Instelling. Onderwerp. Datum

Transcriptie

1 Instelling Onderwerp Schenking. Vorm. Notariële akte. Uitzondering. Handgift van roerende goederen. Schriftelijk bewijs Datum 22 april 2010 Copyright and disclaimer De inhoud van dit document kan onderworpen zijn aan rechten van intellectuele eigendom van bepaalde betrokkenen, Er wordt u geen recht verleend op deze rechten. M&D Seminars geeft u via dit document informatie, maar verstrekt geen advies. M&D Seminars garandeert niet dat de informatie in dit document foutloos is. U gebruikt de inhoud van dit document op eigen risico. M&D Seminars, noch een van haar directieleden, aandeelhouders of bedienden zijn aansprakelijk voor bijzondere, indirecte, bijkomstige, afgeleide of bestraffende schade, noch voor enig ander nadeel van welke aard ook bij het gebruik van dit document en van de inhoud van dit document. M&D Seminars 2011 M&D SEMINARS Eikelstraat De Pinte T F info@mdseminars.be

2 die bepaald door de vorige wet, en het betrokken recht vóór de inwerkingtreding van de nieuwe wet is ontstaan, begint de nieuwe verjaringstermijn ten vroegste met de inwerkingtreding van de nieuwe wet te lopen, zij het dat dit een eerder ingetreden verjaring overeenkomstig de oude regel niet zal verhinderen. NV F.I.B. t/ NV K.V. Volledige weergave: zie NOOT Zie in dezelfde zin voor wat het overgangsrecht van de verjaring betreft: Cass. 24 januari 1997, Arr.Cass. 1997, e Kamer 22 april 2010 Voorzitter: de h. Verougstraete Rapporteur: de h. Smetryns Openbaar ministerie: de h. Van Ingelgem Advocaten: mrs. Geinger en De Bruyn Schenking Vorm Notariële akte Uitzondering Handgift van roerende goederen Schriftelijk bewijs De bepaling van art. 931 BW dat alle akten houdende schenking onder de levenden voor notaris worden verleden, in de gewone contractvorm, en dat daarvan, op straffe van nietigheid, een minuut wordt gehouden, is niet van toepassing op de handgift van roerende goederen tussen levenden, die tot stand komt door de louter materiële overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde, die aanvaardt. Uit de artikelen 1341, 1319, eerste lid, en 1322, eerste lid, BW volgt dat, wanneer daartoe aanleiding bestaat, het volwaardig schriftelijk bewijs van het bestaan van een handgift van roerende goederen ter waarde van meer dan 375 euro wordt geleverd aan de hand van een door de schenker en de begunstigde ondertekend geschrift, dat de overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde vaststelt, evenals de aanvaarding ervan door de begiftigde. M.C. e.a. t/ S.S. I. Rechtspleging voor het Hof Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 24 juni 2008 gewezen door het Hof van Beroep te Brussel. III. Beslissing van het Hof Beoordeling Tweede onderdeel 1. Krachtens art. 931 BW worden alle akten houdende schenking onder de levenden verleden voor notaris, in de gewone contractvorm, en wordt daarvan, op straffe van nietigheid, een minuut gehouden. Deze regel is niet van toepassing op de handgift van roerende goederen tussen levenden, die tot stand komt door de louter materiële overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde, die aanvaardt. 2. Krachtens art BW moet een akte voor notaris of een onderhandse akte worden opgemaakt van alle zaken die de som of de waarde van 375 euro te boven gaan, zelfs betreffende vrijwillige bewaargeving. Het bewijs door getuigen wordt niet toegelaten tegen en boven de inhoud van de akten en evenmin omtrent hetgeen men zou beweren vóór, tijdens of sinds het opmaken te zijn gezegd, al betreft het ook een som of een waarde van minder dan 375 euro. Krachtens art. 1319, eerste lid, BW levert de authentieke akte tussen de contracterende partijen en hun erfgenamen of rechtverkrijgenden een volledig bewijs op van de overeenkomst die erin is vervat. Krachtens art. 1322, eerste lid, BW heeft een onderhandse akte, die erkend is door degenen tegen wie men zich daarop beroept of die wettelijk voor erkend wordt gehouden, tussen de ondertekenaars van de akte en tussen hun erfgenamen en rechtverkrijgenden dezelfde bewijswaarde als een authentieke akte. Uit het geheel van deze bepalingen volgt dat, wanneer daartoe aanleiding bestaat, het volwaardig schriftelijk bewijs van het bestaan van een handgift van roerende goederen ter waarde van meer dan 375 euro wordt geleverd aan de hand van een door de schenker en de begunstigde ondertekend geschrift, dat de overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde vaststelt, evenals de aanvaarding ervan door de begiftigde. 