OVAM.link. Inhoud. Goede vaart. afval-, bodem- en duurzaam materialenbeleid voor de professional. 4 Een draaischijf voor
|
|
- Josephus Brander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 OVAM.link Editie 11 maart 2013 afval-, bodem- en duurzaam materialenbeleid voor de professional De OVAM werkt samen met de havens van Antwerpen, Gent en Zeebrugge. Lees er alles over op pagina 2 en 3. Inhoud Pagina 2 Vlaamse havens krijgen goed rapport voor inzameling scheepsafval 4 Een draaischijf voor reststromen 5 Nieuwe materialenmethodiek voor gebouwen 6 Versnelde overdracht 7 3D-printing: transitie naar lokale productie op maat Goede vaart We noemen onze aarde niet zomaar de blauwe planeet : maar liefst 71 procent van het aardoppervlak is bedekt met water. Vlaanderen mag dan al een kleine regio zijn; in een geglobaliseerde economie bevaren de schepen die onze zeehavens aanlopen de hele blauwe planeet. Het afval van al die schepen wordt nog vaak gezien als een probleem. Iedereen kent de getuigenissen over de plastic soep in de Stille Oceaan, of de horrorverhalen over het slopen van afgedankte schepen in mensonterende en milieugevaarlijke omstandigheden in derdewereldlanden. Toch hoeft het zo niet te zijn. De Vlaamse havens en de OVAM tonen dat het ook anders en duurzamer kan, zoals uit deze editie van OVAM.link blijkt. De Vlaamse werkwijze met havenontvangstinstallaties voor afval werkt! Vandaag zamelen we drie keer meer scheepsafval in dan in De International Maritime Organization (IMO) organiseerde eind vorig jaar een workshop in de haven van Antwerpen. Daarbij werd de Vlaamse aanpak voorgesteld als beste praktijkvoorbeeld op wereldschaal (p. 2). die ingenomen wordt door havenbedrijven en -faciliteiten om containers, goederen en producten aan land te brengen en verder te distribueren naar het hinterland, zijn enorm waardevol. Duurzaam bodem- en ruimtebeheer is dan ook van groot belang. Dat is precies de reden waarom Port of Zeebrugge en de OVAM in februari van dit jaar een specifieke overeenkomst afsloten om duurzaam bodembeheer in de Zeebrugse haven te garanderen (p. 3). In deze editie van OVAM.link gaan we ook scheep met enkele innovatieve projecten en realisaties uit het Vlaamse materialenbeleid. Met de nieuwe materialenmethodiek voor gebouwen berekenen we weldra het materialenpeil van een gebouw, net zoals we dat vandaag al doen met het energiepeil voor energieverbruik (p. 5). Het verhaal over imade toont dan weer hoe we binnenkort de transitie kunnen maken naar lokale productie op maat door de techniek van 3D-printing (p. 7). Om af te sluiten nog een uitstapje naar een andere haven. Samen met Fost Plus en Brussels Airport start de OVAM dit voorjaar een unieke campagne om selectieve inzameling op de luchthaven van Zaventem te stimuleren (p. 8). Even belangrijk voor een haven als zee en water is land en bodem. De kade waar schepen aanmeren en de ruimte Jan Verheyen, woordvoerder Ecodesign op school Brussels Airport verbetert afvalinzameling.1
2 Vlaamse havens krijgen goed rapport Wereldwijd worden elke dag vijf miljoen stuks afval overboord gegooid. Scheepsafval is een probleem dat hoe dan ook internationaal bestreden moet worden. De Vlaamse werkwijze met ontvangstinstallaties snijdt alvast hout: onze havens zamelen vandaag drie keer zoveel scheepsafval in als in De International Maritime Organization (IMO) ziet die aanpak wel zitten. Midden op zee afval overboord kieperen: niemand die het ziet. Het gebeurt dan ook massaal. Volgens cijfers van het United Nations Environment Programme (UNEP) worden wereldwijd elke dag vijf miljoen afvalstukken overboord gegooid. In elke vierkante kilometer oceaan drijven naar schatting stukken plastic. Die lozingen zijn nefast voor het mariene ecosysteem. In zee geloosde olie of overboord gegooid afval heeft een grote impact op vogels, vissen en andere zeedieren, en indirect ook op mensen. Plastic soep In het noorden van de Stille Oceaan drijft zoveel afval en plastic, dat het gebied de naam kunststofarchipel of plastic soep kreeg. Het afval verzamelt zich hier omdat de grote ringvormige zeestroom van de Stille Oceaan, de Noord-Pacifische Gyre, het afval naar zich toe trekt. De grootte van die kunststofarchipel is onbekend, maar wordt geschat tussen km 2 en meer dan 15 miljoen km 2. Het probleem is dat plastic niet snel afbreekt. Het valt uit elkaar in steeds kleinere stukjes, die heel lang in het milieu blijven. Vissen en kwallen houden de drijvende plasticdeeltjes verkeerdelijk voor zoöplankton en eten ze op. Zo komen de schadelijke stoffen in de voedselketen terecht. Dat verstoort de hormoonhuishouding van vissen en kan op termijn tot vergiftiging leiden. Als we vis of zeevruchten eten, komen de vervuilende stoffen bovendien in ons lichaam terecht. Zwerfvuil De vervuiling op zee is afkomstig van schepen, visserij, offshore-industrie, maar ook van zwerfvuil op het vasteland dat via rivieren, kanalen en riolen in de zee terechtkomt. De internationale gemeenschap maakt werk van het scheepsafvalprobleem. Al in 1973 werd een internationaal verdrag afgesloten dat verontreiniging door schepen moest voorkomen. Het Marine Polution- of MARPOL-verdrag regelt de lozing van olie en huishoudelijk afval door schepen. MARPOL verplichtte de lidstaten bij het verdrag om de nodige infrastructuur uit te bouwen voor de inzameling van scheepsafval. Op 1 januari 2013 werden die internationale MARPOLregels verder aangescherpt. Waar men vroeger nog een groot deel van het scheepsvuilnis overboord mocht gooien, geldt vandaag een algemeen lozingsverbod op zee. Drie keer meer scheepsafval De OVAM pakt het probleem op meerdere fronten aan. De bestrijding van zwerfvuil is in Vlaanderen al jaren een prioriteit. Ook de inzameling van scheepsafval krijgt heel wat aandacht. De OVAM goot het internationale MARPOL-verdrag al eerder in de Vlaamse afvalwetgeving. In 2003 deed ze dat ook met de EU-richtlijn voor havenontvangstinstallaties, ditmaal in nauw overleg met de havens en de dienst Scheepvaartcontrole van de federale overheid. Gudrun Janssens van de OVAM: Elke haven moet een afvalbeheerplan opmaken, dat de inzameling en verwerking van het scheepsafval regelt. Sinds begin dit jaar zijn de nieuwe afvalbeheerplannen voor de havens van Antwerpen, Gent en Zeebrugge van kracht. Daarin beschrijven de havenbedrijven hoe ze omgaan met scheepsafval en hoe ze de Europese én de nieuwe MARPOL-regels integreren. Elk schip dat in een Vlaamse haven aanmeert, moet een afvalbijdrage betalen aan het havenbedrijf. Levert het schip zijn afval af aan een zogenaamde havenontvangstinstallatie, dan geeft het havenbedrijf in ruil daarvoor een tegemoetkoming. Dankzij die incentive valt de afvalfactuur van het schip lager uit. Zo worden schepen aangemoedigd om hun scheepsafval aan wal achter te laten, in plaats van het in zee te lozen. En dat werkt: sinds de regeling in 2004 van kracht ging, verdrievoudigde de hoeveelheid ingezameld scheepsafval. De efficiëntie van de Vlaamse regelgeving is ook de International Maritime Organization (IMO) niet ontgaan. In november vorig jaar organiseerde de IMO een internationale workshop over havenontvangstinstallaties voor scheepsafval en ladingresten in de haven van Antwerpen. De OVAM lichtte de Vlaamse aanpak toe aan vijftig internationale experts uit een twintigtal landen. Gudrun Janssens: Onze aanpak werd door de IMO voorgesteld als beste praktijkvoorbeeld op wereldschaal. Chemische ramp Dat schepen hun afval steeds meer in Vlaamse havens afgeven, is niet alleen een opsteker voor het leven in de oceanen. Ook de derdewereldlanden hebben er baat bij. Met het afval dat schepen in hun havens droppen, weten zij doorgaans geen blijf. Toch is er nog werk aan de winkel. In 2010 leverde slechts 43 procent van de schepen die naar havens buiten de Europese Unie vertrokken vanuit Vlaamse havens, zijn afval af aan de havenontvangstinstallaties. In 2006 veroorzaakte het schip Probo Koala nog een chemische ramp na lozing van vierhonderd ton zwaar vervuilde afvalstoffen voor Ivoorkust. Gudrun Janssens: Met de strengere regelgeving rond scheepsafval behoren zulke praktijken hopelijk voorgoed tot het verleden..2
