Manifest. Rotterdam, maakstad. Rotterdam, mei Stichting Platform Digital Manufacturing

Transcriptie

1 Manifest Rotterdam, mei 2014 Rotterdam, maakstad

2

3 Inhoudsopgave 1. Aanleiding a. 3e Industriële Revolutie... 4 b. Waarom dit manifest?... 5 c Invloed van de 3e Industriële Revolutie op Rotterdam: SWOT Dit kunnen we niet maken!... 9 Nieuw perspectief: kansen SWOT analyse Vernieuwing vanuit kracht (sterkte) Uitdagingen (zwakte) Makenderweg a. Werken vanuit de humuslaag b. De stad is dienstbaar aan de haven c. Haven: van lineair naar circulair d. Rotterdam in beweging krijgen Sleutelprojecten: Dit kunnen we maken! Vermaken van de haven Plaatsmaken voor Maakplaatsen Maak Rotterdam mee! Zien wat we maken Waarmaken Missie/Visie Statement Plattegrond met nieuwe initiatieven... 34

4 1. Aanleiding a. 3e Industriële Revolutie... De afgelopen periode hebben de media vol gestaan met informatie over spectaculaire medische implantaties, architecten die huizen printen, wapens die geproduceerd worden met 3D-printers en maaltijden uit de printer. Zeker is dat er in de nabije toekomst veranderingen gaan plaatsvinden. Eén van de aanjagers van deze veranderingen is Additive, het laag op laag produceren van allerlei soorten producten, d.m.v. 3D-printing. Maar ook andere vormen van digitale fabricage in de maakindustrie, zoals robotica, drones, sensoring en nanotechnologie, zijn sterk in opmars. Groot wordt klein, lineair wordt circulair, ver weg wordt dichtbij, standaard wordt klant specifiek, en concurrentie wordt samenwerking. De 3D-printer is het icoon van de 3 e Industriële Revolutie maar de technologische ontwikkelingen gaan verder. Om te beginnen verdubbelt iedere 18 tot 24 maanden de snelheid van computers. Inmiddels zijn we al zo ver dat de rekencapaciteit, in een hockeystick curve, explosief zal toenemen. Maar ook (duurzame) energievraagstukken zullen door de kostenreductie en hoger rendement van zonnepanelen in de nabije toekomst worden opgelost. In de medische sector verandert er veel door geavanceerde sensoren die, met bijvoorbeeld je mobiele telefoon, je gezondheidstoestand kunnen meten. 4

5 Door de opkomst van bioprinting zullen zelfs organen geprint kunnen worden. En van de ontdekkingen die nu en in de toekomst gedaan worden op het gebied van nanotechnologie kunnen we nog spectaculairder nieuws verwachten. Deze hiervoor genoemde ontwikkelingen zijn de aanjagers van de 3 e Industriële Revolutie, die vooral in verband gebracht wordt met nieuwe digitale technieken. Wij mogen er niet van uitgaan dat het huidige industriële en logistieke systeem - zoals in Rotterdam - onveranderd blijft. Deze technologische revolutie verandert niet alleen bestaande productieprocessen, maar schept ook geheel nieuwe mogelijkheden. Groot wordt klein, lineair wordt circulair, ver weg (outsourcing) wordt dichtbij (local production), standaard wordt klant specifiek, en concurrentie wordt samenwerking. Wellicht worden mogelijkheden van 3D-printing wat overtrokken, maar experts hebben hoge verwachtingen van deze technologie voor de productie van veel goederen. Binnenkort print je je spullen gewoon thuis of worden ze op bestelling dichtbij voor je gemaakt tegen een prijs van massafabricage. Of je maakt je spullen in een TechShop, het netwerk van lokale werkplaatsen dat vanuit de Verenigde Staten de wereld verovert. Of je zoekt via 3Dhubs een geschikte productielocatie bij jou in de buurt. Als de kleinschalige thuisproductie op grote schaal werkelijkheid wordt, verandert het mondiale systeem van productie en logistiek dramatisch. Voorraadbeheer verschuift van eindproducten, naar grondstoffen en halffabricaten. b. Waarom dit manifest? Rotterdam is in de 2 e Industriële Revolutie groot geworden, omdat wij kunnen bouwen, voor de lange termijn kunnen plannen, groot kunnen denken en top-down kunnen organiseren. Dat is de cultuur van Rotterdam. De opgave om in te spelen op de 3 e Industriële Revolutie ligt vooral in cultuurverandering. Grote industriële ondernemingen moeten klein leren denken, het bedrijfsleven moet beter samenwerken met het onderwijs (en andersom), grote ondernemingen moeten meer samenwerken met start-ups, binnen ondernemingen moet innovatie meer worden gestimuleerd en er moet meer ruimte komen voor ondernemerschap en organische groei. 5

