NAAR EEN NIEUWE SAMENWERKING IN HET NATIONAAL LANDSCHAP ZUID-LIMBURG

Transcriptie

1 NAAR EEN NIEUWE SAMENWERKING IN HET NATIONAAL LANDSCHAP ZUID-LIMBURG

2 2 COLOFON Opgesteld door: Heusschen Copier Stad+Landschap Rijksweg 12 Gulpen 6325 AE Gulpen Tel: +31(0) Internet: Uitgave: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Smallepad MG Amersfoort Tel: +31(0) in@cultureelerfgoed.nl Internet: In samenwerking met: SATIJNplus Architecten Kasteelhof XK Born Tel: +31(0) info@satijnplus.nl Internet: Limburgse Land- en TuinbouwBond Steegstraat EA Roermond Tel: +31(0) info@lltb.nl Internet: Projectgroep: Mw. M. van Bers (RCE) Dhr. B. Vergoossen (LLTB) Dhr. R. Smeets (LLTB) Dhr. M. Heusschen (Heusschen-Copier) Dhr. R. Brouwers (SATIJNplus) Mw. J. Nieuwenhuijs (Gemeente Eijsden-Margraten) Dhr. T. Beijers (Gemeente Eijsden-Margraten) Dhr. R. Defaux (Gemeente Gulpen-Wittem) Dhr. J. Laudy (Gemeente Voerendaal) Mw. S. Schlicher (Provincie Limburg) Dhr. P. Schokker (Provincie Limburg) Dhr. R. Pinxt (Provincie Limburg) Dhr. H. v. Steenwijk (Provincie Limburg) Mw. N. Knols (Provincie Limburg), projectleider Provincie Limburg Postbus MA Maastricht Tel: +31 (0) postbus@prvlimburg.nl Internet: Met dank aan de agrariërs die hebben deelgenomen aan het project Modern Boeren op Oude Hoeves

3 3 VOORWOORD Het Nederlandse landschap verandert voortdurend. Of het nu gaat om de aanleg van nieuwe wegen, woonwijken, bedrijventerreinen, nieuwe natuur of de bescherming tegen het water. Ook de Nederlandse landbouw wordt gekenmerkt door transformatie en schaalvergroting. In grootschalige landschappen kunnen deze veranderingen makkelijker worden opgevangen dan in andere, zoals in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Een waardevol cultuurlandschap met veel monumentale boerderijen vraagt om een aanpak die ruimte geeft aan nieuwe ontwikkelingen. En een aanpak die ook rekening houdt met het historische karakter van het cultuurlandschap. Dat is de hoofdopgave in het project Modern Boeren op Oude Hoeves (MBOOH). Zulke opgaven passen in het erfgoed & ruimte beleid van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het Provinciaal Omgevingsplan Limburg 2014 (POL2014) heeft onder meer tot doel de dynamiek van de economische dragers, zoals de agrarische- en toeristische sector, te versterken. Mét behoud van de aanwezige kernkwaliteiten. Het project MBOOH beoogt daar een bijdrage aan te leveren. Het project MBOOH is een samenwerkingsproject tussen de Provincie Limburg, de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB) en de RCE. Met deze publicatie is het project voorlopig tot een einde gebracht, maar de beoogde effecten zijn nog niet alle behaald. Het is immers makkelijker gezegd dan gedaan, modern boeren in oude hoeves, maar wat betekent dit in de praktijk? Voor de agrariër, voor de monumentale waarde van het gebouw, én voor het historische landschap. Als samenwerkende organisaties roepen wij iedereen op de opgedane kennis te benutten en toe te passen. De regionale uitwerking Nationaal Landschap Zuid- Limburg biedt hiervoor een uitgelezen kans. We onderkennen dat er nog stappen zijn te zetten om tot een beter gedragen aanpak te komen. Maar we zullen ons daarvoor inzetten. Uiteindelijk is het waardevolle Nationaal Landschap Zuid-Limburg hiermee gediend. En daar gaat het ons om! Drs. Ing. P.F.C.W. Van der Broeck, gedeputeerde Groen, Landbouw, Infra en Rail Provincie Limburg Drs. C. van t Veen, algemeen directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed P.M.L Erkens, voorzitter LLTB-afdeling Heuvelland

4 4 WAAROM? NU EN TOEKOMST 1 2 WAAROM DOEN WE HET? HOE DOEN WE HET NU EN HOE WILLEN WE HET IN DE TOEKOMST DOEN? 1.1 schaalvergroting in de landbouw 1.2 verrommeling in het landschap afzonderlijke loketten volgtijdelijk vs. samenwerken aan de voorkant papieren ruimte vs. ruimte voor kwaliteit verval van monumentale hoeves 1.4 onze ambities voor het Nationaal Landschap Zuid-Limburg duurzame landbouw kernkwaliteiten van het landschap en erfgoed als x-factor dynamisch voorraadbeheer sectorale deskundigheid; scheiding planologische afweging en kwaliteitsadvisering vs. alle deskundigheid in een casusteam 2.3 onvoldoende zicht in elkaars belangen vs. open dialoog; begrip voor elkaars belangen oplossing vooraf op 1 schaalniveau vs. onderzoeksvraag op 3 schaalniveaus 32 33

5 5 DILEMMA S & KEUZES HANDREIKING BIJLAGE WELKE DILEMMA S KWAMEN WE TEGEN EN WELKE KEUZES MOETEN GEMAAKT WORDEN? TOT WELKE HANDREIKINGEN KOMEN WE? BIJLAGE 3.1 nieuwe samenwerking heeft tijd nodig wat vonden de deelnemende agrariërs ervan 3.2 kwaliteit en kosten 3.3 spelregels samenwerking en geobjectiveerd kwaliteitshandvat 3.4 alternatieve locaties en dynamisch voorraadbeheer stappenplan samenwerking bij complexe opgave 4.2 stappenplan ontwerpend onderzoek op 3 schaalniveaus 4.3 ontwerpmethodiek, 3 schaalniveaus schaalniveau 1: spelregels voor de locatiekeuze schaalniveau 2: spelregels voor het bepalen van de massa en positie schaalniveau 3: spelregels voor het bepalen van de verschijningsvorm bijlage 1 Brief van Gedeputeerde Staten van Limburg aan alle Zuid- Limburgse gemeenten bijlage 2 Samenvatting opbrengst werkgroepen workshop Modern Boeren op Oude Hoeves op 11 maart

