50 ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont Erasmus in beeld NAJAAR 2008

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "50 ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont Erasmus in beeld NAJAAR 2008"

Transcriptie

1 Dit is een advertentiebijlage bij deze krant NAJAAR ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont Erasmus in beeld

2 advertenties Hans Holbein de Jonge, Portret van Desiderius Erasmus, 1523, olieverf op paneel, 42 x 32 cm, Musée du Louvre, Parijs

3 V o o r w o o r d De stad Rotterdam eert dit najaar één van de grootste denkers van zijn tijd, Desiderius Erasmus Roterodamus. De stad mag dan een brug, een universiteit, een medisch centrum, een gymnasium, metrolijn, kroeg, taxibedrijf en stomerij vernoemd hebben naar haar grote zoon, het is de vraag wat er nog leeft van zijn, nog steeds en misschien wel juist nu relevante, gedachtegoed. Erasmus inspireert al 500 jaar denkers, kunstenaars, wetenschappers en bestuurders. In het gesprek over zaken als godsdienststrijd en tolerantie, biedt Erasmus een soms verrassend ter zake doend perspectief op onze actualiteit. Een van de door Erasmus verzamelde spreuken luidt: in een vrij land moeten ook de tongen vrij zijn. Erasmus in Rotterdam is een najaar vol activiteiten om het gedachtegoed van Erasmus opnieuw onder de aandacht te brengen en het te vertalen naar het hier en nu. Kopstuk van het programma is de tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen: Erasmus in beeld. Het Louvre heeft er bij hoge uitzondering het sublieme portret van Hans Holbein de Jonge voor uitgeleend. Ook uit andere wereldsteden komen unieke kunstwerken, voor het eerst in Nederland te zien. Een indrukwekkende verzameling schilderijen en objecten tonen de wereld van Erasmus en zijn invloed op de maatschappij. De Erasmusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa. De nadruk ligt op de waarden die Erasmus uitdroeg: tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken. Op 7 november wordt de prijs voor de 50ste maal uitgereikt, in de Laurenskerk in Rotterdam, door kroonprins Willem Alexander aan journalist, schrijver en commentator Ian Buruma. Een bijzondere dag is 28 oktober, de geboortedag van Erasmus. Dan opent het Erasmushuis haar deuren, in hartje Rotterdam, een informatiecentrum voor een nieuwsgierig publiek dat meer wil ontdekken over wat er achter de naam Erasmus schuilgaat. Bovendien vieren scholieren die dag de 680ste verjaardag van hun Erasmiaans Gymnasium waarbij ze in de geest van Erasmus een goed doel willen dienen. De Erasmus Universiteit Rotterdam viert haar 95ste verjaardag met het programma Your Cosmo Code. Wereldburgerschap in de tijd van Erasmus en het moderne kosmopolitisme in de tijd van hyves en mobiele tv komen aan bod. Coolpolitics Cinema toont het wereldbeeld van jonge filmmakers uit alle landen van Europa, zij geven hun visie op de maatschappij van nu. De uitspraken van Erasmus zullen opduiken in het Rotterdamse straatbeeld en er worden debatten en symposia georganiseerd om thema s van Erasmus vanuit verschillende invalshoeken te belichten. Ook in andere steden vinden dit najaar Erasmus activiteiten plaats. Dit magazine bevat het volledige programma, een interview met Ian Buruma, informatie over programmaonderdelen en zelfs een spoedcursus Erasmus in 10 punten. Wij nodigen u, wereldburgers, uit om de tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen te bezoeken, debatten bij te wonen en de wijsheden van de kosmopoliet Erasmus te ontdekken tijdens Erasmus in Rotterdam, najaar Johan Moerman, directeur Rotterdam Festivals I N D H S O O P G A V E Kosmopolitisme is een kwestie van perspectief De nieuwe heksen VIER FRISSE ERASMUS UITGAVEN COLUMN FRANCISCO VAN JOLE INTERVIEW IAN BURUMA IN HET WINKELWAGENTJE Erasmus in Rotterdam Eddy Terstall en Mei Li Vos OPMERKELIJKE BEJAARDE BOEKEN GEFOTOGRAFEERD DOOR DIMITRI HAKKE FILM VOX POPULI OP FILMFESTIVAL COOLPOLITICS Feestelijke geboortedag Erasmus Erasmus in beeld Erasmus in tien punten Václav HaveL EXPOSITIE BOIJMANS VAN BEUNINGEN VOLGENS HANS TRAPMAN ERASMUSHUIS GEOPEND KOMT NAAR DEN BOSCH DE SCHATKAMER VAN DE BIBLIOTHEEK ROTTERDAM 38 PROGRAMMA 39 COLOFON Erasmus en de nieuwe kosmopoliet De haast van Ruud Lubbers Erasmus en Bartje OVER DE ERASMUSPRIJS VOOR IAN BURUMA A U DE IDEALEN VAN ERASMUS VERTAALD NAAR NU COLUMN MARCEL MÖRING 5

4 Erasmus in Rotterdam fotografie Dimitri Hakke 6 7

5 Hans Holbein de Jonge (Augsburg Londen 1543) Portret van Desiderius Erasmus, 1523 Musée du Louvre, Parijs VEREEUWIGD MET TOGA EN BARET IN MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN ERASMIAANSE IJDELHEID door Mirthe van Doornik Het wordt een grootschalige, maar ook unieke tentoonstelling. Speciaal voor Erasmus in beeld in Museum Boijmans van Beuningen heeft het Louvre bij hoge uitzondering het sublieme portret van Hans Holbein de Jonge uitgeleend. Uit New York, Londen, Madrid en andere wereldsteden komen kunstwerken die voor het eerst in Nederland te zien zijn. Conservator Peter van der Coelen over de ijdelheid van Erasmus, zijn te grote neus, de mannenliefde en zijn onafscheidelijke baret. Misschien is hij wel de best herkenbare man waar je het minste van af weet. Desiderius Erasmus, de geleerde met de forse neus en de typische muts. En volgens sommigen beslist de ontwerper van de Rotterdamse Erasmusbrug. Hoe verwarrend zijn naam vandaag ook mag zijn, er was een tijd dat bewonderaars stad en land afreisden, alleen al om te zien hoe deze bijzondere geleerde er uitzag. De schilders Albrecht Dürer, Hans Holbein en de destijds beste schilder van Antwerpen Quinten Massys, hadden allen het voorrecht hem te vereeuwigen tot het beeld zoals wij dat nu kennen, compleet met toga en baret. Want de celebrity was niet geheel onverschillig over zijn imago. Het was meer iets voor keizers en koningen, dat portretteren in de vroegmoderne tijd. Maar zodra Erasmus rond zijn vijftigste pauselijke dispensatie kreeg - dat wil zeggen dat hij financieel onafhankelijk werd en mocht gaan en staan waar hij wilde - liet hij zich direct schilderen. Kunnen we hier spreken over Erasmiaanse ijdelheid? Peter van der Coelen, kunsthistoricus en conservator van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, denkt van wel, hoewel het volgens hem juister is te spreken van Erasmiaanse bescheidenheid, een typische mengeling van ijdelheid en bescheidenheid. Van der Coelen: Memorie is de primaire motivatie voor portretten. Erasmus liet zich door de jaren heen afbeelden om zichzelf geschenk te doen aan vrienden en beschermheren, maar hij was zich er ook van bewust dat hij zich hiermee liet vereeuwigen. FOTOSHOPPEN En dan is daar ook een eigenaardige kwestie rondom de neus. Erasmus had een forse neus, iets waar hij in zelfkarikaturen de 8 9

6 Erasmus stelde het innerlijke voor als zijnde het belangrijkste aspect van de mens. Desiderius Erasmus (Rotterdam Bazel 1536) Zelfkarikatuur, ca Universitätsbibliothek Basel Jan Cornelisz Vermeyen Mulay Ahmad met oorlog op de achtergrond, ca Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Lucas Cranach de Oude (Kronach Weimar) Ongelijke liefde met oude man en jonge vrouw, Ca Stiftung museum kunst palast, Düsseldorf Lucas Cranach de Oude (Kronach Weimar 16 oktober 1553) Portret van Karel V, 1533 Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid Quinten Massys (Leuven Antwerpen 1530) Geldwisselaar en zijn vrouw, 1514 Musée du Louvre, Parijs Jan van Scorel (Schoorl Utrecht 1562) Portret van een jonge scholier, 1531 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Jheronimus Bosch ( s-hertogenbosch ca ) De heilige Christoffel, Ca Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Joos van Cleve De heilige Hieronymus in zijn studeervertrek, 1528 Princeton University Art Museum, Gift van Joseph F. McCrindle, Princeton spot mee dreef. In de meeste portretten die van hem zijn gemaakt, heeft hij een grote kaarsrechte neus. Vreemd genoeg zijn er een paar schetsen, waaronder een spontanere tekening van Dürer, met een flinke kromming in de neus. Wellicht wilde Erasmus graag afgebeeld worden met een strakke neus, hoewel dat fotoshoppen ook de keuze van de kunstenaar kan zijn geweest. Erasmus stelde het innerlijke voor als zijnde het belangrijkste aspect van de mens, toch was duidelijk dat hij graag een mooi uiterlijk beeld van zichzelf wilde tonen. In de tijd dat zijn roem het grootst was, wilde de wereld weten hoe hij er uitzag. Hij kwam die wens tegemoet door zichzelf te laten schilderen. Maar ook door vele autobiografische brieven naar zijn vrienden te sturen. Uit alles blijkt dat hij er goed over had nagedacht hoe hij zich wilde presenteren. LIEFDE VOOR MANNEN EN VOOR DE BARET Er wordt wel beweerd dat Erasmus van de mannenliefde was. Deze hypothese is ontstaan door de licht amoureuze en sentimentele brieven die hij in het klooster aan een vriend heeft geschreven. Het zijn slechts speculaties en bovendien was er altijd nog die kuise kloostergelofte die hij had afgelegd. Wat wel zeker was, is zijn zichtbare liefde voor de baret. Geen enkele keer liet hij zich zonder deze accessoire afbeelden. Het lijkt op portretten alsof zijn grote neus in evenwicht werd gehouden door de muts. In zijn kledingkast zijn er meerdere exemplaren van gevonden. Volgens Van der Coelen is het jammer dat dit nooit beter is onderzocht. De opmerkelijke bijkomstigheid is dat Erasmus zijn outfit zelf ontwierp. Hij wilde een combinatie van kleding voor een geleerde als wel voor een priester. De combinatie van de losse bontkraag, de geleerde baret en de kloosterlijke mantel was zijn creatie. Een haute couture welke nog te zien is tijdens het afstuderen van studenten. BEROEMDE HOLBEIN Na het overlijden van Erasmus zagen ook andere schilders brood in een afbeelding. Er volgde een golf van portretten die naar hartelust waren gekopieerd van de oorspronkelijke kunstwerken. Voor de tentoonstelling Erasmus in beeld is gepoogd een tiental originele portretten van de beroemdheid te verzamelen. Met als hoogtepunt: de befaamde versie van Holbein uit het Louvre. Van der Coelen: Dit werk is bijzonder vanwege de uitvoerige achtergrond en de grote ruimtelijkheid. We zien Erasmus in zijn karakteristieke tenue, met een geconcentreerde blik in zijn werkvertrek. De boeken verduidelijken dat we hier te maken hebben met de prins der letteren. De samengeknepen lippen suggereren tevredenheid over zijn werk. De kostbare kleding en ongetwijfeld geschonken gouden ringen aan zijn linkerhand geven aan dat het hem goed gaat. Van alle portretten die Hans Holbein van Erasmus maakte zijn er zeven bewaard gebleven. Vier hiervan zijn op de tentoonstelling te zien. AFSCHEID Erasmus werd door verschillende ziekten getroffen, waardoor hij zich lang door de dood geschaduwd waande. Toch werd hij bijna zeventig. Er zijn twee tekeningen bewaard van een gestorven Erasmus, beide te zien op de tentoonstelling. Eén daarvan door de kunstenaar Hans Baldung Grien, is de enige schets waarop Erasmus zonder muts is afgebeeld. Ook de curieuze kromming in de neus is goed te zien. Veel mensen kwamen destijds afscheid nemen van de belangrijkste geleerde van hun tijd. Op de laatste schets die werd gemaakt lag de celebrity die tijdens zijn leven meer dan honderd boeken schreef, opgebaard met de ogen gesloten en ontdaan van al zijn bedrijvigheid. Maar iemand had wel een (slaap)muts weer onafscheidelijk op zijn hoofd gezet. wat Erasmus in beeld waar Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam wanneer za 8 november 2008 t/m zo 8 februari 2009 info

