Helder(heid) over belichting doorpieter Dhaeze opdonderdag 04 december 2014

Transcriptie

1 Helder(heid) over belichting doorpieter Dhaeze opdonderdag 04 december 2014 Het verkrijgen van de correcte of gewenste helderheid van een foto (=belichting) is voor veel beginnende fotografen een 'duistere' materie. Camera s hebben veel opties en instelmogelijkheden en bovendien adviseren ervaren gebruikers hen vaak ongevraagd de enig juiste manier. De juiste belichting hoeft echter helemaal niet moeilijk te zijn als we de gedachte achter de werking van een camera weten. Dus weer even terug naar de basis. Ik ga een cursus of workshop volgen, omdat ik niet meer op de automatische stand wil fotograferen en daardoor meer uit mijn camera wil halen. Waar of niet waar? Hand of Auto Bij beginnende hobbyfotografen bestaat soms het idee dat foto s alleen maar goed belicht kunnen zijn als je de belichting handmatig uitvoert in de M-stand. Want dan heb je pas écht controle en hoef je de automatiek van de camera niet te gebruiken. Dat zou inderdaad het geval zijn als je de interne lichtmeting van de camera niet zou gebruiken, maar altijd met een losse lichtmeter zou werken. Dit laatste is echter maar zelden het geval, dus ook in de M-stand spelen de interne lichtmeting en de lichtmeetmethode van een camera een rol bij het instellen van een diafragma, sluitertijd en ISO voor een correcte belichting. Een voorbeeld. Handmatig. De camera staat in de M-stand. Je kiest een bepaalde gevoeligheid (bijvoorbeeld binnen ISO 400 en buiten ISO 100) en stelt het gewenste diafragma in. Je kadert het onderwerp en drukt de ontspanner half in om het licht te meten wat door de lens valt. Je kijkt waar het streepje van de lichtmeting staat en draait aan een wieltje van de sluitertijd tot het streepje in het midden van het balkje staat. Is de sluitertijd te lang, bijvoorbeeld 1/15s, dan zet je deze eerst op 1/60s en met een groter diafragma of hogere gevoeligheid zorg je vervolgens dat het streepje weer in het midden komt. Als het een beetje meezit heb je dat als beginnend fotograaf binnen één minuut ingesteld. Je maakt de foto bij f/4, 1/60s en ISO 200 en de helderheid is goed. Prima. Je kadert vervolgens een nieuw onderwerp en gaat weer ditzelfde proces door. Automatisch De camera staat in de halfautomatische A-stand (diafragmavoorkeur) en op Auto ISO. Je kiest een diafragma (= controle scherptediepte) en drukt de ontspanner half in. De camera meet het licht en kiest direct een sluitertijd en ISO en je maakt de foto: f/4, 1/60s en ISO 200. Dit alles binnen maximaal 5 seconden. Is er verschil in helderheid tussen de hand - en auto -foto? Nee, want bij hetzelfde onderwerp en hetzelfde omgevingslicht zal bij dat onderwerp een belichting van f/4, 1/60s en ISO 200 de goede helderheid opleveren of dit nu verkregen is via de M-stand of via de A-stand. Voordeel is dat je die instellingen sneller hebt verkregen en dat de belichting zelfs wanneer je even niet oplet toch nog binnen de foutenmarge zal vallen. Je hebt dus meer tijd voor je onderwerp en minder foto s verdwijnen in de prullenbak vanwege een foute belichting.