6 6

7 7 Het Zuid-Limburgse landschap wordt voor een groot deel door agrariërs beheerd. Zij dragen daarmee voor een belangrijk deel bij aan het beeld en de beleving van het Zuid-Limburgse heuvellandschap. Dit beeld, dat ook een lange geschiedenis herbergt, is belangrijk voor het leef- en vestigingsklimaat van Zuid-Limburg en vormt de basis voor de vrijetijdseconomie in deze regio. Het Heuvelland is daarom - in nauw overleg met gemeenten en stakeholders - in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL 2014) aangewezen als Nationaal Landschap Zuid- Limburg met een hoge landschappelijke en cultuurhistorische ambitie. Tegelijkertijd is er in de agrarische sector de noodzaak om vanwege het landbouwbeleid en marktonwikkelingen door te groeien om te kunnen concurreren (1.1). Hierdoor ontstaat behoefte aan de oprichting van nieuwe grote loodsen en stallen. Deze ontwikkeling leidt regelmatig tot spanning met de aanwezige waarden van landschap en erfgoed. Verrommeling in het landschap (1.2) en verval van hoeves (1.3) liggen op de loer en raken aan de belangen van het cultureel erfgoed en het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Een van de hoofdopgaven van het Provinciaal Omgevingsplan Limburg 2014 (POL 2014) is behoud van een duurzame grondgebonden land- en tuinbouw in balans met de omgevingskwaliteiten van het Nationaal Landschap Zuid- Limburg (1.4). Omdat de afwegingen die in dit verband gemaakt moeten worden door de ondernemer en door de overheid niet eenvoudig zijn, zien we nu vaak dat de afhandeling van uitbreidingsvragen verzandt in sectorale standpunten en oplossingen waarmee vaak geen van de partijen echt gelukkig is. Doelstelling van het project Modern Boeren op Oude Hoeves is om met partners gezamenlijk tot instrumenten en rolinvulling te komen hoe cultureel erfgoed (monumenten, groen erfgoed, stedenbouwkundige setting en archeologie) en landschappelijke kernkwaliteiten op agrarische hoeves gerespecteerd kunnen worden, gegeven de dynamiek van de grondgebonden landbouwontwikkelingen. Een uitdaging is dat erfgoed ook een inspiratiebron kan zijn voor ontwikkelingen. De opbrengst van dit project is verwoord in de hoofdstukken 2 en 4, in de vorm van voorstellen en handreikingen. Dit is geen vastgesteld beleid, het is een inspiratieboek; wel hebben Gedeputeerde Staten een standpunt ingenomen over het starten van een nieuwe samenwerking (zie bijlage 1). Deze rapportage vormt een bouwsteen voor de regio uitwerking Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Bijgaande link verwijst naar een inleidend filmpje over het project:

8 8 1.1 SCHAALVERGROTING IN DE LANDBOUW De afgelopen jaren is het aantal landbouwbedrijven behoorlijk afgenomen, terwijl de omvang van de afzonderlijke bedrijven is toegenomen. Dit heeft geleid tot een toenemende behoefte aan grote stallen en opslagloodsen. Ken elkaars werelden en sta open voor oplossingen. Bert Vergoossen, LLTB transformatie van het cultuurlandschap na decennia van schaalvergroting

9 9

10 10 hoeve in samenhang met het landschap uitbreidingen waarbij hoofdvolume hoeve nog herkenbaar is door groter te zijn dan de uitbreiding, groene karakter verandert. hoeve is niet langer meer het hoofdvolume. hoeve omringd door uitbreidingen. samenhang met landschap verdwijnt langzaam maar zeker. volume bebouwing uiteindelijk x keer zo groot door schaamgroen verdwijnt de relatie met het landschap het verleden is steeds minder zichtbaar schaalvergroting van het erf

11 11 aantal melkkoeien per bedrijf < > totaal aandeel <100 melkkoeien 61% 51% 29% aandel melkkoeiene 36% 44% 60% aandeel >250 melkkoeien 3% 5% 11% 140 prognose 2020 aantal melkkoeien (*1000) in 2010, 2013 en prognose 2020 naar bedrijfsvoering (aantal melkkoeien per bedrijf in Nederland) (bron: CBS Lanbouwinstelling en bewerking Alterra) Het gemiddeld aantal melkkoeien per bedrijf in 2020 zal ca. 110 melkkoeien zijn. Verder verschuift het aantal melkkoeien meer naar de bedrijven met meer dieren. In 2013 bevindt zich ongeveer de helft van de melkkoeien op een bedrijf met meer dan 100 melkkoeien. In 2020 zal dat naar verwachting meer dan 70% van de melkveestapel zijn. 64

12 VERROMMELING IN HET LANDSCHAP De nieuwbouw van grote stallen en opslagloodsen wordt zichtbaar in het landschap, wijzigt de omvang van het erf, vraagt om een andere indeling en domineert in omvang veelal de bestaande gebouwen. Door deze schaalvergroting in de landbouw, maar ook door de ontwikkelingen in de verblijfsrecreatie en andere bedrijvigheid, en door onvoldoende aandacht voor ruimtelijke kwaliteit bij ontwikkelingen verrommelt het landschap. Daarnaast verdwijnen door de schaalvergroting en intensivering van het landgebruik veel landschapselementen, waardoor de diversiteit van het landschap langzaam afneemt. Durven om essentiële vragen te stellen: waarom deze ontwikkeling op deze locatie? Paul Schokker, Provincie Limburg verrrommeling in het landschap

13 13

14 VERVAL VAN MONUMENTALE HOEVES De grote nieuwe loodsen en stallen zijn van invloed op de beleving van de historische boerderij en het bijbehorende erf. Ze zijn vervaardigd van andere materialen en hebben een andere maatvoering. In enkele gevallen heeft de situering van de nieuwe schuren geleid tot een omkering van de historische tweedeling van het erf: het woon- en het bedrijfsgedeelte. Het beeldbepalende karakter, de afwijkende vormgeving en een nieuwe indeling van het boerenerf leiden tot een breuk met het verleden. De bestaande bedrijfsgebouwen verliezen bovendien vaak hun agrarische functie omdat ze minder groot zijn en minder efficiënt te gebruiken en komen daardoor leeg te staan, met het risico op verval. Slechts een deel van de vrijkomende hoeves zal kunnen worden ingevuld met nieuwe agrarische activiteiten. Het vinden van nieuwe andere economische functies is zeker in de krimpregio Zuid-Limburg (waar van veel andere functies al een overaanbod is) vaak een moeilijke opgave. Kijken of je de cultuurhistorie overeind kunt houden en de boeren een goed bedrijf kunt geven. Kees van Rooijen Rijksdienst Cultureel Erfgoed v.l.n.r. transformatie van hoeves

15 afname van boerenbedrijven door de jaren heen in een kleinschalige kern in Zuid-Limburg (Groot Welsden)

16 16 <20% 20-30% 30-40% >40% 500, , , , , prognose vrijkomende agrarische bebouwing per gemeente tot 2030 in % (bron: CBS, eigen bewerking Alterra) aantal agrarische bedrijven in Nederland tussen 1950 en 2012 is het aantal agrarische bedrijven met meer dan 80% afgenomen (bron: CBS, eigen bewerking Alterra)

