokale cultuurbeleid. Alhoewel het me niet heeft verrast en deze keuzes in de lijn der verwachtingen lagen, zie ik belangrijke consequenties en risico s. De tijd dat de Vlaamse overheid de lokale besturen stimuleerde en hun beleid deels mee stuurde is voorbij. De consequenties van die beleidskeuze zijn groot. Voor onze sector impliceren ze hervormingen die ons de volgende jaren bezig zullen houden. Als je dan nog wat verder inzoomt, op het niveau van Bibnet en LOCUS, dan geeft de beleidsnota ons het fiat voor de versmelting tot een nieuwe eengemaakte organisatie. Ook hier alleen de contouren, er is nog niets haarfijn uitgewerkt. Een laatste belangrijke punt in de beleidsnota gaat over de rol van de provinciebesturen: dat de Vlaamse overheid bij het overdragen van de provinciale bevoegdheden in het kader van de digitale bibliotheek voor continuïteit zal zorgen zodanig dat de lokale besturen niet versnipperd moeten investeren in lokale bibliotheeksystemen. Ik leid daar dus uit af dat dat een opdracht is die Vlaanderen zal opnemen. En aangezien Bibnet en LOCUS de belangrijkste Vlaamse beleidsinstrumenten zijn om dat beleid vorm te geven, verwacht ik dat we hierin binnenkort een opdracht zullen krijgen. Er staat dus voor de sector en voor onze organisaties heel wat op stapel de volgende jaren. Je sprak over de risico s die bij de beleidskeuzes horen, kan je die concreter toelichten? Het grootste risico is dat de lokale besturen onder budgettaire druk overgaan tot een desinvestering in het lokale bibliotheekbeleid. De besparingsmonitor van de VVBAD wijst uit dat die trend al enige tijd bezig is. Doordat de Vlaamse overheid haar sterkste beleidsinstrumenten van sturing en kwaliteitswaarborging los laat, verdwijnt een eventuele tegenkracht en bestaat het risico dat die tendens verdergaat of nog versterkt. Wat was je reactie op de verschuiving van budgettaire middelen naar het Gemeentefonds? Als ik dat puur bestuurlijk bekijk dan is dit het logische sluitstuk van een beweging die al een hele tijd bezig is. Van een normerende centrale wetgeving naar het decreet Lokaal Cultuurbeleid dat die decentralisering deels al in gang trok door de verantwoordelijkheid voor het lokale cultuurbeleid en haar instellingen sterker bij de lokale besturen te leggen. In de vorige legislatuur is onder minister Schauvliege die beweging nog versterkt met de verschuiving van een aantal concrete opdrachten voor bibliotheken en provinciebesturen naar de methodiek van Vlaamse beleidsprioriteiten waar men op kan intekenen. Een kostbaar cultureel veld loopt nu een verhoogd risico op desinvestering. We mogen er volgens mij niet van uitgaan dat lokale besturen per definitie verder zullen besparen op het lokale cultuurbeleid en dat de lokale bibliotheekwerking uitgehold zal worden, maar we mogen ook niet naïef zijn. Op sommige plekken zal dit wel degelijk het geval zijn. En dat zal gevolgen hebben voor de burger: minder dienstverlening, maar ook minder professioneel, minder nabij, minder uitgebreid, Hoe kunnen we de kans en gevolgen beperken? Ik heb begrepen dat een oormerking van de middelen in het Gemeentefonds politiek alvast weinig haalbaar is. Spijtig. Laat ons dan zeker sterk inzetten op de opvolging van wat lokale besturen precies doen. Zodanig dat wanneer er een forse desinvestering of kwaliteitsverlies optreedt, dat we dat op zijn minst weten en dat Vlaanderen vanuit bovenlokaal perspectief kan bijsturen. Tegelijkertijd moeten we aanvaarden dat de budgettaire context is gewijzigd. We zullen met een stuk minder moeten werken en toch nog een maximaal maatschappelijk zinvolle werking ontplooien. Het zijn clichés, maar zoals alle goede clichés zit er veel waarheid in: we zullen creatiever en efficiënter moeten omgaan met de middelen en zoeken naar zinvolle keuzes in onze werking. We moeten niet de illusie hebben dat we even veel gaan kunnen doen met een pak minder middelen. Keuzes dringen zich dus op. Dit zal voor de sector een moeilijke zoektocht zijn. Dat is dan ineens ook een duidelijke ambitie voor onze nieuwe organisatie. We willen bij het aanpakken van al deze uitdagingen mee het verschil maken. De verwachting is dat, eens alle middelen overgedragen worden naar het Gemeentefonds, het decreet zijn primaire sturende kracht zal verliezen. Welk instrument heeft de Vlaamse overheid dan nog om het lokale cultuurbeleid mee te ondersteunen of vorm te geven? Onze nieuwe organisatie kan hier een belangrijke bijdrage leveren aan de vernieuwde relatie tussen Vlaanderen en de lokale besturen. We worden daarbij META