2 Dezelfde sluitertijd, diafragma en ISO levert in de M- en in de A-stand dus dezelfde helderheid op. Zelf doen. Kader een algemeen onderwerp. Bij voorkeur vanaf statief. Zet de camera in de A-stand en vaste ISO. Zorg dat het streepje in het midden van het balkje staat. Maak de foto en noteer diafragma, sluitertijd en ISO. Zet de camera in de M-stand en stel deze waarden in. Het streepje zal ook nu in het midden van het balkje komen staan. Maak met hetzelfde kader weer een foto. Als je de twee foto s met elkaar vergelijkt, dan zal de helderheid identiek zijn. Automatisch en P-stand Vaak wordt de volautomatische groene stand vergeleken met de P-stand. In bepaalde opzichten is dat correct, maar er zijn toch heel wezenlijke verschillen. Zo kun je in de Groene-stand niet zelf de witbalans instellen of het scherpstelpunt kiezen. Ook kun je niet in RAW fotograferen. Voor wat betreft de belichting zal de camera net als in de P-stand een voorstel doen voor diafragma, sluitertijd en ISO, maar de ISO is niet zelf te kiezen en je kunt geen Belichtingscompensatie gebruiken, wat in de P-stand allemaal wel kan. Je hebt in die Program-stand dus volledige controle, want ook de combinatie van sluitertijd en diafragma kun je zelf regelen met de zogeheten Program Shift. Druk daartoe in de P-stand de ontspanner half in zodat de lichtmeting wordt uitgevoerd en sluitertijd en diafragma worden gekozen. Draai vervolgens aan het kleine instelwiel bij de ontspanner. Je kunt dan snel f/8 en 1/500s bijvoorbeeld veranderen naar f/4 en 1/2000s voor een kleinere scherptediepte en meer bevroren beweging. Dus als je altijd in de volautomatische stand hebt gefotografeerd en je wilt de camera meer op de hand gaan bedienen, dan is de P-stand een goede en veilige keuze. Hoeveelheid licht Of de helderheid van je foto s goed is of niet, is dus blijkbaar niet afhankelijk van de programmakeuze: P-, A-, T- of M-stand. Waardoor wordt de helderheid van je foto s dan wel bepaald? Door de hoeveelheid licht? Dat lijkt heel aannemelijk, maar een eenvoudig praktijktestje wijst uit dat dit niet het geval is. Neem twee vellen wit A4-papier met alleen zwarte tekst en leg deze s avonds in de huiskamer op de grond. Zorg ervoor dat alleen de sfeerverlichting aan is. Zorg bovendien dat het hele kader van de zoeker van je camera gevuld is met het papier. Neem een foto. Je zult zien dat de foto grijs (= niet helder, vaalgeel) is. Doe vervolgens al het licht aan in de kamer of laat een bureaulamp op het papier schijnen. Er is nu duidelijk meer licht, maar als je weer een foto maakt, zal de foto nog net zo schemerig zijn. Als je naar gevoeligheid, diafragma en sluitertijd kijkt, zul je zien dat bij veel licht de sluitertijd korter wordt (of ISO lager/diafragma kleiner) en zo toch maar net zoveel licht toegelaten wordt als in de situatie met weinig licht. Ook al zou je de vellen papier in de volle zon fotograferen, dan nog wordt de helderheid van de foto zolang het streepje van de lichtmeting in het midden van het balkje staat (P, A, T) of je het in het midden houdt (M) niet hoger.

3 Streepje lichtmeting in het midden. Helderheid bij weinig licht en bij veel licht is gelijk. Let op sluitertijd. Zelf doen. Je kunt dit voorbeeld met het A4-tekstpapier ook zelf doen in de A-stand en vaste ISO. Let dan goed op het verschil in sluitertijd bij de opstelling met weinig licht en met veel licht en ook op de helderheid van beide foto s. 50% Grijze wereld Het streepje in het balkje van de lichtmeting? Wat betekent dat eigenlijk? Heeft dat dan iets te maken met de helderheid van een foto? Daar moeten we inderdaad het juiste antwoord zoeken. Het balkje geeft de waarde van de lichtmeting aan. Als het streepje in het midden van het balkje staat of wordt gezet (0 Ev, Exposure value), dan probeert de camera de gemiddelde helderheid van een foto 50% te maken. Dat wil zeggen dat wanneer je de helderheid van alle afzonderlijke pixels door elkaar zou roeren, dan ontstaat er een helderheidsbrij die middengrijs is (50%). Bij