17 17

18 ONZE AMBITIES VOOR HET NATIONAAL LANDSCHAP ZUID-LIMBURG In het POL 2014 heeft de Provincie Limburg samen met de Zuid-Limburgse gemeenten en andere belanghebbenden een gezamenlijke visie voor de regio en voor het Nationaal Landschap Zuid-Limburg op hoofdlijnen vastgesteld. Aan deze visie wordt concreet invulling gegeven door gezamenlijk te werken aan de POL regio uitwerking en landschapsontwikkeling van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Ambitie van deze regionale uitwerking is dat de dynamiek van de economische dragers zoals de agrarische- en toeristische sector wordt behouden of liever zelfs wordt versterkt, maar duidelijk mét behoud en versterking van de aanwezige kernkwaliteiten. Eind 2015 dient dit proces te leiden tot gezamenlijke regionale bestuursafspraken over de thema s Landschap, Land- en tuinbouw en Vrijetijdseconomie. levend landschap; schoonheid en werkgelegenheid

19 DUURZAME LANDBOUW Veel ruimtelijke ontwikkelingen in het landelijk gebied van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg hebben een agrarisch karakter. In lijn met andere sectoren is het noodzakelijk om ook deze initiatieven op een verantwoorde, integrale en duurzame wijze te ontwikkelen. Dit is een van de hoofdopgaven van de regio uitwerking die voor het Nationaal Landschap Zuid- Limburg wordt opgesteld. Bij zowel de schaalvergroting als ook bij de transformatie van boerenerven kan vorm gegeven worden aan nieuwe kwaliteit. Tegelijkertijd worden in het kader van de POL regio uitwerking de mogelijkheden onderzocht voor het behoud van ruimtelijke kwaliteit van gevoelige locaties door het clusteren van loodsen bij bestaande bebouwing en op bedrijventerreinen. Naast de ambitie voor mooie stallen op de juiste plek is er de regionale aanpak Schone Stallen, Hierbij wordt gewerkt aan een integrale aanpak voor geur, fijn stof en ammoniak. De hoofdambitie voor de landbouw is dat in 2025 elk landbouwbedrijf een lust is voor zijn omgeving is. eenheid van hoeve, erf en landschap met kwaliteit

20 KERNKWALITEITEN VAN LANDSCHAP EN ERFGOED ALS X-FACTOR Iedereen in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg is gebaat bij een mooie omgeving. De kwaliteiten van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg worden benut voor vele recreatieve activiteiten. Voor zowel de dag- als verblijfsfaciliteiten vormt het landschap de X-factor in de beleving van de bewoner, toerist of recreant. Hoewel er bij de consument voortdurend behoefte is aan vernieuwing van het aanbod blijft een hoge kwaliteit van het landschap een belangrijke factor bij het kiezen van een bestemming of activiteit, zeker in Zuid-Limburg. Het voor velen vertrouwde beeld bestaat uit de beleving van de hoogteverschillen, de vakwerk- of carréboerderij op het plateau, de helling of in de dalen, de bijbehorende bakhuizen en hekpijlers als restanten van achttiende- eeuwse laanstructuren, het gebruik van natuursteen, baksteen, leem evenals de vele afwerklagen op de gevels, het groen van de bossen en weilanden, koeien in de weide en de afwisseling tussen vergezichten en de beslotenheid van behaaglijke ruimtes. Behoud, beheer, ontwikkeling en beleving van het unieke karakter is een van de hoofdopgaven voor het Nationaal Landschap. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in het Nationaal Landschap waar kernwaarden aan de orde zijn is het wenselijk om gezamenlijk te ontwerpen aan integrale oplossingen. Het denken vanuit de geschiedenis en kernkwaliteiten kan de nieuwe opgave verankeren in het landschap en zorgdragen voor continuïteit en identiteit. De oude bedrijfsgebouwen zijn voor allerlei doeleinden her te bestemmen. Het zichtbaar en herkenbaar houden van het ontwerp en de functie van het gebouw geeft het verleden een plek in het heden. Herbenutting van leegstaande monumentale en beeldbepalende gebouwen, waaronder agrarische hoeves, is een belangrijk principe bij de toepassing van de zgn. Ladder van duurzame verstedelijking uit de Omgevingsverordening Limburg POL 2014 gaat bij de toepassing van de ladder ervan uit, dat wordt onderzocht in hoeverre nieuwe stedelijke ontwikkelingen kunnen worden ondergebracht in leegstaande monumentale en beeldbepalende gebouwen. recreatie in het landschap

21 21 kernkwaliteiten: 1. reliëf, 2. groene karakter, 3. cultuurhistorische elementen, 4. openheid en beslotenheid

22 DYNAMISCH VOORRAADBEHEER Alterra heeft in opdracht van het Innovatiecentrum geprognotiseerd dat in Limburg tot 2030 meer dan 30% van het areaal aan agrarische woningen en meer dan 20% van het areaal agrarische bedrijfsgebouwen (excl. glastuinbouw) vrijkomt. Dynamisch voorraadbeheer is een aanpak om de kwaliteit van een voorraad vastgoed of daarvoor bestemde gronden te vergroten, waarbij die voorraad in omvang niet toeneemt, mogelijk zelfs afneemt. Dit met het oog op een goede balans tussen marktvraag en marktaanbod. In POL2014 is de keuze gemaakt om deze aanpak ook te hanteren voor landbouwbedrijfsgebouwen. voorraad bestaande voorraad, deels leegstand plannen papieren voorraad, vastgoed in plannen maar nog niet gerealiseerd nieuwe initiatieven Ideeën voor nieuwe ontwikkelingen alternatief voor voorraadloodsen in leegstand op bedrijventerreinen

23 23 De aanpak richt zich op de: 1. voorraad Werken aan de kwaliteit van de bestaande voorraad zodat deze beter bij de vraag aansluit. Onderdeel hiervan vormt de aanpak van de bestaande leegstand. 2. plannen Waar mogelijk schrappen van slechte plannen, d.w.z. plannen die niet de beoogde toevoeging van kwaliteit opleveren of plannen waar niet langer behoefte aan bestaat. Dat schrappen betekent een verandering van de beoogde functie van het betreffende gebied. 3. nieuwe initiatieven Onder voorwaarden (bv. alleen echte toevoeging kwaliteit, principes duurzame verstedelijking) ruimte bieden voor het toevoegen van goede nieuwe voorraad, maar dan wel in combinatie met het schrappen/slopen van niet-courante bestaande voorraad of slechte plannen. De precieze invulling hiervan moet in het kader van de regio uitwerking nu per regio in Limburg uitgewerkt worden, dus ook voor Zuid-Limburg. Er ligt met name bij (agrarische) bedrijfsgebouwen een link tussen de ruimtelijke ontwikkeling en de ontwikkeling van de milieuruimte. Dynamisch voorraadbeheer van agrarisch vastgoed vereist goede afstemming en samenwerking in beleid en aanpak met diverse stakeholders, omdat het vastgoed in verschillende handen verkeert.