3 voor inzameling scheepsafval OVAM drijft samenwerking met Vlaamse havens op Begin dit jaar kwamen de OVAM en Port of Zeebrugge overeen om voortaan nauwer samen te werken rond bodembeheer en gegevensuitwisseling. Ook met de havens van Antwerpen en Gent werkt de OVAM al > meerdere jaren samen rond uiteenlopende dossiers. Slopen van schepen moet milieuvriendelijker Het slopen van schepen gebeurt vandaag vooral in derdewereldlanden, vaak in mensonterende en milieubelastende omstandigheden. Om die praktijken aan banden te leggen werkt de OVAM mee aan een Europese verordening rond scheepsrecyclage. Die wordt momenteel besproken door het Europees Parlement en in de Europese Raad. Verwacht wordt dat de verordening in 2015 in werking treedt. Op de meeste gronden in de haven van Brugge-Zeebrugge zijn private bedrijven actief. Ze mogen de terreinen gebruiken via een concessie van het havenbedrijf, Port of Zeebrugge. De haven van Zeebrugge beheert honderden gronden en wil een beter zicht krijgen op de toestand ervan. Clean port Havenvoorzitter Joachim Coens: De bodem en de gronden in het havengebied zijn voor ons als havenbestuur uiterst belangrijk. We willen ervoor zorgen dat men er nu en in de toekomst zorgzaam mee omspringt. De haven van Zeebrugge is een clean port. Wij verkiezen duurzame oplossingen en dus is duurzaam bodembeheer ook iets waar wij als clean port veel belang aan hechten. De samenwerking met de OVAM houdt praktisch in dat wij een inventaris van de havengronden opmaken en bijhouden. Alle mogelijke informatie, zelfs die van een ver verleden, zal gestructureerd in kaart worden gebracht. Zo kunnen we het hele havengebied in zijn totaliteit inventariseren. Sensibiliseren Maar de samenwerking gaat verder dan louter gegevensuitwisseling. Henny De Baets: De overeenkomst opent ook de deur om de havengebruikers te sensibiliseren rond de afval- en bodemproblematiek. De samenwerking past bovendien in de gebiedsgerichte aanpak die de OVAM hanteert. Ann Cuyckens van de OVAM: Bij de sanering van vervuilde terreinen in het havengebied overleggen we zo goed mogelijk met het havenbedrijf. Door vooraf duidelijke afspraken te maken kunnen we de sanering optimaal afstemmen op de herontwikkeling van de site. Meer nog: door slim te saneren kunnen we de herbestemming van het terrein vaak versnellen. Herontwikkeling Carcoke-site > Het terrein van Carcoke in Zeebrugge toont de gebiedsgerichte aanpak van de OVAM. Een kleine eeuw lang was daar een cokes- en gasfabriek gevestigd. In 1996 moest die de boeken sluiten. De OVAM nam het terrein over. Eerst werd breed overlegd met het havenbedrijf, de aannemers, lokale besturen en bedrijven om de sanering zoveel mogelijk af te stemmen op de herontwikkeling van het terrein. Pas dan startte de OVAM de eigenlijke sanering op; die fungeerde als hefboom voor de herontwikkeling van de site. Ook voor de OVAM is het van belang om een goed overzicht te hebben. Henny De Baets van de OVAM: Dankzij die samenwerking krijgen we zicht op de bestaande infrastructuur, lopende concessies en milieuvergunningen. Zo kunnen we de naleving van de bodemwetgeving veel beter opvolgen. Een eerste stap is het uitwisselen van GIS-datalagen. Nulonderzoeken Vooruitstrevend is dat de haven van Zeebrugge zich met die overeenkomst engageert om de bodemkwaliteit in kaart te brengen vóór een terrein aan een nieuwe klant in concessie gegeven wordt. Hiermee loopt de haven van Zeebrugge vooruit op de omzetting van de Europese Richtlijn Industriële Emissies. Die bepaalt dat bedrijven eerst de nultoestand van de bodem in een situatierapport in kaart moeten brengen, voordat ze een milieuvergunningsaanvraag indienen voor bepaalde risicoinrichtingen. Henny De Baets (OVAM) en Joachim Coens (Port of Zeebrugge) ondertekenen een overeenkomst voor een duurzaam bodembeheer in de haven van Zeebrugge..3
4 Een draaischijf voor reststromen Gegeven: resten van kunststofschuim uit de auto-industrie. Gevraagd: een bouwbedrijf dat die reststroom omvormt tot hoogwaardige panelen voor de woningbouw. In de nabije toekomst leidt die zoektocht beslist tot een match, want overheid en industrie werken samen aan een Vlaams SYMBIOSE-platform. Een draaischijf voor materialen die zal instaan voor een hoogwaardige en efficiënte uitwisseling van reststromen tussen industriële sectoren. Dat grondstoffen schaarser en duurder worden, is steeds meer een economische realiteit. Bedrijven zijn dan ook genoodzaakt om weloverwogen met materialen om te gaan. Wat voor het ene bedrijf een afvalstroom is, kan een grondstof of energiebron zijn voor het andere. Zo kan van aardappelresten polyethyleen gemaakt worden, dat men als grondstof kan inzetten in diverse processen. Nog een voorbeeld: in het CORE-businessproject, in het kader van de oproep Nieuw Industrieel Beleid - Fabriek van de Toekomst van het Agentschap Ondernemen, onderzoeken Centexbel, Flanders Plastic Vision, Febem en Federplast de hoogwaardige inzet van kunststofrecyclaten. Bij dat proces zijn de chemie- en textielsector, kunststofverwerkers en recyclagebedrijven betrokken. Het is duidelijk: de vroegere afvalstoffen zijn vandaag waardevolle grondstoffen geworden voor de industrie. Maar waar zijn die interessante afval- en grondstoffen te vinden? En hoe kunnen we ze efficiënt uitwisselen? Er is een platform in de maak dat antwoord geeft op die vragen: SYMBIOSE. Businessopportuniteiten Projectleider Carl Van der Auwera van essenscia: De komende twee jaar werken we samen aan een platform dat synergieën detecteert om industriële reststromen efficiënter uit te wisselen, over de sectoren heen. In een later stadium moet het platform ook alle Carl Van der Auwera andere hulpbronnen uitwisselen: restwarmte, (innovatie-)infrastructuur, logistiek, reservematerialen, personeel. Tijdens workshops en bedrijfsbezoeken bij bedrijven uit alle sectoren gaan we actief op zoek naar hoe we vraag en aanbod van grondstoffen op elkaar kunnen afstemmen. We willen bedrijven prikkelen om matches te exploreren en zo nieuwe businessopportuniteiten te creëren. We willen een groot en door alle stakeholders gedragen netwerk voor de uitwisseling van reststromen doen ontstaan. Hoe meer organisaties zich achter SYMBIOSE scharen, hoe groter de reikwijdte van het platform zal zijn. SYMBIOSE brengt alle nodige expertise samen: industriële knowhow, maar ook beleidskennis. Meg Scheppers van de OVAM: De OVAM volgt het project actief mee op in de stuurgroep. We zullen bekijken hoe de nieuwe businessopportuniteiten meegenomen kunnen worden in het beleid van de OVAM en hoe mogelijke juridische belemmeringen weggewerkt kunnen worden. Daarnaast kunnen we via de materialenscan symbioses tussen bedrijven detecteren. Materialenscan Hoe spoor je waardevolle reststromen efficiënt op? Daar kan de materialenscan bij helpen. Dat nieuwe instrument screent bedrijven op in- en uitgaande stromen en toont hen hoe ze kosten kunnen besparen door duurzaam met materialen om te gaan. De tool is een eerste concrete actie van het Vlaams Materialenprogramma. Dat recente actieplan bundelt concrete afspraken tussen partners uit alle geledingen van de maatschappij. Het doel: tegen 2020 een nieuw soort economie lanceren, waarin slim gesloten materialenkringlopen centraal staan. De materialenscan zal de volgende twee jaar een tweehonderdtal kmo s doorlichten. Jeroen Persyn van de OVAM: Uit studies blijkt dat 40 procent van de kosten van kmo s opgaat aan materialen. Met de materialenscan willen we bedrijven wijzen op de winsten die ze kunnen boeken door hun afvalstromen efficiënter te beheren. Dat doen we zowel bij individuele bedrijven als collectief op bedrijventerreinen. De ontwikkeling en uitvoering van de materialenscan is een gezamenlijk programma van de OVAM en het Agentschap Ondernemen. Concreet zullen bedrijven bij geselecteerde adviseurs met materiaalexpertise terechtkunnen voor een gratis analyse van de