7 Anoniem naar Hans Holbein de Jonge Portret van Desiderius Erasmus, 1550 in: Sebastian Münster, Cosmographia universalis, Bazel: Heinrich Petri, 1550, p. 130 Biblioteca Nacional, Madrid Albrecht Dürer (Neurenberg ) Portret van Desiderius Erasmus, 1526 Rijksmuseum, Amsterdam 12 13

8 IAN BURUMA WINT ERASMUSPRIJS Erasmus en de nieuwe kosmopoliet door Max Sparreboom SCHRIJVER EN JOURNALIST IAN BURUMA IS DIT JAAR DE LAUREAAT VOOR DE ERASMUSPRIJS. DE PRESTIGIEUZE ERKENNING VIERT DIT JAAR HAAR VIJFTIGSTE VERJAARDAG EN WORDT VOOR DE GELEGENHEID DOOR ZKH DE PRINS VAN ORANJE, IN AANWEZIGHEID VAN DE KONINGIN EN LEDEN VAN DE KONINKLIJKE FAMILIE OP 7 NOVEMBER IN DE ROTTERDamSE LAURENSKERK UIT- GEREIKT. MET EEN PRIJSGELD VAN EURO IS HET ÉÉN VAN DE GROOTSTE CULTURELE PRIJZEN VAN EUROPA. UITREIKER VAN DE PRIJS IS DE STICHTING PRAEMIUM ERASMIANUM. DIRECTEUR MAX SPARREBOOM GAAT IN OP HET NIEUWE KOSMOPOLITISME WAARVAN PRIJSWINNAAR BURUMA EEN LEVEND VOORBEELD IS. IAN BURUMA Journalist, schrijver, commentator geboren: Den Haag, 28 december 1951 huidige woonplaats: New York (sinds 2005) studie: Chinese literatuur, Rijksuniversiteit Leiden, Japanse film, Nihon Universiteit, Tokio journalist: o.m. The Far Eastern Economic Review, The Spectator, New York Review of Books, daarnaast tientallen publicaties. onderwijs: fellowships aan het Woodrow Wilson International Center for Scolars in Washington D.C. en St. Anthony s College in Oxford, sinds 2003 Henry R. Luce Professor of Democracy, Human Rights and Journalism aan het Bard College in New York, eredoctoraat Rijksuniversiteit Groningen, in 2008 Cleveringa-leerstoel Universiteit Leiden grote prijs: in 2006 de Los Angeles Times Book Prize for the Best Current Interest Book voor Murder in Amsterdam over de moord op Theo van Gogh. En op 7 november 2008 de Erasmusprijs. illustratie Jonathan Kuijs Het moet nog weer eens gezegd: Erasmus is een van de grootste humanistische denkers van Europa. Er zijn verschillende, goede redenen om hem in ere te houden. Zijn gedachtegoed blijft van belang voor deze tijd, in het bijzonder wanneer het gaat om opvattingen over een waardige menselijke samenleving, over de waarde van kritisch en onafhankelijk denken en tolerantie. Erasmus noemde zichzelf burger van de wereld ; hij was kosmopoliet. Hij werkte in vele Europese steden en voelde zich thuis waar zijn boeken stonden. De Europese geleerden van die tijd communiceerden met elkaar in één taal, het Latijn. Nederland s grootste geleerde schreef niet in het Nederlands. In tegenstelling tot het oude kosmopolitisme dat rond bestond in Europa en waarvan Erasmus een belangrijke representant was, blijft het nieuwe kosmopolitisme, zoals we dat nu maar even noemen, niet beperkt tot de Europese elite of tot enkele wereldreizigers, zoals toentertijd Marco Polo, Columbus en hun reisgenoten. Bijna iedereen reist tegenwoordig live of virtueel de wereld rond en velen onderhouden persoonlijke relaties met mensen uit andere werelddelen en hebben daardoor een minder statische kijk op hun eigen leven en op andere culturen dan vorige generaties. De wereldburger van nu, de nieuwe kosmopoliet, wat voor iemand is dat eigenlijk, behalve een bereisd idealist met een grensoverschrijdende loyaliteit met de mensheid? Het nieuwe kosmopolitisme vindt zijn uitdrukking in bloeiende economische betrekkingen en internationale handel, in veelvuldig Max Sparreboom is directeur van de Stichting Praemium Erasmianum reisgedrag, in gemeenschappelijke culturele producties (opera s, muziekuitvoeringen, kunst en architectuur), in culturele instituties (universiteiten en musea, orkesten, theatergezelschappen en sportteams) en in de aandacht wereldwijd voor mensenrechten als gemeenschappelijk criterium voor een decent society. Interculturele persoonlijke betrekkingen en identiteiten zijn een vanzelfsprekend gegeven in de moderne wereld. Die identiteiten zijn niet gefixeerd op traditionele groepsonderscheidingen als nationaliteit, cultuur, godsdienst of etnische herkomst. De Stichting Praemium Erasmianum, die kantoor houdt in Amsterdam, reikt jaarlijks de Erasmusprijs uit. De Stichting heeft als doel de geestes- en maatschappijwetenschappen en de kunsten te bevorderen. De nadruk ligt hierbij op tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken - Erasmiaanse waarden die tot uitdrukking komen in de keuze van de laureaten. Als prijsgebied heeft de organisatie gekozen het thema de nieuwe kosmopoliet : de burger van een nieuwe wereld, waarin grenzen van allerlei aard gemakkelijk worden overschreden en een kosmopolitische mentaliteit ontstaat. Het is een mooi ideaal, maar niet zonder problemen. Betrokkenheid bij Darfur en klimaatsverandering, heel goed natuurlijk, maar hoe staat die kosmopoliet in zijn directe maatschappelijke leefomgeving? Is die wereldburger ook een betrokken stads- of buurtburger? Kent hij zijn buren? Er bestaat met andere woorden een spanning tussen universele ambities en lokale verantwoordelijkheden. Het hedendaagse kosmopolitisme leeft van grensoverschrijdingen, maar etnische, ideologische, culturele en andersoortige grenzen zijn een niet te ontkennen realiteit. De 21ste eeuw vraagt een meer kosmopolitische instelling van Europese burgers dan voorheen. Die attitude laat zich goed illustreren met het gedachtegoed van Erasmus. Erasmiaanse waarden als tolerantie en kritisch denken staan haaks op angst voor de ander en op overdreven nationalisme en unilateralisme. Zij staan in dienst van de voortdurende strijd voor universele mensenrechten, menselijke waardigheid en gelijkberechtiging van verschillende sociale groepen. Lees het interview met Ian Buruma op de volgende pagina

9 INTERVIEW MET IAN BURUMA KOSMOPOLITISME IS EEN KWESTIE VAN PERSPECTIEF Er is maar één heimat in het leven van de meeste mensen: daar waar je geboren en getogen bent. door Frank van Dijl illustraties Jonathan Kuijs Frank van Dijl DE HUMANIST, SCHRIJVER EN FILOSOOF DESIDERIUS ERASMUS WOONDE EN WERKTE IN FRANKRIJK, ENGELAND, ITALIË, BELGIË EN ZWITSERLAND. HOE- WEL DE WERelD IN ZIJN TIJD SNEL GROTER WERD GOLD HIJ ALS EEN KOSMOPOLIET. DE JOURNALIST EN SCHRIJVER IAN BURUMA WOONDE EN WERKTE IN NEDERLAND, JAPAN, ENGELAND EN DE VER- ENIGDE STATEN. FRANK VAN DIJL INTERVIEWT DE WINNAAR VAN DE ERASMUSPRIJS 2008 OVER HET WERELDBURGERSCHAP. Ian Buruma Beschouwt u uzelf als een kosmopoliet? Ik weet niet precies wat dat betekent. In de zin dat ik op verschillende plekken in de wereld heb gewoond, en bekend ben met meer dan één land, waarschijnlijk wel. Ik neem aan dat het betekent dat je de wereld vanuit meer dan één nationaal of provinciaal perspectief kunt bekijken. Maar het idee van de wereldburger, die zich overal thuis voelt, is niet reëel. Er zijn altijd plaatsen waar iemand zich meer thuis voelt dan anderen. Ubi bene ibi patria was een motto van Erasmus: waar ik me goed voel, is mijn thuis. Eigenlijk hetzelfde als het engelse home is where the heart is, maar dat wordt in het nederlands altijd benepen uitgelegd als: zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens. liggen kosmopolitisme en huisbakkenheid zo dicht bij elkaar? Ik ben er niet zeker van of die vertaling helemaal klopt. Wat Erasmus bedoelt, is juist dat hij zich op meer dan één plek kan thuis voelen. Thuis, waar het klokje tikt, is meer iets in de zin van heimat. Er is maar één heimat in het leven van de meeste mensen: daar waar je geboren en getogen bent. Zou Erasmus in ons tijdsgewricht een kosmopoliet worden genoemd? Kun je in onze global village nog met goed fatsoen een kosmopoliet zijn? Maakt het reizen iemand tot een kosmopoliet of het wonen op een plek die niet de zijne is? Erasmus voelde zich het meest thuis in wat hij zag als de christelijke gemeenschap. Het maakte hem niet veel uit of hij in Engeland of in Zwitserland woonde, of in Frankrijk. Hij zocht het gezelschap van gelijkgestemde, gecultiveerde humanisten, die allemaal het Latijn meester waren, en het christelijke geloof hadden. Is tegenwoordig niet iedere toerist die in de herfstvakantie een goedkope vliegreis naar Verweggië maakt een kosmopoliet? Reizen op zich maakt niemand tot een kosmopoliet. Denk aan Mallorca, Benidorm, of zelfs de stranden van Thailand. Mensen komen even provinciaal terug als zij gegaan zijn. Ik heb eens iemand (een Nederlander) horen zeggen dat hij zich tot de orde der cosmocrats rekende: zijn kinderen zaten in de Verenigde Staten op een privéschool, hij verdiende zijn geld in West-Europa, liet zijn producten maken in Azië, woonde in België en Spanje, had een boot op Curaçao en een villa in Zuid-Afrika en als hij zin had, dronk hij een cocktail in New York. Het klonk zowel pragmatisch als plat en parvenu. Er viel ook een afkeer van (het betuttelende) Nederland in te beluisteren. Hoe verhouden deze cosmocrats zich tot kosmopolieten? Het feit dat iemands inkomsten wereldwijde bronnen hebben, of dat hij op verschillende plaatsen een huis heeft, of zijn kinderen in Amerika naar school stuurt, betekent niet dat zo iemand de wereld ziet vanuit meer dan één perspectief. Is kosmopolitisme (mijn computer maakt van dit woord automatisch: koopsompolissen...) een uiting van groots en meeslepend wil ik leven? De wereld van Peter Stuyvesant? Zin in avontuur lijkt mij niet hetzelfde als kosmopolitisme. Alweer, het is een kwestie van perspectief. Menig avonturier ziet de wereld vanuit een nauw perspectief, en gebruikt exotische ervaringen als een kick, zonder er veel wijzer van te worden. Is een kosmopoliet iemand die zich als niet-new Yorker New Yorker voelt in New York en als niet-parijzenaar Parijzenaar in Parijs? Wat is dan het verschil met een Hagenaar die zich Hagenaar voelt in Den Haag? Misschien. Maar het feit dat een geboren Hagenaar zich thuis kan voelen in Timboektoe betekent niet dat hij zich in Den Haag niet meer thuis kan voelen. Het één sluit het andere niet uit. Wat is het uitzicht als u door uw woonkamerraam naar buiten kijkt? Het noorden van Manhattan, een tipje van The Bronx, en de George Washingtonbrug over de Hudson. wat Uitreiking Erasmusprijs (besloten bijeenkomst) waar Laurenskerk Rotterdam wanneer vr 7 november wat Debatprogramma met als gast o.a. Ian Buruma waar Zaal de Unie Rotterdam wanneer do 27 november, 20.00u info

10 EDDY TERSTALL EN MEI LI VOS OVER VOX POPULI MEER BLOTE MANNEN dan BLOTE VROUWEn door Ernest van der Kwast fotografie Koen Hauser (Unit CMA) Kosmopoliet, Europeaan, betrokken bij de samenleving en de politiek. Dat was Erasmus 500 jaar geleden en dat is Coolpolitics nu. Coolpolitics Cinema is een filmfestival voor en door jonge wereldburgers. Zoals Erasmus 500 jaar geleden door verschillende landen van Europa reisde, zo kunnen bezoekers van het filmfestival nu al filmkijkend een tour door het Europa van nu maken. De Nederlandse bijdrage is Vox Populi. Een interview met maker Eddy Terstall en gimmick Mei Li Vos. In Vox Populi, de nieuwe film van Eddy Terstall, spelen verschillende bekende Nederlanders zichzelf: Matthijs van Nieuwkerk, Jeroen Pauw, Paul Witteman. En politica Mei Li Vos. Maar zij speelt niet zichzelf. Zij is op het witte doek te zien als stewardess. Gebakken eieren met spek De Kat in de Wijngaert. Een café in de Jordaan. Het ruikt naar gebakken eieren met spek. Een heerlijke geur. De moeder van de regisseur staat in de keuken. Eddy is ziek, zegt ze. Griep. Mei Li Vos zit naast mij aan de bar. Ze draagt een jurkje. De kleur is wit of crème, de stof reikt tot haar knieën, maar daar gaat het nu niet om. Eddy, zegt ze bezorgd over de telefoon. En even later: Moeten we naar jou komen, of lukt het je naar De Kat te lopen? Tien minuten later 18 19