6 6 Deze punten worden vaak beleden, maar komen toch moeilijk van de grond in de culturele setting van onze regio. Cultuurverandering draait om urgentie, voorbeelden, samenwerking, leiderschap en tempo. Urgentie is: de wereld verandert en wij moeten mee. Voorbeelden van nieuwe (industriële) bedrijvigheid maken de beweging concreet en zichtbaar. Samenwerking is van belang omdat patronen in elkaar grijpen en verandering alleen gezamenlijk door te voeren is. Tempo is nodig om de wissel werkelijk om te krijgen. Leiderschap is nodig om de beweging in de goede richting te krijgen, maar ook initiatieven van onderaf (bottom-up) moeten gestimuleerd worden.

7 c. Het is voor de toekomst van onze regio van belang om met de diverse (onderdelen van) ketens na te denken over de mogelijkheden en kansen van deze nieuwe technieken voor onze regio. Wordt Rotterdam een poederhaven? Gaan we weer meer halffabricaten produceren met 3D-printers? Komt een deel van de (duurzame)productie weer terug naar de stad? Hoe komt onze stad er dan uit te zien? Hoe gaan we het onderwijs veranderen en wat zijn de gevolgen voor de werkgelegenheid? En hoe zit het met eigendomsrechten en veiligheid? Is er in de toekomst genoeg werk voor de Rotterdammer en wat voor werk is het dan? Er zijn nog heel veel vragen en er is nog heel veel te ontdekken, maar het staat vast dat ons de komende jaren voor overheid, bedrijfsleven en onderwijs veel te wachten staat. Als techniek voortraast, bestaat altijd de kans dat een deel van de mensen, organisaties en bedrijven achterblijft. Dat is onze grootste uitdaging voor de komende decennia. Goed ontwikkelde landen hebben veel sneller last van een remmende voorsprong. Als we de nieuwe techniek niet omhelzen, zoals minder ontwikkelde landen dat zeker wel doen, kunnen we van voorlopers, weleens flinke achterlopers worden. De nieuwe technologie en sociale ontwikkelingen zullen de publieke en private business modellen fundamenteel veranderen. We moeten dus op een andere manier gaan denken over design en de wijze van produceren. We kunnen fabricageprocessen opnieuw vormgeven en daarmee onze eigen toekomst vormgeven. En de werkgelegenheid in onze regio in stand houden en zelfs versterken. In Rotterdam ligt de infrastructuur en zijn de componenten aanwezig om de transitie naar de 3e Industriële Revolutie succesvol te doorlopen. wil hier een bijdrage aan leveren door de creatieve sector, de onderwijsinstellingen, de onderzoeksinstituten en bedrijfsleven samen te brengen en kennis en kunde te delen. Zo streven we naar nieuwe werkgelegenheid, verdere economische ontwikkeling van onze regio en nieuwe investeerders. Wij willen dat Rotterdam hiervan gaat profiteren. 7

8 2. Invloed van de 3e Industriële Revolutie op Rotterdam: SWOT Sterkte, zwakte, kansen en bedreigingen. 8