24 24

25 25 Leren via casussen in gezamenlijke dialoog en met een ontwerpende aanpak De LLTB, RCE en Provincie Limburg hebben gezamenlijk het initiatief genomen om te experimenteren met een ontwerpende aanpak, historisch onderzoek en het voeren van dialoog in een aantal concrete praktijksituaties. Voor de dialoog is aangesloten bij het dialoogmodel van Limburgse Land- en Tuinbouw Loont uit de Ambitienota Landbouw. De drie initiatiefnemers van het project hebben agrariërs, lokale overheden en deskundigen uitgenodigd om mee invulling te geven aan deze nieuwe manier van werken. Vijf agrariërs met een concrete uitbreidingsvraag hebben zich als proefcasus aangemeld. Elke casus is gestart bij de agrariër; aan de keukentafel en met de laarzen in de löss. Er is naar elkaar geluisterd, van elkaar geleerd, met elkaar gediscussieerd en samen gezocht naar concrete oplossingen en oplossingsrichtingen. Dit heeft o.a. geresulteerd in een aantal voorstellen voor een nieuwe manier van samenwerken. Die voorstellen zijn onderschreven door een brede vertegenwoordiging van de gemeenten in Zuid-Limburg, deskundigen, Provincie en adviescommissies op een gezamenlijke workshop op 11 maart De deelnemende agrariërs waren terughoudender. Gedeputeerde Staten hebben naar aanleiding van deze workshop een brief naar alle Zuid- Limburgse gemeenten gestuurd waarin de hoofdlijn van deze aanpak wordt ondersteund (zie bijlages 1 en 2). In de nu volgende paragrafen is die nieuwe manier van samenwerken afgezet tegen de huidige (oude) werkwijze. Bijgaande links verwijzen naar filmpjes waarin deelnemers aan het project vertellen over wat er nu al goed gaat en over wat er beter kan:

26 AFZONDERLIJKE LOKETTEN VOLGTIJDELIJK Ondanks de voorgestelde aanpak in het kader van de omgevingsvergunning leeft het gevoel bij de agrariër dat hij bij een ruimtelijke ontwikkeling van zijn bedrijf langs veel afzonderlijke loketten moet om tot een vergunning te komen. Dit beperkt zich niet alleen maar tot de verschillende beleidsambtenaren bij de overheid, ook de adviseurs die hij zelf inhuurt werken afzonderlijk aan deelopdrachten (bedrijfsadviseur, architect, landschapsarchitect, constructeur, etc.) En aan het eind van het ontwikkeltraject oordelen verschillende commissies over specifieke onderdelen van de aanvraag (ruimtelijke kwaliteit: verdwenen, bestaand en nieuwe kwaliteit). Men weet niet van elkaar wat er gevraagd is en gevraagd wordt. Dit probleem komt voort uit de manier waarop het tot stand komen en behandelen van een aanvraag georganiseerd is. De agrariër stelt een aanvraag op, de overheid en commissies beoordelen vanuit hun eigen rol of het zo kan of niet. Vaak moet de agrariër de aanvraag aanpassen. En zo wordt heen en weer gepraat. Het proces van vooroverleg is vooraf niet duidelijk georganiseerd en wordt vaak door alle partijen als frustrerend beleefd. Ook het resultaat is vaak onbevredigend. Een aanpak van een project op deze manier vraagt aan het begin van het proces om meer tijd hiervoor vrij te maken binnen de organisatie. René Stevens, Gemeente Nuth???????? NU

27 27 Naast meer deskundigheid door interdisciplinaire samenwerking, betekent dit ook een hele cultuuromslag. Sjoerd van de Venne, Adviesgroep Aelmans SAMENWERKEN AAN DE VOORKANT De nieuwe samenwerking vindt plaats op basis van gezamenlijk en integraal ontwerpen (gezamenlijk kennis vergaren, gezamenlijk op zoek gaan naar de cultuurhistorische waarden) en dialoog voeren (verbindend onderhandelen) aan de voorkant van een ontwikkeling. Doel is het creëren van begrip en respect voor elkaars uitgangspunten, een constructieve houding en mede verantwoordelijkheid met als resultaat een functionele uitbreiding met kwaliteit. Een (wabo/ RO) coördinator van de gemeente is in dit proces altijd van belang gezien de zorgvuldigheid van weging die gevraagd wordt in de wet en de rol die de coördinator heeft bij het voorbereiden van een bestuurlijk standpunt. Een complexe opgave vraagt een afzonderlijke, onafhankelijke procesbegeleider anders bestaat het probleem van dubbele petten. Hierbij gaat het om opgaven waarbij sprake is van weerstand uit de omgeving en/ of waar sprake is van een veelheid van belangen. De rol van de procesbegeleider is om als onafhankelijk voorzitter een gelijkwaardige en objectieve belangenafweging te organiseren. (Wabo/RO) Coördinator gemeente Casusteam samenstellen Spelregels opstellen Gelijkwaardig belangen afwegen Afspraken vastleggen Dialoog met omgeving Wat betekent verbindend onderhandelen: dat vraagt om respect voor elkaar en om het krijgen van vertrouwen in elkaar. Dat vraagt om het zoeken naar een oplossing die goed is voor jezelf, maar die dat ook is voor de ander. Dat vergt in de breedte zoeken naar mogelijkheden en alternatieven?!!!!! TOEKOMST

28 SECTORALE DESKUNDIGHEID; SCHEIDING PLANOLOGISCHE AFWEGING EN KWALITEITSADVISERING De opgave wordt door de verschillende disciplines sterk vanuit de sectorale regels benaderd en niet vanuit de integrale doelen en belangen. Hierdoor is de beoordeling van een aanvraag soms te eenzijdig en niet integraal afgewogen. Daarbij wordt in een proces soms niet direct alle deskundigheid ingeschakeld, waardoor een aspect onderbelicht blijft en er later in het proces nieuwe deskundigen bij het proces moeten worden betrokken. Vaak is er een scheiding tussen de planologische afweging en kwaliteitsadvisering, bijvoorbeeld door een kwaliteitscommissie, waardoor het kwaliteitsadvies te laat is en weinig inbreng en effect geeft. Bewustwording van de problematiek en gedeelde zorg leidt tot een nieuw proces en toename van kennis en expertise. Mieke van Bers, Rijksdienst Cultureel Erfgoed delen van kennis NU

29 29 ALLE DESKUNDIGHEID IN EEN CASUSTEAM Voor moeilijke opgaven die raken aan de regionale belangen wordt een casusteam ingeschakeld. De samenstelling van het casusteam vereist veel aandacht (zie bijgaand figuur). De benodigde disciplines worden op basis van de opgave en op de juiste momenten betrokken bij het planproces. Het succes van het casusteam wordt voor een belangrijk deel bepaald door het mandaat en de competenties van de deelnemers. Bij de casussen van dit project is gebleken dat onafhankelijke agrarische kennis (met praktijkervaring!) in het casusteam essentieel is voor een evenwichtig proces en een goede dialoog naar de agrariër. Bij de start van het proces worden procesafspraken gemaakt en spelregels opgesteld. Er wordt samengewerkt aan het opstellen van de criteria, waarbij aandacht is voor elkaars rol en belangen. De deelnemers werken oplossingsgericht mee tijdens het proces om snel tot resultaat te komen. De opbrengst van het proces wordt vastgelegd. Door alle deskundigheid goed te organiseren aan de voorzijde van het proces is toetsing achteraf niet meer nodig of slechts een administratieve handeling. Dit vormt hiermee een alternatief voor de huidige werkwijze van de kwaliteitscommissie en/ of dorpsbouwmeesters. Door samenwerking in een casusteam wordt de scheiding tussen de planologische afweging en kwaliteitsadvisering losgelaten en samengevoegd tot één traject waarbij het kwaliteitsadvies zich ontfermt over zowel de planologische afweging als de positionering en vorm. Iedereen die er mee te maken heeft bij elkaar, wij dachten dat is de makkelijkste manier om tot een oplossing te komen. Edward Bemelmans, Fruitbedrijf Bemelmans casusteam & spelregels Regionale kennispool NLZL: landbouw, vrijetijdseconomie, landschapsarchitect, onafhankelijk voorzitter Samenstelling casusteam: - RO medewerker gemeente (trekker casus) - initiatiefnemer - adviseur van initiatiefnemer - rayon planoloog Provincie - alle overige relevante toetsende partijen - casusspecifiek uit regionale kennispool NLZL - sectorkennis - onafhankelijke voorzitter (bij veel belangen) samen aan tafel Regionale kennispool vullen vanuit gemeenten, Provincie en/of inhuur TOEKOMST