veel van de dagelijkse onderwerpen is dat 50%-grijsprincipe een goed uitgangspunt, maar bij een heel licht onderwerp (wit vel papier) of een donker onderwerp (zwart kostuum) in de zoeker, dan is dat natuurlijk niet het geval. Het witte vel papier wordt dan te donker en het donkere kostuum te licht. Om bij een wit onderwerp de juiste helderheid te krijgen, moet je het streepje van de lichtmeting een positieve waarde geven (rechts van nul) en bij een zwart onderwerp links van nul (negatieve Ev). Zet je die Exposure value op +1 Ev (= 1 stopje), dan zal de camera het onderwerp in de zoeker niet 50% grijs maken, maar 25% grijs, dus helderder met behulp van een langere sluitertijd (en/of groter diafragma). Bij -1 Ev maakt hij de wereld 75% grijs door een kortere sluitertijd (en/of kleiner diafragma). Als het streepje van de lichtmeting niet in het midden staat, dan wordt de standaardbelichting dus gecorrigeerd en dat wordt Belichtingscompensatie genoemd. Intermezzo Dus even samenvatten. De helderheid van een foto is niet beter of slechter als je de belichting zelf op basis van de interne lichtmeting regelt in de M-stand of wanneer je dat samen met de camera doet in de P-, A-, T-stand. Ook meer of minder omgevingslicht zal de helderheid van het onderwerp op de foto niet beïnvloeden, omdat - met het belichtingsstreepje in het midden - de camera de belichting respectievelijk zal knijpen (kortere sluitertijd, kleiner diafragma, lagere ISO) of zal verruimen (langere sluitertijd, groter diafragma, hogere ISO) om zo de helderheid weer 50% grijs te krijgen. De helderheid van een onderwerp kun je eigenlijk alleen maar aanpassen met de zogeheten Belichtingscompensatie. Ziet de camera een licht onderwerp of vind je een foto te donker, kies dan in de P-, A-, T-stand een positieve belichtingscompensatie +1/3 Ev tot +5 Ev (streepje rechts van 0). In de M-stand draai je net zo lang aan de wieltjes tot het belichtingsstreepje de gewenste positieve waarde heeft. Heb je in de zoeker een donker onderwerp in beeld of vind je een foto te helder, dan stel je een negatieve belichtingscompensatie in (-1/3 Ev tot -5 Ev) of regel je dat in de M- stand. Wanneer belichtingcompensatie? Als je in een winters landschap veel sneeuw in het kader ziet, zet de camera dan op +1 Ev. Is meer dan 80% van het kader wit, dan moet je misschien zelfs +2 Ev gebruiken. Dit kun je met stapjes

4 van 1/3 regelen. Is de omgeving geen sneeuw, maar een zonnig strand, een witte muur, een lichtbewolkte lucht (=tegenlicht) of een close-up van een bruidsjurk of van een lichte bloem (wit, geel), dan geldt dezelfde positieve belichtingscompensatie tussen +1/3 en +2 Ev. Sta je in een redelijk dicht bos of heb je een donkere struik/heg/hek als achtergrond, dan moet je de belichting negatief compenseren met -1 Ev. Afhankelijk van de kracht van de zon moet je dat ook doen bij een opkomende of ondergaande zon. Soms zelfs tot -3 Ev als de zon minder fel is. Die negatieve belichtingscompensatie is - afhankelijk van het aantal lichtpunten van het onderwerp in het kader - soms ook aan de orde bij avondfotografie of in de schemering. Maak bij onzekerheid over de helderheid van een foto meerdere opnamen, waarbij je steeds een net iets andere belichtingscompensatie gebruikt. Bijvoorbeeld +1/3, +2/3, +1 Ev of -1, 0, +1 Ev. Dat wordt ook wel een trapje genoemd. Je kunt dan later de beste of gewenste helderheid kiezen of zelfs foto s combineren. Alleen met belichtingscompensatie wordt een helder onderwerp ook echt helder. Let op sluitertijden. Zelf doen. Pak eens een A4 ruitjespapier en maak hiervan kadervullend met 0 Ev een foto. Deze heeft dus de helderheid van 50% grijs. Ga nu de Belichtingscompensatie nu met stapjes van 1/3 Ev verhogen en maak telkens een foto. Kijk wanneer de foto net zo helder is als het velletje papier. Terugkijken Het grootste voordeel van digitale fotografie is misschien wel de mogelijkheid om direct foto s terug te kunnen zien. Ook voor het controleren van de helderheid van de foto is dat