16 interview extra uitgedaagd om voldoende meerwaarde met onze werking te genereren zodat de sector er effectief een substantiële stap mee vooruit is. De beleidsnota legt inderdaad een belangrijke rol weg voor Bibnet en LOCUS als nieuwe organisatie. Die organisatie zou er moeten toe bijdragen dat het lokaal cultuurbeleid sectoroverschrijdend en met een hoge maatschappelijke relevantie zijn betekenis kan herdefiniëren en versterken. Gelet op generiek taalgebruik, wat betekent deze zin eigenlijk? We lezen dit als een fiat van de minister en een vertrouwen in de ambitie die onze beide besturen formuleerden om te versmelten tot één organisatie om zinvoller, sterker en slagkrachtiger te kunnen werken voor het lokaal cultuurbeleid dat door een gewijzigde bestuurlijke context zijn rol en invulling moet herdenken. De beleidsnota geeft de grote lijnen aan. Het is in de komende weken en maanden aan alle betrokkenen om die verder vorm te geven. Als we onze nieuwe organisatie verder invullen, moeten we volgens mij rekening houden met drie belangrijke elementen. die het ondersteuningsproces integraal kan vorm geven: visieontwikkeling en inspiratie bieden rond bredere beleidskaders en -doelstellingen, vertalen van maatschappelijke noden en lokale beleidsprioriteiten naar een sterk instrumentarium en de lokale spelers ondersteunen bij de implementatie ervan en het bijhorende leerproces. De kracht van de nieuwe organisatie ligt dus duidelijk in de complementariteit van de sterktes van beide individuele organisaties. Eén plus één is hier drie. Op dit moment klinkt dit allemaal nog redelijk abstract. De oefening voor de komende weken en maanden zal zijn om dit te gaan vertalen. Wat betekent dit voor de concrete werking? Welke projecten gaan we doen? Wat deden we daarvoor en gaan we dat nog doen? Gaan we dingen anders doen? Welke nieuwe dingen gaan we doen en hoe gaan we die organiseren? Met welke prioriteiten? En met welke centen daartegenover? We willen vanzelfsprekend de valeurs van het verleden maximaal behouden. Maar we moeten ze wel evalueren in het licht van de nieuwe context en opdracht. Om te beginnen zijn het lokale cultuurbeleid, bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra al lang niet meer de verkokerde instellingen die ze zoveel jaar geleden waren. De deuren staan open voor partnerships met andere actoren en voor dwarsverbanden met andere lokale instanties. De manier waarop de Vlaamse bovenbouw gestructureerd is, is meer verkokerd dan Ik heb het nu vooral gehad over de procesmatige integrale aanpak en strategische complementariteit tussen beide organisaties. Een ander belangrijk accent dat de beleidsnota aanbrengt, is een focus op de digitale uitdagingen. Voor mij vallen de digitale uitdagingen niet samen met digitalisering. En al helemaal niet met bits en bytes en computers, het is veel meer dan De verandering waar we voor staan is fundamenteel maar we willen en kunnen daarna niet voor eeuwig hetzelfde doen. het lokale veld. En dat is meer en meer een mismatch aan het worden. We moeten in onze nieuwe organisatie dus een integrale blik en aanpak hanteren. Een tweede vaststelling zijn de besparingen overal. We hebben zelf ook recent de opdracht gekregen om te besparen, tien procent bij Bibnet, zes procent bij LOCUS. Zoiets dwingt om kritischer naar de eigen werking te kijken, op zoek te gaan naar de kerntaken en na te