M E D I T A T I E VERGEEF ONS ONZE SCHULDEN GELIJK OOK WIJ VERGEVEN ONZE SCHULDENAREN

Transcriptie

1 M E D I T A T I E Kerkdienst: 9 mei 2010 Voorganger: Ds. J.C. Eikelboom VERGEEF ONS ONZE SCHULDEN GELIJK OOK WIJ VERGEVEN ONZE SCHULDENAREN Vergeven is niet makkelijk. Je geeft iets van jezelf weg. Je doet afstand van de vergelding waar je recht op hebt. De ander hoeft zijn schuld aan jou niet af te betalen. Je laat je gekwetstheid en de pijn die je van binnen voelt, los. Dat is moeilijk. Je moet als het ware over je eigen schaduw heen springen. Alleen zo is een nieuw begin mogelijk. Alleen zo kan het tot verzoening komen tussen mensen. Er is sprake van schuld. De ene mens is door de ander beschadigd. Er is iets kapot. Onherroepelijk. Niet goed te maken. Zoals in de gelijkenis de schuldige niet in staat was zijn schuld in te lossen. En dan is de koning zo grootmoedig om een streep door die onbetaalbare schuld te zetten. In één keer, geen traject van schuldsanering dat drie jaar duurt en waarin tenminste een deel van de schuld moet worden afgelost. Tegenover het royale gebaar van kwijtschelding staat de hardvochtigheid van de dienaar die directe betaling eist van degene die hem een klein bedrag schuldig is. De uitleg van de gelijkenis is helder. Met de koning heeft Jezus God op het oog en bij de dienaar wijst hij naar de mens die zo n moeite heeft om te vergeven. Hoe vaak moeten ik mijn naaste die tegen mij zondigt, vergeven? vraagt Petrus. Zou God zich die vraag ooit stellen? Nee! Zeventig maal zevenmaal vergeeft God. Er is geen grens aan zijn vergevingsgezindheid. Hoe zou ik u prijsgeven? zegt God in de woorden van de profeet Hosea. Ik kan u niet afschrijven, de band niet doorsnijden. Ik kan geen vrede hebben zolang ik boos ben. Ik voel mij verscheurd. En daarom laat ik mijn toorn varen en keer tot mijn liefde terug. Want God ben ik en geen mens. Ik ben heilig in uw midden. En de heiligheid waarmee God zich van de mens onderscheidt, is de liefde die zijn toorn overwint, de genade die zegeviert over het recht. Hij neemt verloren zonen die als bange vogeltjes komen,door hem teruggefloten, als kinderen bij zich in huis. Prachtig! God vergeeft zeventig maal zevenmaal, dat is de mateloosheid van zijn liefde. Er staat geen maat op. Vergelijk dat eens met de maat, waarmee wij meten. Vergeving is een moeilijke opgave. De emotionaliteit die we in de woorden van Hosea horen, herkennen we goed. We vechten dikwijls met onszelf, met onze boosheid en gekwetstheid. Wat de ander ons heeft aangedaan, laat ons geen rust, we voelen ons verscheurd, het blijft zeuren en s nachts word je ermee wakker. In gedachten haal je steeds maar weer je gelijk. Het is vreemd: Je zou de pijn en de boosheid wel willen loslaten, maar tegelijk houd je er aan vast. Je staat toch in je recht. Dat moet iedereen begrijpen. We kunnen niet vergeven. Wij zijn mens en geen God. Soms is het onmogelijk te vergeven. Dat is waar. We mogen van

2 vergeving geen dictaat maken. We kunnen de oproep van Jezus niet zonder meer toepassen zonder acht te slaan op de wijze waarop slachtoffers beschadigd zijn, voor het leven getraumatiseerd. Er is iets geknapt van binnen, ze zijn vleugellam gemaakt, ze voelen zich bitter gestemd en niet meer in staat om te genieten. Ze worden beheerst door een depressiviteit die als voortijdige dood het leven aantast. U begrijpt wel, dat ik hiermee iets anders bedoel dan de verongelijktheid die ik soms bij mensen bespeur. Het oud zeer, dat na jaren nog de smaak van het leven