9 Dit kunnen we niet maken! Dit is de wake-up call voor Rotterdam: de toekomst van onze stad en haven is niet onbedreigd! Stad en haven zijn grotendeels nog in ontwikkeling en zijn het product van de 2 e Industriële Revolutie. Dit terwijl de 3 e Industriële Revolutie als woeste golven op de kaden beukt en ons dreigt te overspoelen. Wij vinden dat Rotterdam het niet kan maken om dat te laten gebeuren. We zullen in het geweer moeten komen tegen de bedreigingen ervan. Dat kan, want diezelfde 3 e Industriële Revolutie schept ook veel nieuwe kansen. Die kansen kan Rotterdam vanuit haar eigen DNA (sterke en zwakke punten) benutten. Haven De haven heeft groeikansen door hoogwaardige grondstoffen te ontwikkelen en te produceren. Daarmee is het mogelijk om aan te sluiten op de reeds bestaande logistieke keten en op de toegevoegde waarde van deze grondstoffen. Hierdoor kunnen kleinere start-ups ontstaan, die samen met de procesindustrie nieuwe groei kunnen realiseren. De haven biedt voldoende mogelijkheden om 3D-gerelateerde projecten te huisvesten, zoals momenteel al gedeeltelijk plaats vind op de RDM-campus en heeft de capaciteit om met de handel in grondstoffen, de logistieke sector, de creatieve sector en de onderzoeksinstituten uit te groeien tot de 3D-grondstoffenhub van Europa. Maar ook de maritieme sector kan enorme voordelen behalen door het toepassen van 3D-printing technieken. Stad Ook voor de stad zijn de ontwikkelingen relevant. Door het delen van kennis in de creatieve sector, de TU in Delft en het bedrijfsleven ontstaan nieuwe (circulaire) ketens die de stad een nieuwe boost kan geven. Daarnaast zou de stad een kennisleverancier van de haven kunnen worden. De kansen voor de creatieve sector in de stad trekken nieuwe creatieven aan, maar ook start-ups en nieuwe business concepten gebaseerd op nieuwe (3D) technologieën. Door al deze nieuwe bedrijvigheid behoud ook de hoogwaardige dienstverlening in deze stad haar positie en kan deze wellicht verder versterken. Met alle positieve gevolgen voor de groei van de werkgelegenheid en een hoger gemiddeld inkomen. 9

10 10

11 Lege haven? Door Digital wordt het mogelijk om overal op de wereld lokaal producten te produceren. Dit betekent dat de op- en overslag van goederen in de Rotterdamse haven sterk zal teruglopen. Tegelijkertijd zal de petrochemische industrie in de haven ook te maken krijgen van het schaarser worden van fossiele brandstoffen. Lege binnenstad? Dit geldt niet alleen voor de haven, maar ook voor de stad. Eenvoudige arbeid zal steeds vaker worden vervangen door robots en steeds meer consumentproducten, zoals kleding, kunnen op maat worden gemaakt. De verkoop zal daardoor steeds meer op bestelling gaan plaatsvinden. Net als met reisbureaus, boek- en muziekhandels is gebeurd, krijgen fysieke winkels in andere branches het moeilijk. Ook de creatieve industrie zal de gevolgen van de 3 e Industriële Revolutie ondervinden: ontwerpen zullen online gedeeld worden waardoor het bijna onmogelijk wordt het intellectueel eigendom te beschermen. Werkeloos toekijken? Als overheid, het bedrijfsleven en de bewoners van Rotterdam hier geen rekening mee houden, dan leidt dit alles tot teruglopende verdiensten en leegstand. Daarnaast zal de werkloosheid niet alleen onder laaggeschoolden, maar juist ook onder de middenklasse explosief toenemen. Dit manifest roept u op om uzelf af te vragen welke gevolgen de 3 e Industriële Revolutie voor uw leven, bedrijf of werk heeft. Maar nog belangrijker: om de toekomst van uzelf in eigen hand te nemen. Want de kansen liggen er! 11