denken over efficiëntieoefeningen. En een derde vaststelling heeft te maken met een sterktezwakte-analyse van Bibnet en LOCUS. Bibnet is een sterk instrumenteel georiënteerde organisatie. Bibnet ontwikkelt hoog kwalitatieve digitale diensten en producten en levert ze aan lokale besturen. De rol van Bibnet is eerder beperkt eens het instrument opgeleverd is. We constateren echter dat veel bibliotheken onvoldoende uitgerust zijn om op eigen kracht zinvol aan de slag te gaan met het ontwikkelde instrumentarium. Ze hebben nood aan extra ondersteuning en begeleiding. Bovendien sluiten de generiek vormgegeven Bibnet instrumenten niet altijd even goed aan op de lokale beleidsdoelstellingen en partnerships. Ze volgen vooral een centrale logica. De analyse van LOCUS is van een andere aard. LOCUS heeft een sterke ervaring en expertise en veel meer voeling op vlak van het bredere beleidskader en de lokale toepassingen ervan. LOCUS is echter minder bedreven in het ontwikkelen van een ondersteunend instrumentarium om die beleidsvisies en doelstellingen lokaal te helpen implementeren. Het valt in deze analyse op dat beide organisaties een groot potentieel voor een complementaire werking hebben. Dit sterkt ons in de overtuiging dat het een zinvolle beweging is om Bibnet en LOCUS in elkaar te schuiven. De combinatie van Bibnet en LOCUS geeft een nieuwe organisatie dat. Het gaat om te beginnen over allerlei nieuwe mogelijkheden voor cultuurbeleving en dienstverlening die door de hedendaagse technologie worden mogelijk gemaakt: sneller, 24 op 7, verrijkt, op maat en on demand, interactief, geïntegreerd in andere omgevingen, Uiteraard gaat het in belangrijke mate ook om echte digitalisering: analoge content die gedigitaliseerd wordt, boeken die e-boeken worden, voorstellingen in cultuurcentra die je online presenteert,... Het heeft ten slotte ook te maken met een zorg voor mensen die niet helemaal mee zijn met de digitale mogelijkheden en dreigen uit de boot te vallen: inzetten op e-inclusie en het bevorderen van informatievaardigheden en digitale geletterdheid. Tot nu toe sprak je over Bibnet en LOCUS en de beoogde complementariteit in de nieuwe organisatie. Gaan jullie je profileren als een nieuwe organisatie met een nieuwe naam? Er is nog geen kant en klaar plan. Maar ik denk dat het zinvol is om iets nieuws te creëren. Het mag geen optelsom zijn van twee bestaande organisaties met enkel een nieuwe strik rond. Hoe we de nieuwe organisatie precies gaan vormgeven, daarvoor is dialoog met het lokale veld onmisbaar. Die dialoog willen we trouwens ook opvoeren voor heel onze werking. De methodiek waar we al een tijd mee spelen, is die van het experiment. Het is moeilijk om de juiste, relevante en lokaal inzetbare dingen te ontwikkelen vanuit Brussel zonder daadwerkelijk ook in de lokale praktijk te stappen tijdens het ontwikkelproces. Door mensen een keer op een vergadering te bevragen, los je dat niet op. Om te vermijden dat er een kloof ontstaat tussen wat er op Vlaams niveau ontwikkeld en gedaan wordt en wat er op lokaal niveau leeft, kunnen we misschien op een aantal plekken een experiment starten en in samenspraak met de bibliotheek of het centrum het hele traject samen afleggen: wat willen we 16 META

17 interview bereiken, welk instrument is daarvoor nodig en hoe kunnen we daar precies dan zinvolle dingen mee doen? Bij deze aanpak moeten we dan wel steeds de ambitie hebben om na het lokale leerproces het integrale instrumentarium op te schalen zodat het door meerdere bibliotheken of centra kan toegepast worden. Bij de opschaling mogen we geen eenheidsworst nastreven, maar in de mate van het mogelijke voorzien in ruimte voor diversiteit, zodat er een maximale aansluiting is op de grote variëteit van lokale bibliotheekwerkingen en accenten.. Hoe reageerde de sector eigenlijk op het fusioneren van Bibnet en LOCUS? Het waren de twee raden van bestuur, waarin verschillende bibliothecarissen zitten, die aanvoelden dat het