grondstoffen die het bedrijf gebruikt en van de afvalstromen die na productie overblijven. Na die doorlichting kan de kmo instappen in een opvolgingstraject op maat. Jeroen Persyn: Stel dat de materialenscan aantoont dat de kosten voor de grondstoffen torenhoog oplopen, dan bekijken we welke alternatieve materialen mogelijk zijn. Of nog: heeft een kmo veel reststromen na productie, dan gaan we na of dat materiaal niet elders nuttig kan worden ingezet of doorverkocht aan een ander bedrijf. Fabriek van de Toekomst Het SYMBIOSE-project past in de visie Nieuw Industrieel Beleid - Fabriek van de Toekomst van de Vlaamse Regering. Het maakt deel uit van een portfolio van 51 projecten die na de projectoproepen Fabriek van de Toekomst van het Agentschap Ondernemen zijn geselecteerd voor Vlaamse steun. Als we de toekomst van onze industrie willen verzekeren, moeten we daar samen aan werken en evolueren naar een meer groene, sociale, creatieve en innovatieve industrie. Kortom: de Fabriek van de Toekomst. SYMBIOSE is een van de belangrijke projecten die de transitie van de industrie mogelijk moeten maken. Na afloop van het pilootproject zal Vlaanderen beschikken over een permanent platform dat met zo weinig mogelijk overheidsfinanciering opereert. Daarvoor werken de projectpartners de komende twee jaar het businessmodel uit dat het platform zo onafhankelijk mogelijk moet laten werken. Deze partners werken de volgende twee jaar aan het SYMBIOSE-project: essenscia (federatie van de chemische industrie en life sciences), FEBEM (federatie van bedrijven voor milieubeheer), de OVAM, Plan C, International Synergies (VK), Tessenderlo Chemie en Van Gansewinkel. Meer info op of via info@smartsymbiose.be..4
5 Nieuwe bouwmaterialenmethodiek voor gebouwen Hoe duurzaam bouwt u? In onze huizen moeten we minder energie verbruiken, meer isoleren, spaarzaam zijn met water en milieuvriendelijke materialen gebruiken. Duurzamer bouwen en wonen heet dat. Maar welke bouwmaterialen zijn echt duurzaam? En hoe vergelijk je verschillende materiaalsoorten voor een bepaalde toepassing, zoals thermische isolatie van een buitenwand? Met de nieuwe bouwmaterialenmethodiek kunnen we straks de milieu-impact van meer dan honderd gebouwelementen meten, en met meer inzicht materialen kiezen. Of we het nu leuk vinden of niet, onze huizen hebben een impact op het milieu. Dat gaat niet alleen over energieverbruik; ook de materialen waaruit een huis is opgetrokken, zijn duurzaam of minder duurzaam. Ramen uit hout of pvc? Parket of laminaatvloerafwerking? Bakstenen of betonnen draagmuren? Wat is de meest milieuvriendelijke keuze? Bouwmaterialen bepalen makkelijk 10 tot 30 procent van de milieukosten van een woning. En die impact zal nog groter worden, omdat nieuwe en gerenoveerde gebouwen steeds minder energie verbruiken door de strengere energierichtlijnen. Nu al neemt het aantal lage-energie-, passief- en nulenergiewoningen in Vlaanderen toe, met een toenemend gebruik van isolatiematerialen tot gevolg. De keuze van materialen wordt dus meer en meer bepalend voor de totale milieu-impact van onze woning. Verstandig bouwen en wonen begint in de ontwerpfase. Bouwproducenten en architecten moeten de milieu-impact van bouwmaterialen in hun ontwerpen beperken. Maar daarvoor moeten zij de totale impact van materialen in een specifieke bouwtoepassing met elkaar kunnen vergelijken. Hoog tijd dus voor een goed meetinstrument, een materialenpeiler. De OVAM gaf daarom aan de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), de KU Leuven en het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) de opdracht om een bouwmaterialenmethodiek en rekentool te ontwikkelen. Daarmee kan de milieu-impact van enkele elementvarianten, zoals verschillende wand-, dak- en vloerconstructies, vergeleken worden. Het onderzoek gebeurt via een gekwantificeerde methode op basis van een levenscyclusanalyse (LCA). Meer Vlaams, meer Belgisch Roos Servaes van de OVAM: De bouwsector wil meer inzicht in de milieu-impact van materialen. Momenteel gebruikt de sector buitenlandse evaluatiemethodieken (NIBE, Green Guide to Specification), maar die zijn niet toereikend voor de Vlaamse of Belgische bouwscenario s. Transportafstanden, productiemethoden, de energiemix en grondstoffenvoorraden zijn vaak heel verschillend in het buitenland. Om een materialenmethodiek voor onze context te ontwikkelen, is een bepalingsmethode nodig waarmee we de milieu-impact op het niveau van gebruiksklare bouwelementen kunnen berekenen. We zijn met de Vlaamse en federale beleidsmakers en alle stakeholders aan tafel gaan zitten om dat uit te klaren. Samen hebben we de krijtlijnen bepaald van hoe we de milieuimpact kunnen berekenen en vergelijken vanaf de ontginning en productie tot aan het onderhoud, maar ook de afbraak van gebouwelementen. Gezondheid, ecosystemen en grondstoffen onder één noemer De milieu-impact van een gebouw laat zich voelen op vele fronten: de klimaatverandering, verzuring van de bodem, waterverontreiniging, ozonaantasting, uitputting van de natuurlijke grondstoffen, fotochemische oxidantvorming, vermesting, smogvorming, toxiciteit, fijnstofvorming, landgebruik, waterschaarste Al die milieu-impactcategorieën werden in de methodiek opgenomen. Wim Debacker van VITO: We hebben bewust voor al die impactcategorieën gekozen. Ze zijn compatibel met de laatste wijziging van de Europese norm voor duurzaamheidsevaluaties van bouwproducenten. Het is natuurlijk geen sinecure om die precieze impact voor alle vermelde categorieën te bepalen en een methode te vinden om die met elkaar te vergelijken. Om die verschillende soorten impact te kunnen optellen, zodat een architect of bouwheer met één totaalscore voor een bouwelement rekening kan houden, hebben we alle milieu-impact vertaald in euro s. Voor die monetarisatieoefening konden we gelukkig grotendeels een beroep doen op een bestaande leidraad van de Europese Commissie. De milieudata voor de diverse materialen haalden we uit een Zwitserse databank, die we afstemden op de Belgische situatie. Gebruiksvriendelijke tool voor architecten Zodra de milieu-impact op gebruiksklare bouwmaterialen berekend was, maakte VITO verdere berekeningen tot op het niveau van het gebouwelement. Het resultaat is een databank met milieuprofielen van 115 vaak voorkomende gebouwelementen: verschillende varianten van buiten- en binnenmuren, platte en hellende daken, vloeren, ramen en binnenschrijnwerk. Philippe Van de Velde van de OVAM: De bouwmaterialenmethodiek genereert heel wat inzichten voor de bouwsector en is op maat van de Belgische situatie. We zijn nu druk bezig aan de ontwikkeling van een gebruiksvriendelijke tool, zodat architecten aan de slag kunnen voor hun eigen ontwerp. De belangrijkste verdienste van dit onderzoek is ongetwijfeld dat de methodiek in nauwe samenwerking met de bouwsector tot stand is gekomen. Doordat alle stakeholders mee aan tafel zaten, staat zowat iedereen erachter. Dit onderzoek is niets minder dan een mijlpaal. Om al die verschillende soorten milieu-impact te kunnen optellen hebben we die vertaald naar euro s. Wim Debacker Meer info:
6 Versnelde overdracht Overdracht van gronden kan ook sneller In de regel mag een risicogrond pas overgedragen worden als de OVAM het bodemsaneringsproject heeft goedgekeurd. Maar soms kan de aankoop van gronden sneller gebeuren. Intercommunale Leiedal maakte dankbaar gebruik van die versnelde overdracht. Projectverantwoordelijke Stijn Vannieuwenborg getuigt. Leiedal is het intergemeentelijke samenwerkingsverband van dertien gemeenten en steden in de regio Kortrijk. Wij werken aan de ontwikkeling van de streek, zodat het er goed is om te wonen, te werken en te leven. Een van onze taken is de uitbouw van bedrijventerreinen. Vroeger werd daarbij vaak open ruimte aangesneden, maar vandaag nemen we vooral bestaande industriële sites onder handen. Leiedal koopt de site op, leidt de herinrichting in goede banen en brengt het nieuwe bedrijventerrein opnieuw op de markt. Kloppend hart van Lendelede Eind 2011 kocht Leiedal de site Nelca in Lendelede aan. Het terrein van tien hectare was eigendom van de textielgroep Dejaeghere, die in 2007 failliet ging. Sindsdien lag die uitgestrekte site vlak bij het centrum er verlaten en verwaarloosd bij, tot grote ergernis van de omwonenden. Samen met de gemeente Lendelede wilden we het tij doen keren en de Nelca-site omvormen tot het nieuwe kloppende hart van het dorp, waar het aangenaam wonen en werken is. In een masterplan legden we vast hoe de site er in de toekomst moet uitzien: er komt ruimte voor lokale bedrijven, in combinatie met flexibele wooneenheden en openbare voorzieningen. Maar eerst moet de site gesaneerd worden. Bodemonderzoek had aangetoond dat de bodem zwaar verontreinigd was. Bodemsaneringsproject De procedure bepaalt dat men een risicogrond pas kan aankopen nadat de OVAM het bodemsaneringsproject heeft goedgekeurd. Maar volgens onze plannen zou de site een nieuwe bestemming krijgen: naast industriezone wordt er ruimte gemaakt voor wonen. Aangezien een bodemsaneringsproject het best wordt afgestemd op die bestemming, had het weinig zin om dat nu al op te maken. Dat zou het volledige project immers vertraagd hebben. De OVAM stelde daarom voor om de procedure versnelde overdracht te gebruiken. Die regeling bepaalt dat een risicogrond overgedragen mag worden nadat de OVAM het beschrijvende bodemonderzoek heeft goedgekeurd. We moesten voldoen aan een aantal voorwaarden: zo moesten we de OVAM schriftelijk verzekeren dat de bodem in een later stadium volgens de regels van de kunst zou worden gesaneerd. Dankzij de speciale procedure konden we de Nelca-site sneller dan verwacht aankopen. Het masterplan is ondertussen in een ruimtelijk uitvoeringsplan gegoten en goedgekeurd door de gemeente. Momenteel bereiden we de sloop van het voormalige textielbedrijf en de sanering van de site voor. We hopen eind dit jaar met de sloop te kunnen beginnen. We willen de herontwikkeling van risicogronden stimuleren In 2011 vereenvoudigde de OVAM de procedure voor de verkoop van verontreinigde risicogronden. Dat kan sindsdien gevoelig sneller. Met die maatregel willen we de herontwikkeling van risicogronden stimuleren, licht Patrick Ceulemans van de OVAM toe. Tot voor kort vereiste de verkoop van een verontreinigde risicogrond een goedgekeurd bodemsaneringsproject. Maar de opmaak en goedkeuring van zo n project nemen behoorlijk wat tijd in beslag. De OVAM wil de herontwikkeling van dergelijke gronden stimuleren. Daarom hebben we de procedure versneld. Nu kan de verkoop al plaatsvinden na een beschrijvend bodemonderzoek. Niet alleen ontwerpers bepalen design Met de juiste tools leren designers in spe ecodesignprincipes van bij het begin toepassen, zegt Evelyn Lafond van de OVAM. Maar naast productontwikkelaars blijken ook ingenieurs elektromechanica veel beslissingsrecht te hebben bij de ontwikkeling van nieuwe producten. Hoe kunnen we ecodesign nog meer integreren bij de creatie van nieuwe producten? Evelyn Lafond van de OVAM: Ontwerpers bepalen in grote mate welk en hoeveel materiaal ze gebruiken om een product te maken, hoe het verpakt wordt, enzovoort. Daarom is het belangrijk dat we toekomstige designers van bij de start van hun opleiding de juiste handvaten aanreiken om ecodesignprincipes toe te passen. Ecodesigndenken moet voor jonge ontwerpers een natuurlijke reflex worden. De OVAM helpt hen daarbij. Onze website biedt een overzicht van al onze instrumenten, kennis en tools omtrent ecodesign. Via dat trefpunt willen we organisaties en ontwerpers informeren en helpen bij hun werking rond ecodesign. Jullie werken ook specifiek via de ontwerpopleidingen. Hoe dan wel? Evelyn Lafond: We werken al jaren samen met de tien grootste ontwerphogescholen van Vlaanderen. Die contacten verlopen veelal met een beperkt aantal docenten. Hoewel zij ecodesign in hun lessen integreren, betekent dat niet automatisch dat eco-innovatie ook integraal deel uitmaakt van het curriculum van de student. Daarom heeft de OVAM een methodologie ontwikkeld die hogescholen toont hoe ze ecodesign in alle vakken en jaargangen van de richting kunnen integreren. We bekijken nu in overleg met de hogescholen welke begeleiding hiervoor ook in de toekomst aangewezen is. Ook ingenieurs hebben vaak een vinger in de pap bij het maken van een product. Evelyn Lafond: Dat klopt. De OVAM liet onderzoeken wie in een bedrijf beslissingen neemt over de vormgeving, materiaalkeuze en lancering van een product. Naast productontwikkelaars blijken vooral ingenieurs elektromechanica het design van producten te beïnvloeden. Daarom ontwikkelde de OVAM een opleidingspakket op maat voor de ingenieursopleidingen, de ecodesign in hoger onderwijs -kit of EHO-kit. Zeven van de vijftien relevante hogescholen en universiteiten gingen al aan de slag met de EHO-kit. Concreet toetsten de docenten het bestaande curriculum in een workshop af aan de EHO-kit en bekeken ze hoe ze dat in het volledige lessenpakket kunnen integreren. Europees netwerk voor ecodesign Vijf Europese ecodesigncentra gaan samenwerken rond ecodesign en levenscyclusdenken. Via het platform European Network of Ecodesign Centres (ENEC) willen ze hun knowhow over ecodesign uitwisselen en verder ontwikkelen. Evelyn Lafond: Door samen te werken vermijden we dat we dubbel onderzoek voeren. Maar de ambities reiken verder. Met het netwerk willen we wegen op het Europese beleid rond ecodesign en eco-innovatie. ENEC zal zich in de eerste plaats richten op ecodesign voor kmo s. Op termijn wil ENEC internationaal erkend worden als het toonaangevende platform voor ecodesign en levenscyclusdenken in kmo s. Een eerste wapenfeit van de samenwerking is de verspreiding van de Ecolizer 2.0 van de OVAM in 42 designcentra in Frankrijk. Deze ecodesigncentra maken deel uit van ENEC: Ecodesign Centre (Wales), Basque Ecodesign Center (Baskenland), de OVAM (Vlaanderen), Effizienz-Agentur (Noordrijn-Westfalen) en Pôle écoconception (Rhône-Alpes). Meer info vindt u op Op kunt u de methodologie voor de integratie van ecodesign gratis downloaden. Binnenkort vindt u er ook de EHO-kit..6
7 3D-printing luidt transitie in naar lokale productie op maat Quin.MGX by Bathsheba Grossman. Lamp gebouwd in 3D-printing Is uw wasmachine stuk? Laat het wisselstuk dan lokaal produceren via digitale fabricage. Dat is niet alleen sneller, maar ook goedkoper én milieuvriendelijker dan het onderdeel van de andere kant van de wereld te laten komen. Het project imade test dat nieuwe productiemodel uit. Hasselt, januari Bij een 83-jarige vrouw wordt een volledige onderkaak, vervaardigd door het 3D-printen van titaniumpoeder, succesvol ingeplant. Een wereldprimeur voor Vlaanderen, die druk besproken wordt in de internationale pers. In vergelijking met de ons omringende landen staat Vlaanderen sterk in digitale productie. Verschillende Vlaamse fabrikanten, zoals Materialise, LayerWise en Melotte, zijn aan de slag met 3D-printing, laser cutting en additieve fabricage. Bovendien herbergt Vlaanderen ook het grootste productiecentrum van Europa. Plan C, het Vlaamse Transitienetwerk voor Duurzaam Materialenbeheer, wil op die troeven inspelen. Vorig najaar lanceerde het samen met negentien Vlaamse partners imade. imade wordt een netwerk van dienstencentra voor digital manufacturing. Dat is een term die begrippen als rapid prototyping, 3D-printing, digitale, clouden additieve fabricage samenvat. Dat soort dienstverlening sluit naadloos aan bij de ambitie om duurzame productie en consumptie in Vlaanderen zo concreet mogelijk te maken. Lokale productie op maat Jan Leyssens van Plan C, de trekker van imade: Onze economie evolueert van massaproductie naar een productie op maat. Die evolutie speelt in op de stijgende vraag van consumenten naar personalisering en individualisering. Consumenten voelen zich uniek en dat willen ze ook tonen via de kleren die ze dragen en de producten die ze gebruiken. Veel bedrijven spelen daar nu al op in. Nike laat zijn klanten bijvoorbeeld de kleur van sportschoenen en veters kiezen. Ook