12 12

13 Nieuw perspectief: kansen Maakhaven Vroeger werden in de Rotterdamse haven niet alleen spullen verplaatst, maar ook gemaakt. Veel van deze maakindustrie is verdwenen naar landen waar arbeid goedkoper is. In de 3 e Industriële Revolutie wordt productie steeds meer aangestuurd door computers. De prijs van robots en 3D-printers daalt in een hoog tempo, waardoor het steeds interessanter wordt om producten weer lokaal te produceren. Nu al kiezen bedrijven ervoor om weer dicht bij huis te produceren. Dit brengt niet alleen veel hooggeschoolde werkgelegenheid met zich mee, maar er zal ondanks de automatisering ook lager geschoolde arbeid nodig zijn om producten te assembleren. Rotterdam verandert zo van een doorvoerhaven in een maakhaven. Medisch In de medische sector zullen de komende jaren grote kansen ontstaan: hier worden de technologieën van de 3 e Industriële Revolutie, zoals 3D-printing en nanotechnologie op dit moment al toegepast. Er wordt zelfs al gewerkt aan het printen van complete organen. De toekomstige mogelijkheden voor toepassing in de medische industrie zijn eindeloos en zal tot veel nieuwe bedrijvigheid leiden. Materialen, recycling en refurbishing Om weer lokaal te kunnen produceren is het van belang de materialen waaruit deze producten gemaakt zijn lokaal voor handen te hebben. Denk daarbij aan de grondstoffen die gebruikt worden als materiaal voor 3D-printers. De Rotterdamse haven kan zich van op- en overslag van containers gaan richten op opslag van verschillende materialen in de vorm van poeders. Daarnaast kan de chemische industrie nieuwe materialen ontwikkelen en ter plekke produceren. Met het schaarser worden van grondstoffen wordt hergebruik steeds belangrijker en ook financieel aantrekkelijk. 13

14 14

15 De haven is nu al een van de grootste doorvoerhavens van afval in de wereld. In plaats van dit te verplaatsen naar andere delen van de wereld, kan Rotterdam zich zowel richten op recycling (het hergebruik van materialen en onderdelen) en refurbishing (het reprareren van defecte of verouderde apparatuur door het slim hergebruiken van onderdelen die nog wel werken). Hier is ook veel laaggeschoold handwerk voor nodig: het uit elkaar halen van complexe producten kan voorlopig nog niet door machines worden overgenomen. Daarnaast moet op een creatieve manier worden nagedacht over mogelijk hergebruik, wat weer werk voor ontwerpers en architecten in de stad kan betekenen. Logistieke bedrijven kunnen zich op hun beurt richten op f ijnmazige distributie over minder grote afstanden. Daarnaast kunnen zij ook een belangrijke rol gaan spelen in het op een intelligente manier organiseren van afvalstromen ten behoeve van hergebruik. Levendige omgeving Omdat de nieuwe productietechnieken relatief schoon zijn en geen grote werkplaatsen met lawaaierige machines meer nodig zijn, wordt het weer mogelijk om wonen en werken met elkaar te mengen. Leegstaande gebouwen kunnen worden omgevormd tot kleine werkplaatsen, gekoppeld aan ruimten voor creatieve bedrijven. Het kleinschalig mengen van wonen en werken zal bijdragen aan het verlevendigen van de omgeving en Rotterdam als maakstad in wijken zichtbaar maken. De weg van idee naar product wordt steeds eenvoudiger. Rotterdammers en kleine bedrijven kunnen creatieve ideeën werkelijkheid laten worden en zelf te gaan produceren. Het wordt mogelijk voor kleinere lokale bedrijven om de concurrentie met grote wereldspelers aan te gaan. Dankzij 3D-printing zijn namelijk geen grote series nodig en kan op maat worden geproduceerd. Zo ontstaan nieuwe startende bedrijven en daarmee nieuwe werkgelegenheid. 15