zinvol zou zijn om beide organisatie samen te brengen. Ook de beide teams voelden deze noodzaak aan. De Vlaamse administratie steunde deze intentie en nu heeft ook de minister deze ambitie opgenomen in zijn beleidsnota. Dat is de fase waar we nu in zitten. De sector inlichten over de contouren van de nieuwe organisatie is de volgende stap, snel gevolgd door een traject om de verschillende sectoren nauwgezet te consulteren bij het verder invullen van onze doelstellingen en projecten. Maar we mogen ons niet beperken tot onze primaire sectoren: bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra. Het lijkt me zeer zinvol om ook eens gaan luisteren bij de erfgoedsector, onderwijs, Waar zien zij mogelijke samenwerkingsprojecten met bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra? Hoe zien zij ons als nieuwe organisatie daarbij een zinvolle rol invullen en hoe kunnen we elkaar versterken? Wanneer zou de nieuwe organisatie een feit moeten zijn? We mikken op het najaar van Na de volgende zomer willen we feitelijk een nieuwe organisatie zijn. Misschien is dat dan nog niet juridisch helemaal rond, maar dat geeft niet. Bibnet en LOCUS zijn decretaal erkende en gesubsidieerde organisaties. De timing van de decreetwijziging die nodig is voor de ondersteuning van de nieuwe organisatie is afhankelijk van verschillende zaken. Dat hebben we minder in de hand. De volgende zomer dus. Dat betekent dat we een relatief kort veranderingstraject hebben. Daar is bewust voor gekozen om veranderingsmoeheid te vermijden en om zo snel mogelijk uit de startblokken te schieten. De horizon mag niet te ver liggen. Een stevige korte inspanning dus en dan is de meest ingrijpende verandering achter de rug. Dat betekent echter niet dat we dan nooit meer zullen moeten veranderen. Integendeel, de nieuwe organisatie wil zeer dicht werken op de maatschappelijke noden en zal zich dus constant moeten aanpassen aan nieuwe uitdagingen. De verandering waar we voor staan is fundamenteel, maar we willen en kunnen daarna niet voor eeuwig hetzelfde doen. Uit de oefening van de komende maanden zal blijken of we voldoende fit zijn om zo n flexibele, wendbare organisatie te zijn. Hoe reageerden de medewerkers? Het hing natuurlijk al een tijd in de lucht. Je hebt mensen die heel deze verandering zeer snel als een deel van zichzelf maken en onmiddellijk naar uitdagingen beginnen te zoeken. Anderen zijn wat terughoudender. Het belangrijkste is dat iedereen er de voordelen en de logica van ziet. In afwachting van de goedkeuring in de beleidsnota van de minister zochten beide teams alvast spontaan toenadering tot elkaar. Momenteel denken beide teams na over hoe we binnenkort fysiek gaan samen zitten. Dat dit met enthousiasme door mensen uit beide organisaties voorbereid wordt, is voor mij een bewijs dat er goesting is om werk te maken van de versmelting van beide organisaties, werkingen en teams. Door de fusie zal Bibnet zijn scope moeten verbreden en zich net als LOCUS ook richten tot cultuur- en gemeenschapscentra en het lokale cultuurbeleid. Zal er intern een opsplitsing komen? En wat zal dit betekenen voor de bibliotheeksector, minder tijd en geld? Ik denk dat als je als organisatie integraal en sectordoorbrekend wil werken dat je organisatiestructuur daar een correcte afspiegeling van moet zijn. Dat is niet van vandaag op morgen mogelijk, maar in een groeipad lijkt me dat zinvol. Hoe de organisatiestructuur er zal uitzien, hangt uiteraard ook sterk af van welke projecten we nu effectief gaan doen en welke doelstellingen we formuleren. Het is in deze fase nog niet mogelijk om de impact van de fusie voor de openbare bibliotheken correct in te schatten. Onze ambitie is natuurlijk om door de structurele versmelting van de complementariteit van beide individuele organisaties een duidelijke toegevoegde waarde te creëren. Wat is het belangrijkste dat je eerst gerealiseerd wil zien met de nieuwe organisaties? Als bovenlokale organisatie is het sectordoorbrekende aspect een grote uitdaging. Lokaal is dat op vele plekken al een realiteit. Zo n transversaal project zou ik graag ook eens op ons niveau proberen. Gebruikersonderzoek wijst uit dat er vanaf 65 jaar een vorm van ontlezing plaatsvindt. Tegelijkertijd weten we dat de vereenzaming dan toeneemt. Hoe gaan we daarmee om? Hoe kunnen bibliotheken in samenwerking met bijv. buurtwerking, senioren- en welzijnsverenigingen, het cultuurof gemeenschapscentrum een antwoord ontwikkelen op beide META