11 Vox Populi gaat over Nederland nu, over de politiek, niet over links of rechts, maar over open en gesloten. komt er een bleke verschijning met rossig haar het café binnen. De eerste vragen die worden gesteld zijn van de moeder: Dus iets voor op je borst, iets om te inhaleren en iets om op te zuigen? Ze verdwijnt naar de apotheek. Te veel seks Dan ben ik aan de beurt. Uit beleefdheid vraag ik ook naar de gezondheid van de regisseur en adviseer stoomdruppels van A. Vogel. Mei Li Vos schudt haar hoofd. Homeopathie is zoiets als geloven in God. Ik besluit me aan mijn interviewvragen te houden. Maar ook dat gaat niet zo soepel. Vox Populi gaat over een doorgewinterde politicus in een midlifecrisis. Door zijn eenvoudige schoonfamilie komt hij in aanraking met volkse logica, een logica die ingrijpende gevolgen heeft voor zijn politieke optreden en privéleven. In plaats van over politiek te praten, gaat het gesprek aan tafel al snel over vrouwen. Mei Li Vos: Er is een teveel aan seks in je films. Eddy Terstall, droog: Ik ben een man. Vos: Maar het is krom, enerzijds maak je je hard voor de bevrijding van moslima s, anderzijds ben je in je films net zo hard bezig stereotype, sexy vrouwen neer te zetten. De regisseur antwoordt: Er komen in Vox Populi meer blote mannen voor dan blote vrouwen. Het zijn wel dikke mannen. Dikke vrouwen komen er niet in voor, althans niet in bikini of minder. Voorzichtig vraag ik of de politica spijt heeft van haar rol in de film. Nee, zegt ze, maar over dit onderwerp zijn Eddy en ik nog niet uitgesproken. Afgrijselijk idealistische optimist In 2007 was er even sprake van dat Eddy Terstall zich kandidaat zou stellen voor de PvdA. Mei Li Vos, zelf kamerlid voor de PvdA: Als politicus moet je een afgrijselijk idealistische optimist zijn, of je wordt het uit pessimisme. Eddy zou als politicus tot de eerste categorie behoren. Zelf ziet hij het er voorlopig niet meer van komen dat hij de politiek in gaat. Ik wil wel blijven aanjagen, als lid van de PvdA, maar ook als filmmaker. Vox Populi gaat over Nederland nu, over de politiek, niet over links of rechts, maar over open en gesloten. Over het feit dat we in Nederland allemaal hetzelfde moeten zijn. En dat betreft ook het rookverbod hier in De Kat. Springplank Een boodschap ligt op de loer. Terstall kijkt een beetje vies bij dat woord, toch zegt hij: De film moet wel wat aanzwengelen, een springplank zijn voor discussie. Ook voor politici. Bijvoorbeeld over de manier waarop ze naar zichzelf kijken. Veel politici hebben niets meer van zichzelf. Zelfs hun moppen worden door anderen geschreven. Vos beaamt dat de communicatie van velen in Den Haag voor verbetering vatbaar is. Het is nu heel veel welwillende knulligheid, met af en toe een briljant moment. Gimmick Ondertussen is Vox Populi wel een echte komedie, zegt Terstall. Ook met politiek als thema kun je veel lachen. Het is veel meer een komedie dan Simon, hoewel ook daar gelachen wordt. Omdat de film gaat over een politicus die niet weet waar volks ophoudt en populistisch begint, vraag ik of de hoofdrol gebaseerd is op een echte politicus. De echte politica: In de film is er sprake van een open, groene partij en een politicus die ontdekt dat gesloten angstige politiek beter aanslaat. Dat is het leuke aan deze film. Het verhaal schuurt langs de actuele politieke cultuur. Terstall: Alle media zijn echt. Om de film zo reëel mogelijk te maken, wordt er bijvoorbeeld gefilmd bij Pauw & Witteman in de studio. Alle bekende Nederlanders in Vox Populi spelen zichzelf. Alleen Mei Li is als stewardess een gimmick. Vos lacht: Ik ben de gimmick. wat Coolpolitics Cinema wanneer do 9 t/m zo 12 oktober, dagelijks vanaf 13.00u waar Cinerama, Rotterdam entree gratis info wat Vox Populi (voorpremière) wanneer vr 10 oktober 21.00u en za 11 oktober 21.30u wat The master speaks: Eddy Terstall over film en politiek wanneer za 11 oktober, 17.00u wat Publieksprijs wanneer do 13 november, 20.00u waar Zaal de Unie, Rotterdam info info Vanaf do 23 oktober is Vox Populi te zien in de bioscoop 20

12 PRODUCTIEF Meestal zijn meningen over Erasmus in feite meningen over de Lof der Zotheid. Maar Erasmus heeft meer geschreven. Zijn oeuvre telt ruim honderd titels en is zeer gevarieerd. Het omvat verhandelingen, gedichten, commentaren en ruim 1600 brieven. Erasmus verzorgde bovendien tekstuitgaven van het Nieuwe Testament, klassieke auteurs en kerkvaders. Hij vertaalde veel Griekse teksten in fraai Latijn. Voor een zinnig oordeel over Erasmus dienen ook andere werken dan de Lof toch minstens doorgebladerd te worden. V R O U W - V R I E N D E L I J K Erasmus juichte het toe als vrouwen zich intellectueel ontwikkelden. Zij konden veel beter trouwen dan zich opsluiten in een klooster. Als het huwelijk slecht was, konden zij er nog iets van maken door zich soepel en vergevingsgezind op te stellen. Een vroege feminist was Erasmus niet, maar hij dacht op dit terrein minder traditioneel dan zijn medekatholieken. Het absolute verbod op echtscheiding vond hij onrechtvaardig. Een meisje dat uitgehuwelijkt was aan een syfilislijder moest kunnen scheiden. Inspirerend Valt er nu nog iets van Erasmus te leren? In de eerste plaats is hij een groot schrijver. Van zijn werk kun je dus genieten, je hoeft er niets van te leren. Maar dat is ook niet verboden. Wat je van Erasmus zou kunnen leren is: afkeer van duister en opgeblazen jargon; zorg voor goed onderwijs; pacifisme dat toch realistisch is; godsdienst zonder fundamentalisme; tolerantie die polemiek niet uitsluit; een ironische blik op de wereld. SOCIAAL RELIGIEUS MEER DAN FILOSOOF humanist, hervormer, pacifist, pedagoog, filosoof, theoloog, literator, journalist Erasmus in tien punten door Hans Trapman Wie was Erasmus? Een simpele vraag met een antwoord dat niet in één enkele zin te vatten is. Hans Trapman is bijzonder hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij omschrijft Erasmus aan de hand van tien karaktereigenschappen. Het grootste deel van Erasmus werk is religieus van aard. Hij schreef onder meer een gebedenboek, een stervenskunst en het Handboek van de christenstrijder. Een moderne onderzoeker noemde dit het saaiste boek uit de geschiedenis van de vroomheid, maar in Erasmus tijd was het zeer populair. Want het Handboek leerde dat de innerlijke en geestelijke kant van het christendom belangrijker was dan kerkelijke rituelen en voorschriften. Het effect bleek voor velen bevrijdend. tolerant Erasmus geldt als symbool van tolerantie. Dat betekent niet dat hij - in moderne zin - voorstander was van een pluralistische samenleving. Hij zag iedereen liefst als lid van de ene christelijke kerk. Dat garandeerde tevens de sociale cohesie. Hij betreurde het dat de reformatie tot een scheuring leidde. Maar hij wilde de eenheid niet met geweld opleggen, dus zeker geen executies van ketters. Hij achtte dwang in geloofszaken ongeoorloofd, ook tegenover joden en moslims. Etiquette is weer in de mode. De vraag hoe hoort het eigenlijk houdt ook veel jongeren bezig. Erasmus schreef er een populair boekje over. Veel zal ons vertrouwd voorkomen: niet in iemands gezicht hoesten, aan tafel niet de lekkerste hapjes voor jezelf nemen. Dat je niet mag lachen om obscene woorden of gebaren, klinkt minder eigentijds. Maar het advies bij sport en spel geen ruzie te maken en de beslissing van een scheidsrechter te respecteren, kan nog wel even mee. Erasmus concludeert: de essentie van etiquette is rekening houden met een ander en diens fouten zo nodig door de vingers zien. SELFMADE Erasmus correspondentie vertelt ons veel over zijn persoon, of liever hoe hij als persoon gezien wilde worden. Want veel brieven heeft hij zelf voor publicatie bewerkt. Hij verschijnt daarin als een selfmade intellectueel zonder familiebanden, gesteld op vriendschap; een geleerde die zijn literaire studies dienstbaar maakte aan de bijbelwetenschap, maar vaak ondankbaarheid oogstte. De overgevoelige jeugdbrieven aan Servaas Rogier, de medemonnik uit zijn kloostertijd, publiceerde hij niet. Dat werd voer voor psychologen: was Erasmus homoseksueel? Wie zal het zeggen? De brieven vormen geen sterk bewijs; het lijken eerder stijloefeningen. ELEGANT Erasmus ideaal was een elegante Latijnse stijl, die nergens herinnerde aan de barbaarse middeleeuwen en al helemaal niet aan het jargon van de traditionele academici. Het model ter navolging was de klassieke oudheid, conform het programma van de humanisten (in de oorspronkelijke betekenis van beoefenaren van de humaniora). Erasmus Latijn werd in heel Europa bewonderd, al vonden sommige critici dat het niet genoeg leek op dat van Cicero. Maar er waren meer klassieke modellen, aldus Erasmus; men moest een persoonlijke stijl ontwikkelen. Wie bij De Slegte op zoek gaat naar Erasmus komt terecht bij de afdeling filosofie. Men moest de humanist, hervormer, pacifist, pedagoog, filosoof, theoloog, literator, journalist, etcetera, nu eenmaal ergens onderbrengen. Erasmus was als filosoof in elk geval geen systematisch denker. Wat hij graag zijn christelijke filosofie (philosophia christiana) noemde, was geen abstract systeem, maar een levensregel die iedereen kon begrijpen. PACIFISTISCH Iedereen denkt dat zijn oorlog een rechtvaardige oorlog is. Doorgaans worden ontelbare onschuldigen het slachtoffer, ook onder de eigen bevolking. Oorlog is zo rampzalig dat hij tot elke prijs voorkomen moet worden. Zelfs een onrechtvaardige vrede is nog beter. Dat christenen elkaar de hersens inslaan terwijl beide fronten dezelfde God om de overwinning smeken, is extra wrang. In het uiterste geval mag een land zich echter tegen agressie verdedigen. Tot zover Erasmus. Het klinkt minder wereldvreemd dan men soms verwacht