16 SWOT analyse Sterkte Zwakte De 3 e Industriële Revolutie en de impact op de haven, de stad en de Rotterdammer. Brengt ver weg & nabijheid kennis & kunde productie & consumptie en denken & doen bijeen. Vraagt om tijdige en gedurfde interventies van lokale partijen om gesteld te staan voor de grote veranderingen die zullen gaan komen. De Haven De haven is nog grotendeels op de 2 e Industriële Revolutie gericht. Kan de haven vanuit haar sterke punten op tijd, gezien de bedreigingen, inspelen op de kansen die de 3 e Industriële Revolutie haar biedt? Waar moet de haven aan werken bezien vanuit de kwaliteiten die nodig zijn om van de 3 e Industriële Revolutie te kunnen profiteren. Goederen, grondstoffen & Fossiele brandstoffen Petrochemische industrie Maritieme Logistieke netwerken Afvalverwerking Bereikbaarheid & Ruimte Infrastructuur Diversiteit & Flexibiliteit Imago bij Rotterdamse bevolking Toevoegen van waarde R&D Ketenintegratie & Synergie Kleinschalige samenwerkingsvormen Alternatieve energievormen De Stad Rotterdam is als stad nog niet af en is in volle ontwikkeling. Wat gaat de 3 e Industriële Revolutie voor die ontwikkeling betekenen en daar aan bijdragen? Heeft de stad de kwaliteiten en competenties in huis om een onderscheidende positie in die revolutie op te eisen? En hoe kan de stad van dienst zijn om de haven om te vormen tot een haven van de 3 e Industriële Revolutie? Bouwen aan de toekomst en nog beter worden Vormgeven van nieuwe dingen (Design & Architectuur) Vitaliteit door jonge bevolking Geldingsdrang & Aan de weg willen timmeren Ondernemen & Poen willen verdienen Medische zorg & Dienstverlening Betaalbare ruimte Overzicht & Richting Perspectief & Banen voor hoog- & laag opgeleiden Opleidingsniveau Verdienen van voldoende inkomen Vermogen om te investeren: publiek & privaat & combinaties daarvan Zelfredzaamheid De Rotterdammer Met welke bedreigingen krijgt zij/ hij te maken als gevolg van de 3 e Industriële Revolutie? Welke kansen biedt die revolutie haar/ hem? Welke sterkte heeft zij/ hij om daarop in te spelen? Waar moet zij/hij aan werken om zwakke punten te verbeteren: dus hoe solliciteert de Rotterdammer op de 3 e Industriële Revolutie? Lef Wil om vooruit te komen Pragmatisch-kritische houding Initiatiefrijk & daadkrachtig Leven lang leren Denken in concepten: eerst doen en dan pas denken Langdurig commitment Communicatie en dialoog 16

17 Kansen Bedreigingen Kan een ingrijpende vernieuwing van de economie van stad en haven teweeg brengen, brengt stad en haven weer bij elkaar en kan perspectief bieden aan de Rotterdammer. Zet de haven, de stad en het dagelijks leven van de Rotterdammer op hun kop door snelle, indringende en omvangrijke technologische ontwikkelingen. Transformatie van doorvoorhaven naar maakhaven Nieuwe business op gebied van recycling refurbishing en duurzame energiebronnen Productie & Distributie van materialen Teruglopen van goederenstromen (afname van op- en overslag) Opraken fossiele brandstoffen Onvoldoende Bewustwording & bagataliseren van de impact van de 3 e Industriële Revolutie Afname van klassieke banen Afname van verdiencapaciteit en Bruto Regionaal product Leegstand Benutten van de kracht van lokale ideeën Scheppen van nieuwe banen en zaken Meer variatie, functiemenging en levendigheid doordat kleinschalig mengen van wonen en werken Minder leegstand & Vervuiling Stad als katalysator voor toepassing van de technologie van de 3 e Industriële Revolutie Wegvallen van bedrijfstakken en verlies banen Middenklasse komt onder grote druk te staan Verdwijnen fysieke winkels Verdwijnen bescherming intellectueel eigendom creatieve industrie Gevarieerde & gezondere leefomgeving Mogelijkheid om eigen ideeën te realiseren en te ondernemen Meer regie en vrijheid als consument Minder en sneller woon-werkverkeer Wat je bedenkt kun je maken Mogelijkheid eigen toekomst vorm te geven Nieuwe werkgelegenheid Niet mee te kunnen komen Vervreemding Langdurig werkloos te zijn Verveling & gebrek aan zingeving 17