18 INTERVIEW problematieken? Hoe kunnen de digitale mogelijkheden dit mee faciliteren? We lezen in de beleidsnota ook: De Vlaamse overheid blijft haar coördinerende rol opnemen in de digitale uitbouw en ondersteuning van het lokaal cultuurbeleid, zodat niet elke gemeente apart zal moeten instaan voor een eigen bibliotheeksysteem en een verdere digitalisering., één bibliotheeksysteem wordt dus binnenkort realiteit? Ik denk het wel, ja. Ik hoop dat we komende weken een proces kunnen starten waarbij we met de Vlaamse overheid, de provinciebesturen, en de bibliotheken deze beleidsbeslissing verder bekijken en invullen. Hopelijk kunnen we snel een gemeenschappelijke aanpak afspreken en besluiten tot een set van afspraken om de bevoegdheid van de provincies op het vlak van de digitale bibliotheek zorgvuldig en zorgzaam over te hevelen. Het zal sowieso een complex en delicaat transitieproces zijn, één waar mensen en middelen aan vasthangen. De beslissing om de projecten van de digitale bibliotheek over te hevelen naar het Vlaamse niveau sluit eigenlijk aan bij de verwachtingen. Er loopt momenteel een haalbaarheidsstudie die door Bibnet, de provincies en de VGC werd opgestart om een andere speler zinvoller is, is dat bespreekbaar. We willen geen voorafnames doen. Dit was wel een rol die LOCUS toch op zich had genomen: de promotie met het bibliotheeklogo. Dat zag de sector als een van de belangrijkste momenten om op Vlaams niveau mee naar buiten te komen. Absoluut, ik ben voorstander van een sterke inzet op public relations voor de bibliotheeksector. Dat is in de eerste plaats werk van elke dag en elke bibliotheek. Je mag niet alle heil zoeken in een landelijke campagne. Maar van tijd tot tijd moet zo n stevige landelijke injectie kunnen. Ik ben er voor dat de bibliotheeksector voldoende blijft inzetten op haar promotie. LOCUS moet zes procent besparen, Bibnet tien. Heb je al een idee waar de besparingen gaan vallen? Die moeilijke oefening is ondertussen rond. Bij LOCUS zijn er recent een aantal mensen vertrokken, waaronder iemand naar het kabinet van de minister. Deze mensen niet vervangen, vangt de besparingsoefening bij LOCUS op. Maar het blijft natuurlijk een inkrimping van de werking. Bij Bibnet zijn er meer ingrijpende maatregelen nodig geweest. Het gaat over een structurele besparing van euro, dat is dus niet opgelost met Concreet betekent dit dat er een collega van het Bibnetteam zal moeten afvloeien. Dat is zeer pijnlijk. in kaart te brengen hoe haalbaar de consolidatie van zes bibliotheeksystemen naar een ééngemaakt systeem is. In het voorjaar van 2015 moet die studie rond zijn. Vermoedelijk hebben we dan een draaiboek klaar om heel deze operatie uit te voeren. Ik hoop dat er zo snel mogelijk een dialoog wordt gestart tussen alle betrokken beleidsverantwoordelijken om afspraken te maken over de transitie en ze te legitimeren. Zolang er onduidelijkheid is, lopen we het risico op blokkering en desinvestering. En ook de provinciale collega s wens ik spoedig duidelijkheid toe. Momenteel zit de haalbaarheidsstudie in de inventarisatiefase, de onderzoekers brengen de provinciale bibliotheeksystemen gedetailleerd in kaart: financieel, technisch en organisatorisch. Op basis van die gegevens buigt een werkgroep zich over de mogelijke consolidatiescenario s. Welke zijn zinvol en haalbaar? In de volgende fase wordt toegewerkt naar een of twee scenario s die dan verder uitgewerkt worden. De beslissingen om