30 ONVOLDOENDE ZICHT IN ELKAARS BELANGEN Doordat er nauwelijks tussen de betrokken partijen over en weer gesproken en geluisterd wordt spreken partijen vanuit hun eigen beleving en daarmee ook een andere taal dan andere partijen. Dit bemoeilijkt het proces en automatisch het resultaat. Daarnaast is er weinig dialoog met de omgeving. We moeten leren communiceren over elkaars uitgangspunten en begrip hebben, zodat we in dialoog komen met elkaar. Mieke van Bers, Rijksdienst Cultureel Erfgoed?? Sprechen Sie Deutsch? Tala Svenska?? Parlez-vous Français? NU

31 31 OPEN DIALOOG; BEGRIP VOOR ELKAARS BELANGEN opschaling verrichten inrichten richten ontwikkeling en signalen (beleid en markt) vraagverheldering ruimte beieids makers LEF beleidsmakers boeren & tuinders beleids makers flexibele netwerken belangen behartigers boeren & tuinders idee kritische maatschappij dialoog als smeermiddel berichten plan doen belangen behartigers ontwikkeling en signalen (beleid en markt) burgers juiste partijen aan de keukentafel LEF boeren & tuinders burgers ondernemerschap investeren brede navolging stap 1 ontwikkeling Iedere agrariër bepaalt de manier waarop hij zijn bedrijf gaat doorontwikkelen zelf. Dit gegeven wordt geprojecteerd op de integrale belangen van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Vanuit dit gegeven start de dialoog met de betrokken partijen. De diverse partijen gaan open het proces in en leggen geen onevenredige claims op tafel. Ze benoemen hun eigen belangen, maar moeten ook bereid zijn verder te willen kijken dan hun eigen belang, waardoor een goede balans wordt gevonden en naar meerwaarde wordt gezocht. Specifiek voor het Nationaal Landschap betekent dit dat een initiatief wordt gewogen tegen alle andere belangen die in het Nationaal Landschap zijn benoemd. Ook de burgers uit de omgeving vervullen een rol bij de beantwoording van de vraag wat passend is in hun omgeving. Draagvlak uit de buurt dient nadrukkelijk meegenomen te worden in de afweging. Van eendimensionaal denken: ieder vanuit zijn eigen belang, naar meerdimensionaal denken: ook kijken naar het belang van anderen. Nicolette Knols, Provincie Limburg TOEKOMST

32 OPLOSSING VOORAF OP 1 SCHAALNIVEAU De aanvraag tot uitbreiding van agrarische bebouwing is vaak één aangedragen oplossing die ingestoken is vanuit functionaliteit. De locatie en maatvoering ligt meestal op voorhand vast zonder dat vanuit de integrale belangen van het Nationaal Landschap gekeken is naar alternatieven of draagkracht van het landschap. Kansen voor dynamisch voorraadbeheer blijven buiten beschouwing. Vaak wordt de keuze gemaakt voor een standaard gebouw dat daardoor weinig toevoegt aan de herkenbaarheid en samenhang van de bestaande soms monumentale gebouwen. De aandacht voor het monument als onderdeel van het geheel is beperkt doordat de oude gebouwdelen vaak ongeschikt zijn voor de moderne bedrijfsvoering. Het ensemble van gebouwerf-landschap valt uiteen in onderdelen en moet noodgedwongen landschappelijk worden ingepast. De nadruk van het ontwikkelproces richt zich vervolgens meer op de juridische aspecten en de landschappelijke inpassing in plaats van voldoende aandacht te geven aan de ruimtelijke kwaliteit. Dit leidt tot reparatie achteraf door bijvoorbeeld schaamgroen -oplossingen. standaard stal NU

33 33 ONDERZOEKSVRAAG OP 3 SCHAALNIVEAUS Voor ruimtelijke kwaliteit worden ontwikkelingen integraal benaderd vanuit de drie schaalniveaus: locatie, omvang en architectuur. De ontwerpopgave voor een nieuwe stal of loods start vanuit een gezamenlijke opgave die rekening houdt met alle belangen. Op schaalniveau 1 wordt de locatie afweging gemaakt. Resultaat is een locatie waar het bedrijf voldoende toekomstmogelijkheden heeft en er een balans is met de omgevingswaarden. Op dit schaalniveau liggen ook de kansen voor dynamisch voorraadbeheer, zoals leegstaande hoeves en percelen op bedrijventerreinen, of clustering van loodsen. Een nuance hierop geldt voor de grondgebonden veehouderij. Hier zijn locatie alternatieven vaak lastiger in verband met de gewenste nabijheid van de agrariër bij zijn dieren; als een ontwikkeling ter plekke niet mogelijk zou zijn, zou het hele bedrijf naar een andere locatie moeten uitzien. De kostenfactor speelt hierbij natuurlijk een rol. Zeker bij knelpuntlocaties is het belangrijk om naar de (bedrijfseconomische) toekomstbestendigheid van een locatie te kijken. Op schaalniveau 2 wordt gezocht naar de balans tussen de maat en schaalverhoudingen van het landschap, het erf, de bebouwing en de benodigde massa van de nieuwbouw. Het ontwerpend onderzoek kan verschillende posities en hoofdvormen visualiseren waardoor inzicht wordt verkregen in een goede balans. De kernkwaliteiten van het kleinschalige heuvellandschap kunnen inspireren en nieuwe kwaliteit genereren maar hebben ook een grens aan hun laadvermogen. Het laadvermogen van het landschap is de inpasbaarheid van de massa van het initiatief in zijn omgeving. Op schaalniveau 3 wordt de vormgeving bepaald: het gebruik van materialen, detaillering en constructie. De geschiedenis van de gebouwen kan mooie inspiratie bieden voor de nieuwe opgave. Ook de inrichting van het erf wordt hier verder ingevuld. We hebben naar elkaar toe duidelijk gemaakt wat je zou moeten doen om tot een oplossing te komen. Rob Brouwers, Satijnplus Architecten kwaliteit; spelen met vorm en materiaal TOEKOMST