18 Vernieuwing vanuit kracht (sterkte) Een goede basis Rotterdam heeft een goede basis die kan worden ingezet om de kansen die er liggen te benutten. Ten eerste natuurlijk de haven. Maar ook in de medische sector loopt Rotterdam voorop met Erasmus MC en de ontwikkeling van de Science Tower in het Merwe-Vierhavensgebied. Rotterdam kent daarnaast een aantal toonaangevende bedrijven uit de creatieve sector: denk aan architectuur, design en de gaming-industrie. Daarnaast is kennis ook volop aanwezig in de vorm van de Erasmus Universiteit en de TU Delft, die op een steenworp afstand liggen. Dit alles verbonden door een goede infrastructuur, inclusief een fijnmazig glasvezelnetwerk. Ruimte voor vernieuwing Die stad komt nooit af, zei Jules Deelder eens over Rotterdam. Rotterdam staat voor vernieuwing: in tegenstelling tot oude binnensteden is er ruimte om te experimenteren met nieuwe architectuur, design en kunst. Hier is het nog mogelijk om in de wijken rondom de binnenstad tegen betaalbare prijzen te wonen en een bedrijf te starten. Ook is er voldoende ruimte om hier een kleine werkruimte aan te koppelen. Een ideale plek voor het ontstaan van nieuwe bedrijvigheid in de 3 e Industriële Revolutie. Niet in de laatste plaats omdat Rotterdam een van de steden is met de jongste bevolking van Nederland die open staat voor nieuwe technologieën en hier in de toekomst haar brood mee kan verdienen. De Ondernemende Rotterdammer Rotterdammers zijn geen praters, maar doeners. Het maken zit bij Rotterdammers in het bloed en ze hebben een ondernemende, daadkrachtige instelling. De 3 e Industriële Revolutie kan juist daarom hier zo goed landen. Rotterdammers houden ervan dingen concreet te maken en niet te verzanden in eindeloze discussies. 18

19 Uitdagingen (zwakte) Bewustwording De praktische instelling van de Rotterdammer kan echter ook een zwakte zijn als het gaat om het accepteren van nieuwe ontwikkelingen. Veel mensen en bedrijven zijn zich nog in onvoldoende mate bewust van de snelheid waarmee dit zich de komende jaren zal voltrekken. Het zal mijn tijd wel duren, of het zal zo n vaart niet lopen. Hierdoor bestaat de kans dat men de boot mist. Soms moet men ook even de tijd nemen om vooruit te kijken, om vervolgens weer snel aan het werk te gaan natuurlijk. De Rotterdammer moet zich bewust worden van de ontwikkelingen die er aan komen en bepalen welke invloed dit op zijn of haar leven heeft. Verandering in koers Rotterdam kent een aantal grote bedrijven, waarvan sommigen al 100 jaar bestaan en die sterk aan de stad verbonden zijn. Velen stammen uit de 1 e of 2 e Industriële Revolutie. Het zijn een soort olietankers, die maar lastig van koers te veranderen zijn en welke nog sterke belangen hebben in de exploitatie van fossiele brandstoffen. Vernieuwing van onderop Het ontbreekt in de haven aan diversiteit van kleinere, innovatieve bedrijven die de flexibiliteit hebben om in te spelen op de snelle veranderingen die er aankomen. De vernieuwing moet daarom vooral van onderop komen en Rotterdam moet de rode loper uitleggen voor innovatieve (startende) ondernemers en het MKB. 19

20 Stimuleren en vasthouden Rotterdam heeft moeite om talent aan de stad te verbinden. Niet alleen verlaat veel talent de stad, veel jongeren kiezen niet voor een technische studie vanwege het slechte imago. Het is belangrijk de jeugd er van te doordringen waar de kansen van de toekomst liggen. Dat begint bij het laten zien van de fantastische mogelijkheden die er aan komen en hen aan te spreken op hun eigen creativiteit om hun toekomst zelf te maken. 20

21 3. Makenderweg a. Werken vanuit de humuslaag Hoe krijgen we de stad, de haven en de Rotterdammer hiermee verder in beweging? Niet door die beweging op te leggen of van bovenaf in te vullen. Wij geloven niet dat het naar de stad en haven toe halen van een 3D-printfabriek afdoende zal zijn. Dit helpt, maar des te meer indien die zich weet te nestelen in een humuslaag van op de 3 e Industriële Revolutie georiënteerde bedrijfjes die hier zijn begonnen en lokaal verankerd zijn. Dat is de weg van de 2 e naar de 3 e Industriële Revolutie die wij willen inslaan. In het maken zelf wordt de weg gewezen: makenderweg. Dan groeit de kans dat er een vestigingsklimaat gaat ontstaan waar andere bedrijven zich door aangetrokken voelen. Wij willen inzetten op het kweken en doorgroeien van zo n humuslaag, te beginnen door aan te sluiten op lokale initiatieven en het leggen van verbindingen daartussen, zodat er een verbindend netwerk van makende ondernemers en maakplekken gaat ontstaan. Het MKB, en start-ups in het bijzonder, verdient daarbij de volle aandacht. Dit netwerk moet transparant, open en makkelijk toegankelijk zijn, zodat er uitwisseling van kennis en kunde kan gaan plaatsvinden. Dit netwerk is niet alleen digitaal. Het helpt als er fysieke plekken zijn, waar die uitwisseling tussen start-ups en MKB min of meer spontaan tot stand komt. b. De stad is dienstbaar aan de haven De stad heeft daarvoor de ruimte. Voor de haven is dat netwerk, en de groei daarvan, van groot belang. Daarin ontstaat de innovatie waarvan de haven ook kan profiteren, nodig om de transitie van de haven naar de 3 e Industriële Revolutie een extra impuls te geven. Hierin kan de stad dienstbaar aan de haven zijn, want juist in de stad kan de humuslaag groeien en gedijen. Talenten van alle leeftijden strijken neer op plaatsen waar zij zich prettig voelen. De leefomgeving telt zwaar mee. De stad wordt daar steeds beter in. 21