handig. Hoewel foto s vaak iets te helder en contrastrijk op het lcd-scherm van de camera worden voorvertoond geeft het toch een redelijke indicatie van de helderheid van de opname. Als je ziet dat het onderwerp te licht of te donker is, kun je meteen anticiperen door belichtingscompensatie te gebruik (respectievelijk - Ev en + Ev). Je kunt bij het terugkijken voor meer controle ook een overbelichtingswaarschuwing aanzetten of het histogram laten weergeven. Meer over het histogram in een volgende artikel. Lichtmeetmethode In de bovenstaande uiteenzetting hebben we het nog niet gehad over de lichtmeetmethode (lichtmeting, meetmethode). De camera heeft bij alle voorbeelden naar het hele kader gekeken. De interne lichtmeting meet de hoeveelheid licht die door het onderwerp gereflecteerd wordt en door de lens op de sensor gaat vallen. Welk deel van het kader wordt gemeten kun je zelf instellen. Met Meervlaksmeting (Evaluatief, Matrix, Patroon) kijkt de camera intelligent naar de helderheid van het hele kader. Je kunt echter ook een kleiner gebied kiezen in het midden van het kader (Centrumgewogen- of Deelmeting) of zelfs een punt (Spotmeting). Het belichtingsprincipe van een helderheid 50% grijs (lichtmeetstreepje in het midden, 0 Ev) wordt bepaald aan de hand van het gemeten gebied. Bij Meervlaksmeting zijn diafragma, sluitertijd en ISO dus gebaseerd op de helderheid van het hele kader en heeft die belichting ook betrekking op de hele foto.

5 Bij Centrumgewogen- en Deelmeting en in sterker mate bij Spotmeting, zal de camera alleen het gemeten deel van het kader 50% helder maken en kijkt daarbij niet naar de rest van het kader. Zet je een donkere vaas voor een achtergrond en gebruik je een van deze drie lokale metingen, dan zal de vaas 50% helder worden, terwijl de achtergrond sterk overbelicht zal zijn. Of wanneer je Spotmeting gebruikt bij een klassiek gekleed bruidspaar, dan zal de helderheid van de foto heel anders zijn wanneer je de jurk van de bruid meet of het kostuum van de bruidegom. In het eerste geval zal de foto sterk onderbelicht zijn (grijze jurk en geen detail in kostuum) en in het tweede geval flink overbelicht (grijs pak en geen detail in jurk). Over het algemeen geeft Meervlaksmeting voor de beginnende en semi-gevorderde vrijetijdsfotograaf de minste verrassingen en fluctuaties in helderheid en werkt deze meetmethode prima samen met Belichtingscompensatie om tot een goede en/of gewenste helderheid van een opname te komen. Zelf doen. Zet de camera in de A-stand op het grootste diafragma en op een vaste ISO. Zet de camera in Meervlaksmeting en kader een paar verschillende onderwerpen steeds iets verschoven, waarbij je elke keer even de ontspanner half indrukt om de sluitertijd te zien. Doe dat bij dezelfde onderwerpen nogmaals, maar dan met Spotmeting. Je zult waarschijnlijk grotere fluctuaties zien. Conclusie Het moge duidelijk zijn. Ook een simpel verhaal als dit kan weer moeilijk worden. Maar geen paniek. Eigenlijk hoef je maar twee zaken te onthouden. 1) In de P-, A-, of T-stand in Meervlaksmeting (Matrix, Evaluatief) eventueel met Auto ISO - heb je voor de meeste onderwerpen de helderheid van je foto s net zo goed onder controle als in de M- stand. Bovendien hoef je niet zoveel aan de knopjes te draaien en hebt daardoor meer aandacht voor je onderwerp. Let onderin de oogzoeker altijd wel goed op de waarden van diafragma, sluitertijd en ISO en kijk de foto s snel terug op overbelichting en bewegingsonscherpte, zodat je hierop kunt anticiperen. (Overbelichting: gebruik negatieve Ev. Bewegingsonscherpte: vergroot diafragma/verhoog ISO) 2) Leer onderwerpen te onderscheiden op helderheid (sneeuw, strand, witte muur, struiken, bos, donkere gordijnen, tegenlicht), zodat je met Belichtingscompensatie tot de juiste helderheid komt. Bij lichte onderwerpen moet je iets overbelichten (+ Ev) en bij donkere onderwerpen iets onderbelichten (- Ev). Als je in RAW fotografeert, heb je achteraf in Lightroom nog een stop extra belichtingsruimte.

