Zij werken onder supervisie van een stuurgroep, bestaande uit een afvaardiging van Kind en gezin en Zorginspectie.

Transcriptie

1 MeMoQ: Ontwikkelen van instrumenten voor het meten, het monitoren en het bevorderen van de pedagogische kwaliteit in de voorschoolse kinderopvangvoorzieningen Inhoud 1. Uitvoerders Uitgangspunten Wat MeMoQ zal opleveren... 5 Een pedagogisch raamwerk... 5 Een wetenschappelijk instrument voor het meten van de kwaliteit... 5 Een instrument voor de monitoring... 7 Een instrument voor zelf-evaluatie en pedagogische begeleiding Fasering... 8

2 1. Uitvoerders Onderzoeksteam MeMoQ is een samenwerking tussen - de Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent, met als promotor Prof. dr. Michel Vandenbroeck en - het Expertisecentrum Ervaringsgericht Onderwijs van de KU Leuven, met als promotor Prof. dr. Ferre Laevers anderzijds. De onderzoekers zijn Dr. Hester Hulpia en Jeroen Janssen, Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek, Universiteit Gent Bart Declercq, Mieke Daems en Charlotte Van Cleynenbreugel, Ervaringsgericht Onderwijs, KU Leuven Zij werken onder supervisie van een stuurgroep, bestaande uit een afvaardiging van Kind en gezin en Zorginspectie. Regelmatig wordt teruggekoppeld naar een klankbordgroep, bestaande uit een vertegenwoordiging van Centrum voor volwassenenonderwijs Vormingsleergang voor Sociaal en Pedagogisch Werk, Dienst Kinderopvang Stad Gent, Femma, Gemeenschapsonderwijs, Gezinsbond, Kind en Gezin, Kinderdagverblijf Pietje Pek, Kinderdagverblijf De Ster, Kinderrechtencommissariaat, Kinderrechtencoalitie, Komma, Pluralistisch Platform Jeugdzorg, Provinciale Commissie Buitenschoolse Opvang, Landelijke Kinderopvang, Minderhedenforum, Netwerk tegen armoede, Onderwijs Steden en gemeenten, Overleg Hogescholen Pedagogie Jonge Kind, Solidariteit voor het Gezin, Thuishulp Reddie Teddy, Unieko, Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang, Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen, Vlaamse Diensten voor Opvanggezinnen, Vlaamse Gemeenschapscommissie, Vlaams Welzijnsverbond, Vrij onderwijs, Zorginspectie. Daarnaast worden zij bijgestaan door een interne klankbordgroep voor methodologisch advies, bestaande uit Prof. dr. Yves Rosseel (Vakgroep data-analyse van de UGent), Prof. dr. Ann Buysse, (Vakgroep Experimenteel-klinische en gezondheidspsychologie van de UGent), dr. Jan Peeters (VBJK Expertisecentrum voor Opvoeding en Kinderopvang), dr. Evelien Buyse (ExpertiseCentrum Ervaringsgericht Onderwijs KU Leuven). Voor de uitwerking van een inspectieinstrument en een begeleidingsinstrument (zie verder) worden de onderzoekers bovendien bijgestaan door twee gebruikersgroepen met ervaringsdeskundigen. 1

3 K&G + ZI Gebruikers Inspectie Gebruikers Begeleiders Klankbordgroep Projectleiding Onderzoeksteam Interne klankbordgroep 2. Uitgangspunten Het project heeft als doel het meten en bevorderen van de pedagogische kwaliteit van de Vlaamse kinderopvang voor baby s en peuters. Er bestaan echter verschillende opvattingen over wat pedagogische kwaliteit is. Daarom is het goed vooraf enkele uitgangspunten te specifiëren. - We gaan er van uit dat de kinderopvang een economische, een pedagogische en een sociale functie heeft en dat die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. - We gaan uit van een holistische kijk op opvoeden en dus dat alle aspecten van de ontwikkeling belangrijk en niet van elkaar te scheiden zijn. Een holistische kijk gaat ook uit van de competenties en de talenten van elk kind. - We gaan er van uit dat pedagogische kwaliteit gaat over zowel kinderen, ouders als de samenleving. Voor wat de kinderen betreft staan hun betekenisverlening en hun beleving centraal. Een belangrijke opdracht bestaat erin de veelheid van variabelen in een coherent kader te vatten waarin de relaties tussen beïnvloedende factoren en kwaliteit op de werkvloer gearticuleerd worden. Dit vereist een verder doordenken van de indeling tussen structuur-, proces- en effectkenmerken. Vooral de rubriek structurele kenmerken vraagt om verheldering. De verzameling van indicatoren op dit niveau is diffuus: soms gaat het om concrete materiële condities, soms om administratieve aspecten, soms over kenmerken van personen, soms om aspecten die men als gegeven en moeilijk beïnvloedbaar beschouwt. Het gemeenschappelijke is telkens wel dat het gaat om aspecten die (eerder) onrechtstreeks een invloed hebben op wat zich op de werkvloer en in de beleving van de kernactoren (kinderen, ouders en begeleiders) afspeelt. 2