34 PAPIEREN RUIMTE De positionering van een nieuwe stal of loods wordt nu grotendeels gebaseerd op de mogelijkheden (ruimte) die het bestemmingsplan op dit moment biedt. We spreken hier over papieren ruimte (toelatingsplanologie), die ook door de overheid als zodanig gehanteerd wordt. Wanneer deze papieren ruimte in het bestemmingsplan alleen op basis van een verwachte uitbreidingsbehoefte is toegekend en niet op basis van onderzoek naar omgevingswaarden, dan kunnen door deze verworven rechten uitbreidingen gerealiseerd worden die niet in balans zijn met de bestaande omgevingswaarden. Door papieren rechten (bouwkavels met uitbreidingsruimte) is er te weinig aandacht voor kwalitatieve oplossingen. Niet iedere gewenst programma kan gerealiseerd worden binnen het ambitieniveau van Nationaal Landschap Zuid-Limburg Marc Heusschen, Heusschen*Copier, Stad en Landschap ruimte in bestemmingsplan, zonder verdere aandacht voor inpassing NU

35 35 RUIMTE VOOR KWALITEIT De structuurvisie en het bestemmingsplan geeft de gemeente de mogelijkheid haar visie op de nieuwe ontwikkelingen kenbaar te maken. Een visie waarin nieuwe ontwikkelingen en de geschiedenis van de plek samen optrekken. Het is aan te raden in dat kader enerzijds de wensen en kansen voor toekomstig agrarisch beheer te onderzoeken en anderzijds de geschiedenis van de plek te analyseren. Gebruik hiervoor de informatie op de handreiking erfgoed en ruimte: ( Het is beter geen rechten, maar flexibiliteit te bieden zodat de beste ruimtelijke oplossing kan worden gerealiseerd. Door de omgevingswaarden in het bestemmingsplan (of andere ruimtelijke plannen) in beeld te brengen, kan door middel van een integrale afweging bepaald worden waar ontwikkelingsmogelijkheden liggen en waar er beperkingen zijn. Tot die tijd zal voor iedere ontwikkeling een proces moeten worden gecreëerd voor een integrale afweging op iedere locatie. kwaliteit is samenspel van locatie, positie en massa en verschijningsvorm TOEKOMST

36 36

37 Gedurende de looptijd van het project zijn we tegen een aantal dilemma s aangelopen, die we in het kader van dit project niet kunnen oplossen. We leggen deze dilemma s voor aan de bestuurders die afspraken gaan maken in het kader van de regio uitwerking POL Nationaal Landschap Zuid-Limburg. 37

38 NIEUWE SAMENWERKING HEEFT TIJD NODIG Door te leren met ontwikkelingen op hoeves die zeer waardevol zijn (monument en omgeving) is de lat in dit project door de deelnemende partijen heel hoog gelegd. Ook bij nieuwe vergelijkbare situaties zullen dit moeilijke afwegingen met veel belangen zijn. Bij veel agrarische ontwikkelingen in het Nationaal Landschap zal de opgave echter minder moeilijk zijn omdat zowel het gebouw als de omgeving vaak minder kwetsbaar is. Wanneer, gecombineerd met eerder genoemde aanbevelingen, de doelstelling van een casus vooraf gezamenlijk bepaald wordt en de landschapsarchitect verbonden is aan de agrariër, wordt verwacht dat in nieuwe situaties het eenvoudiger is om tot oplossingen te komen waar alle partijen zich in kunnen vinden. Echter, ook bij nieuwe ontwikkelingen zullen we opnieuw tegen knelpunten aanlopen die in het vervolg beter kunnen. Hier ligt het dilemma. Dit project maakt duidelijk dat een nieuwe manier van samenwerken kansrijk is maar ook tijd vraagt van alle partijen. Het is niet een kwestie van een knop omzetten of een bestuursafspraak maken. Daarna begint het pas! We moeten blijven oefenen in het leren elkaars taal te spreken en te werken vanuit de integrale belangen van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Belangrijk is daarom dat alle partijen bereid zijn om hier in te investeren en het proces tijd te gunnen.

39 39 WAT VONDEN DE DEELNEMENDE AGRARIËRS ERVAN? In een open eindgesprek met 4 van de 5 deelnemende agrariërs is duidelijk geworden dat de deelnemende agrariërs zeer kritisch staan tegenover het project. Hoewel ze een groot deel van de aanbevelingen voor de nieuwe aanpak onderschrijven en/ of zelf aangeleverd hebben (hoofdstuk 2) heeft het project niet aan hun verwachtingen voldaan. Hieronder zijn hun hoofdpunten van kritiek beschreven en hoe we er in de aanbevelingen mee zijn omgegaan. De deelnemende agrariërs hadden bij de start van het project de hoop dat procedures en vergunningverlening van de door hen gewenste uitbreiding (voor een aantal van hen in een reeds lopend traject met knelpunten) door de extra aandacht van dit project zouden versnellen. De hoofddoelstelling van het project was er echter op gericht om te leren op een nieuwe manier samen te werken. Nevendoelstelling van het project was om de casussen tot een goed einde te brengen. In de beleving van de agrariërs begonnen in hun situaties discussies weer van voor af aan, waarbij ook nieuwe en extra partijen en personen in het casusteam deelnamen. Ook moesten zaken, zoals alternatieve locaties en vrijstaande agrarische bebouwingen, weer opnieuw uitgezocht worden. Zij hebben nu het gevoel dat ze na 1,5 jaar nog niet veel verder zijn gekomen. Een ander punt van kritiek was de vrije rol die de landschapsarchitect, die door het project in de arm was genomen, had gekregen. Deze stelde, in opdracht van een casusteam en in dienst van het beproeven van de ontwerpende aanpak en het dynamisch voorraadbeheer, alternatieven voor, die buiten de scope van de agrariër lagen. Sommige oplossingen die in het kader van dit project zijn aangedragen, zullen om uiteenlopende redenen niet worden uitgevoerd, zoals hogere bouwkosten, maar ook een gewijzigde pachtsituatie. De landschapsarchitect had vanuit het project de lastige taak gekregen om als mediator met creatieve oplossingen te proberen de uiteenlopende belangen bij elkaar te brengen. Wanneer dit niet mogelijk leek, werd van hem gevraagd de voor- en nadelen van de aangedragen oplossingen inzichtelijk te maken, zodat de afweging van belangen op zorgvuldige wijze door het casusteam of door het bestuur gemaakt kon worden. Een dergelijke vrije rol, zoals de landschapsarchitect in dit project gekregen heeft, zal deze in de toekomst niet krijgen. De agrariër zal, wanneer hij de landschapsarchitect zelf in de arm neemt, veel directer kunnen sturen op de inhoud. De agrariërs hebben hele goede concrete aanbevelingen gedaan over de opzet van het casusteam en over het samenwerken aan de voorkant. Deze aanbevelingen zijn allemaal opgenomen in hoofdstuk 2 van deze eindrapportage. Voor de opbrengst van het project is dat mooi maar de deelnemende agrariër heeft het gevoel dat hij daar voor zijn eigen casus vooral last van gehad heeft. Voor het project leidt de kritische inbreng van de agrariërs tot de volgende algemene conclusies en aanbevelingen: Bij de start van een dergelijk project moeten de verwachtingen over het project tussen alle partijen vooraf heel duidelijk besproken worden. Het projectplan moet breed gedeeld worden. Het is een risico (teleurstelling bij deelnemers) om in reeds lopende trajecten te gaan oefenen. In het vervolg worden idealiter deelnemende agrariërs geselecteerd op (1) een startende ontwikkeling en (2) agrariërs die vooraf zelf aangeven meerwaarde te zien in de brede doelen van een project. Door te leren met ontwikkelingen op hoeves die zeer waardevol zijn (monument en omgeving) is de lat in dit project door de deelnemende partijen heel hoog gelegd. Ook bij nieuwe vergelijkbare situaties zullen dit moeilijke afwegingen met veel belangen zijn. Bij veel agrarische ontwikkelingen in het Nationaal Landschap zal de opgave echter minder moeilijk zijn omdat zowel het gebouw als de omgeving vaak minder kwetsbaar is. Verwacht wordt daarom dat in nieuwe situaties het eenvoudiger is om tot oplossingen te komen waar alle partijen zich in kunnen vinden.