13 DE HAAST VAN RUUD LUBBERS SCHURK NIET AAN TEGEN DE MACHT door Helmut de Hoogh fotografie Lenny Oosterwijk Eind september 2008 opende Ruud Lubbers in Rotterdam het festival Seeds of Change rond het idealistische Handvest van de Aarde. Organisator Huis van Erasmus streeft een vreedzame rechtvaardige wereld na, in de geest van Erasmus, voor wie kosmopolitisme, tolerantie, vrede en geweldloosheid belangrijke thema s waren. Een zaak van de lange adem, maar in Rotterdam, vindt Lubbers, moet het veel sneller gaan. Zeventien jaar is het al hun vakantiehuis, toevluchtsoord voor rust en ontmoetingsplaats voor kinderen en kleinkinderen. Het huis op het Overijsselse Landgoed Hoonhorst straalt rust en huiselijkheid uit. In de ruime tuinkamer vertelt Lubbers over Erasmus als inspiratiebron en zijn hoop op een goede wereld voor de generaties na ons. Hij is er nog druk mee. Onder meer met zijn werk voor het Rotterdam Climate Initiative wat de stad met de vervuilende wereldhaven tot voorbeeld op milieugebied moet verheffen. KINDEREN Lubbers is op een missie als het om duurzaamheid en milieu gaat. Daarop is zijn energie gericht. Als de wereld er beter van wordt, neemt hij graag deel aan het debat. Op de vraag waaróm hij zich eigenlijk zo betrokken voelt, volgt een verbaasde blik. Het komt heel dichtbij als je kinderen hebt, reageert hij. Ik ben in 1939 geboren in Rotterdam en in 1962 trouwde ik. Eind zestiger jaren constateerde ik dat de kinderen in mijn buurtje in Kralingen aanzienlijk slechter af waren dan ik dat was. Hoe dat kan? De economie groeit en het milieu gaat achteruit. Hoewel ik werkzaam was in het bedrijfsleven, wilde ik me toch inzetten voor de publieke zaak, voor economie en milieu. DUURZAAM Wie tegenwoordig strijdt voor een betere wereld kan volop inspiratie vinden bij Erasmus. Hij wees op het gevaar van dogma s en De noodzaak voor duurzame ontwikkeling komt heel dichtbij als je kinderen hebt. fundamentalisme. De kracht van ondogmatisch denken, de dialoog en respect voor de omgeving en medemensen komen steeds naar voren in zijn werk. (Wereld)burgerschap, tolerantie, vrede en geweldloosheid waren voor hem dan ook belangrijke idealen. Leef alsof je morgen sterft, werk alsof je altijd leeft zo luidt een van de adagia van Erasmus, waarmee hij bedoelde: Denk aan morgen, aan de volgende generatie. Het is alsof Erasmus zelf al een voorzet op het Handvest van de Aarde (Earth Charter) uit 2000 gaf. Graag legt Lubbers uit hoe het Handvest van de Aarde tot stand kwam. Een voorloper was een boek van de toenmalige minister president van Noorwegen Gro Harlem Brundtland. Zij had in 1987 Our common future geschreven over hoe het verder moest in de wereld met milieu en ontwikkeling en introduceerde daarin het begrip duurzame ontwikkeling. Lubbers was onder de indruk. Zo ook van de kerstrede die koning Beatrix in 1988 uitsprak. De vorstin waarschuwde daarin voor een langzaam stervende aarde. Zo n vier jaar verleende hij als minister president financiële steun aan Maurice Strong, die een Handvest van de Aarde wil opstellen. Strong was voorzitter geweest van een conferentie van de Verenigde Naties. De deelnemende landen hadden weliswaar afgesproken dat ze meer aandacht aan milieu wilden besteden, maar Strong vond het te mager en wilde meer, veel meer: een beweging van onderaf, van burgers zelf

14 COLUMN Erika Terpstra en Awraham Soetendorp riepen uit: Wij zijn fan van Gorbatsjov. Stel je voor, een liberaal en een rabbijn! Lubbers bracht mensen bij elkaar die deze ideeën deelden, waaronder Gorbatsjov, de voormalige president van de Sowjet Unie. Met veel plezier herinnert Lubbers zich de aanleiding. Nog ziet hij ziet hij kamerlid Erika Terpstra en rabbijn Awraham Soetendorp binnenkomen bij hem in het torentje. Wij zijn fan van Gorbatsjov riepen ze. Lubbers, lachend: de liberaal en de jood, toch zwaar vervolgd in Rusland, die roepen dat ze fan zijn van de Russische president! Met ontembaar enthousiasme legden Terpstra en Soetendorp uit: wij zijn fan omdat hij voorzitter is geworden van de Green Cross Movement. Dat leek op het Handvest van de Aarde. Ik zei dus: Laten we Gorbatsjov en Strong samen in Nederland uitnodigen, zodat het een gezamenlijk initiatief wordt. INSPIRATIE Voor Lubbers is het Handvest van de Aarde een duidelijk voorbeeld van Erasmus advies om als burger niet alles aan de overheid over te laten. Het Handvest van de Aarde is immers een initiatief van bezorgde burgers zelf. Lubbers: Schurk niet aan tegen de macht, maar onderneem zelf actie. Wacht niet tot de overheid alle problemen oplost. Erasmus was kritisch naar het traditionele gezag en is bepaald niet de geschiedenis ingegaan door zich geliefd te maken bij vorsten. Het Handvest van de Aarde is een samenvatting van hoe mensen in de hele wereld voor hun kinderen een zo schoon mogelijke wereld willen achterlaten. Om het te kunnen schrijven heeft Steven C. Rockefeller over de hele wereld betrokken burgers geïnterviewd. De bedoeling is dat burgers met het handvest overheden en bedrijven inspireren om beter met mensen en milieu om te gaan. Wat burgers willen, zullen die overheden en bedrijven ook uitvoeren, is de vaste overtuiging. Burgers maken zich wereldwijd zorgen en blijken gemeenschappelijke opvattingen te hebben. Een belangrijk begrip is duurzaamheid, niet alleen van het milieu, maar ook van de samenleving. Een beter milieu, minder armoede en meer gelijkheid hangen met elkaar samen. Het gaat uiteindelijk om een manier om goed samen te leven, met respect voor elkaar, ruimte voor diversiteit en een gezamenlijk doel om een betere wereld achter te laten voor de volgende generaties. GEEN KINDERARBEID Lubbers: Als kinderarbeid in een land is toegestaan, hoef je dat als multinational nog niet te gebruiken. Omdat ze bang zijn voor kritiek, ook van de eigen werknemers, doen bedrijven dat vaak ook niet. Mensen zien het goed. Bedrijven en regeringen niet altijd. Alles afwegend ben ik positief gestemd over de toekomst. Neem China. Er zijn grote problemen, in het bijzonder met het milieu. Maar het zal sneller verbeteren dan bij ons. Het is hoopvol dat uitgerekend Maurice Strong, een van de initiatiefnemers van het Handvest van de Aarde, nu woont en werkt in China op verzoek van de Chinese regering. INBURGERING Nederland lijkt steeds minder tolerant te worden. Samen met Carolina Lo Galbo schreef hij daarom het boekje De vrees voorbij. Lubbers: Inburgering is van ons allemaal. We moeten er allemaal moeite voor doen, maar ook duidelijke eisen stellen. Regeringen zien graag dat hun burgers zich op een eenvormige manier gedragen. Maar verschillen in cultuur of godsdienst zijn juist positief. Ik zie wel hele positieve ontwikkelingen. Ik vermoed dat we in Nederland steeds meer over het dieptepunt heen zijn. IN ROTTERDAM De wereld verbeteren vraagt een lange adem, maar in zijn woonplaats Rotterdam heeft Lubbers nu haast. Hij is er kwartiermaker van het Rotterdam Climate Initiative. Lubbers: Ik ben ervan overtuigd dat de CO2-reductie gaat lukken. We staan aan het begin van een enorme uitbreiding van de Rotterdamse haven. Dus ogenschijnlijk ook van meer CO2. Ik zeg: dat kan niet. Laten we van de nood een deugd maken. Met nieuwe investeringen. We hebben zitten rekenen. Gewoon op bierviltjes. De regering wil 50% CO2-reductie bereiken in Wij doen dat al in Dertig miljoen ton minder per jaar. En het gaat lukken. Daaraan hebben we ons gecommitteerd, ondanks de forse groei van de haven. Dat bereiken we met tal van maatregelen. Met spaarlampen, alternatieve energie, maar vooral ook het afvangen van CO2, het transporteren en opslaan in leegkomende gasvelden. Daarmee kunnen we de komende veertig of vijftig jaar overbruggen, totdat er schonere energie voorhanden is. Het is allemaal heel praktisch. Gewoon: get it done. info DE NIEUWE HEKSEN De reportage begint met een Nederlands straatbeeld. In slow motion. Een Turkse jongen kijkt achterom naar de camera terwijl hij wegloopt, een busje met daarin een man met islamitisch uitgaanstenue rijdt voorbij. Ook hij kijkt even naar de camera. Alsof ze zich betrapt weten. Er zwelt muziek aan en een stem zegt dreigend Niemand weet precieze aantallen maar met mogelijk duizenden aanhangers is het waarschijnlijk de grootste Turkse beweging in Nederland. Als je een beetje verstand van media hebt weet je het dan al meteen. Dit wordt een reportage die van de suggestie aan elkaar hangt: Niemand weet. Mogelijk. Waarschijnlijk. Allemaal in een enkele zin gebruikt. Zo begon op 4 juli een reportage van Nova over de islamitische intellectueel Fethullah Gülen en zijn aanhang. De nietsvermoedende kijker schrikt zich ondertussen een hoedje want de dreiging druipt er vanaf. Help! Er is iets onder ons wat we niet kennen. Een Vijfde Colonne van militanten die zich voordoen als modelburgers maar ondertussen het land willen overnemen. Dat was inderdaad ook de strekking van de reportage. Die Fethullah Gülen zou naar de buitenwereld sympathieke praatjes verkopen maar ondertussen werken aan de onderwerping van de Westerse wereld. Hetzelfde wordt beweerd van Tarik Ramadan, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. Bewijzen zijn er niet of amper. Het zijn dan ook geen beschuldigingen maar verdachtmakingen. Dat is een doeltreffende methode want we worden allemaal onwillekeurig beheerst door het waar rook is, is vuur. De Nova-presentator benadrukte nog een paar keer dat de organisatie tonnen subsidie ontvangt. Hoeveel precies of waarvoor werd niet verteld. Het werd gebracht als een soort halve fraude. Ze gaan er ook nog met onze belastingcenten vandoor! Terwijl subsidie gewoon een middel van de overheid is om bepaalde zaken voor elkaar te krijgen. Daar is niets verdachts aan. Als een organisatie onrechtmatig subsidie krijgt of er mee sjoemelt moet je dat aantonen. Nova deed dat niet. door Francisco van Jole Francisco van Jole is onder meer journalist, presentator en columnist van het tv-programma De leugen regeert dat de Nederlandse journalistiek kritisch volgt. Om de sfeer compleet te maken vond er na afloop nog een studiogesprek plaats. Met twee politici die allebei fel tegen Fethullah Gülen zijn. Dat is geen journalistiek meer, dat is activisme. Een activisme dat bij Nova vaker te bespeuren valt als het om de islam gaat. Het is onderdeel van de heksenjachtcultuur die de laatste jaren in Nederland is opgebloeid. In Rotterdam barstte er nog een relletje los. Leefbaar Rotterdam, de partij die allochtonenangst bij voorkeur giet in een debat over religie omdat ze zo makkelijk het wettelijk verbod op discriminatie kan omzeilen, eiste meteen op hoge toon een onderzoek. Ondertussen weet ik nog steeds niet wat ik van die Fethullah Gülen beweging moet denken. Ze hebben sekte-achtige trekjes, zei een criticus. Tja, dat heeft de Pinkstergemeente ook of Jehovah s Getuigen. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze gelijk staan aan Scientology, om maar eens een echte sekte te noemen. Gevaarlijk werd de beweging genoemd door een Turkse criticus. Ze zouden de sharia willen invoeren. Persoonlijk vind ik de Christen Unie ook gevaarlijk. Ik moet er niet aan denken dat die het met hun fetisj voor bijbelse regels ooit voor het zeggen krijgen in dit land. O wacht, dat hebben ze al. Hoeveel subsidie zouden die wel niet krijgen? Wat me nog het meest verbaasde was dat alle leden van die Gülen-beweging zo welbespraakt en goed opgeleid waren. Wat doe je jezelf dan toch in hemelsnaam aan is de naïeve vraag die dan bij me opkomt. Waarom leef je niet gewoon volgens je eigen inzichten? Waarom dat gesmacht naar een ticket voor het hiernamaals? Door de Rotterdamse stichting Huis van Erasmus wordt in oktober een conferentie over Gülen gehouden. Hij wordt door de organisatie in de titel van het congres op één lijn gesteld met de Rotterdamse wijsgeer. Dat lijkt me teveel eer maar bij Erasmus te rade gaan is geen gek idee nu die heksenjacht op andersdenkenden in volle gang is. Erasmus spreekt in de Lof der Zotheid over de specerij der dwaasheid. We kunnen kennelijk niet zonder. Ondanks en dankzij onze intelligentie worden er steeds weer rare verhalen verzonnen waar mensen in geloven. De één denkt dat je drie keer per dag naar de kerk moet om het Opperwezen te behagen, de ander meent dat je er beter een hele maand voor kunt vasten. Ik vind ze allebei even zot maar ik vind ook dat mensen recht hebben op die dwaasheid. Ontneem mensen hun dwaasheden en wat overblijft is de hel. wat Debat over teksten van Erasmus en Gülen waar Dialoog Academie, Rotterdam wanneer di 28 oktober, u info