automerken bieden een verregaande vorm van customisatie. Toch is dat nog maar het begin. Flexibele fabrieken Stel: uw wasmachine is stuk. Het blijkt vandaag vaak voordeliger om een nieuw toestel te kopen dan het oude te herstellen. Hoe komt dat? Herstelarbeid is in Vlaanderen relatief duur. De productie en logistieke kosten voor het bijhouden of bestellen van individuele onderdelen van elektronische apparaten zijn ook hoog. Elmar Willems van de OVAM: Via digital manufacturing draai je dat businessmodel volledig om: de fabrikant stelt 3D-modellen van het vereiste wisselstuk ter beschikking en laat het hier lokaal fabriceren. Dat gebeurt in een nieuwe generatie flexibele fabrieken of dienstencentra, waar verschillende bedrijven of consumenten hun producten maken via digitale productietechnieken, zoals 3D-printing. Die lokale productie vlak bij de consument leidt tot minder transport van materialen en producten. Ook de levensduur van producten kan worden verlengd, wat een aanzienlijke winst voor het milieu betekent. Hoe kunnen we die productie op maat duurzaam inbedden in de Vlaamse industrie? Dat bestuderen de OVAM, materiaalproducenten, retailers, technologische bedrijven, onderzoeksbureaus, partners uit de sociale economie en ontwerpbureaus de komende twee jaar in het project imade. imade onderzoekt of het technisch en economisch haalbaar is om producten en onderdelen die nu veelal in lageloonlanden vervaardigd worden, in Vlaanderen te produceren. Elmar Willems: We verwachten daarbij veel van geavanceerde technieken als 3D-printing en additieve fabricage. Die kunnen immers inspelen op lokale noden en productiecapaciteiten. Maar de technologie alleen zal onvoldoende zijn; de relatie tussen producenten en afnemers is aan herziening toe. 3D-ontwerpen Deel van de noodzakelijke infrastructuur is een softwareplatform dat de 3D-ontwerpen veilig en vlot verdeelt en verkoopt. Die digitale techniek biedt heel wat voordelen: zo zijn opslagplaatsen overbodig, omdat alle gegevens digitaal zijn. Crowdsourcing maakt het dan weer mogelijk om via het internet op allerlei manieren klanten, leveranciers en het brede publiek te betrekken bij het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Al in mei 2010 voorspelde architectuurjournalist Jonathan Bell in Wallpaper Magazine: Iedereen wordt in de toekomst designer, bedenkt zijn eigen merk, of drukt een stempel op de dingen die hij koopt. Die mentaliteitswijziging zou weleens de transitie naar een volledig nieuw en open source businessmodel kunnen inluiden. Industriële revolutie? Net zoals het SYMBIOSE-platform past ook imade in de visie Fabriek van de Toekomst van het Agentschap Ondernemen (zie pagina 4). imade is een van de projecten die de transitie naar een meer groene, sociale, creatieve en innovatieve industrie mogelijk moeten maken. imade wil die technologische en industriële revolutie meteen koppelen aan een sociale en ecologische evolutie. Hoe kunnen we die technologische innovatie inschakelen om een mentaliteitswijziging te faciliteren? Welke arbeidskansen ontstaan er? Hoe kunnen we een gadgetcultuur vermijden? Jan Leyssens: Op die uitdagingen proberen we de volgende twee jaar antwoorden te formuleren via workshops en netwerkmomenten. Daarnaast zullen ook twee pilootprojecten de kans krijgen om te experimenteren met de nieuwste digitale productietechnieken. Op termijn willen we hieruit een waardevol businessmodel distilleren. Meer info: of via Het Leuvense bedrijf Materialise beschikt met 80 machines over de grootste 3D-printingcapaciteit wereldwijd. Jurk in 3D geprint bij Materialise. Ontwerp van Iris van Herpen en Julia Koerner. Dashboard van de Pininfarina Sintesi concept car in één stuk geprint bij Materialise.7
8 Brussels Airport maakt afvalinzameling OVAM Ecodesign Awards PRO 2012 duidelijker Op de luchthaven van Zaventem komen straks doordacht geplaatste vuilniszakken, in de vertrouwde kleuren: blauw voor pmd, geel voor papier en karton en grijs voor restafval. Op Brussels Airport staan al enkele jaren gescheiden afvalbakken: voor papier en karton, pmd, glas en restafval. Maar de passagiers bleken hier niet volgens de regels van de kunst gebruik van te maken. Sarah Van den Heuvel van Brussels Airport: In de zakken voor pmd en papier en karton zat al te vaak afval dat er niet in thuishoorde. Daarom moesten we die zakken bijna altijd bij het restafval gooien. Samen met de OVAM en Fost Plus onderzocht Brussels Airport wat er misliep. Om te beginnen hebben we de plaatsing van de vuilnisbakken onder de loep genomen. Daaruit bleek dat zodra passagiers aan de gate zijn aangekomen, ze geen vuilnisbakken in hun blikveld zien staan. Een meer zichtbare en strategische plaatsing was dus nodig. Niet alleen de plaatsing kon beter; ook de gebruikte kleuren en informatie op de vuilnisbakken bleken voor veel passagiers verwarrend. Sarah Van den Heuvel: De kleuren kwamen niet overeen met de kleuren die mensen thuis kennen. Op de luchthaven moest pmd bijvoorbeeld in de rode vuilnisbak, terwijl die in heel België meestal blauw is. Vanaf maart past Brussels Airport de bestickering, deksels en plaatsing van de vuilnisbakken stapsgewijs aan. In juni zal die omschakeling grotendeels achter de rug zijn. Vanaf april worden de passagiers met een grootscheepse sensibiliseringsactie aangespoord om het afval selectief in te zamelen zoals het hoort. Voor die campagne worden zoveel mogelijk middelen ingezet: affiches in de publieke ruimtes en toiletten, website, sociale media, films bij de screening en acteurs die op ludieke wijze de passagiers helpen met sorteren. Het effect van de omschakeling en sensibilisering zal regelmatig gemeten worden via kwaliteitsmetingen. 1 2 Op 15 januari werden de winnaars van de OVAM Ecodesign Award PRO 2012 bekendgemaakt. In de categorie product op de markt kreeg de Beamsradiator van Studio Segers alle lof (foto 1). Die radiator is uit 100% gerecycleerd aluminium vervaardigd en levert een forse energiebesparing op. De Quinny Jett van Studio Peter Van Riet & Quinny Team gooide hoge ogen in de categorie product in ontwikkeling (foto 2). Met het longboard kunnen jonge ouders zich makkelijk én milieuvriendelijk door hun stad verplaatsen, en samen met hun kind in het buggyzitje langs de files zoeven. Meer weten? De OVAM is geïnteresseerd in uw vragen, opmerkingen en suggesties. Schrijf ons via ovam.link@ovam.be Colofon Verantwoordelijke uitgever en hoofdredacteur: Jan Verheyen - Redactieraad: Patriek Casier, Sofie De Keyser, Els De Picker, Willy Sarlee, Els Van Camp, Anne Vandeputte en Stefan Van Geenhoven. Redactieadres: OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen, ovam.link@ovam.be - Foto s: Vilda Yves Adams, Port of Zeebrugge, Shutterstock, Materialise, Michael Zoeter, Fox&Freeze, OVAM - Redactie en realisatie: - Wettelijk depotnummer: D/2013/5024/03 - Oplage OVAM: 3600 ex. De meningen die derden in dit magazine vertolken, vallen buiten de verantwoordelijkheid van de OVAM. Gegevens uit deze nieuwsbrief mag u overnemen mits de bron wordt vermeld. De OVAM en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor gevolgen die zouden kunnen ontstaan uit het gebruik van in deze uitgave opgenomen informatie..8
Doorstart (?) symbioseplatform Symbiose-event Zemst 17/11/15
Doorstart (?) symbioseplatform Symbiose-event Zemst 17/11/15 Meg Scheppers, dienst Beleidsinnovatie, OVAM Symbiose 3.0 binnen CE? Vlaamse Regering: Visie 2050: Vlaanderen circulair (CE): Grondstoffenschaarste
Nadere informatieVlaamse bedrijven produceren minder afval en sorteren voortaan ook pmd
Persmededeling JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Dinsdag 13 november 2012 Vlaamse bedrijven produceren minder afval en sorteren voortaan ook pmd Vlaams minister van Leefmilieu
Nadere informatieMevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,
Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 8. Raam
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 8. Raam Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: raam 2. Verantwoordelijke uitgever Danny Wille,