40 KWALITEIT EN KOSTEN Dilemma: Hoe gevoeliger de locatie (landschap en monument) van een hoeve, hoe meer we ons best moeten doen om een nieuw gebouw in zijn omgeving in te passen. Wat we geconstateerd hebben in dit project, is dat een hoogwaardiger inpassing vaak gepaard gaat met hogere kosten. Daarbij hebben partijen onderling ook nog verschillende gedachten over het ambitieniveau. De vraag is welk ambitieniveau de regio nastreeft in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg in relatie tot het uitgangspunt dat in 2025 ieder landbouwbedrijf een lust voor zijn omgeving is. De vraag is vervolgens wie die (extra) kosten voor zijn rekening neemt. Is dat de ondernemer, of draagt de overheid (ook een deel van) de kosten (bij)? Geredeneerd naar het adagium ontwikkelruimte moet je verdienen kan beargumenteerd worden dat die kosten door de agrariër gedragen moeten worden. Dit leidt echter tot grote weerstand bij de agrariërs. Evengoed kan geredeneerd worden dat behoud en verbetering van de kwaliteit van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg in het belang van de overheden is en dat die daar dan ook gezamenlijk financieel aan bij moeten dragen. Keuzes: Welk ambitieniveau streven we in het Nationaal Landschap na en wie neemt de (extra) kosten voor zijn rekening? Voor het gemak zijn de ambities tot de volgende 3 niveaus gereduceerd: (1) Niveau Standaard - het huidig Limburgs Kwaliteitsmenu (LKM) (2) Niveau Passend in het landschap (3) Niveau Gebouw met allure Ad. 1 Standaard - het huidig LKM : in de huidige situatie geldt voor uitbreidingen onder de referentiemaat (1,5 regulier) alleen landschappelijke inpassing (camouflerende beplanting) van de nieuwbouw, hemelwateropvang, een landschapsplan en beoordeling van de kwaliteitscommissie. Boven de 1,5 ha geldt een beperkte extra bijdrage. Bij de standaard is geen sprake van extra bouwkosten. Wel kan eventueel verlies van omgevingswaarden worden gecompenseerd door een kwaliteitsbijdrage. Ad2 Passend in het landschap : uitbreidingen die met behulp van ontwerpende aanpak op 3 schaalniveaus tot stand komen, waarbij in het kader van dynamisch voorraadbeheer gekeken is naar alternatieven voor uitbreiding op de bouwkavel, te weten vrijstaande agrarische bebouwing, leegstaande percelen op bedrijventerreinen, clustering van agrarische bebouwing, optimale positionering van de bebouwing en maximaal laadvermogen voor de locatie en naar verschijningsvorm. Passend in het landschap leidt, zeker op de gevoelige locaties, vaak tot hogere kosten. Ad3 Gebouw met allure : een gebouw dat niet alleen perfect in zijn omgeving past, maar die ook nog een toegevoegde waarde heeft voor zijn omgeving, bijvoorbeeld door bijzondere architectuur. Voor de extra kosten die hiermee gepaard gaan geldt hetzelfde dilemma als onder passend in het landschap maar dan in verhoogde mate. Voor iets meer inzicht in de kosten die samenhangen met die ambitieniveaus zijn hieronder twee voorbeelden uitgewerkt. Voor het eerste voorbeeld zijn de bouwkosten casco voor een stal van het niveau standaard - het huidig LKM en voor een stal van het niveau passend in het landschap uitgewerkt. Voor het tweede voorbeeld zijn de bouwkosten casco en het grondverzet voor drie ontwerpen van een nieuwe stal uit één van de vijf casussen geraamd. Ter vergelijking zijn voor het tweede voorbeeld ook de bouwkosten casco van een standaard stal met mestsilo geraamd (exclusief grondverzet). De kosten hiervoor bedragen ,-. Aanvaardbare oplossingen zijn niet altijd betaalbaar. Rob Brouwers, Satijnplus Architecten

41 41 visualisatie van schetsontwerp niveau standaard - het huidig LKM (excl. grondverzet) ,- excl. btw visualisatie van schetsontwerp niveau passend in het landschap (excl. grondverzet) ,- excl. btw (incl ,- extra onderhoudskosten)

42 42 Door de confrontatie van kwaliteit, erfgoed en economie is zichtbaar geworden dat het wringt. Paul Schokker, Provincie Limburg

43 43 niveau passend in het landschap, basisniveau casco ,- excl. btw grondverzet 6.500,- excl. btw totaal (incl. grondverzet) casco 115% t.o.v. standaard stal ,- excl. btw

44 44 niveau passend in het landschap, hoog ambitieniveau casco ,- excl. btw grondverzet ,- excl. btw totaal (incl. grondverzet) casco 190% t.o.v. standaard stal ,- excl. btw

45 45 niveau gebouw met allure casco grondverzet totaal (incl. grondverzet) casco 145% t.o.v. standaard stal ,- excl. btw ,- excl. btw ,- excl. btw

46 SPELREGELS SAMENWERKING EN GEOBJECTIVEERD KWALITEITSHANDVAT Dilemma: Duidelijkheid krijgen over ieders rol en het gezamenlijk wegen van belangen neemt (te) veel tijd in beslag. Keuzes: Om meer duidelijkheid te krijgen over ieders rol is het wenselijk om gezamenlijke spelregels op te stellen en die te koppelen aan de bestuursafspraken regiouitwerking POL Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Om meer geobjectiveerde handvatten over kwaliteit te krijgen is het wenselijk een soort Landschapskader Nationaal Landschap Zuid-Limburg op te stellen. Dit zal voor eenieder meer duidelijkheid geven in welk type gebied de ontwikkelingskansen liggen en waar deze beperkter zijn. Voorgaande geldt ook voor de afweging van overige omgevingswaarden, zoals koeien in de wei, strategisch grasland, onderhoud heggen e.d. Dit in het licht van de integrale afweging. Verder is het wenselijk meer duidelijkheid te geven over wat de kwaliteit in architectuur (schaalniveau 3) is die past bij het Nationaal Landschap Zuid-Limburg, door het uitgeven van een handvat mooie stallen. Hierin wordt inzicht gegeven in mogelijkheden qua bouwstijlen, materialen e.d. en kosten. Het is heel belangrijk om ruimtelijke kwaliteitsaspecten en economische belangen tegen elkaar af te wegen en daarin verantwoorde keuzes te maken. Jeroen Verbeek, Kwaliteitscommissie Limburg