6 Succes! En bedenk dat belichting niet moeilijk hoeft te zijn en de praktijk de beste leerschool is. Dus trek er met de camera op uit, experimenteer, let goed op de 'getalletjes' en de helderheid van je foto s is nog maar zelden een probleem. De komende periode gaan we het onderwerp Belichting nog verder verdiepen en van de volgende onderwerpen hieronder alvast een Sneak preview. Contrast In het artikel Belichting hebben we het nog niet gehad over het contrast in een onderwerp en daarmee bedoelen we het verschil in helderheid tussen het donkerste en lichtste onderdeel in het kader. Is dit te hoog, dan is een goede belichting zonder hulpmiddelen niet mogelijk. We zullen aan de slag moeten met grijsverloopfilters, invulflitsen, belichtingstrapjes, RAW en HDR. P-stand Hoewel voor beginnende fotografen de P-stand een (te) grote stap is vanaf Groene -stand en gevorderde fotografen er soms op neerkijken, is het toch een heel praktisch belichtingsprogramma met veel hulp van de camera, maar ook veel eigen inbreng. Hoe werkt die automatiek en op basis waarvan kiest de camera diafragma, sluitertijd en ISO? Wat zijn de vooren nadelen? Histogram Sommige fotografen kijken er nooit naar en andere zweren erbij: het histogram. Wat is het en hoe kún je het in de praktijk gebruiken? Hoog contrast doorpieter Dhaeze opmaandag 26 januari 2015 In het artikel Helder over helderheid (klik hier) hebben we uitgelegd hoe een camera tot een bepaalde helderheid van een foto komt en hoe je die als fotograaf 100% in de hand kunt hebben. Met deze kennis kun je de meeste lichtomstandigheden zonder problemen de baas. Er is echter een belichtingssituatie die niet tot een bevredigende

7 helderheid zal leiden en dat is als het onderwerp in het zoekerkader een hoog helderheidscontrast heeft. Hoe los je dit probleem op? Dynamisch bereik Het menselijk oog kan meer contrast (verschil tussen donker en licht, dynamisch bereik) overbruggen dan een camera. Dus waar wij detail zien in een heldere lucht én in een donkere voorgrond, daar zal een camera één van de twee te licht of te donker registeren, ongeacht lichtmeetmethode of belichtingscompensatie. Zo moet je dus vooral bij landschappen, architectuur en interieurs vaak kiezen welk deel van het onderwerp goed belicht moet zijn: de hooglichten of de schaduwen. Omdat je als fotograaf soms echter niet wilt kiezen en de helderheid van de foto overeen moet komen met die zoals we met onze ogen zien, hebben we verschillende opties ter beschikking om de gevolgen van een hoog contrast te bestrijden. Grijsverloopfilter Schaduw en hooglichten RAW Belichtingstrapje en HDR-montage Grijsverloopfilter Een grijsverloopfilter (grad-filter) is vooral bij landschapsfotografie een onmisbaar accessoire. Het principe en de uitvoering zijn simpel, doch doeltreffend. Het is een rechthoekig glazen plaatje wat aan de bovenzijde doorlatend grijs is en halverwege verloopt naar geheel transparant. Zo wordt het licht van een heldere lucht tegengehouden en de voorgrond ongemoeid te laten, waardoor een onderwerp met hoog contrast in één opname goed belicht kan worden. De dichtheid van de bovenzijde kan variëren en ook de snelheid van het verloop van grijs naar helder. Zo heb je voor elke situatie een geschikt grijsverloopfilter. Er zijn zelfs soorten waarbij grijs vervangen is door een kleur en zo kun je een lucht nog blauwer maken of een zonsondergang meer oranje.