4 Bovenstaand schema is het resultaat van een oefening waarbij alle types van variabelen die bij kwaliteit een rol spelen een plaats wordt toegewezen op een continuüm dat begint bij de proximale kenmerken en eindigt bij de bredere context. We onderscheiden in bijgevoegd kader vier niveaus in dat continuüm: het proces op microniveau, pedagogisch relevante condities, kenmerken van de organisatie (beleid) en bredere contextkenmerken. (1) Een lezing van het schema begint bij de kern, m.n. bij het PROCES of de kwaliteit zoals deze hier en nu wordt gerealiseerd. De beoordeling van kwaliteit begint hier bij het nemen van een staal van wat er zich afspeelt in de beleving, perceptie en activiteit (gedrag en mentaal) van de kinderen zoals deze tot stand komt in hun interactie met de aanpak of de geboden omgeving. Dit omvat tevens de wijze waarop de begeleiders handelen (denken en zich voelen). Dataverzameling op dit niveau is descriptief van aard en vereist onvermijdelijk observatie van de 3

5 praktijk. Het belet niet dat er hier een eerste niveau van duiding plaats vindt vanuit een set van variabelen waarbij patronen gezocht worden in de aanpak en de interactie tussen de actoren. (2) In de tweede schil bekijken we de onderliggende factoren of de PEDAGOGISCHE CONDITIES die in ruime mate bepalend zijn voor de leef- en leeromgeving die we feitelijk aantreffen. De kwaliteitskenmerken die op dit niveau uitgewerkt worden bieden een kader om de descriptie van het proces (aanpak en kind perspectief) te overstijgen. Ze reiken verklaringen aan voor wat men op het eerste niveau waarneemt. Zij kunnen daarom ook beschouwd worden als hefbomen om verandering te brengen in de kwaliteit. Het gaat bijv. om het profiel van de individuele begeleiders, de wijze waarop zij het curriculum richting laten geven, de afspraken omtrent organisatievorm en het dagschema, etc. (3) De volgende schil brengt ons bij de bedding waarin voorgaande factoren gesitueerd zijn: de ORGANISATIE en het beleid dat de pedagogische condities aanstuurt. Het gaat hier over de zogenaamde structurele en culturele werkplaatscondities. Zo kan men bij observatie een lage betrokkenheid bij kinderen constateren gepaard aan een weinig stimulerende begeleidersstijl (niveau 1). Deze constatering kan gerelateerd worden aan een onvoldoende vermogen tot perspectiefname bij de begeleiders (niveau 2). Dit kan op het vlak van de organisatie opgenomen worden als richtpunt om het vormingsbeleid bij te sturen of zelfs in de rekrutering meer aandacht te besteden aan de communicatieve kwaliteiten van de begeleiders. (4) De laatste schil betreft het niveau van de BREDERE CONTEXT waarin de voorziening zich situeert. Meer bepaald gaat het om de omgevingskenmerken en de kenmerken van administratieve, materiële, bestuurlijke en juridische aard die de voorziening karakteriseren 1.Dit niveau is het meest verwijderd van de kern, maar kan niettemin een grote impact hebben op wat zich uiteindelijk op de werkvloer afspeelt. Regelgeving omtrent personeelsformatie en kwalificatie heeft onvermijdelijk een invloed op kwaliteit. Hoewel het kenmerkend is voor dit niveau dat voorzieningen er (individueel) weinig invloed op kunnen uitoefenen, is het in het onderzoek en de duiding van de resultaten belangrijk om relaties te leggen tussen de geconstateerde kwaliteit (of het ontbreken ervan) en de maatschappelijke context en, a fortiori, het gevoerde beleid. 1 Departement Onderwijs Onderwijsinspectie: Het CIPO-referentiekader van de onderwijsinspectie: de indicatoren, variabelen en omschrijvingen. 4