3. Luidens art BW lijdt de regel van art BW uitzondering wanneer er een begin van bewijs met geschriften voorhanden is. Een begin van bewijs door geschrift is, luidens het tweede lid van die bepaling, elke geschreven akte die uitgaat van degene tegen wie de vordering wordt ingesteld of van de persoon die hem vertegenwoordigt en waardoor het beweerde feit waarschijnlijk wordt gemaakt. Vermoedens die niet bij wet zijn ingesteld worden aan het beleid van de rechter overgelaten, wat inhoudt dat de rechter onaantastbaar de bewijswaarde beoordeelt van de vermoedens waarop hij zich baseert, 268

3 waarbij hij evenwel het rechtsbegrip feitelijk vermoeden niet mag miskennen. 4. De appelrechters baseren hun beslissing op de omstandigheden dat: de rechtsvoorgangster van de eisers een aangetekende brief had gestuurd op 8 oktober 2001 waarin zij haar wil uitdrukte een schenking te doen; de verweerster op 9 oktober 2001 in het bezit kwam van de titels in het bankfiliaal in Heverlee; een deel van de geschonken roerende waarden in de kluis van de verweerster was opgeborgen, van welke kluis de verweerster de enige sleutel had; de rechtsvoorgangster van de eisers tussen 9 oktober 2001 en 17 juni 2004 het bestaan van de handgift nooit in vraag stelde. De appelrechters oordelen eveneens dat de omstandigheid dat de rechtsvoorgangster van de eisers een volmacht had op de kluis van de verweerster, niet relevant was, omdat de materiële overhandiging voldoende was aangetoond, en doen de overige beweringen van de eisers af als louter beweringen die geen steun vinden in het dossier. 5. De appelrechters vermochten uit het geheel van die omstandigheden af te leiden dat de handgift bewezen was op grond van het begin van bewijs met geschriften uitgaande van de rechtsvoorgangster van de eisers en op grond van de vermoedens die in het arrest zijn vermeld. 6. Met de redenen vermeld sub 4 verwerpen en beantwoorden de appelrechters het in het onderdeel bedoelde verweer. 7. Met die redenen oordelen de appelrechters niet dat niet betwist werd dat de verweerster steeds de sleutel van de kluis in haar bezit had. 8. Het onderdeel kan niet worden aangenomen. NOOT Het tot stand komen en het bewijs van de handgift 1. Het geannoteerde arrest bevestigt uitdrukkelijk het principe dat de handgift van roerende goederen tussen levenden tot stand komt door (1) de louter materiële overhandiging van de zaak (2) met het inzicht om te schenken (3) aan de begiftigde die aanvaardt (Cass. 13 februari 1829, Pas. 1829, I, 59; Cass. 6 februari 1863, Pas. 1863, I, 424). De materiële overhandiging of de «traditio» is het essentiële kenmerk van de handgift (M. Puelinckx- Coene, N. Geelhand en F. Buyssens, «Overzicht van rechtspraak Giften ( )» TPR 1999, p. 875, nr. 144). De handgift kan bijgevolg enkel betrekking hebben op lichamelijk roerende goederen of onlichamelijk roerende goederen waarvan het recht is geïncorporeerd in de titel (A. Meyus en S. Wilikens, «De gemodaliseerde hand- en bankgift een instrument voor estate planning» AFT 2001, p. 165, nr. 3). De drie voormelde voorwaarden dienen vervuld te zijn tijdens het leven van de beide partijen, namelijk de schenker en de begiftigde (W. Pintens, C. Declerck, J. Du Mongh en K. Vanwinckelen, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 644, nr. 1210). Voor de rechtsgeldigheid van een handgift is geen geschrift vereist. Dit is een van oudsher door de rechtspraak en rechtsleer aanvaarde afwijking op de regel van art. 931 BW, op grond waarvan alle akten houdende schenking onder de levenden worden verleden voor notaris (Cass. 13 februari 1829, Pas. 1829, I, 59; Cass. 6 februari 1863, Pas. 1863, I, 424; Cass. 2 februari 1961, Pas. 1961, I, 587, voetnoot 1; M. Puelinckx-Coene, N. Geelhand en F. Buyssens, o.c., TPR 1999, p , nrs ; W. Pintens, C. Declerck, J. Du Mongh en K. Vanwinckelen, o.c., p , nr. 1211; C. Van Heuverswyn, «De handgift: geldigheidsvoorwaarden» in A. Verbeke, F. Buyssens en H. Derycke, Estate Planning, Boek 2: Vermogensplanning met Effect bij Leven: Schenking, Brussel, De Boeck & Larcier, 2009, p. 134, nr. 252; E.L. Spruyt, Schenking als techniek van successieplanning: juridisch & fiscaal, Mechelen, Kluwer, 2008, p. 66, nr. 11.1). 