8 Het werken met een grijsverloopfilter is niet moeilijk. Het plaatje zit in een houder voor op de lens en kan gedraaid en verschoven worden. Door het filter te draaien en omhoog of omlaag te schuiven kan de overgang precies op de horizon of schuine bergrug gelegd worden. De belichting van de camera staat op Meervlaks/Evaluatief, zodat het hele kader wordt gemeten en je waarschijnlijk niet hoeft te compenseren. Fotografeer je in combinatie met zo n grijsverloopfilter ook nog in RAW, dan krijg je een enorm groot dynamische bereik met heel natuurlijke resultaten. Bovendien heb je met een grijsverloopfilter geen last van bewegende onderdelen in de foto (wolken, mensen), zoals bij een belichtingstrapje, omdat je de juiste belichting verkrijgt met slechts één enkele opname. Grijsverloopfilter en houder Zonder grijsverloopfilter Met grijsverloopfilter Nadeel van een grijsverloopfilter is dat de overgang van lucht naar voorgrond redelijk recht moet zijn. Uitstekende kerktorens en losstaande bomen steken in de heldere lucht en worden door het filter extra donker. Door echter een grijsverloopfilter met een zachte overgang te gebruiken, hoeft dit effect visueel niet storend te zijn. Schaduw en hooglichten Een grijsverloopfilter is een redelijk specifiek accessoire voor de landschapsfotograaf en een dergelijk filter heb je niet altijd in je fototas of jaszak. Dus sta je onverwacht voor een schitterend landschap met ondergaande zon boven een rimpelloze watervlakte, dan kun je met één JPEGopname toch ook nog een heel eind komen. Als je dan zorgt dat je de belichting afstemt op de hooglichten, dan kun je achteraf in Photoshop met het filter Schaduw/hooglichten of met maskers de donkere delen in een zekere mate verhelderen. Activeer bij het terugkijken van opnames op je camera de overbelichtingswaarschuwing, zodat je kunt zien of hooglichten verloren gaan, want overbelichte pixels kun je in een JPEG niet meer herstellen. Controleer de belichting bovendien met het histogram. Loopt de berg rechts van het diagram af, dan zijn onderdelen van de opname geclipt (=100% wit). Met de camera in Meervlaksmeting (Evaluatief) en bijsturen met de belichtingscompensatie is overbelichting redelijk eenvoudig te voorkomen. Maak ook enkele varianten met een lager ingesteld Contrast, Verzadiging en Verscherping op de camera (te vinden in Beeldstijlen). Heeft je EOS de optie Lichte Tonen Prioriteit, activeer deze dan. In beide gevallen zullen de hooglichten meer fijne nuances behouden, zonder dat de rest van de foto donkerder wordt. Is op deze manier de belichting van de basisfoto in orde, dan kunnen de (te) donkere delen van de opname verhelderd worden met de optie Schaduw/Hooglichten, die zowel in Photoshop Elements als Photoshop CC te vinden is. Je zult zien dat er ruis zichtbaar wordt in de schaduwpartijen, dat de verzadiging van de kleuren minder wordt en dat het contrast in de foto lager wordt. De ruis zal bij kleine publicatieformaten (Full HD op beeldscherm of televisie en A5 print) niet storend aanwezig zijn en laten we dus ongemoeid. Het contrast in de opname kunnen we verhogen door de S-curve in de optie Krommen (Curves) met mate toe te passen. Naar eigen smaak kunnen we de verzadiging nog verhogen voor een aansprekend eindresultaat. Als Schaduw/hooglichten met mate toegepast wordt op een JPEG-foto, dan kan het resultaat nog heel bruikbaar zijn. Heb je echter de extremen van dit filter opgezocht, dan zullen de bewerkte foto s niet meer geschikt zijn voor publicatie op groter