bederft. Dat wat nooit is uitgesproken en altijd is blijven zitten als een verwijt naar de ander. Nooit heeft men de moeite genomen om dingen uit te praten. Men heeft alle contact verbroken en eist dat de ander de eerste stap zet. En hoe dikwijls gaat het niet om futiliteiten, een woord dat verkeerd is overgekomen, dat misschien anders was bedoeld. Men is een keer over het hoofd gezien en men heeft zich beledigd gevoeld. En men koestert dat na jaren nog altijd en de vinger wijst onverbiddelijk naar de ander als de schuldige. Voor deze verongelijktheid heb ik geen goed woord over. Het gaat mij om de diepe kwetsuur die iemand heeft opgelopen als gevolg van een misdrijf. Om de nabestaanden van een kind dat is overreden door een dronken bestuurder. Om de ouders van een meisje dat jaren geleden is vermoord en waarvan de dader nu bij toeval ontmaskerd wordt. Om de slachtoffers van seksueel misbruik die levenslang hebben gekregen en voor altijd intimiteit vrezen. Maar ook de vader die Marilynne Robinson tekent in haar roman Thuis. Een verhaal dat een contrast vormt tot de gelijkenis van de verloren zoon. Het is het verhaal van een oude dominee en zijn zoon die jaren geleden van huis is weggegaan en niets meer heeft laten horen en die nu terugkomt. Die oude dominee worstelt met zich zelf. Hij beseft als geen ander dat van hem verwacht wordt dat hij zijn zoon vergeeft. Hij wil dat ook wel, maar hij kan het niet. Wat de zoon heeft gedaan en met name dat hij niet gelooft, heeft de vader te diep geraakt. Hij blijft stug en afstandelijk, gevangen in een onvermogen tot liefde. Ze komen niet echt bij elkaar. De zoon probeert aan de verwachtingen van zijn vader te voldoen door op dienst verzoek aan tafel het gebed uit te spreken. Je voelt de kortsluiting op dat moment. Ze bereiken elkaar niet. De vader komt er niet toe om te vergeven, maar en dat is fundamenteler hij slaagt er ook niet in om zelf vergeving te vragen omdat hij zijn zoon in diens jeugd tekort heeft gedaan en niet heeft begrepen. En je voelt de hele tijd de pijn om het onvermogen. En het effect van dat onvermogen is dat ze in hun verleden gevangen blijven, dat er geen nieuw begin geboren wordt. De verwijdering blijft bestaan. Als mensen niet kunnen vergeven, kunnen we dat wel begrijpen, we voelen met dat onvermogen mee, kennen dat misschien uit eigen ervaring. Maar we zien, dat wie niet vergeven kan, gegijzeld wordt door wat hem of haar is aangedaan. Wie niet vergeeft, zet niet meer de beslissende stap voorwaarts naar een nieuw begin en in een nieuwe ruimte die geschapen wordt door vergeving. Het verleden houdt macht over het slachtoffer. Zij wordt geterroriseerd door de pijn. Het is alleen vergeving die kan bevrijden. Ik hoorde een keer een slachtoffer van seksueel misbruik zeggen dat hij de dader die hem had misbruikt, had vergeven omdat hij niet wilde dat deze

3 dader macht over hem bleef uitoefenen en zijn leven bleef terroriseren. Wat hij nooit kan vergeten, moest hij wel vergeven om er een streep onder te kunnen zetten. Hij had zijn pijn losgelaten en zo de bevrijding van de vergeving ervaren. Vergeving blijkt uit dit voorbeeld bevrijdt niet alleen de dader van schuld, maar ook degene die vergeeft. Want wie niet vergeven kan, blijkt vleugellam, die kan zijn vleugels in het leven niet uitslaan, die blijft geblokkeerd in zijn ontwikkeling en in relaties met anderen. Nu spreek ik steeds over de menselijke moeite om te vergeven. Zou God ook moeite hebben om te vergeven? We kunnen zo over God spreken