2. De betwisting in de zaak waarover het geannoteerde arrest oordeelt, betrof, zoals vaak voorkomt, het bewijs van de handgift. De feiten die aanleiding gaven tot die betwisting werden door het hof van beroep als volgt uiteengezet: op 8 oktober 2001 stuurde de rechtsvoorgangster van de eisers tot cassatie aan de verweerster in cassatie een aangetekende brief waarin stond dat zij van plan was aan de verweerster bij wijze van handgift ,58 euro ( fr.) te schenken in de vorm van kapitaliseerbare sicavs en dat zij aan de verweerster vroeg aanwezig te zijn op 9 oktober 2001 om 14u30 in het bepaalde bankfiliaal; bij aangetekende brief van 9 oktober 2001 liet de verweerster aan haar (groot)tante weten dat zij haar hartelijk bedankte voor de schenking van ,58 euro die gebeurde op 9 oktober 2001; een deel van deze waardepapieren werd opgeborgen in een kluis die de verweerster opende bij hetzelfde bankfiliaal en die op haar naam stond met een volmacht voor haar groottante; de enige sleutel van deze kluis bevond zich bij de verweerster; tussen 9 oktober 2001 en 17 juni 2004, datum waarop de rechtsvoorgangster van de eisers plots klacht neerlegde, werd het bestaan van de handgift nooit in vraag gesteld. Op 20 september 2004 tekende de rechtsvoorgangster van de eisers verzet aan tegen de verdere verhandeling van de waardepapieren. Toen de verweerster deze waardepapieren bij de bank aanbood voor 269

4 verhandeling, werd de rechtsvoorgangster van de eisers hiervan op de hoogte gebracht. Zij stelde bij dagvaarding van 22 april 2005 een eis in tot terugvordering van deze waardepapieren. De verweerster, die zich op de handgift beriep, verzocht bij wijze van tegenvordering om de handlichting. De rechtsvoorgangster overleed in de loop van het geding, zodat de eisers als erfopvolgers het geding verderzetten. Het hof van beroep oordeelde dat de verweerster bewees dat de handgift op regelmatige wijze was tot stand gekomen. Het verklaarde de vordering van de eisers ongegrond en de tegenvordering van de verweerster gegrond. Tegen dit arrest voerden de eisers in hun cassatiemiddel voornamelijk aan dat het appelgerecht op grond van de genoemde omstandigheden niet wettig kon beslissen dat het bewijs van de handgift werd geleverd omdat (1) de brieven van 8 en 9 oktober 2001 niet het schriftelijk bewijs van de schenking inhielden (eerste onderdeel); (2) zelfs indien de brief van 8 oktober 2001 een begin van bewijs door geschrift vormde, dan kon het hof van beroep niet wettig oordelen dat het bewijs van de handgift werd geleverd door de aanvullende vermoedens opgeleverd door de brief van 9 oktober 2001 en het feit dat de waarden zich bevonden in een kluis op naam van de verweerster (tweede onderdeel). 3. Het geannoteerde arrest past op grond van de volgende redenering de gemeenrechtelijke regels betreffende het bewijs toe op de handgift. Uit de artikelen 1341, 1319, eerste lid, en 1322, eerste lid, BW leidt het af dat, wanneer daartoe aanleiding bestaat, het volwaardig schriftelijk bewijs van het bestaan van een handgift wordt geleverd aan de hand van een door de schenker en de begunstigde ondertekend geschrift, dat de overhandiging met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde vaststelt, evenals de aanvaarding ervan door de begiftigde. Hier dient te worden beklemtoond dat een dergelijk schriftelijk bewijs van de handgift gedateerd en ondertekend moet worden nadat de schenking tot stand kwam, dus na de wilsovereenstemming én de overhandiging (C. Van Heuverswyn, o.c., in Estate Planning, Boek 2: Vermogensplanning met Effect bij Leven: Schenking, p , nr. 276; E.L. Spruyt, o.c., p , nr ; H. Casman, Notarieel Familierecht, Gent, Mys & Breesch, 1991, p , nr. 1164; B. Capelle, «Preuve dans le procès civil relatif à un meuble corporel et don manuel», TBBR 1991, p. 315, nr. 57). Krachtens art BW moet immers een akte voor notaris of een onderhandse akte worden opgemaakt van alle zaken die de som of de waarde van 375 euro te boven gaat. Luidens art BW lijdt deze regel echter uitzondering wanneer er een begin van bewijs met geschriften voorhanden is, namelijk (1) een geschreven akte (2) die uitgaat van degene tegen wie de vordering wordt ingesteld of van de persoon die hem vertegenwoordigt en (3) waardoor het beweerde feit waarschijnlijk wordt gemaakt. Vermoedens die niet bij wet zijn ingesteld, worden aan het beleid van de rechter overgelaten (art BW). Het herhaalt in het geannoteerde arrest zijn vaste rechtspraak dat de rechter onaantastbaar de bewijswaarde beoordeelt van de vermoedens waarop hij zich baseert, waarbij hij evenwel het rechtsbegrip feitelijk vermoeden niet mag miskennen. Het beslist dat het hof van beroep te dezen het bewijs van de litigieuze handgift, waarvan de waarde 375 euro te boven ging, vermocht af te leiden op grond van het begin van bewijs met geschriften uitgaande van de rechtsvoorgangster van de eisers, namelijk de voormelde brief van 8 oktober 2001, en op grond van de vermoedens die in het bestreden arrest zijn vermeld (supra, nr. 2). 4. Die brief vormde te dezen het begin van bewijs met geschriften in de zin van art BW namelijk (1) een geschrift (2) dat uitgaat van de rechtsvoorgangster van de eisers tegen wie het bestaan van de schenking werd ingeroepen en (3) waardoor de beweerde schenking waarschijnlijk wordt gemaakt. Dit bewijsmiddel dient, wanneer de waarde van de handgift 375 euro te boven gaat, aangevuld te worden met andere bewijsmiddelen, zoals vermoedens, zodat het belangrijk is om in dat geval over die aanvullende bewijsmiddelen te beschikken. De kwestieuze brief van 8 oktober 2001 geldt niet als volwaardig schriftelijk bewijs van de handgift in de zin van art BW. Daartoe is, zoals gezegd, immers vereist dat de partijen een gezamenlijk document opstellen en ondertekenen, dat de overhandiging met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde vaststelt, evenals de aanvaarding ervan door de begiftigde. Er dient nogmaals te worden benadrukt dat uit een dergelijke onderhandse akte dient te blijken dat zij als bewijsmiddel werd opgesteld, ten behoeve van diegene van de partijen die er belang bij zou hebben de handgift (en zijn eventuele modaliteiten) in te roepen, en dat de inhoud ervan zo geformuleerd dient te worden dat het achteraf een erkenning en een bevestiging is van de reeds gerealiseerde handgift waarvan alle geldigheidsvoorwaarden (de overhandiging, het inzicht om te schenken en de aanvaarding) reeds vervuld zijn (E. Spruyt, «De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel I. De juridische invalshoek», AFT 2008, p. 47, nr. 81). 5. Het geannoteerde arrest oordeelt niet over de kwestie of een begiftigde art BW kan inroepen krachtens welk de voormelde regel van art BW uitzondering lijdt in alle gevallen waarin het de schuldeiser niet mogelijk is geweest zich een schriftelijk bewijs te verschaffen van de verbintenis die jegens hem is aangegaan. De rechtsleer antwoordt in het algemeen positief op deze vraag, terwijl de rechtspraak uiteenlopende antwoorden geeft en eerder uitzonderlijk de morele onmogelijkheid 270