15 DE DAG VAN ERASMUS ROTTERDAMSE GELEERDE VEROVERT ZIJN THUISSTAD door Dimitri Hakke illustraties Cosh De geboortedag van Rotterdams grootste filosoof wordt opgeluisterd met diverse feestelijke activiteiten. Op de Dag van Erasmus (dinsdag 28 oktober) gaat het lustrumjaar van het Erasmiaans Gymnasium van start met een educatief project, is er het symposium Erasmus en Gülen en is de Laurenskerk het decor voor een charitatief feest en een veiling. Het splinternieuwe Erasmushuis wordt feestelijk geopend. Bovendien is het Grote Kerkplein het decor van de onthulling van een eigentijds beeld tegenover het Erasmusbeeld. Kortom, volop feest! 28 29

16 dinsdag 28 oktober VieringEN na de geboortedag ERASMUSHUIS GEOPEND Op een steenworp afstand van zijn vermeende geboortehuis heeft Erasmus nu eindelijk een nieuw huis: het Erasmushuis. Vijfhonderd jaar nadat de Rotterdamse filosoof zwoegde op zijn meesterwerk Lof der Zotheid, opent burgemeester Opstelten een educatief centrum waar bezoekers zich kunnen oriënteren op of verdiepen in het gedachtegoed van Erasmus. Het startsein voor het Erasmushuis aan het Grote Kerkplein werd drie jaar geleden gegeven, maar vanaf dinsdag 28 oktober kunnen geïnteresseerden dan echt terecht voor informatie, boeken en naslagwerken. In de winkel in het huis zijn boeken, brochures en zogenoemde Erasmiana te koop, zoals T-shirts, ansichtkaarten, prenten en Erasmuschocolaatjes. Het Erasmushuis wil er voor zorgen dat Erasmus een duidelijkere plaats krijgt in de beleving en het stadsbeeld van Rotterdam. Door het uitdragen van het gedachtegoed van Erasmus, dat na 500 jaar bijzonder actueel is, wordt Erasmus weer het icoon van Rotterdam. Na de officiële opening om uur, start in de Laurenskerk een feestprogramma. ERASMUS EN GÜLEN Op dinsdag 28 oktober zal ook het symposium Erasmus en Gülen: Inspirators voor vrede en dialoog plaatsvinden. Dit symposium wordt georganiseerd door het Huis van Erasmus in samenwerking met de Rotterdamse Dialoog Academie. Het gedachtegoed van Erasmus wordt vergeleken met de ideeën van Fethullah Gülen, een hedendaagse moslimgeleerde en vredesactivist. Zie de column van Francisco van Jole op pagina 27. JARIG ERASMIAANS Het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam jubileert. De school viert zijn 680ste verjaardag. Dit lustrum staat helemaal in het teken van de naamgever van de school. Alle lustrumactiviteiten worden georganiseerd door de leerlingen zelf. Het gymnasium begint de jubileumviering met een maatschappelijke stage. De leerlingen van het eerste en tweede leerjaar gaan naar hun eigen basisschool terug, om aan groep 8 te vertellen waarom Erasmus zo belangrijk is. Volgens de Erasmianen staat diens gedachtegoed voor tolerantie, vrede en geweldloosheid. Deze ideeën zorgen stuk voor stuk voor een betere wereld. Het is de bedoeling dat deze maatschappelijke stage voortaan elk jaar op de Dag van Erasmus wordt uitgevoerd. In optocht lopen meer dan duizend leerlingen van de Erasmusbrug naar de Laurenskerk, waar ze rond het middaguur worden toegesproken door burgemeester Opstelten. Daar wordt het beeld van jarige Job Erasmus gehuldigd. DNA-KUNST Reboot is de naam van een nieuw kunstwerk dat onthuld wordt op de dag voor Erasmus geboortedag. Plaats van handeling: recht tegenover het huidige bronzen Erasmusbeeld van Hendrick de Keyser uit Reboot is een initiatief van beeldend kunstenaar Bas van Vlijmen. Het werk is Van Vlijmens antwoord op de huidige trend van xenofobie, betutteling en veiligheidsdenken. Dit project wil een bijdrage leveren aan een open, op de toekomst gerichte samenleving, aldus de bedenker. Het project is een confrontatie met het christelijke mensbeeld van Erasmus en de daar uit volgende maatschappelijke omgangsvormen zoals we die nu kennen. Een traditie waar we volgens de maker nu vraagtekens bij moeten plaatsen. Erasmus reikt ons zelf de hand met zijn werkwijzen. Geïnformeerd en onderzoekend, aldus Van Vlijmen: We moeten zoals Erasmus terug naar de bronnen en hedendaagse begrippen en denkbeelden opnieuw onderzoeken en een plaats geven. Visueel worden deze gedachten vertaald naar een beeld waarin het menselijk DNA centraal staat. Tegenover het huidige beeld op het Grote Kerkplein komt het beeld van Van Vlijmen dat het DNA van Marjolein Kriek verbeeldt. Deze onderzoekster van het Leids Universitair Medisch Centrum is de eerste vrouw, eerste Europeaan en de vijfde mens waarvan de complete set van menselijke bouwstenen bepaald is. Het beeld bestaat uit een complete print van 23 chromosomenparen die op elkaar gelegd een nieuw beeld creëren. Geplaatst tegenover het beeld van Erasmus levert het een scherpe confrontatie tussen twee visies op de mens. Van Vlijmen: Enerzijds het romantische beeld van de mens als de onveranderlijke top van de schepping en anderzijds het gereduceerde beeld van de mens tot een rommelig en manipuleerbaar celprogramma van genen. Het Grote Kerkplein en omgeving zullen bovendien het decor zijn van willekeurig geplaatste tekstuele statements, aforismen, van zowel hedendaagse denkers als van Erasmus. Deze teksten zwerven als verfrommeld en beschadigd oud papier door de ruimte. In samenwerking met uitgeverij Boomerang worden elke maand gedurende twee weken kaarten verspreid met of een sterke column, of een goed aforisme. Ook na de geboortedag van Erasmus op 28 oktober waart zijn geest nog in feeststemming door de stad. Zo wordt vrijdag 7 november de 50 STE Erasmusprijs uitgereikt en is er van donderdag 13 tot en met zaterdag 15 november een internationaal symposium over Erasmus als politiek denker. Ter afsluiting van het congres is er EEN openbaar toegankelijk concert in Arminius van Aventure, een ensemble voor Middeleeuwse muziek met vier zangers en drie blokfluitisten. 50 ste ERASMUSPRIJS Sinds het overlijden van prins Bernhard wordt de prijs uitgereikt door prins Willem-Alexander, de laatste jaren in het Paleis op de Dam, in aanwezigheid van koningin Beatrix. Op verzoek van burgemeester Opstelten is besloten de uitreiking van deze vijftigste prijs bij hoge uitzondering in Rotterdam (in de Laurenskerk, op vrijdag 7 november 2008) te laten plaatsvinden. Voor meer informatie over de winnaar zie pagina 14 t/m 17 van deze bijlage. JARIGE UNIVERSITEIT De Arminiuskerk is op donderdag 13, vrijdag 14 en zaterdag 15 november het decor van een politiek forum van het Erasmus Center for Early Modern Studies, een samenwerking tussen de Bibliotheek Rotterdam en de Erasmus Universiteit. Tijdens het internationaal symposium Erasmus Politicus: Erasmus and Political Thought wordt een andere kant van de filosoof belicht. Internationale wetenschappers komen drie dagen naar Rotterdam om over de politieke Erasmus van gedachten te wisselen. Hun bijdragen en ideeën zullen nieuw licht werpen op een onderbelicht aspect van Rotterdams beroemdste burger. Hij wordt doorgaans niet gezien als politiek denker, maar als literator, tekstcriticus en geëerd voor zijn Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament. Ditmaal wordt gekeken hoe Erasmus zich in zijn werk uitlaat over individu, gemeenschap en overheid, moraal, politiek en bestuur. Op zaterdag 15 november is er als afsluiting van het congres een concert van Aventure, een ensemble voor Middeleeuwse muziek met vier zangers en drie blokfluitisten. Zij musiceren uit de muzikale voorkeur van de jonge Bonifacius Amerbach, humanist en vriend van Erasmus, voor wie het allereerste blokfluittraktaat ooit geschreven werd. In dit programma van Aventure is muziek opgenomen uit de Basler Songbooks. Zo n kleine 500 jaar geleden jubelde Erasmus over zijn verblijf te Basel: Het lijkt alsof ik temidden van de Muzen terecht ben gekomen; men spreekt hier Latijn, Grieks, sommigen ook Hebreeuws. Uitmuntende wetenschappers, de één theoloog, de ander historicus, een wiskundige, een jurist, nooit eerder verkeerde ik in zo n getalenteerd gezelschap! 30 31

17 VÁCLAV HAVEL IN DEN BOSCH TONEELSCHRIJVER ZONDER HOOGMOED door Martin Bijkerk Met zijn zelfspot én integriteit zal de Tsjechische oud-president en toneelschrijver Václav Havel de eerste zijn die de eer zal nuanceren van een aan hem en aan zijn recente toneelstuk Het Vertrek gewijd theaterprogramma. Die Erasmusprijs in 1986 was immers niet (alleen) voor hem bedoeld. HAVEL KOMT ER ZELFS VOOR NAAR DEN BOSCH. Begin 2008 bezochten honderdduizenden Tsjechen de bioscoop om een documentaire te zien. In Obcan Havel (oftewel Citizen Havel, met een knipoog naar Orson Welles) zagen ze een goudeerlijk verslag van dertien jaar leven en werk van hun geliefde oud-president, die - als zijn tanende gezondheid dat had toegelaten - een derde termijn als eerste burger had kunnen vervullen. Partijpolitiek gekonkel De drie uur durende film over de dertien jaar dat Havel hun president was, illustreert pijnlijk hoe snel de Tsjechische politiek na de val van het Oost-Europese communisme zijn frisse moed en onschuld verloor en wegzonk in het elders al te bekende cynisch partijpolitiek gekonkel en opportunisme. Het geneuzel van de Hollandse regering over zijn Erasmusprijs in 1986 is daar dit even terzijde ook zo n onfraai voorbeeld van. Burger Havel was gemaakt door Pavel Koutecky, die de president al die dertien jaar met de camera had mogen volgen, zowel in zijn werkzame leven als in zijn persoonlijke, tot en met de slaapkamer, op voorwaarde dat de film pas vijf jaar na het beëindigen van zijn presidentschap zou worden vertoond. Rijkeluiszoontje Václav Havel zag zijn film overigens pas twee maanden na de première en zijn reactie tekent zijn zelfspot: Ik word natuurlijk gauw weer vergeten, maar gelukkig is er die foto van mij met Schwarzenegger. Nu verwacht ook niemand hoogmoed van de man die in 1936 werd geboren als rijkeluiszoontje, wat hem lelijk opbrak toen de communisten in 1948 aan de macht kwamen. Vanwege zijn bourgeois-afkomst werd Havel niet tot hogere opleidingen toegelaten, en hij startte zijn werkzame leven dan ook als laboratoriumassistent. Via cursussen drong hij toch tot het toneel door, eerst als technicus, later als schrijver, zijn echte roeping. Fanatiek Zijn eerste opgevoerde toneelstuk in 1963, Het Tuinfeest, een satire op de bureaucratie in de tradities van het absurdisme met Kafka-invloeden, maakte hem verdacht. Na de Sovjet-inval die een einde maakte aan de Praagse Lente in 1968 kreeg hij een publicatieverbod en belandde hij regelmatig in de gevangenis, wat natuurlijk dé manier is om van een schrijver een fanatiek politiek activist te maken. Dat werd Havel inmiddels arbeider op een brouwerij op het platteland dan ook, waarbij hij in het westen al snel hét gezicht werd van het dissidentschap. Ongecensureerd In 1986 wilde de Stichting Erasmusprijs de mede door Havel opgerichte Charta 77 prijzen wegens hun strijd voor mensenrechten in Tsjecho-Slowakije. Omdat het een politiek delicate kwestie betrof, stond minister Hans van den Broek dat niet toe, maar wel dat Havel als symbool van de waarden van Charta 77 werd gelauwerd. In zijn dankrede nam Havel natuurlijk wraak, wat Lubbers nog trachtte tegen te houden, maar hij werd bijtijds door de kamer op de vingers getikt. Havel sprak zijn dankrede ongecensureerd uit. In 1990 werd Havel bij de eerste vrije verkiezingen president van Tsjecho-Slowakije, om na de scheiding in 1993 president van Tsjechië te worden. Toen hij na twee termijnen in 2003 zijn functie neerlegde, pakte hij de schrijverij weer op, waarbij de politieke arena zijn onderwerp bleef. Nadagen van een kanselier Zijn jongste toneelstuk, Het Vertrek, handelt om de nadagen van een kanselier, die alles om hem heen uiteen ziet vallen. Deze dynamische en wervelende tekst hanteert Het Zuidelijk Toneel als leidraad voor een theatrale lezing waarin acteurs delen van Het Vertrek uitvoeren. Daartussendoor zijn beelden gemonteerd van de film Burger Havel. Later op de dag is er een complete lezing van de toneeltekst van Het Vertrek. wat Het Vertrek waar Theater a/d Parade, Den Bosch wanneer zo 9 november, 14.30u (theatrale lezing) en 19.30u (integrale lezing) bijzonder Havel is voornemens de uitvoering van zijn stuk door Het Zuidelijk Toneel op zondag 9 november om 14.30u bij te wonen. info