22 22

23 c. Haven: van lineair naar circulair Nieuwe (3D) technologie impliceert een andere manier waarop ketens gevormd worden. Van verticale ketens naar circulaire ketens, waarin co-creatie een belangrijke rol speelt. Dus van opdrachtgever naar opdrachtnemer eerder naar samenwerking. Vanaf het moment van het ontwerp van het product tot de productie en vandaar naar het herwinnen van de grondstoffen om weer nieuwe producten te produceren. Hierdoor ontstaan nieuwe vormen van werkgelegenheid en kansen voor de gevestigde orde en de logistieke sector. Lineaire economie Keteneconomie met recycling Circulaire economie Duurzame productie Productie Gebruik Restafval Recycling Productie Gebruik Recycling Duurzaam gebruik d. Rotterdam in beweging krijgen We willen dat de Rotterdammer daar ook van gaat profiteren. Dat de voordelen voor haar/hem veel groter zijn dan de nadelen en dat de kwaliteit van haar/zijn dagelijks leven er op vooruit kan gaan, te beginnen met voldoende werk voor alle Rotterdammers. Die kansen zijn er ook in het tijdperk van 3 e Industriële Revolutie, en kunnen misschien weleens groot zijn. Die dienen zich niet vanzelf aan. Ze zullen gezien, uitgelokt, gegrepen en benut moeten worden. We zullen dat ook duidelijk moeten maken maar met de boodschap dat de Rotterdammer zelf ook in beweging zal moeten komen. Daarvoor zal gelegenheid moeten worden geboden, in het onderwijs, in het bedrijfsleven, onder en met elkaar. 23

24 24

25 4. Sleutelprojecten: Dit kunnen we maken! Dit manifest is weliswaar geen werkplan, maar wil wel de aanzet geven tot een maakprogramma. Die aanzet moet de zaak in de periode in beweging krijgen, die als het ware het vuurtje van het maken in de haven, in de stad en bij de Rotterdammer aanmaakt. De kern van het programma omvat wat ons betreft vijf sleutelprojecten: één specifiek gericht op het vermaken van de haven, één die het plaatsmaken voor maakplaatsen in de stad stimuleert, één die de Rotterdammer uitdaagt om mee te gaan maken, één die laat zien wat we maken en nog gaan maken en één die het waarmaken als bewegend platform agendeert en activeert. Vermaken van de Haven Er zal een begin moeten worden gemaakt met de transitie van de haven van doorvoer- naar Maakhaven. Wij noemen dit het vermaken van de haven. Dit past ook bij het pleidooi om de transitie te richten op de ontwikkeling tot een Circulaire Hub. Dit vermaken is echter een proces dat lang zal gaan duren en veel omvattend is. Grijp daarom de kansen ook om op korte termijn te beginnen. Zet hierbij in op de drie R s: Resourcing (herbronnen), Recycling (hergebruiken) en Refurbishing (herstellen). Die zijn én lowtech én hightech, die brengen handjes en verstandjes bij elkaar en die kunnen op grote schaal, maar ook en tegelijkertijd op kleine schaal, worden benut. Wijs in de haven een plek aan waar makkelijk met de markt mee opgeschaald kan worden. Laat in de stad, bijvoorbeeld in of nabij een milieupark, op kleine schaal zien hoe dit kan werken en betrek daar op actieve wijze de Rotterdammer bij. 25