5 voor het opstellen van een geschrift aanneemt (W. Pintens, C. Declerck, J. Du Mongh en K. Vanwinckelen, o.c., p. 658, nr. 1230; J. Bael, «Het bewijs van de gift van hand tot hand wanneer geen geschrift ad probationem is opgemaakt», AJT , p , nrs ). 6. De werkwijze van twee aangetekende brieven, één van de schenker, één van de begiftigde, die, in hun onderlinge samenhang gelezen, op ondubbelzinnige wijze de rechtsgeldige totstandkoming van de handgift, aantonen, wordt blijkbaar courant gebruikt als bewijs van de handgift, o.a. tegen de fiscus (C. Van Heuverswyn, o.c., in Estate Planning, Boek 2: Vermogensplanning met Effect bij Leven: Schenking, p. 144, nr. 277; E.L. Spruyt, o.c., p , nr ). Meer bepaald kan door deze werkwijze de datum van de handgift worden bewezen zonder een beroep te moeten doen op de registratie waardoor de heffing van een registratierecht of schenkingsrecht wordt vermeden (E. Spruyt, l.c., AFT 2008, p , nrs ). 7. Ten slotte kan worden aangestipt dat, als verweer tegen een eis tot terugvordering (revindicatie), de begiftigde van een handgift zich kan beroepen op het vermoeden van art. 2279, eerste lid, BW naar luid waarvan met betrekking tot roerende goederen het bezit als titel geldt (Cass. 14 maart 1889, Pas. 1889, I, 147; M. Puelinckx-Coene, N. Geelhand en F. Buyssens, o.c., TPR 1999, p , nrs ; W. Pintens, C. Declerck, J. Du Mongh en K. Vanwinckelen, o.c., p , nr. 1229; C. Van Heuverswyn, o.c., in Estate Planning, Boek 2: Vermogensplanning met Effect bij Leven: Schenking, p , nr. 290; E.L. Spruyt, o.c., p , nr ; H. Casman, o.c., p , nr. 1164; B. Capelle, o.c., TBBR 1991, p , nrs ; J. Bael, o.c., AJT , p. 419, nr. 8; E. De Wilde D Estmael, «Les donations» in Rép.not. Deel III, Boek VII, Brussel, Larcier, 2009, p , nrs ; J. Sace, «La preuve du don manuel» (noot onder Rb. Bergen 24 oktober 2001), JLMB 2002, 1026). De eiser kan dit vermoeden echter weerleggen door aan te tonen dat het bezit niet voldoet aan de vereisten van art BW, namelijk een voortdurend en onafgebroken, ongestoord, openbaar, niet dubbelzinnig bezit als eigenaar. Het vermoeden kan overigens niet worden ingeroepen als verweer tegen een eis tot teruggave wanneer de eiser het bewijs van de gegrondheid van de verplichting tot teruggave levert (C. Van Heuverswyn, o.c., in Estate Planning, Boek 2: Vermogensplanning met Effect bij Leven: Schenking, p. 146, nr. 282; E. De Wilde D Estmael, o.c., in Rép.not., Deel III, Boek VII, p. 209, nr ). Het is dus alleszins van belang voor de begiftigde om het bewijs van de handgift te kunnen voorleggen. Beatrice Verlooy Advocaat 1e Kamer 7 mei 2010 Voorzitter: de h. Storck Rapporteur: mevr. Matray Openbaar ministerie: de h. Werquin Advocaat: mr. Geinger Koop Uitgestelde eigendomsoverdracht Roerend goed in het bezit van de koper Tegenwerpelijkheid aan de in samenloop komende schuldeisers van de koper Collectieve schuldenregeling Er bestaat geen algemeen rechtsbeginsel volgens welk het beding van eigendomsvoorbehoud in geval van samenloop geldt ten aanzien van derden. Het beding waarbij de partijen overeenkomen om de eigendomsoverdracht van een roerend goed uit te stellen, is geoorloofd, maar geldt niet ten aanzien van de schuldeisers van de koper in geval van samenloop met de verkoper, wanneer de verkochte zaak in het bezit van de koper is gesteld. Krachtens art. 20, 5, Hypotheekwet beschikt de onbetaalde verkoper in dat geval slechts over een voorrecht op de prijs. De opvatting dat de verkoper, na het inleiden van een procedure van collectieve schuldenregeling, het voordeel van een beslag tot terugvordering van de met een beding van eigendomsvoorbehoud verkochte zaak kan verkrijgen, faalt naar recht. Vennootschap naar buitenlands recht G.M.A.C. I. Rechtspleging voor het Hof Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 12 maart 2009 gewezen door het Hof van Beroep te Luik. III. Beslissing van het Hof Het arrest stelt vast dat de eiseres de aankoop, door J.C., van een Opel Corsa gefinancierd heeft en zich de eigendom van het voertuig heeft voorbehouden tot de volledige betaling van de prijs; dat J.C. toegelaten is tot de collectieve schuldenregeling; dat de eiseres de schuldbemiddelaar vergeefs heeft gevraagd om haar het voertuig terug te bezorgen, en verwerpt, met bevestiging van de beschikking van de beslagrechter, het verzoek om beslag tot terugvordering van de eiseres. Eerste onderdeel Enerzijds bestaat er geen algemeen rechtsbeginsel volgens welk het beding van eigendomsvoorbehoud in geval van samenloop geldt ten aanzien van derden. 271