Nadere informatieWaarom onze bodem de beste bescherming verdient. OVAM, uw beleidspartner in afval en bodem
Waarom onze bodem de beste bescherming verdient. OVAM, uw beleidspartner in afval en bodem Onze bodem beschermen is onze toekomst beschermen. De bodem vervult een onschatbare rol in de voedselproductie,
Nadere informatieBeleidsprogramma 'Materiaalbewust bouwen in kringlopen'
Beleidsprogramma 'Materiaalbewust bouwen in kringlopen' Philippe Van de Velde OVAM, Afdeling Afvalstoffen en Materialenbeheer, team eindverwerking en bouw Staalbouwdag 2014 Brussel 27 november 2014 Inhoud
Nadere informatieDonderdag 14 juni Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR. Volvo Trucks Oostakker
Donderdag 14 juni 2012 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Lancering eerste Volvo Hybride (26 ton) vrachtwagen Volvo Trucks Oostakker Geachte heer Sid (directeur
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieOVAM. Vlaanderen is materiaalbewust. AFVAL-, BODEM- EN DUURZAAM MATERIALENBELEID VOOR DE PROFESSIONAL FEBRUARI 2018 editie 25
OVAM. AFVAL-, BODEM- EN DUURZAAM MATERIALENBELEID VOOR DE PROFESSIONAL FEBRUARI 2018 editie 25 4 MARTIJN VAN STRIEN, WINNAAR ECODESIGN AWARD BY OVAM 7 DE LIJN SANEERT HAAR STELPLAATSEN 16 GROOTSCHEEPSE
Nadere informatieWoensdag 6 juni Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR
Woensdag 6 juni 2012 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Rondetafel Duurzaam Materialenprogramma - Mechelen Geachte mevrouw de administrateur-generaal, Geachte
Nadere informatieCirculaire economie Duurzaam materiaalgebruik in de bouw
Circulaire economie Duurzaam materiaalgebruik in de bouw Gent, 29 november 2016 Roos Servaes, Meg Scheppers INHOUD 1. Circulaire economie 2. Materiaalbewust bouwen in kringlopen (2014-2020) 3. Materiaalprestatie
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieCirculaire Economie in de bouwsector. Veerle Labeeuw (Team Vlaams Materialenprogramma, OVAM) Jiska Verhulst (Directeur Plan C vzw) 15 maart 2016
Circulaire Economie in de bouwsector Veerle Labeeuw (Team Vlaams Materialenprogramma, OVAM) Jiska Verhulst (Directeur Plan C vzw) 15 maart 2016 WIE? Sinds 2012 Historiek van afvalbeleid naar Kleine regio,
Nadere informatiePort Waste Catch Innovatiever. Schoner. Duurzamer. Make it happen.
Port Waste Catch Innovatiever. Schoner. Duurzamer. Make it happen. Het Havenbedrijf Rotterdam wil investeren in de vermindering van de plastic soep. Samen met andere partijen gaan we de mogelijkheid onderzoeken
Nadere informatieHAVEN VAN ANTWERPEN Ruimte voor evenwicht
HAVEN VAN ANTWERPEN Ruimte voor evenwicht NIEUW HANDIGE DUURZAAMHEIDSTIPS www.duurzamehavenvanantwerpen.be Evenwicht tussen mens (people), milieu (planet) en welvaart (prosperity) H et tweede duurzaamheidsverslag,
Nadere informatieChemie & Kunststoffen
Chemie & Kunststoffen Vlaams Materialenprogramma VMP Congres - Wim Grymonprez Overzicht Voorstelling Flanders PlasticVision Vlaanderen Kunststofland Core Business project Doelstellingen Aandachtspunten
Nadere informatieDe Ecolizer 2.0. Een instrument voor introductie van ecodesign
De Ecolizer 2.0 Een instrument voor introductie van ecodesign Ecolizer 2.0 Inhoud OVAM & ecodesign Ecolizer historiek Ecolizer 2.0 Toekomst OVAM Ecodesign Award Pro in samenwerking met Winnaars OVAM Ecodesign
Nadere informatiede kracht van de waterweg Grondverzet Schakel de binnenvaart in
de kracht van de waterweg Grondverzet Schakel de binnenvaart in Troeven van de binnenvaart De binnenvaart herbergt vele troeven. Op verschillende vlakken scoort de binnenvaart aanzienlijk beter dan de
Nadere informatieWat ik thuis sorteer, kan ik in mijn bedrijf evenzeer
Wat ik thuis sorteer, kan ik in mijn bedrijf evenzeer OVAM Dimitri Strybos Nieuw Duurzaam Materialenbeleid Een eerste grote stap is gezet grondstoffen productie distributie burgers afvalverwerking 2011
Nadere informatieLesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.
Nadere informatieVan de Plastics Strategy op EU niveau tot de uitbreiding van de blauwe zak. 3 mei 2018
Van de Plastics Strategy op EU niveau tot de uitbreiding van de blauwe zak 3 mei 2018 Wat is er gaande rond plastics? EU: Circulaire economie met wetgevend pakket EU: Plastics Strategy BE: Uitbreiding
Nadere informatieNIEUWE VISIE OP ZONREGELING
NIEUWE VISIE OP ZONREGELING Zon en daglicht regeling als deel van de energieprestaties in gebouwen Peter Winters President of the European Solar Shading Organization Director Shading & Building Dickson
Nadere informatieEcodesign. Leen Van Aken. Groep Design & Technologie
Ecodesign Leen Van Aken Groep Design & Technologie Wat is ecodesign? Eco - design Ecologisch > esthetisch, ergonomisch, economisch, functioneel, Levenscyclus > ontwerp, productie, distributie, gebruik
Nadere informatieSamen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment
Samen vooruit in de circulaire economie Re-creating (y)our environment CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis Circulaire economie wat moet ik ermee? Circulaire economie: u hoort
Nadere informatieRotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:
Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatie74% van het Vlaamse bedrijfsafval krijgt tweede leven
Mechelen, 11 juni 214 74% van het Vlaamse bedrijfsafval krijgt tweede leven Nieuwe studie zet economisch effect en belang van de afval- en materialensector in de verf De Vlaamse bedrijven produceerden
Nadere informatieDe kritische consument
De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als
Nadere informatieSITES OP PARTICULIERE GRONDEN
Vlaanderen is bodembewust SITES OP PARTICULIERE GRONDEN WWW.OVAM.BE Risicogronden In het verleden kregen oude stortplaatsen of fabrieksterreinen een andere bestemming zoals woon- of landbouwgebied. Ook
Nadere informatieLABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL
LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL Kinderen bewust leren omgaan met afval Leren Afval Beheren Op school (LABO) is een educatieve workshop die leerlingen uit de tweede en derde
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieMeer en Betere Recycling
Meer en Betere Recycling als onderdeel van VANG Uw sprekers: Max de Vries Marco Kraakman Jacobine Meijer Emile Bruls Geert Cuperus Inhoud deelsessie Meer en Beter Recycling Inleiding Pitches projecten
Nadere informatieOpties voor een vernieuwd verpakkingenbeleid Krachtlijnen eindverwerking
Opties voor een vernieuwd verpakkingenbeleid Krachtlijnen eindverwerking John Wante Vlaams parlement, 17 april 2018 Uitdagingen en knelpunten Toename wegwerpverpakkingen, vooral plastic nietdrankverpakkingen
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieVerloop. Quiz. Rollenspel. Debat. U kunt verschillende werkvormen kiezen:
Da' s proper Wat is Da s proper!? Da s proper! is een educatieve workshop voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs. De workshop maakt hen bewust van afvalbeheer, zwerfvuil en duurzame consumptie en
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen?
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a vzw Doelstelling(en) van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per
Nadere informatieR&D-kostenkampioen van Europa? Een haalbare uitdaging!
R&D-kostenkampioen van Europa? Een haalbare uitdaging! Onze ambitie: de R&D-kostenkampioen van Europa worden > Agoria > Meer dan 1.600 lidbedrijven > Goed voor 300.000 werknemers > Exporteert ongeveer
Nadere informatieHet nieuw industrieel beleid: - een korte review -de rol van Agentschap Ondernemen
Het nieuw industrieel beleid: - een korte review -de rol van Agentschap Ondernemen Industrie in Vlaanderen blijft belangrijk 40 % Vlaamse toegevoegde waarde (15% BBP) 70 % O&O uitgaven 80 % Vlaamse export
Nadere informatieBiedt Cradle to cradle een alternatief voor BBT?
Biedt Cradle to cradle een alternatief voor BBT? Karl Vrancken Projectenmanager VITO 5de Vlaams Milieucongres Gent -21 oktober 2008 1 Neen, maar 2 Hoe bereiken we duurzaamheid? Wat is cradle to cradle?