continuïteit van de provinciale bibliotheeksystemen op Vlaams niveau te garanderen, lijkt me logisch: projecten van zulke schaalgrootte kunnen alleen efficiënt op bovenlokaal niveau worden gerealiseerd. Anders is er versnippering van middelen en energie. Zal er ook volgend jaar weer een campagne komen voor de Bibliotheekweek? Er is nu geen uitgewerkt plan om volgend jaar een campagne te houden. Maar we hebben ook geen uitgewerkt plan om het niet te doen. De huidige campagne loopt nog en moet nog geëvalueerd worden. Aansluitend moeten we nagaan of een campagne als de Bibliotheekweek nog past binnen de werking van onze nieuwe organisatie. En indien ja, op welke manier dan en in welke vorm? Wij hebben geen exclusiviteit voor het inrichten van die campagne. Als een partnership of het overlaten aan een koekje minder bij de koffie. In eerste instantie hebben we alle lopende projecten kritisch geëvalueerd en waar mogelijk de kaasschaaf gehanteerd. Omdat elke marge al geruime tijd uit onze begroting is geschrapt, heeft dit niet veel opgeleverd. De tweede operatie was een fundamentele herorganisatie van de VLACC-invoer. Door het insourcen van de catalografische invoer door Vlabin kunnen we aanzienlijk goedkoper werken. Maar dit volstaat niet om de hele besparing rond te krijgen. Ingrijpen op de personeelskosten was dus onvermijdelijk. Concreet betekent dit dat er een collega van het Bibnetteam zal moeten afvloeien. Dat is zeer pijnlijk. Het is de eerste keer in de geschiedenis van VCOB en later Bibnet dat er mensen moeten vertrekken omwille van besparingen bij de Vlaamse overheid. Tot slot, welk boek moet elk bibliothecaris volgens jou gelezen hebben om aan de vele veranderingen en uitdagingen het hoofd te bieden? A whole new mind van Daniel Pink. Zoals iedereen weet, bestaat ons brein uit een linkerhersenhelft, die eerder rationeel en analytisch functioneert, en een rechterhersenhelft die meer emotioneel, empathisch en synthetiserend werkt. Onze Westerse samenleving is heel sterk op de linkerhersenhelft gericht. Het boek van Daniel Pink beschrijft dat analytische taken meer en meer door lageloonlanden en door computers zullen worden overgenomen. De toekomst ligt niet daar, maar wel bij mensen, instanties, landen die zich sterker richten op de functies van de rechterhersenhelft en verbinding maken tussen beide hersenhelften: het belang van empathie, van vormgeving, van spelen, van het grote verhaal kunnen zien, Het boek biedt geen pasklaar antwoord op de concrete uitdagingen waar bibliotheken momenteel voor staan, maar het kan wel inspiratie bieden om de dingen op een andere manier te bekijken, creatieve oplossingen te vinden, andere klemtonen te leggen, enzovoort. 18 META

19 artikel Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg vernieuwd/vernieuwt Van bibliotheek naar kenniscentrum, transitie in ruimte en platform Ann De Meulemeester, Ugent Het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Gent (KCGG) is de faculteitsbibliotheek voor de faculteiten Geneeskunde en Gezond heidswetenschappen en de Farmaceutische Wetenschappen. Ze bestaat sinds 1991 als een gemeenschappelijk initiatief van de Universiteit Gent en het Universitair Ziekenhuis Gent. In 2012 kondigden we in META 1 aan dat de voormalige Biomedische Bibliotheek als Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Gent een nieuwe richting zou uitgaan. Deze visie werd ondertussen versterkt door de focus van de dienstverlening op service en self-service nog verder op het niveau van de gebruikersgroepen uit te bouwen. De switch van collectie focus naar gebruikers focus werd door het aanbod van e-content en nieuwe technologie de laatste jaren systematisch mogelijk gemaakt en werd door KCGG optimaal in haar planning opgenomen. Met een enorme dynamiek werd er de afgelopen jaren gewerkt aan de voorbereidingen van twee grote projecten: de verhuis van de bibliotheek en de uitbouw van een gebruikersgericht wetenschappelijk platform. Het kenniscentrum