18 COLUMN ERASMUS EN BARTJE door Marcel Möring Bartje is de held uit het gelijknamige boek van de godzijdank vergeten schrijver Anne de Vries, een Drents jongetje dat opgroeit in een plaggenhut en van wie wij ons (als we oud genoeg zijn) alleen nog deze ene zin herinneren: Ik bid nie veur bruune boon n. Bartje is het symbool van Drenthe. Hij heeft een eigen standbeeld, dat met grote regelmaat wordt ontvoerd. Er zijn campings naar hem vernoemd. Zijn levensverhaal is in de jaren zeventig succesvol verfilmd door regisseur Willy van Hemert. In het Drents. Bartje uit iets dat je het Drentse levensgevoel kunt noemen (een mengeling van miskendheid en berusting). Hoe fictief het kereltje ook is, in al zijn bescheidenheid staat Bartje ergens voor. De Bartje van Rotterdam heet Erasmus... Er is een Erasmusbrug, een universiteit, een voetbalclub, een ziekenhuis, een verzekeringsmaatschappij, een bierrestaurant (in Brugge) en tot overmaat van ramp ook nog een korfbalvereniging. Zoals Bartje iets over het Drentse zelfbeeld zegt, zegt Erasmus... Ja, wat zegt Erasmus eigenlijk? Het is niet zeker of Erasmus in Rotterdam is geboren en zelfs dan heeft hij er niet langer dan drie jaar gewoond. Daarna vertrok Gerrit Gerritszoon (zijn eigenlijke naam) en voor zover wij weten is hij nooit meer terug geweest. Hij zwierf half Europa door en beschouwde dat als zijn huis. Rotterdam betekende niets voor hem. Als het er op aan komt, heeft Rotterdam meer met Erasmus dan Erasmus ooit met Rotterdam heeft gehad. Desondanks wordt hij als een soort Bartje steeds weer tevoorschijn gesleept als er iets te vieren valt, als er een punt gemaakt moet worden (tolerantie! goed opletten op school!), als er iets vernoemd moet worden. Daarvoor willen we zelfs wel een beetje rommelen met de geschiedenis. Zo staat de filosoof broederlijk met de Perzische dichter Mevlana Rumi afgebeeld op de gevel van een huis in de (u raadt het al) Erasmusstraat. Niet alleen hebben die twee elkaar nooit gezien en zeer waarschijnlijk nooit gelezen, Marcel Möring is schrijver en redacteur van het debat met o.a. Ian Buruma. ze leefden ook op tweehonderd jaar afstand van elkaar. Maar hun dubbelportret past heel goed in het Rotterdamse verlangen van vreedzame integratie. Zegt de opdrachtgeefster van het Centrum Beeldende Kunst. Hoe zit het dan met Paul McCartney en Michael Jackson, vraag ik mij af, hun cultuuroverschrijdende hit Ebony and Ivory indachtig. Ebony and ivory live together in perfect harmony. Side by side on my piano keyboard, oh lord, why don t we? Over vreedzame integratie gesproken. Waar Bartje, hoewel fictief, inderdaad een Drents kereltje was dat niet voor bruine bonen wilde bidden, was Erasmus geen Rotterdammer en helemaal niet zo tolerant en multicultureel als we hem graag zien. Tolerant was Gerrit Gerritszoon voor de mensen die heel erg op hem leken: medechristenen. Daarom vond hij Frankrijk een heerlijk christelijk land, het was immers niet door Joden en half joodse maranos [...] geïnfecteerd. Het jodendom was volgens hem de verderfelijkste plaag en bitterste vijand van de leer van Jezus Christus. En wat hem betreft 2008 foto Harry Cock mocht het oude testament bij het oud papier als dat de invloed van het jodendom zou beperken. En de islam? De Turk als mens moest volgens Erasmus worden gekerstend, maar de Turk als Turk moest worden gedood. Muliticultureel? Vreedzame integratie? Kosmopoliet? Rotterdammer? Een belangwekkend humanist en filosoof, dat wel. Het uithangbord voor een stad die nog altijd worstelt met haar anti-intellectuele imago, ook. Maar waarom dan niet Pierre Bayle, die Franse asielzoekende filosoof en solo-encyclopedist die een half leven in Rotterdam doorbracht, de denkbeelden van Spinoza van de vergetelheid redde en als allochtoon ook nog wat bijdroeg aan de Rotterdamse samenleving? Waarom niet de eigenzinnige protestant in plaats van de anti- Lutherse katholiek? Waarom niet degene die het vertikt om voor bruine bonen te bidden, in plaats van Erasmus die met lange tanden de leer eet die hem is opgediend? Ik wil een Rotterdamse Bartje. wat Debatprogramma waar Zaal de Unie wanneer do 27 november, 20.00u info

19 IN DE ROTTERDAMSE BIBLIOTHEEK Opmerkelijke bejaarde boeken DE CORRESPONDENTIE VAN DESIDERIUS ERASMUS V. DE BRIEVEN ERASMUS VOOR DE KLAS VIER PUBLICATIES RONDOM HET THEMA DE NIEUWE KOSMOPOLIET PUBLICATIES van Stichting Praemium Erasmianum door Mirthe van Doornik Of zijn brieven nu venijnig of sarcastisch, vrolijk en uitgelaten, droevig en sentimenteel, ironisch of irenisch zijn, ze zijn altijd puntig en spits, een genot om te lezen en ze geven een schitterend inzicht in de man en de tijd. Theo Steens ontving voor zijn vertalingen op zondag 21 september 2008 in boekhandel Selexyz Donner de Erasmuspeld van de Gemeente Rotterdam. Bij de opening van het Erasmushuis op 28 oktober 2008 (geboortedag Erasmus) wordt de cassette van de eerste vijf delen van de vertaalde brieven van Erasmus gepresenteerd. Burgemeester Opstelten krijgt de uitgave uit handen van Dhr. Vonhoff. Uitgeverij Ad. Donker (ISBN ) Een Werkschrift voor de jeugd tussen 11 en 13 jaar met daarbij een handleiding voor de onderwijzer/docent. Naar de opvatting van Huis van Erasmus bieden het leven en het werk van Erasmus een uitgelezen kans om met jonge mensen te praten over normen en waarden, over pesten en respecteren, over tolerantie en mensenrechten. Het succesverhaal van Erasmus kan alle jonge Rotterdammers, van welke afkomst ook, tot voorbeeld strekken. Deze uitgave is te bestellen via Stichting Huis van Erasmus. Louise Langelaan (ISBN ). IN HET WINKELWAGENTJE VIER FRISSE ERASMUS UITGAVEN Stichting Erasmus Festival s-hertogenbosch brengt een cassette uit met daarin vier publicaties rondom het thema de nieuwe kosmopoliet De wonderen van de Oriënt - Marco Polo (gewijzigde herdruk 2001) De Reis - Ibn Battoeta (incl. 30 zeldzame miniaturen uit de Oriënt, gewijzigde herdruk 1997) Overal maar niet nergens - Ian Buruma Boek over de wonderen van de wereld (o.a. 84 miniaturen, Marco Polo) Folio 1 recto. Handschrift uit het Livre des merveilles van Marco Polo, tussen 1410 en Deze wordt bewaard in Bibliothèque nationale de France te Parijs, (manuscrit français 2810) en is samen met nog 85 andere handschriften uit het Livre des merveilles afgebeeld in deel I van de Erasmus Festival cassette 2008 getiteld Marco Polo s boek over de wonderen van de wereld. Bibliotheken in Nederland en België krijgen op verzoek een cassette toegestuurd. De cassette is niet verkrijgbaar in de vrije verkoop. Stichting Praemium Erasmianum brengt in verband met het jubileum van de Erasmusprijs in 2008 en de laureaat Ian Buruma de volgende publicaties uit. 50 jaar Erasmusprijs / 50 Years Erasmus Prize Een inleiding over de geschiedenis van de Erasmusprijs, gevolgd door beschrijvingen van elke Erasmusprijswinnaars. Stichting Praemium Erasmianum. (ISBN ) Cosmopolitans - Ian Buruma Ian Buruma geeft een visie op het thema van de Erasmusprijs 2008: De Nieuwe Kosmopoliet. Serie Praemium Erasmianum Essay 2008 (ISBN ) Het circus van Max Beckmann en andere essays - Ian Buruma Een bundel met artikelen van Ian Buruma onderverdeeld in de categorieën Politiek, Maatschappij en Kunsten en eerder verschenen in The New Yorker, The New York Review of Books, the Guardian en The New York Times. Uitgeverij Atlas, 2008 (ISBN ) De Uitvinding van Japan - Ian Buruma Ter gelegenheid van de Erasmusprijs voor Ian Buruma geeft De Bezige Bij een herdruk uit van één van de bekendste boeken van Ian Buruma. Uitgeverij De Bezige Bij, 2003 (herdruk 2008, ISBN ) Goed nieuws voor Erasmusliefhebbers die vier nieuwe publicaties een luttel aantal vinden. Er bestaat een plek waar het overgrote deel van het werk van Erasmus te lezen is, ongecensureerd en ongewijzigd. Een plek met boeken waar je de vroegmoderne tijd aan kunt raken, en misschien zelfs wel kunt ruiken. Schatten liggen het best verstopt op plekken daar waar iedereen eraan voorbijloopt. Deze stelling bevestigt de Rotterdamse bibliotheek, één van de grootste bibliotheken van Nederland, waar ieder jaar zo n 3,4 miljoen bezoekers komen. Ergens in een hoek achter de verzameling der buitenlandse literatuur bevindt zich een kluis, met de grootste verzameling originele werken van Erasmus nog wel. Het mag gewoon bekend worden. Het gaat hier immers over een hoop stoffige boeken waarvan sommigen exemplaren zelfs nog in houten kaften huizen. Vrouwelijke zotheid In die kluis bevindt zich de literaire wereld der Erasmus. Gedrukte teksten geschreven door Erasmus en vele handgeschreven boeken. Circa dertig procent van de boeken die er staan, zijn gedrukt tijdens het leven van de geleerde (1466 tot 1536), of komen uit de vroege moderne tijd (1500 tot 1700). Neem nu het bekende Lof der Zotheid, deze kluis bergt er zo n 90 eerste drukken van, inclusief geïllustreerde edities. Conservator Adri van der Laan weet te vertellen dat dit zeer bijzonder is voor die tijd. Hij weet overigens ook waarom de Zotheid werd geïllustreerd als vrouw. Dit heeft de simpele reden dat Zotheid in het Latijn een vrouwelijk woord is. Vergetelheid Als die boeken konden praten, dan zou er zo veel te vertellen zijn. We kunnen ze alleen nog maar lezen, en dat is ook best bijzonder. Adri van der Laan van het Erasmus Center for Early Modern Studies in de Centrale Bibliotheek Rotterdam. Bijzonder, omdat ze hun geschiedenis en gebruikers overleefd hebben. En opmerkelijk, omdat boeken die in een museum thuishoren nog gebruikt mogen worden. Maar ze worden niet meer dagelijks gelezen, die bejaarde en handgeschreven Latijnse exemplaren. Ze staan gewoon te rusten, in een gezonde constante temperatuur van achttien graden Celsius. Je zou misschien kunnen zeggen dat hier de boeken wonen die gaandeweg in de vergetelheid zijn geraakt. Rijen gedachten en kennis regelrecht uit de vergetelheid. Maar misschien is dat maar goed ook. Een hoop exemplaren zijn bijna tot stof vergaan en moeten worden opgeknapt. Walhalla Van der Laan bekommert zich over het welzijn van de oude geschriften. Hij zorgt er onder andere voor dat de boeken worden hersteld en gedigitaliseerd. Dat er tentoonstellingen zijn, zodat Erasmus niet net als de huismus helemaal zal uitsterven. En hij zorgt voor de kleine specifieke groep waarvoor deze plaats een heiligdom is. De mensen die een handschoen aantrekken om een middag in de historie te bladeren. Een Walhalla dus voor kenners en boekenwurmen. Want Erasmus was buiten humanist, kosmopoliet, filosoof, vooral een schrijver met zo n honderd boeken op zijn naam. En dat blijft een indrukwekkend aantal, zelfs voor een tijd zonder televisie, internet en spelcomputer. waar Centrale Bibliotheek Rotterdam info foto Frank Hanswijk 36 37