dat vergeven bij hem vanzelf gaat. Hij kan niet anders. C est son métier de pardonner. ( het is zijn beroep om te vergeven) zei Voltaire. God is de grote witwasser. Vergeving spreekt vanzelf. Als we zo spreken, is alle spanning verdwenen. God is onze lieve heer en je kunt hem geen kwaad doen en hij doet niemand kwaad. Maar zo doet God er niet meer toe. Maar wie de woorden van Hosea tot zich laat doordringen, voelt de spanning in en de emotionaliteit van God. God is diep geraakt, gekwetst in zijn liefde voor Israël, zijn kind dat hij heeft leren lopen en dat hij op zijn arm heeft gedragen. God wordt evenzeer geraakt door de onverschilligheid van dat kind Israël als ouders in het hart worden getroffen als het contact met hun kind verbroken is. Wij bidden God: vergeef ons onze schulden gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren. Tijdens het voorbereidingsgesprek merkte iemand op: Het woordje gelijk duidt op een gedeelde ervaring tussen God en mensen. Zoals vergeven ons moeite kost, kost het God moeite. Dat ons vergeven wordt, is nooit vanzelfsprekend, iets waarop je kunt rekenen. Om vergeving moet je bidden en dat gebed komt voort uit spijt, uit berouw. Dat gebed veronderstelt dat we ermee zitten, dat we geen vrede vinden en dat de stem van ons geweten blijft spreken. Niet alleen met wat we anderen hebben aangedaan, maar ook met wat we God hebben aangedaan. We staan bij hem in de schuld. Dat is een belast woord evenals zonde. Als die woorden gebruikt worden, vinden we een preek al gauw zwaar. We willen het er liever niet over hebben. We ervaren die schuld misschien ook niet zo sterk. Maar komt dat dan niet omdat we te weinig kritisch zijn op onszelf? Wie kritisch is en zich realiseert dat zijn leven lang niet altijd beantwoordt aan Gods bedoelingen en dat we Gods liefde maar heel zwak uitstralen, die begrijpt ook dat vergeving niet vanzelfsprekend is. God ziet niet alles door de vingers. Dan zou ons doen en laten hem niet raken. Maar Gods liefde maakt hem kwetsbaar. Wij kunnen hem pijn doen. Hij wordt geraakt door wat wij doen en nalaten. Het laat hem niet onverschillig. Dat wij schuldig kunnen worden tegenover, komt voort uit de relatie die hij met ons wil hebben. Hij verwacht iets van ons en we kunnen hem teleurstellen. We kunnen hem ook kwetsen. Die intense betrokkenheid horen we in de woorden Hosea. Die trillen van de emotie. En omdat God zo diep wordt getroffen, kan hij niet zonder moeite vergeven. En op dit punt wil ik spreken over de noodzaak van het kruis. Gods wil om te vergeven kost hem zijn zoon. Hij heeft zijn eigen zoon niet gespaard maar voor ons allen overgegeven. Waarom moest Jezus sterven voor onze zonden? Waarom droeg hij de schuld van mensen? Was dat noodzakelijk? Doet het niet aan Gods liefde

4 tekort dat hier sprake is van Gods toorn, van zijn oordeel, van straf? Veel christenen hebben moeite met de belijdenis dat Jezus aan het kruis de zonden heeft gedragen. En ze wijzen op de gelijkenis van de verloren zoon waarin de vader zijn zoon omhelst. Hij krijgt geen kans zijn uit het hoofd geleerde schuldbelijdenis uit te spreken. Straf is niet aan de orde. Net zo min als in die gelijkenis van de koning die de enorme schuldbekentenis van zijn dienaar in één pennenstreek doorstreept. Alleen uit mededogen. Dat is volgens ons God op z n best. Natuurlijk. We zetten in bij Gods liefde, bij zijn mededogen, zijn wil om de schuldige niet af te schrijven. Dat is de drijfveer van het evangelie. Maar we kunnen niet om de pijn van God