Nadere informatieDe Octrooicellen. Bescherm en valoriseer uw uitvindingen. Gratis sectorale ondersteuning rond intellectuele eigendom op maat van uw onderneming
De Octrooicellen Bescherm en valoriseer uw uitvindingen Gratis sectorale ondersteuning rond intellectuele eigendom op maat van uw onderneming De octrooicellen Bescherm en valoriseer uw uitvindingen Gratis
Nadere informatieDe Keizer Kennismakelaar bij Haven Amsterdam
De Keizer Kennismakelaar bij Haven Amsterdam Afdelingsoverleg NS-Beleid Donderdag 9 april 2009 Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Inhoud presentatie De Keizer Kennismakelaar HAP -
Nadere informatieRISICOGRONDEN ONDERZOEKEN
RISICOGRONDEN ONDERZOEKEN WWW.OVAM.BE Eénmalig onderzoeksmoment tegen 2021, 2023 of 2027 Een risicogrond is een grond waarop vervuilende activiteiten worden of werden uitgevoerd. Gezien het verhoogd risico
Nadere informatieCongres Urban Mining: de jacht op grondstoffen in Vlaanderen. Sessie Ruimte voor materiaalbewust bouwen' door Marc Dillen Directeur-generaal
Congres Urban Mining: de jacht op grondstoffen in Vlaanderen Sessie Ruimte voor materiaalbewust bouwen' door Marc Dillen Directeur-generaal Bouw, milieu en energie Een verankerde industriële cluster met
Nadere informatieZalando case study e-commerce
Zalando case study e-commerce Van fashion start-up tot e-tailer die de fashion e-commerce herdefinieert Zalando is het meest toonaangevende online modeplatform van Europa. Het bedrijf werd in 2008 opgericht
Nadere informatieWat is er aan de hand in Viesvuilland? Animatie over afval voor de kleinsten
Wat is er aan de hand in Viesvuilland? Animatie over afval voor de kleinsten Wat is er aan de hand in Viesvuilland? Wat is er aan de hand in Viesvuilland? is een educatieve workshop op maat van de allerkleinsten,
Nadere informatiehet groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water
het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & north river écht duurzaam produceren 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op
Nadere informatie1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV
1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 13 maart 2017 platform voor experts professionalisering van het verpakkingsvak profiel versterken binnen het bedrijfsleven
Nadere informatieTransitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context
Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context Een materialenbeleid als onderdeel van een beleid CE of beleid CE tout court moet ook een ruimtelijk beleid zijn (net
Nadere informatieThreeC - verpakkingen. Lessenserie
ThreeC - verpakkingen Lessenserie Opzet van het project Lesblok1 Maandag 16 maart Lesblok 2 Donderdag 19 maart Lesblok 3 Vrijdag 20 maart Introduc>e op het onderwerp Uitwerken oplossing Posterpresenta>e
Nadere informatieWaarom onze bodem de beste bescherming verdient. Samen maken we morgen mooier.
Waarom onze bodem de beste bescherming verdient. Samen maken we morgen mooier. Goede bodemkwaliteit voor betere levenskwaliteit. 2 Niet overal in Vlaanderen is de bodem even gezond: zware metalen, organische
Nadere informatieDuurzaam materialenbeheer in Vlaanderen en Europa
Vrijdag 4 februari 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Symposium C2C in de Belgische bouwwereld - Gyproc Duurzaam materialenbeheer in Vlaanderen en Europa
Nadere informatieLevenscyclusanalyse van groene wanden
Groen Bouwen: Groene gevels voor duurzame gebouwen en steden Levenscyclusanalyse van groene wanden Inzicht in de milieu-impact van de verschillende onderdelen Lisa Wastiels, An Janssen WTCB 1 Mid-term
Nadere informatiePersdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010
Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persbericht Wat vind je in de virtuele edukit? Een dynamische website Activiteiten in detail De algemene campagne ikgeeflevenaanmijnplaneet.be
Nadere informatieWij informeren u graag over de mogelijkheden, tips en handige weetjes op het gebeid van duurzaamheid en vooral wat ook zelf kunt doen.
Investeren in duurzaamheid In de samenleving is er steeds meer aandacht voor duurzaamheid en energiebesparing. We gaan de komende jaren actief inzetten op duurzaam beheren. Energiezuinig wonen. Niet alleen
Nadere informatieVerpakken in de circulaire economie. Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017
Verpakken in de circulaire economie Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017 2 Copyright 2016 KIDV 8 november 2016 3 Copyright 2017 KIDV 12-4-2017 Verpakkingen In Europa openen we ongeveer 7 verpakkingen
Nadere informatie[ew32] 4 SUG s. Serious Game vs. Urban Game vs. Serious Urban Game. Nieuwe tendensen binnen digitale participatie
Nieuwe tendensen binnen digitale participatie [ew32] Serious Game vs. Urban Game vs. Serious Urban Game 4 SUG s SUG GROOTSTE AANDACHT NAAR HET PROCES Het ParticipatieProces DE TOOLS LearningLabs #WORK
Nadere informatieUitdagingen voor bedrijfshuisvesting buiten bedrijventerreinen
Uitdagingen voor bedrijfshuisvesting buiten bedrijventerreinen De Samenkomst Infosessie 2A Stijn Vannieuwenborg Immobiliaire projectontwikkeling Leiedal Twee vaststellingen 1. 2. Ondernemers worden
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieBETER ZORGEN VOOR ONSZELF EN ONZE PLANEET
BETER ZORGEN VOOR ONSZELF EN ONZE PLANEET Meer dan 550.000 gezinnen hebben al een milieubewuste en verantwoorde kijk op energie. Omdat je energiebudget steeds belangrijker wordt, biedt Lampiris je verschillende
Nadere informatieWerken bij Havenbedrijf Amsterdam
Werken bij Havenbedrijf Amsterdam De Amsterdamse haven Als vierde haven van West-Europa speelt de Amsterdamse haven een belangrijke rol in de regionale en nationale economie. Door de strategische ligging
Nadere informatiePersconferentie «Ecobouw stimuleren» 8 februari 2007 Toespraak van Evelyne Huytebroeck
Persconferentie «Ecobouw stimuleren» 8 februari 2007 Toespraak van Evelyne Huytebroeck De potentiële verbetering van de energie- en milieuprestaties van gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is
Nadere informatieJOB DESCRIPTION. Plaats van tewerkstelling. The Shift - Espace Jacqmotte - Hoogstraat 139 (b14) Brussel
JOB DESCRIPTION Titel van de functie Organisatie Project Manager Talent2Connect is een nieuw initiatief. Het wil bijdragen aan de professionele integratie van personen met een afstand tot de Belgische
Nadere informatieHET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water
HET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & NORTH RIVER ÉCHT DUURZAAM PRODUCEREN 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op
Nadere informatieDe ONBEKENDE KANT van PLASTIC. Waarom worden zoveel. producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt?
De ONBEKENDE KANT van PLASTIC Waarom worden zoveel producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt? PLASTIC IS WAARDEVOL Tijdens de productie en gebruik EEN
Nadere informatieMaterialendecreet: grondstofverklaring. Meg Scheppers OVAM-Dienst Beleidsinnovatie Symbioseworkshop te Melle, 25.11.2014
Materialendecreet: grondstofverklaring OVAM-Dienst Beleidsinnovatie Symbioseworkshop te Melle, 25.11.2014 Wetgevend kader Materialendecreet en VLAREMA Materialendecreet (van kracht van 1/06/2012) Omzetting
Nadere informatieOntwerp nu voor producten van morgen
Ecodesign Ontwerp nu voor producten van morgen Ecodesign Integraal ontwerpen Ecodesign is een integrale ontwerpactiviteit en betekent dat u als ontwerper rekening houdt met de gevolgen voor het milieu.