9 formaat (4K of A4+). Probeer de basisfoto altijd bij een zo laag mogelijke ISO te maken. RAW JPEG heeft als nadeel dat het een soort Polaroidfoto is en zowel de opname als de eventuele correcties zich afspelen binnen 256 helderheidgradaties (8-bits). Ook is er in de camera al ruisreductie en verscherping op toegepast, wat forse correcties in Photoshop in de weg staat. Wil je de belichting van een onderwerp met hoog contrast toch nog steeds in één opname omvatten, maar dan beter dan met JPEG, dan is overstappen op RAW hét antwoord. RAW kan (14-bits) gradaties beschrijven en zo zelfs detail terughalen dat in de JPEG-preview op de camera of in Lightroom (LR) als overbelicht wordt aangeduid. Maak de opname zoals hierboven met alle hooglichten net binnen het histogram (= rechts belichten), maar durf ook een foto te maken met een 1/3 of 2/3 stop overbelicht. De overbelichtingswaarschuwing op de camera zal knipperen, maar dit is de 8-bits JPEG-interpretatie en in een RAW-converter kunnen we deze overbelichte pixels in Lightroom met de opties Witte tinten en Hooglichten nog binnen het histogram krijgen. Omdat we iets hebben overbelicht, hoeven de schaduwen niet zo sterk verhelderd te worden (optie Schaduwen) en zal dus minder ruis zichtbaar zijn. Deze ruis zal ook schoner zijn, omdat ruisonderdrukking, verscherping en JPEG-compressie hier nog geen schade hebben kunnen aanrichten. Behalve met de opties Witte tinten, Hooglichten en Schaduwen kan in Lightroom de belichting in een hoogcontrast RAW-opname ook met het Gegradueerd filter (M), het Radiaalfilter (Shift-M) of het Aanpassingspenseel (K) lokaal worden aangepast. Je kunt deze gereedschappen ook nog combineren en zelfs voorzien van een kleurtje. Hoewel het resultaat al veel beter zal zijn dan met JPEG, zullen ook nu in Lightroom het lokale contrast (optie Helderheid) en de verzadiging iets moeten worden verbeterd om tot een optimaal beeld te komen. Als alles naar wens is, exporteren we de RAW-opname naar JPEG, srgb (beeldscherm) of TIFF, AdobeRGB (eigen fotoprinter). In dat laatste geval is het mogelijk om op redelijk groot formaat af te drukken. Een print van 45 bij 30 cm zal op kijkafstand (1 tot 1,5 meter) nog een hoge kwaliteitsbeleving hebben. Zet ook in Lightroom de over- en onderbelichtingswaarschuwing aan om clipping te kunnen zien. Dit doe je met de driehoekjes links- en rechtsboven in het Histogram van de module Ontwikkelen of met de sneltoets J. Wil je alle pixels zowel links als recht exact in het histogram passen, dan kan dit visueel met de schuifregelaars van de opties Witte tinten en Zwarte tinten, eventueel met de Alt-toets ingedrukt. Voor een snellere methode: houd de Shift-toets ingedrukt en dubbelklik dan eens op de betreffende regelaars. De zwarte en witte pixels worden nu automatisch precies naar begin en einde van het histogram verschoven. Belichtingstrapje en HDR-montage Als je in RAW werkt en één enkele opname goed belicht, dan hoeft een onderwerp met hoog contrast geen onoverkomelijk problemen op te leveren en zelfs op groter formaat te publiceren. Wil je echter de hoogste kwaliteit of zijn er echt extreme contrasten (zeer felle zon/lampen of nachtopnamen) dan zul je toch je toevlucht moeten zoeken tot belichtingstrapjes en speciale HDRmontage. Belichtingstrapje Om het gehele contrastbereik van een onderwerp met zeer hoog contrast te kunnen omvatten, hakken we het contrastverschil in stukken door er een belichtingstrapje van te maken. De foto s van zo n trapje verschillen allemaal iets in belichting, waarbij we in de meest heldere foto detail hebben in de donkerste schaduw en bij de donkerste foto detail in het lichtste hooglicht. In totaal zijn drie tot vijf foto s met één stop verschil vaak voldoende. Een belichtingstrapje maken, vergt enige kennis van zaken en we hebben hier een kort aandachtslijstje gemaakt: werk bij voorkeur vanaf statief, zodat de foto s bij montage exact overlappen. zet de camera in de Av-stand (diafragmavoorkeur) en Evaluatieve / Meervlaksmeting. neem een foto (1) met gemiddelde belichting (vaak zonder belichtingscompensatie)