47 47

48 ALTERNATIEVE LOCATIES EN DYNAMISCH VOORRAADBEHEER Dilemma: Als gevolg van de toenemende schaalvergroting in de landbouw en de afname van het aantal landbouwbedrijven komt een toenemend aantal agrarische bedrijfsgebouwen leeg te staan. Vanuit het principe van dynamisch voorraadbeheer is het niet wenselijk om enerzijds nieuwbouw te plegen voor landbouwdoeleinden, terwijl in de omgeving in toenemende mate leegstand van landbouwbedrijven optreedt. Daarnaast is er op bedrijventerreinen vaak ruimte aanwezig voor bijvoorbeeld grote agrarische opslagloodsen. Bij agrarische ontwikkelingen met hoge en kwetsbare omgevingswaarden zijn locatiealternatieven (bijvoorbeeld voor clustering van opslagloodsen) soms nodig, maar het bieden van reële alternatieven is nog amper georganiseerd. Keuzes: Door meer inzicht te geven in leegstand van bedrijfsgebouwen en een makelaarsfunctie te vervullen kan vraag en aanbod van bestaande bedrijfsruimte beter op elkaar worden afgestemd. Er is daarbij behoefte aan een onafhankelijke partij. Het verwerven van grond op een bedrijventerrein is duurder dan het realiseren van een gebouw op landbouwgrond. Een eventueel verlies moet worden beschouwd als een onderdeel van de integrale afweging zowel vanuit het bedrijf (economische haalbaarheid) als vanuit het landschap en het monument (waarden). Het verwerven van landbouwgrond van een ander landbouwbedrijf om een bedrijfsgebouw op te realiseren is niet altijd eenvoudig. Als gronden voor alternatieven lastig te verwerven zijn, zou je als overheid grondruil kunnen stimuleren.

49 49 bestaande alternatieve locatie huidige locatie agrarisch lint bestaand bedrijventerrein locatieschema

50 50

51 51 Om concreet aan de slag te gaan met nieuwe aanvragen zijn in dit hoofdstuk een aantal hulpmiddelen samengebracht die het proces en het ontwerpen aan het project kunnen ondersteunen: 1. Stappenplan samenwerking bij complexe opgave 2. Stappenplan ontwerpend onderzoek op 3 schaalniveaus 3. Ontwerpmethodiek 3 schaalniveaus

52 STAPPENPLAN SAMENWERKING BIJ COMPLEXE OPGAVE 1. ondernemer weet wat hij wil (korte en lange termijn) 2. 1e loket is de gemeente (Wabo/RO) medewerker gemeente stelt casusteam samen - uitgangspunten - ambitie - opgave casusteam & spelregels Regionale kennispool NLZL: landbouw, vrijetijdseconomie, landschapsarchitect, onafhankelijk voorzitter

53 53 4. ontwerpen in casusteam aantal stappen met go/nogo moment 5. verkrijgen en houden draagvlak betrekken omgeving - bestuur - 6. besluit 7. vervolg bestemmingsplan - bouwvergunning -

54 STAPPENPLAN ONTWERPEND ONDERZOEK OP 3 SCHAALNIVEAUS BELEIDSKADERS (o.a. POL 2014 Omgevingsverordening Limburg 2014) Regio uitwerking Nationaal Landschap Zuid Limburg + Gemeentelijke structuurvisie + Landschapskader WEL MOGELIJK?? NIET MOGELIJK Alleen bij grote impact van opslagloodsen, akkerbouw en fruithallen DYNAMISCH VOORRAADBEHEER leegstaande agrarische bebouwing bedrijventerreinen clustering loodsen CRITERIA AFWEGINGSKADER BESTUURLIJKE KEUZE Schaalniveau 1 de locatie waar de uitbreiding het best kan plaatsvinden

55 55 INHOUD CRITERIA MODEL BESTUURLIJKE KEUZE ARCHITECTUUR ERFINRICHTING LANDSCHAP BESTUURLIJKE KEUZE Schaalniveau 2 Schaalniveau 3 de positie en massa van de uitbreiding in relatie tot de bestaande hoeve en het omringende landschap de verschijningsvorm van de gebouwen en de inrichting van het erf en de directe omgeving

56 ONTWERPMETHODIEK, 3 SCHAALNIVEAUS Een erf met ruimtelijke kwaliteit voldoet aan alle praktische eisen voor een optimale bedrijfsvoering en is tegelijkertijd passend in de omgeving. Dit betekent dat bebouwing, erf en landschap goed op elkaar afgestemd zijn. Om een bijdrage te kunnen leveren aan de ruimtelijke kwaliteit is het daarom van belang om in het licht van de gewenste bedrijfsvoering voldoende aandacht te schenken aan het ontwerpen vanuit deze eenheid. Denk hierbij aan het instandhouden van bestaande kwaliteiten en de mogelijkheden voor nieuwe kwaliteiten van de afzonderlijke elementen en de samenhang tussen deze elementen. Om dit te bereiken en tegelijkertijd ook de juiste afweging te kunnen maken voor een gewenste uitbreiding wordt ontworpen op drie schaalniveaus in samenhang. De kwaliteit van het resultaat wordt beïnvloed door: Schaalniveau 1: de locatie waar de uitbreiding het best kan plaatsvinden. Schaalniveau 2: de massa en positie van de uitbreiding in relatie tot de bestaande hoeve en het omringende landschap. Schaalniveau 3: de verschijningsvorm van de gebouwen en de inrichting van het erf en de directe omgeving. Door te schakelen tussen deze drie niveaus ontstaat er uiteindelijk een maatwerkoplossing waarbij uitbreiding mogelijk is met kwaliteit. Een goed planproces op 3 schaalniveaus draagt bij aan: het afwegen van integrale belangen het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit het beperken van de tijd om te komen tot vergunningverlening het efficiënt inzetten en beperken van advieskosten De uitgewerkte spelregels geven een overzicht van ontwerpvragen en stappen die voorbij kunnen komen in het proces dat leidt naar vergunningverlening. Bij aanvang van de planvorming is het aan te bevelen gezamenlijk met de betrokken partijen een plan van aanpak op te stellen. Afhankelijk van de ontwikkelvraag, de huidige planologische mogelijkheden en de gevoeligheid van de locatie wordt op basis van maatwerk een passend plan van aanpak opgesteld. Het is dus niet noodzakelijk om elk schaalniveau en elke stap te doorlopen.