20 p r o g r a m m a COLOFON IN Rotterdam Erasmus in Rotterdam Rotterdam, de geboortestad van Erasmus, eert in 2008 één van de grootste denkers van zijn tijd. Dit najaar zijn er allerlei activiteiten in de stad om zijn gedachtegoed meer bekendheid te geven en het te vertalen naar de actualiteit. Erasmus in Rotterdam richt zich met name op de historische figuur en zijn nalatenschap. do 9 zo 12 oktober dagelijks vanaf uur Coolpolitics Cinema Cinerama Rotterdam Festival met 27 nieuwe of recente films uit de hele Europese Unie van jonge Europese filmmakers plus drie films van buiten de EU. Naast films staan er masterclasses, debatten en interviews op het programma. za 11 oktober Coolpolitics Cinema Rotterdam WATT Girls Love DJ s afterparty do 16 oktober uur Rotterdam Your Cosmo Code Erasmuspodium van de Erasmus Universiteit Woudestein Campus, Erasmus Expo en Congrescentrum, Burgemeester Oudlaan 50 Kennisfestival voor VWO-leerlingen met 15 wetenschappers; minicolleges, workshops en een wereldforum over mondiale trends en hypes. va. vr 17 oktober Erasmus op Straat Beroemde citaten en wijsheden van Erasmus duiken op in het Rotterdamse straatbeeld. va. ma 27 oktober 7.00 uur Erasmus op de nuchtere maag Grote Kerkplein tegenover het Erasmusbeeld Kunstenaar Bas van Vlijmen onthult zijn kunstwerk Reboot dat gebaseerd is op de menselijke DNA structuur. di 28 oktober Dag van Erasmus (geboortedag) - Opening Erasmushuis uur Gebouw De Heuvel, Grotekerkplein 5 Burgemeester Opstelten opent publieksinformatiecentrum over het leven en gedachtegoed van Erasmus. - Presentatie vertalingen correspondentie Erasmus uur Gebouw De Heuvel, Grotekerkplein 5 De eerste 5 delen zijn voltooid en worden in een cassette uitgegeven. Deze cassette zal tijdens de opening van het Erasmushuis door Prof. H.J.L. Vonhoff aan burgemeester Opstelten worden overhandigd. - Opening Lustrumjaar Erasmiaans Gymnasium Het Erasmiaans Gymnasium bestaat 680 jaar in Op de geboortedag van de naamgever van de school wordt het jubileumjaar ingeluid met een optocht en een fancy fair. De opbrengst hiervan gaat naar Dance4Life. - Huis van Erasmus; symposium Erasmus en Gülen: Inspirators voor vrede en dialoog i.s.m de Rotterdamse Dialoog Academie uur Dialoog Academie, Rochussenstraat Symposium waarin het gedachtegoed van Erasmus wordt vergeleken met het werk van hedendaagse moslimgeleerde en vredesactivist, Fethullah Gülen. vr 7 november 50ste uitreiking van de Erasmusprijs Praemium Erasmianum (besloten bijeenkomst) Laurenskerk De Erasmusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa. Het thema in het jubileumjaar 2008 is de nieuwe kosmopoliet. vr 7 november uur aanvang Dies Natalis, Wereldburgers in Rotterdam anno 1500 anno 2000 Aula Erasmus Universiteit, Burgemeester Oudlaan 50 Viering van de 95e verjaardag van de Universiteit za 8 november 2008 zo 8 februari 2009 Erasmus in beeld Museum Boijmans van Beuningen Museumpark Een tentoonstelling van portretten en persoonlijke eigendommen van Erasmus en kunst uit zijn tijd. Rondom de tentoonstelling wordt een uitgebreid nevenprogramma van activiteiten georganiseerd. do 13 za 15 november do uur vr uur za uur Symposium Erasmus Politicus. Erasmus and political thought. Arminius Erasmus Center for Early Modern Studies organiseert een debat tussen internationale wetenschappers over de politieke Erasmus. do 13 november uur Coolpolitics Cinema Publieksprijs Zaal de Unie, Mauritsweg 35 Filmvertoning winnende film plus interview maker za 15 november uur inleiding (engels) uur door Drs. Jan Nuchelmans Muziek van componisten uit Erasmus tijd. Arminius Kerk, Museumpark 3 Muziek uit de Basler songbooks van Bonifacius Amerbach i.s.m. symposium Erasmus Politicus and political thought. do 27 november, uur Debatprogramma Zaal de Unie, Mauritsweg 35 Debat met als gast Ian Buruma, winnaar van de 50ste Erasmusprijs en anderen. ma 15 vr 19 december 680- jarig bestaan Erasmiaans Gymnasium Rotterdam Erasmiaans Gymnasium / verschillende locaties in de school Het lustrumjaar wordt gevierd met ondermeer de theatervoorstelling Erasmus, Defectus, Natalis. Buiten Rotterdam heden zo 16 november Amar Kanwar The Lightning Testimonies Stedelijk Museum s-hertogenbosch (SM s) Omvangrijke videoprojectie van Indiase kunstenaar Amar Kanwar, met verhalen over seksueel geweld in India, heden 28 november 2008 Marco Polo in Amsterdam De Nederlandse Opera / Yo! Op 28 november zingen elf grote Amsterdamse amateurkoren en een speciaal opgericht Amsterdams Stadskoor rondom Het Muziektheater een speciaal gecomponeerd muziekstuk. Dit is direct ook de slotavond van Marco Polo in Amsterdam heden zo 4 januari 2009 Alter Ego mijn avatar en ik Museum voor Communicatie, Den Haag De nieuwe kosmopoliet op het internet. Portretten van gamers en hun digitale alter ego s. De Nieuwe kosmopoliet in de 3D werelden Competitie bewoners 3D wereld i.s.m. Kunstfactor, Museum voor Communicatie en Kunst & Cultuur Drenthe heden zo 5 april 2009 Dynamiek! Kunstlocatie Würth - s-hertogenbosch Expositie van diverse kosmopolitische kunstenaars, waaronder Tinguely, Calder en Morellet. do 30 oktober uur Trauma, Memory, Amnesia Singel 411, Amsterdam IIAS Annual Lecture by Ong Keng Sen vr 31 oktober uur Masterclass International Performance Studies by Ong Keng Sen Theaterwetenschap UvA, Amsterdam Aanmelden bij S.Bala@uvs.nl wo 5 november wo 3 december dagelijks van uur doorlopend zo vanaf uur The Danude Exodus, the Rippling Currents of the River Filmhuis Den Haag / Zaal 5 / entree gratis Installatie Péter Forgács, Erasmusprijs do 6 november uur De Nieuwe Kosmopoliet Felix Meritis, Amsterdam Internationaal debat met voormalige laureaten van de Praemium Erasmianum en jonge Europeanen. vr 7 november zo 23 november Erasmus in de stad Openbare ruimte s-hertogenbosch: Stationsweg, Casinotuin en Paleiskwartier Op markante locaties in de binnenstad worden meer dan levensgrote werken getoond met als thema de nieuwe kosmopoliet. vr 7 november januari 2009 Hans Sibbelee, fotograaf en kosmopoliet Noordbrabants Museum, s-hertogenbosch Sibbelee keek verder dan de horizon aan de Nederlandse polder. Zowel met zijn camera, als met zijn geestesoog. vr 7 november uur Première Marco Polo Muziektheater Amsterdam Componist Tan Dun geeft de avonturen van de Venetiaan Marco Polo tijdens zijn reis naar China gestalte als een ontdekkingstocht vol innerlijke en uiterlijke belevenissen. Door de Nederlandse Opera met het Nederlands Kamerorkest gedirigeerd door Tan Dun zelf. za 8 do 20 november 2008 Erasmus Festival s Hertogenbosch staat in deze periode in het teken van de thematiek van de Preamium Erasmianum De nieuwe kosmopoliet. Het programma omvat onder andere een dansvoorstelling, een theatrale lezing van het nieuwe stuk Het Vertrek van Vàclav Havel, muzikale optredens, publicaties, verschillende exposities, enkele symposia en een uitgebreid educatief programma met een Marco Polo en Ibn Battoeta reis. za 8 november uur Openingsvoorstelling met mondiale dansen Theater aan de Parade, s-hertogenbosch Voorstelling met befaamde dansgezelschappen zoals het Nederlands Dans Theater I, Introdans en Internationaal Danstheater. za 8 - do 20 november On The Move Migratie in Europa Verkadefabriek / entree 5,- Vijf bijzondere films over alle facetten van migratie Informatie over data, aanvangstijden en films op zo 9 november Dubbellezing over kosmopolitisme Joods Historisch Museum, Amsterdam zo 9 november - première uur (om uur is er een integrale lezing van het toneelstuk) Het Vertrek van Václav Havel door Het Zuidelijk Toneel Theater aan de Parade, s-hertogenbosch Theatrale lezing door Het Zuidelijk Toneel van Het Vertrek (reflectie op zijn 18 jaar in de politiek) van Václav Havel in combinatie met filmbeelden uit de documentaire Citizen Havel (documentaire in zijn geheel te zien tijdens IDFA van november) vr 12 zo 23 november Volmaakte Helderheid Buitenplaats Tessloo, Oisterwijk De Chinese kunstenaars Lu Luo en Zhuang Hong Yi laten als hedendaagse kosmopolieten in hun werk zien welke waarden uit de Chinese cultuur zij belangrijk vinden. do 13 november uur Symposium Stepping Stones Universiteit van Tilburg Symposium rond de vraag: Wanneer het zoeken naar culturele en religieuze tegenstellingen tussen groepen een populistisch politieke lading krijgt, is het zaak de aandacht te verleggen naar gedeelde en gemeenschappelijke waarden, ervaringen, levensstijlen en perspectieven. za 15 november uur Param Vir Black Feather Rising Verkadefabriek, s-hertogenbosch Muziektheatervoorstelling over een wereld waarin de mens niet centraal staat, maar onderdeel is van alles wat hem omringt. zo 16 november 12.30, 14.00, uur Theo Loevendie, Ensemble Ziggurat, Jeroen van Vliet & Onno Govaert De Toonzaal, s-hertogenbosch / één entreekaart voor alle drie de deelvoorstellingen Drieluik rondom de Nederlandse componist en saxofonist Theo Loevendie, waarin drie generaties improvisatoren elkaar ontmoeten. zo 16 november uur Tomoko Mukaiyama Show Me Your Second Face Verkadefabriek, s-hertogenbosch Is het mogelijk naar muziek te kijken? Dat is de centrale vraag in deze voorstelling van Mukaiyama. ma 17 november uur Ostalgia: cultureel filmprogramma met debat Universiteit van Tilburg Gratis toegankelijk filmprogramma waar de komische film uit 1999 Sonnenallee vertoond wordt. Aansluitend een debat aanhakend op de inhoud van deze film. wo 19 november uur Symposium Rome en Regio Universiteit van Tilburg Symposium dat in gaat op de vraag: Hoe kunnen lokale, religieuze, culturele inzichten en ervaringen in verband worden gebracht met universele waarden en globale autoriteit? wo 19 november uur Lingua franca: het antwoord op de vraag naar transparante communicatie? Leuven, België Zusterstad Leuven neemt wederom deel aan het programma van s-hertogenbosch. Dit jaar met een feestelijke lezing om uur door de Universiteit van Leuven en de presentatie van de Erasmus Cassette Voor studenten is er een uitgebreid middagprogramma. do 20 november uur Slotavond met Bombay Jazz en the Nizami & Niyazi Brothers Theater aan de Parade, s-hertogenbosch Twee Indiase muziekgezelschappen brengen een mix van moderne en Indiase jazz en qawwali muziek zo 23 november uur Marien van Staalen, Lenneke van Staalen en Heiko Dijker De Toonzaal, s-hertogenbosch Concert waarin de ontmoeting tussen klassieke Westerse en Noord-Indiase muziek centraal staat. ma 24 november uur Symposium Kosmopolitisme, Olympische Spelen, Vrouwen Eindhoven Symposium dat in gaat op de vraag: Bevorderen de Olympische Spelen de verbroedering tussen de volkeren juist nationalistische sentimenten en revanchistische gevoelens? do 4 december uur Conferentie met oud-studieprijswinnaars en uitreiking Studieprijzen Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, Amsterdam Erasmus in Rotterdam Wordt verspreid als commerciële bijlage in NRC Next van woensdag 8 oktober 2008; losse exemplaren in de stad Rotterdam. UITGEVER Stichting Rotterdam Festivals i.o.v. Gemeente Rotterdam REDACTIEADRES Postbus AJ Rotterdam BLADMANAGEMENT Campagneteam Rotterdam Festivals EINREDACTIE Helmut de Hoogh VORMGEVING & ONTWERP ping-pong Design (Maarten Brandenburg) ART DIRECTIE Lenny Oosterwijk REDACTIE Martin Bijkerk, Aukje Bolle, Frank van Dijl, Mirthe van Doornik, Dimitri Hakke, Francisco van Jole, Ernest van der Kwast, Marcel Möring, Max Sparreboom, Hans Trapman, Campagneteam Rotterdam Festivals FOTOGRAFIE Harry Cock, Dimitri Hakke, coverbeeld: Koen Hauser (Unit CMA), Frank Hanswijk, Lenny Oosterwijk ILLUSTRATIES Cosh, Jonathan Kuijs TEKSTCORRECTIES Mischa Blok REDACTIEADVIESRAAD Femke Haitema, Ger Lugtenberg, Leo Molenaar, Adrie van der Laan, Gré Ploeg, Hans Trapman, Carlijn Wiebenga ADVERTENTIES Frank Tewes DRUKWERK ThiemeMediacenter Rotterdam OPLAGE Met dank aan Stichting Praemium Erasmianum Erasmiaans Gymnasium, Erasmus Universiteit Rotterdam, Gemeentearchief Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, Stichting Aventure, Stichting Coolpolitics, Stichting Erasmusfestival s-hertogenbosch, Stichting Erasmushuis Rotterdam, Stichting Erasmus Center for Early Modern Studies, Stichting Huis van Erasmus, Stichting de Loodsen en Desiderius Erasmus Roterodamus ( 1536) Erasmus in Rotterdam is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De redactie acht zich niet aansprakelijk voor eventueel verkeerd vermelde gegevens