heen. Het kruis van Jezus heeft te maken met de boosheid van God die zich gekwetst voelt omdat hij van mensen houdt en dus kwetsbaar is, omdat hij het niet kan verdragen dat mensen hem afschrijven. We moeten hier geen dogmatisch systeem van maken. Dat helpt ons niet verder. Het gaat hier om de confrontatie. Bij het kruis van Jezus worden we geconfronteerd met menselijke schuld, met verraad, met lafheid, met corruptie, met wreedheid, met wat we liever over de mens niet willen weten. Waar is de mens, waar zijn wij allemaal niet toe in staat? Hier kunnen we niet ontkennen, ons aan Gods recht niet onttrekken. We kunnen om Gods pijn en om de moeite om de vergeven niet heen. We zouden hem en onszelf niet serieus nemen. Zoals we naar elkaar toe niet om de pijn heen kunnen die we de ander hebben aangedaan. We verwachten dat wie ons iets heeft aangedaan, zijn spijt betuigt. Wie dat doet geeft blijk van innerlijke kracht. En zo mag God verwachten dat we hem onze schuld bekennen. Waarin bestaat die schuld? Letten we eens op de samenhang in het Onze Vader, dan worden de schulden opeens concreet. Dan gaat het om het contrast met de eerste drie beden. Dat wij met zoveel klem bij God aandringen om de heiliging van zijn naam, de komst van zijn koninkrijk en het geschieden van zijn wil, heeft er namelijk mee te maken dat wij zelf graag naam maken, dat we graag koning zijn in ons eigen koninkrijkje en dat we graag onze eigen wil doorzetten. Dat willen we niet alleen graag, maar we doen het ook. Daar moeten we aan denken als we bidden: vergeef ons onze schulden, vergeef ons dat we onszelf in de relatie met God graag voorop zetten. (Nico Riemersma) Het kost ons moeite om vergeving te vragen en het kost ons moeite om te vergeven. Welke rol speelt het geloof in het overwinnen hiervan? Het geloof opent ons de ogen en laat ons kritisch naar onszelf kijken. Juist de verwondering over Gods genade confronteert ons met ons ongenadig spreken en handelen. En het inzicht in onze eigen schuld stemt ons milder jegens anderen en vergroot ons vermogen om anderen te vergeven. En het inzicht hoe diep God geraakt wordt door wat wij hem aandoen en hoe hij zijn gekwetstheid overwint, inspireert ons om onze eigen gekwetstheid te overwinnen, om een stap opzij te doen om ruimte te maken voor de ander en om tot verzoening te komen. Het is in elk geval duidelijk dat Gods vergeving als effect wil hebben dat wij zelf ook vergeven. De bede van het Onze Vader suggereert zelfs dat onze vergevingsgezindheid een voorwaarde voor Gods wil om te vergeven. En de woorden die Matteüs op het Onze Vader laat volgen, suggereren dat nog sterker. Dat zou het genadekarakter, de onvoorwaardelijkheid van Gods liefde waar Jezus van getuigt, tekort doen. Bij de gelijkenis is de volgorde

5 essentieel. De koning scheldt eerst de enorme schuld kwijt die zijn dienaar heeft. En hij mag dan toch verwachten, dat die dienaar in overeenstemming daarmee handelt en ook royaal is en die schuld kwijtscheldt. Het gaat om deze overeenstemming tussen God en ons, om het effect dat Gods vergevingsgezindheid op ons heeft. Geloof in Gods vergeving verdraagt zich niet met het koesteren van rancune en het uit zijn op persoonlijke vergelding. God vergeeft ook niet achter de ruggen van degenen die wij hebben beschadigd, om. Hoewel we misschien soms God om vergeving moeten bidden, omdat wij onze eigen gekwetstheid niet kunnen overwinnen en gevangen blijven in wat anderen ons hebben aangedaan. Dan is het gebed om vergeving een roep om bevrijding.