heeft vier doelstellingen om haar projecten te operationaliseren. Samengevat beogen deze volgende principes: ontwikkelen en uitbaten van intellectuele activa; in staat zijn tot het analyseren en bestuderen van vragen en het uitvoeren van bronnenstudies voor interne en externe gebruikers; competentiecentrum voor kennismanagement; ambassadeur voor faculteit en ziekenhuis. Wetenschappelijk platform - KCGG vernieuwt digitaal In 2012 beslist de Universiteitsbibliotheek om samen met een vertegenwoordiging van enkele Faculteitsbibliotheken, waaronder het KCGG, na te denken over de missie en de visie over waar de universiteitsbibliotheek binnen de 5 jaar moet komen te staan. Het resultaat is een rapport 2 met vier grote speerpunten: gebruikersgericht, webstrategie, informatiegeletterdheid en duurzaamheid. Ook KCGG hecht als partner van het netwerk belang aan deze speerpunten en startte in 2012 met een analyse voor de ontwikkeling van een publiek wetenschappelijk platform met gebruikersgerichte pagina s. Voor de uitbouw van het platform werden verschillende gesprekspartners 3 van zowel UGent als UZ Gent betrokken. Voor de technische uitbouw van het systeem werd een Europese aanbesteding gedaan die uiteindelijk aan de firma Triple Helix 4 werd gegund. Het platform wil het efficiënt vinden en verbinden van kennis en ervaring in de hoofden en documenten vereenvoudigen, door een combinatie van een online META

20 artikel bibliotheek en een online werkomgeving gericht op de kenniscreatie aan te bieden. Het platform zal drie hoofdpagina s voorzien, een homepagina, een pagina gericht naar studenten en een pagina gericht naar de onderzoekers. Daarnaast worden, in samenwerking met specialisten, specialismepagina s beschikbaar gesteld. Achterliggend worden een experten databank, projectendatabank en workflows voor aanvragen van onderzoek uitgebouwd. De homepagina is de pagina waarop KCGG algemene informatie communiceert en zich ook als dienst voorstelt. Centraal staan er vier zoekboxen die de belangrijkste inhoud van het platform gaan doorzoeken. De gebruiker kan er zoeken naar artikels uit de academische bibliografie en institutioneel archief van UGent (Biblio) 5, experten, specialismen en projecten. De pagina voor studenten groepeert bronnen, linken en nieuwsberichten specifiek voor de studenten. Omdat KCGG ook nauw betrokken is bij het onderwijs wordt er veel aandacht besteed aan het informeren en begeleiden van studenten, door tutorials aan te bieden, extra aandacht te besteden aan digitale bronnen en een luik te voorzien waar bepaalde websites, artikels of onderwerpen die voor de student interessant kunnen zijn, toegelicht zullen worden. De pagina voor de onderzoekers is op een gelijkaardige manier als die van de studenten opgebouwd, maar dan met specifieke informatie voor de onderzoekers. Hier zullen onderzoekers meer informatie krijgen over publiceren, auteursrechten De specialismepagina s (Zie afb. 2) hebben steeds een zelfde structuur, met verplichte inhoud (door KCGG beheerd) en vrij in te vullen inhoudsblokken (door de specialisten beheerd). Het is belangrijk om aan te geven dat KCGG er voor heeft gekozen om op het niveau van inhoud te werken en niet op het niveau van een dienst (UZ Gent) of een vakgroep (UGent), omdat het voornamelijk de bedoeling is om wetenschappelijke inhoud van en voor onze experten weer te geven en geen telefoonboek. Enkele voorbeelden van pilootgroepen zijn geriatrie, anesthesie, huisartsengeneeskunde en spoedgeneeskunde. Deze pagina s moeten enerzijds een intern werkinstrument zijn en kunnen anderzijds als visitekaartje voor het specialisme gebruikt worden. Linken met een overzicht van de experten, projecten en publicaties voor een specifiek specialisme worden automatisch voorzien. Databanken, tijdschriften (keuze door specialisten) en linken naar externe of interne pagina s zorgen er voor dat de expert sneller aan De specialisatiepagina s hebben steeds dezelfde structuur. 20 META