10 stel de belichtingscompensatie in op +1 tot +2Ev en neem foto (2) neem de derde foto (3) bij -1 tot -2Ev. controleer de histogrammen of nog een extra stop gecompenseerd moet worden. probeer bewegende onderdelen (mensen, auto s, wolken) in het kader te voorkomen. Geen belichtingscompensatie -3 stops +3 stops Op bovenstaande manier kun je zonder al te veel problemen - en ook heel bewust - een trapje maken. Wil je een maximale kwaliteit, fotografeer dan in RAW. Je hebt dan een nog grotere contrastomvang (14-bits in plaats van 8-bits) en je kunt eventueel de witbalans nog corrigeren. Geen statief voorhanden, maar wel een goed trapje willen maken? Zet de camera dan op Auto Exposure Bracketing (AEB) en op de motordrive en maak snel drie foto s achter elkaar met een verschillende belichting. Zowel beweging van de camera als van het onderwerp zal minimaal zijn. Montage Bij HDR grijpen we snel naar speciale software, maar voor eenvoudige onderwerpen kun je ook goed met lagen uit de voeten. Hier volgen een paar methoden en tevens enkele software-opties. 1. Lagen Door de verschillende foto s in een document boven elkaar te leggen als lagen, kunnen we het Gumgereedschap ongewenste delen van een laag wegpoetsen en zo een handmatige montage maken van een trapje. Dit is natuurlijk geen eenvoudige opgave als de overgangen tussen de verschillende contrastonderdelen heel grillig zijn. Maar voor onderwerpen met grote vlakken met een concreet onderscheid, zoals landschappen met zee of bergen als horizon, is dit een bruikbare methode. Zoom voldoende in en varieer de grootte en hardheid van het Gumgereedschap om nauwkeurig te kunnen werken. Het is echter ook mogelijk om per laag een selectie te maken van de onjuist belichte onderdelen en die vervolgens te verwijderen. Een grillige overgang is dan minder een probleem en een boom of skyline van huizen hoeft dan geen probleem op te leveren. Afhankelijk van de overgang is het raadzaam om de hardheid van de selectieovergang goed te kiezen, zodat geen contrastrandjes zichtbaar blijven. Een montage op basis van gemaakte selecties kan altijd nog bijgewerkt worden met het Gumgereedschap. 2. Software Degenen die zich al meer verdiept hebben in HDR, associëren deze techniek altijd meteen met Photomatix. Dit programma van HDRsoft (probeerversie: klik hier) is inderdaad een pionier op dit gebied en het kan heel goede en bijzondere resultaten opleveren. De nieuwste versie is redelijk gebruikersvriendelijk en dankzij de hoge mate van interactiviteit kan snel een geschikt omzettingrecept worden gemaakt. Een andere aanbieder van HDR-software is Unified Color. Met hun HDR Express 3 (probeerversie: klik hier) maak je in een paar muisklikken een prima contrastmontage en net als Photomatix is ze eenvoudig in gebruik. Gaat dit allemaal een stapje te ver, probeer dan de aanwezige opties in Photoshop Elements of Paint Shop Pro. Wil je geen speciale software gebruiken, maar beschik je wel over Lightroom 4 en Photoshop

11 CS5/6/CC dan kun je ook met 32-bits bestanden gaan werken. Dat werkt heel eenvoudig in RAW vanuit Lightroom en je leest hier alles over in een uitgebreid artikel op EOSzine (klikhier). Aangepaste JPEG (1 opname) Aangepaste RAW (1 opname) 32-bits montage LR5 Samenvatting Hoog contrast in een onderwerp (landschap, architectuur, interieur) kan een hele uitdaging zijn om tot een goed belichte foto te komen. Met een enkele RAW-opname kom je echter al een heel eind, mits je goed (rechts) belicht. Wil je kwalitatief nog een stapje verder, maak dan een belichtingstrapje en ga met Lightroom 4/5 en Photoshop CS5/6/CC aan de slag. Dan blijf je op bekend terrein van je vertrouwde RAW-converter en kun je natuurlijke resultaten bereiken met een dynamisch bereik van wel 20 stops.