26 26

27 Plaatsmaken voor Maakplaatsen De stad kan weer een netwerk van plaatsen worden waar dingen bedacht en gemaakt kunnen gaan worden. Dit gaat niet helemaal vanzelf. Menigmaal is een kontje nodig, waardoor de al aanwezige activiteiten en bedrijvigheid meer vaart, omvang en samenhang krijgen en zich beter - mogelijk in synergie - kunnen doorontwikkelen. Alle aanleidingen zijn welkom om er ook echt een dergelijke plaats van te maken, die duurzaam verankerd is en ook zelfredzaam kan zijn. Het plaatsmaken van de maakplaatsen helpt om Rotterdam als Maakstad bekend, begeesterd, beleefbaar en bemind te maken, en wel zodanig dat dit andere producenten en consumenten weer aantrekt. Wat klein is begonnen kan op deze wijze uitgroeien tot een klimaat waardoor middelgrote en grotere maakbedrijven het aantrekkelijk gaan vinden zich in Rotterdam te gaan vestigen. Wij ondersteunen daarom het voorstel om in alle wijken van de stad fablabs op te richten en voelen ons zeer aangesproken door het initiatief ROFFAB, Maken aan de Maas. In de periode worden pilots gestart, ondersteund en uitgevoerd op voor DM geschikte vestigingslocaties, in en aan de rand van de stad, die tot de vorming van onderscheidende clusters van kleine, middelgrote en globaal opererende bedrijven leiden. Binnen deze periode is duidelijk geworden welke aandachtsgebieden van DM het meest kansrijk zijn. Hiervoor wordt een methodiek ontwikkeld, waardoor de transitie gemeten kan worden. 27

28 28 Foto: Johannes Schwartz

29 Maak Rotterdam mee! Wij willen iedere Rotterdammer de mogelijkheid geven om zelf een rol te spelen in de ontwikkeling van Rotterdam als Maakstad. Dit sluit aan bij de instelling van de Rotterdammers, die immers de afgelopen decennia met hart en ziel de stad hebben gemaakt. Er zijn uitdagingen en vraagstukken genoeg. We willen dat doen door die uitdagingen en vraagstukken voor te leggen aan de Rotterdammers. Zij worden gevraagd met concrete oplossingen te komen die zij zelf, of in samenwerking met anderen, ook echt kunnen gaan waarmaken. Zij krijgen de gelegenheid deze oplossingen bij een Maakcommissie te pitchen, welke in de beste oplossingen investeert en die desgewenst meehelpt met de uitwerking daarvan. Het mes snijdt zo aan meer kanten. De overheid en het bedrijfsleven worden geprikkeld tot innovatie. De Rotterdammer krijgt de kans om in competitie een rol te spelen in het bouwen aan de toekomst van de stad door te werken aan echte vraagstukken. Ondernemen in het maken is leuk en loont, dit is de boodschap van dit sleutelproject. Bovendien levert dit talrijke concrete voorbeelden op waarmee Rotterdam zich als Maakstad kan profileren. Zien wat we maken De eerste editie van het nationale congres Printing the City - De Impact van de 3 e Industriële Revolutie vond plaats in november 2013 in Ahoy Rotterdam. We gaan daar mee door en kiezen ervoor de volgende edities ook in Rotterdam plaats te laten vinden. Waar de eerste editie vooral op de professionale markt was gericht, zullen de edities in 2014, 2015 en 2016 voor een breder publiek toegankelijk worden. De bedoeling is dat per opeenvolgende editie steeds concreter zichtbaar wordt wat we kunnen en gaan maken. Rotterdam Maakstad en de Maakhaven worden zo steeds meer beleefbaar en op elkaar betrokken: Rotterdam, MaakStad&Haven. Goed voorbeeld doet volgen, en dit is nu precies de bedoeling. De handen laten wapperen, dat is wat de Rotterdammer ook heel goed kan. Vroeger met veel lichamelijke kracht, nu en in de toekomst steeds meer met behulp van de technologieën van de 3 e Industriële Revolutie. 29