6 3. Wat MeMoQ zal opleveren Een pedagogisch raamwerk Internationaal onderzoek toont dat de omschrijving van kwaliteit samenhangt met de beoogde maatschappelijke functies ervan en dat die erg kunnen variëren. Vandaar dat de bepaling van wat de pedagogische kwaliteit uitmaakt, herkenbaar moet zijn in een document dat het pedagogisch raamwerk bepaalt, wat ook overeenkomt met internationale aanbevelingen (Organisation for Economic Cooperation and Development, 2006). Een eerste opdracht is dus om een raamwerk te ontwerpen, dat breed gedragen is door de sector en dat de visie op wat pedagogische kwaliteit is, helder weergeeft. Dat document is nu klaar en de belangrijkste stakeholders hebben zich geëngageerd om dit te verspreiden en implementeren. Een wetenschappelijk instrument voor het meten van de kwaliteit We ontwikkelen een wetenschappelijk verantwoord instrument dat toelaat de pedagogische kwaliteit van de Vlaamse kinderopvang te meten en dat beantwoordt aan volgende criteria: - wetenschappelijk betrouwbaar en valide zijn; - afgestemd op internationale standaarden en in de mate van het mogelijke op bestaande internationaal gebruikte instrumenten, om vergelijkbaarheid mogelijk te maken; - afgestemd op het pedagogisch raamwerk (curriculum); - afgestemd op de realiteit van de Vlaamse en Brusselse kinderopvang; - bruikbaar in verschillende vormen van (gezins- en groepsgerichte) kinderopvang; - gericht op variabelen die zowel het niveau van het proces (aanpak en kindperspectief), als van de pedagogische context en van de voorziening als organisatie bestrijken; - een uitdrukkelijke plaats gevend aan het perspectief van de ouders en hun participatie aan de opvang; - rekening houdend met sociale aspecten zoals de sociale functie en de diversiteit; - aandacht hebbend voor een goed kosten/baten evenwicht met het oog op het periodiek meten van de kwaliteit. In elke leefgroep brengen één of twee observatoren een halve dag door. De kwaliteit op het niveau van de kinderen wordt gemeten door ZiKO, een observatie-instrument dat toelaat het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen in kaart te brengen. De kwaliteit op het gebied van de interacties wordt gemeten aan de hand van CLASS, een internationaal gevalideerd instrument dat informatie oplevert over het emotionele en het educatieve klimaat in de leefgroep. De kwaliteit van de directe leefomgeving meten we aan de hand van een zelf geconstrueerde en gevalideerde omgevingsschaal. De omgevingsfactoren die hier een invloed op kunnen hebben en de samenstelling van de leefgroep (op vlak van kinderen en personeel) inventariseren we door een bevraging van de verantwoordelijken en gegevens uit het databestand van Kind en Gezin. De perspectieven van ouders bevragen we rechtstreeks aan de ouders van de kinderen uit de geobserveerde leefgroep. 5

7 Alle instrumenten werden door de hele ploeg observatoren uitgetest in ruim 100 leefgroepen en waar nodig aangepast, vooraleer de eigenlijke meting aan te vatten. Voor elk instrument wordt nagegaan - of verschillende observatoren wel tot een zelfde score komen - of het voldoende onderscheid maakt tussen hogere en lagere kwaliteit - of het instrument echt meet wat het pretendeert te meten - of het praktisch bruikbaar is Het inventariseren van de pedagogische kwaliteit Met het ontwikkelde wetenschappelijk instrument wordt een nulmeting uitgevoerd in een steekproef van 400 leefgroepen die als volgt zijn verdeeld kinderdagverblijven op trap 2 (voorheen erkend en gesubsidieerd) kinderdagverblijven (voorheen zelfstandig) onthaalouders aangesloten bij een dienst voor onthaalgezinnen 6

8 - 100 zelfstandige onthaalouders. De leefgroepen worden door toeval getrokken uit het databestand van de hele vergunde kinderopvang in Vlaanderen. De nulmeting levert een stand van zaken op over hoe het zit met de (variantie in) pedagogische kwaliteit van de kinderopvang in Vlaanderen. Het onderzoek levert ook inzichten op in wat de hefbomen zijn voor de kwaliteitszorg: welke factoren beïnvloeden welke aspecten van de kwaliteit? Van daaruit kunnen ook beleidsadviezen geformuleerd worden. De nulmeting kan over een aantal jaren ook herhaald worden zodat evoluties in kwaliteit en impact van beleidsmaatregelen kan nagegaan worden. Een instrument voor de monitoring Vanuit het wetenschappelijk instrument ontwikkelen we in samenspraak met het agentschap Zorginspectie een instrument voor de monitoring. Dat instrument moet de inspectie toelaten om op relatief korte tijd de kernkwaliteit in kaart te brengen en betrouwbare en valide uitspraken te doen over sterktes en verbeterpunten inzake de pedagogische kwaliteit. Het instrument zal ook een uitspraak doen over de cut-off score van wat minimaal vereist is. Een instrument voor zelf-evaluatie en pedagogische begeleiding Vanuit het wetenschappelijk instrument wordt samen met een groep pedagogische begeleiders ook een instrument ontwikkeld voor begeleiding en zelfevaluatie. Op die manier krijgen begeleiders ook zicht op wat het wetenschappelijk instrument meet, wat de inspectie observeert en kunnen ze ook zelf hun sterktes en aandachtspunten in kaart brengen en zo processen van kwaliteitsbevordering sturen. 7

9 4. Fasering tot Voorbereiding 0,5 0,5 0,5 1,5 Curriculum 9 - Visie 1,5 1,5 - Inhoud 1,5 1,5 - Proef 1,5 1,5 1,5 4,5 - Definitief 1,5 1,5 Wet instr 48 - Voorbereiding ,5 1,5 1,5 7,5 - Proef Test Data analyse 1,5 1,5 1,5 4,5 - Definitief 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 9 Nulmeting 44 - Steekproef Afname Data analyse Rapport Monitoring Proef 0,5 0,5 0,5 1,5 - Test 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 4,5 - Herwerken 0,5 0,5 0,5 1,5 - Definitief 0,5 0,5 1 2 Zelfevaluatie 8 - Proef 0,5 0,5 0,5 1,5 - Test 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 3 - Herwerken 0,5 0,5 0,5 1,5 - Definitief 0,5 0,5 1 2 Totaal

10 9