Nadere informatieHilde Masschelein Gedelegeerd bestuurder. Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken
Een project gesteund door Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken Master title - 12-10-17 - Pagina 1 Hilde Masschelein Gedelegeerd bestuurder
Nadere informatiei-scan 2.0 Informatiebeheer van werkvloer tot beleid. Begeleiding voor
Informatiebeheer van werkvloer tot beleid. Begeleiding voor gemeenten en OCMW s Waarom I-scan 2.0? De uitbouw van e-government en het toenemend gebruik van ICT-toepassingen leveren niet altijd de voorspelde
Nadere informatieVMP congres. Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen. Saskia Walraedt Sr advisor sustainable products and processes
VMP congres Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen Saskia Walraedt Sr advisor sustainable products and processes sw@essenscia.be Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen Hefboom 9 binnen Vlaams
Nadere informatieCASUS: KERAMIEK, BITUMEN, ISOLATIE, GIPS
CASUS: KERAMIEK, BITUMEN, ISOLATIE, GIPS Scheiden vervuilende fracties Bouw en sloop Maar 10 van de totale volume behelst de meest vervuilende stromen zoals: Keramiek, Bitumen, Isolatie, C-Hout en E-waste,
Nadere informatieToespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR
Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Vrijdag 16 april 2010 Bezoek Deceuninck (Hooglede-Gits) - duurzaam materialenbeheer Geachte aanwezigen, Dames en heren,
Nadere informatieTOTEM & Circulariteit. Roos Servaes Masterclass Kamp C, 4 oktober 2018
TOTEM & Circulariteit Roos Servaes Masterclass Kamp C, 4 oktober 2018 OVAM: ambities circulair bouwen in Vlaanderen Beleidsprogramma Bouw (2014-2020): Materiaalbewust bouwen in kringlopen 5 thema s TOTEM
Nadere informatieProgramma. De Noordzee. 17 maart Eelco Leemans Stichting De. Ø Inleiding Ø Stichting De Noordzee Ø De Noordzee: ecosysteem en natuurgebieden
De Noordzee: natuurgebied of wingewest? 17 maart 2008 Eelco Leemans Stichting De De Noordzee Programma Ø Inleiding Ø Stichting De Noordzee Ø De Noordzee: ecosysteem en natuurgebieden Ø Effecten van menselijk
Nadere informatieE-invoicing. Efficiëntere verwerking van al uw binnenkomende facturen. Hans C. Arents
E-invoicing Efficiëntere verwerking van al uw binnenkomende facturen Hans C. Arents Senior adviseur e-government strategie & programma management Coördinatiecel Vlaams e-government (CORVE) - Departement
Nadere informatieUIT arbeidsdeling
Arbeidsdeling Het streven van de mens is om zijn welvaart te laten toenemen. Meer welvaart is te bereiken door een hogere productie. Een hogere productie kun je op verschillende manieren bereiken. Een
Nadere informatieInzameling en verwerking van vlakglas
Inzameling en verwerking van vlakglas Vlaanderen gebruikt en verbruikt heel wat materialen, grondstoffen en energie. In tijden van toenemende schaarste dringt de vraag zich op hoe we ze zo efficiënt mogelijk
Nadere informatieondersteunt uw gemeentelijk detailhandelsbeleid
ondersteunt uw gemeentelijk detailhandelsbeleid Een vernieuwend gemeentelijk detailhandelsbeleid: een uitdaging! Een goede mix van winkelen, wonen en werken is de basis van een gezonde handelskern in steden
Nadere informatie1. Samenvatting. 2. De Belgische energiemarkt. 2.1 Liberalisering van de energiemarkt
PERSDOSSIER Inhoud 1. Samenvatting... 2 2. De Belgische energiemarkt... 2 3. Hoe maakt Poweo het verschil?... 3 4. Poweo: meest competitieve elektriciteitsaanbod in Wallonië volgens Test-Aankoop... 4 5.
Nadere informatieDe bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,
De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor
Nadere informatieProducten op basis van hout en het milderen van de klimaatverandering
Producten op basis van hout en het milderen van de klimaatverandering Een huis veeleer in hout bouwen in plaats van in baksteen vermindert gemiddeld de koolstofemissie met 10 ton. Indien een bijkomende
Nadere informatieMaak je woning energie onafhankelijk. by IZEN energy systems
Maak je woning energie onafhankelijk h by WIE ZIJN WE? energy systems Met 25 jaar ervaring is een pionier op het vlak van groene energie. We leveren en installeren verschillende hernieuwbare energieoplossingen
Nadere informatieHelp plastic afval de zeeën uit
Help plastic afval de zeeën uit 8 Plastic afval in zee is een toenemend probleem dat honderden diersoorten aantast. Ook zijn er grote onzekerheden over de indirecte effecten. Voldoende reden voor onmiddellijke
Nadere informatieHET STARTFORFAIT U SORTEERT UW KARTONAFVAL? WIJ STEUNEN U HIERIN!
HET STARTFORFAIT U SORTEERT UW KARTONAFVAL? WIJ STEUNEN U HIERIN! Versie 2015 Afval is, zowel in uw sector als in een andere, een onvermijdelijk gevolg van de economische activiteit. Een gevolg dat echter
Nadere informatieSCRATCH KLANT AAN HET WOORD
4... lessons learned in Nederland zijn vliegwiel BIM-projecten in het buitenland... Internationale BIM-uitdaging bij Deerns Partnership belangrijker dan ontwerptools 5 BIM is geen doel op zich je hoort
Nadere informatieGrondstof voor een beter milieu
Afval is Grondstof voor een beter milieu ISO-14001 Haal meer uit afval Gescheiden inzameling De Gewestelijke Afvalstoffen Dienst (GAD) zorgt voor het inzamelen van het huishoudelijk afval in Gooi en Vechtstreek.
Nadere informatieDuurzame Ontwikkeling
Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..
Nadere informatieBouw met lef, bouw voor het leven
Bouw met lef, bouw voor het leven De nieuwe aanpak Energie-efficiënt en duurzaam. Dat is de toekomst van de bouw en installatietechniek. De nieuwe aanpak is intelligent bouwen. Kennis en techniek zijn
Nadere informatieBelgisch Staatsblad dd
VLAAMSE OVERHEID Leefmilieu, Natuur en Energie [C 2013/36106] 19 NOVEMBER 2013. Besluit van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) tot het vaststellen van de percelen gelegen in Kortrijk als
Nadere informatieBio-economie en circulaire economie
Bio-economie en circulaire economie Dirk Van Gijseghem, Departement LV Dimitri Strijbos, Vlaanderen Circulair EWI-focus 24 22 maart 2017 1. Bio-economie en Circulaire economie 2. Europees beleid 3. Vlaams
Nadere informatieMijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.
Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het
Nadere informatieAcasus?
Acasus? Interesse in duurzaam wonen, bouwen of renoveren? Acasus! Acasus bouwt aan een partnerschap tussen overheid, onderzoeksinstellingen, opleidingscentra en de private sector. POM West-Vlaanderen Provincie
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 10. Binnenschrijnwerk
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 1. Binnenschrijnwerk Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: binnenschrijnwerkerij 2. Verantwoordelijke
Nadere informatieOnafhankelijk Belgisch matchmaking service platform voor de valorisatie van afval en nevenstromen naar materialen
Onafhankelijk Belgisch matchmaking service platform voor de valorisatie van afval en nevenstromen naar materialen www.smartsymbiose.be info@smartsymbiose.be Omschrijving project Symbiose creëert in Vlaanderen
Nadere informatiePlatform voor valorisatie van nevenstromen. Johan Gemoets & Andy Vancauwenberghe
Platform voor valorisatie van nevenstromen Johan Gemoets & Andy Vancauwenberghe Het Historiek ProjectSYMBIOSE SYMBIOSE 1 Sept. 2012 Aug. 2014 SYBIOSE 2.0 Sept. 2014 Dec.2015 Het Project (sinds sept. 2012)
Nadere informatieRENOFASE JEROEN VRIJDERS. Afdeling Duurzame Ontwikkeling & Renovatie. RenoFase VEA 23/09/2013-1
RENOFASE JEROEN VRIJDERS Afdeling Duurzame Ontwikkeling & Renovatie RenoFase VEA 23/09/2013-1 OVERZICHT Focus Doorgedreven Energetische Renovatie van Woningen VIS-Traject Context Doelstelling Aanpak Meerwaarde
Nadere informatieEen product begint als grondstof en daarna word het verwerkt tot een eindproduct.
Samenvatting door G. 1151 woorden 21 januari 2015 7,2 5 keer beoordeeld Vak Methode Economie Economie voor jou Paragraaf 3: 3.1: Produceren: is het maken van goederen of het leveren van diensten. Een product
Nadere informatieGericht bedrijfsbenaderingsproject in kader van NIB-Nieuwe Fabriek voor de Toekomst m.b.t. recyclage en hergebruik van polymeren
CORE BUSINESS TO CREATE NEW VALUE CHAINS OF DOWNSTREAM USERS OF THERMOPLASTICS Gericht bedrijfsbenaderingsproject in kader van NIB-Nieuwe Fabriek voor de Toekomst m.b.t. recyclage en hergebruik van polymeren
Nadere informatieReport. Living Technology. nr.
Januari 2016 5 Living Technology nr. Report Dennis onderzoekt de duurzame zoutstrooier Data gemeente gebruikt voor praktische toepassingen Internationale modewereld gelooft in SaXcell saxion.nl/livingtechnology
Nadere informatie