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

De leerlingen van Jezus zijn in afwachting. Ze voelen het.. er staat iets volkomen nieuws te gebeuren. Het is immers Jezus die spreekt over zijn vertrek bij hen. Voorgoed of is er nog wel een toekomst

Nadere informatie

Vandaag is rood. Pinksteren 2014. Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen

Vandaag is rood. Pinksteren 2014. Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen Vandaag is rood. Pinksteren 2014 Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen Dat mooie rood was ooit voor mij Een kleur van passie

Nadere informatie

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten.

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten. Opdracht Bespreek met je klas deze stellingen. Dit kan met alle leerlingen tegelijkertijd of jullie kunnen in groepjes antwoord geven, deze opschrijven en ze kort presenteren voor de klas. Bedenk in ieder

Nadere informatie

Preek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,

Preek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente, Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een

Nadere informatie

HC zd. 42 nr. 31. dia 1

HC zd. 42 nr. 31. dia 1 HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

lesmateriaal Taalkrant

lesmateriaal Taalkrant lesmateriaal Taalkrant Toelichting Navolgend vindt u een plan van aanpak en 12 werkbladen voor het maken van de Taalkrant in de klas, behorende bij het project Taalplezier van Stichting Wereldleren. De

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

explore the big questions of life Een introductie

explore the big questions of life Een introductie explore the big questions of life Een introductie www.youthalpha.nl Youth Alpha is een programma van Youth for Christ Nederland en stichting Alpha-cursus Nederland. 2 Youth for Christ Nederland www.yfc.nl

Nadere informatie

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:

Nadere informatie

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het

Nadere informatie

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn?

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Bij deze preek is geen powerpoint

Nadere informatie

Liefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander.

Liefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander. Liefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander. HHKalender DEF_2 ct.indd 1 Romantiek in een liefdesbrief 01-06-15 21:37 ROMANTIEK in een liefdesbrief Schrijf een liefdesbrief aan je geliefde. Verwerk

Nadere informatie

Voorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn

Nadere informatie

Bert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten.

Bert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten. Helaas Wanneer besloot Bert om Lizzy te vermoorden? Vreemd. Hij herinnert zich het niet precies. Het was in ieder geval toen Lizzy dat wijf leerde kennen. Dat idiote wijf met haar rare verhalen. Bert staat

Nadere informatie

MODULE V. Ben jij nou Europees?

MODULE V. Ben jij nou Europees? MODULE V Ben jij nou Europees? V.I Wat is Europees? Wat vind jij typisch Europees? En wie vind jij typisch Europees? Dat zijn moeilijke vragen, waarop de meeste mensen niet gelijk een antwoord hebben.

Nadere informatie

Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14

Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14 Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei 2016 Johannes 14 Als iemand in deze tijd zou zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven, zouden we hem al snel fundamentalistisch noemen. We leven in een multiculturele

Nadere informatie

Ontmoetingskerk - Laren NH - 20 april 2014 - Pasen Mattheüs 28: 1-10

Ontmoetingskerk - Laren NH - 20 april 2014 - Pasen Mattheüs 28: 1-10 Ontmoetingskerk - Laren NH - 20 april 2014 - Pasen Mattheüs 28: 1-10 Zondagsnacht, terwijl soldaten op wacht staan bij het graf, komt er een luide stem uit de hemel. Ze zien hoe de hemelen zich openen

Nadere informatie

Solidariteit zonder omwegen (Vrienden zonder grenzen) Werkdocument lesimpulsen Onderbouw

Solidariteit zonder omwegen (Vrienden zonder grenzen) Werkdocument lesimpulsen Onderbouw Solidariteit zonder omwegen (Vrienden zonder grenzen) Werkdocument lesimpulsen Onderbouw Lesimpuls 1 Materiaal: affiche Bespreken van de affiche aan de hand van frames of omkadering Wat zie je op de affiche?

Nadere informatie

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap.

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap. Verkondiging Een icoon met een groot rood veld. Een vurig veld in de vorm van een lindeblad het vuur dat overal heen kan waaien. Dat is de verbeelding van deze icoon uit de tweede helft van de zestiende

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

Maart 2013. Geerte, Annewil en Corrie zijn druk bezig geweest met de grote schoonmaak buiten. Na de schoonmaak was het even tijd voor andere energie.

Maart 2013. Geerte, Annewil en Corrie zijn druk bezig geweest met de grote schoonmaak buiten. Na de schoonmaak was het even tijd voor andere energie. Maart 2013 Bijna iedereen in het Thomashuis loopt te hoesten en te proesten. Griep is de vaste gast geworden. Met drankjes en honing in de thee wordt de griep weggejaagd. Geerte, Annewil en Corrie zijn

Nadere informatie

HEMELS HUWELIJK KALENDER 52 X WIJ TIJD VOOR ELKAAR. Willem en Marian de Vink

HEMELS HUWELIJK KALENDER 52 X WIJ TIJD VOOR ELKAAR. Willem en Marian de Vink HEMELS HUWELIJK KALENDER 52 X WIJ SAMEN TIJD VOOR ELKAAR Willem en Marian de Vink Liefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander. Romantiek in een liefdesbrief ROMANTIEK in een liefdesbrief Schrijf

Nadere informatie

Zending wereldwijd. Najaarsactiviteiten GZB. Concerten Psalm Project. GZB-jongerenevent. Driebergen, september 2015

Zending wereldwijd. Najaarsactiviteiten GZB. Concerten Psalm Project. GZB-jongerenevent. Driebergen, september 2015 Najaarsactiviteiten GZB Concerten Psalm Project De GZB organiseert samen met The Psalm Project twee concerten: op 3 oktober in Nijkerk en 10 oktober in Waddinxveen. De avonden staan in het teken van het

Nadere informatie

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS? AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op

Nadere informatie

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

KIJKWIJZER FDN MUSEUM

KIJKWIJZER FDN MUSEUM KIJKWIJZER FDN MUSEUM Welkom in Heerenveen Museum. Hier ontdek je het verhaal van Heerenveen. Je gaat straks kijken naar het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum. Domela had een duidelijke mening over drank

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Zondag 2 november 2014 * Gedachtenis van de overledenen Kogerkerk * Preek Spreuken 9. 1 18 / Matteüs 25, 1-13 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Vandaag een prachtige en poëtische tekst

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het

Nadere informatie

6 In Beeld. Bieke Depoorter

6 In Beeld. Bieke Depoorter 6 In Beeld Bieke Depoorter De 25-jarige fotografe Bieke Depoorter uit Ingooigem besloot pas in het laatste jaar middelbaar, tot verrassing van velen, om fotografie te gaan studeren. Ze trok naar het Kask

Nadere informatie

Euh, geweldig eigenlijk. Superversie! Maar ik stel hier de vragen. Je wordt

Euh, geweldig eigenlijk. Superversie! Maar ik stel hier de vragen. Je wordt Elvis Perkins wanneer zijn In Dearland uitkwam, haatte ik hem voor het maken van zo n geweldige plaat. Binnenkort komt zijn Doomsday EP uit en die belooft wederom veel goeds. Ook live stelde hij niet teleur:

Nadere informatie

Deze handreiking is van:

Deze handreiking is van: 9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze cursus is geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Wie is de Heilige Geest?

Wie is de Heilige Geest? Wie is de Heilige Geest? De Heilige Geest is God, net als God de Vader en God de Zoon. Soms lijkt het of we over drie personen praten, maar het is allemaal dezelfde God. Hij is één. Net als water dat er

Nadere informatie

Vincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van.

Vincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van. Vincent van Gogh Een van de beroemdste schilders die Nederland heeft gehad was Vincent van Gogh. Deze kunstenaar heeft zelfs zijn eigen museum gekregen in Amsterdam. Toch wel heel bijzonder, zeker als

Nadere informatie

Deze handreiking is van:

Deze handreiking is van: 9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze lessen zijn geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte

Nadere informatie

Majesteit, Koninklijke Hoogheid, excellenties, dames en heren,

Majesteit, Koninklijke Hoogheid, excellenties, dames en heren, Toespraak van de minister-president, mr. dr. Jan Peter Balkenende, bijeenkomst ter ere van de 50 ste verjaardag van de Verdragen van Rome, Ridderzaal, Den Haag, 22 maart 2007 Majesteit, Koninklijke Hoogheid,

Nadere informatie

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop FD: Economie & Politiek door Siem Eikelenboom 28 augustus 2015 'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop Karel Appel, 'Bloem met blauwe ogen' (1977) 'Als je de ontvangsthal van Van Rietschoten

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame e bezoeker Pure Rubens

Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame e bezoeker Pure Rubens 20 december 2018, 15:07 (CET) Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame 100.000e bezoeker Pure Rubens Beeldmateriaal Voor de tentoonstelling Pure Rubens in Museum Boijmans Van Beuningen

Nadere informatie

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Boekje over de kerk voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Over dit boekje Wij hebben op catechisatie wat geleerd over de kerk. Daar willen we je wat over vertellen.

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

Theorieboek. Knuffel. Mensen zijn afhankelijk van elkaar, want de mens is een sociaal dier dat het liefst in

Theorieboek. Knuffel. Mensen zijn afhankelijk van elkaar, want de mens is een sociaal dier dat het liefst in 4c Relatie 1 Wat is een relatie? Wanneer je deze vraag aan een aantal verschillende mensen stelt dan zullen zij allen een antwoord geven. Want wat een relatie precies is, is voor ieder persoon verschillend.

Nadere informatie

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten!

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten! 2 portfolio Lisa Van Damme Lisa Van Damme begon, geïnspireerd door sociaal geëngageerde fotografen, op 17-jarige leeftijd aan een studie fotografie. Voor haar is fotografie meer dan een doel; het is eerst

Nadere informatie

OVERDENKING Wij volgen een leesrooster en daarin staat de tekst uit Deuteronomium aangegeven. Ik heb dat netjes gevolgd. Maar ik heb twee verzen meer

OVERDENKING Wij volgen een leesrooster en daarin staat de tekst uit Deuteronomium aangegeven. Ik heb dat netjes gevolgd. Maar ik heb twee verzen meer OVERDENKING Wij volgen een leesrooster en daarin staat de tekst uit Deuteronomium aangegeven. Ik heb dat netjes gevolgd. Maar ik heb twee verzen meer gelezen dan eigenlijk stond aangegeven. Die gaan over

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

De laatste wens van Maarten Ouwehand

De laatste wens van Maarten Ouwehand De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief

Nadere informatie

4 Rollenkaarten voor jongeren. christen. moslim. moslim extremist. geheime gelovige. Bijlage Jongerensponsoractie. Extra te verdienen punten: 35

4 Rollenkaarten voor jongeren. christen. moslim. moslim extremist. geheime gelovige. Bijlage Jongerensponsoractie. Extra te verdienen punten: 35 Bijlage Jongerensponsoractie 4 Rollenkaarten voor jongeren christen moslim Jij bent christen en dat gaat ook zichtbaar worden, omdat je een armbandje krijgt met WWJD. Doe dit om. Het betekent ook dat je

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Neem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven.

Neem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven. Doel B: Relatie met Jezus de Koning : studenten ontwikkelen zich, vanuit een persoonlijke overtuiging, als leerling, vertrouweling en toegewijde volgeling van Jezus op elk terrein van hun leven. Doel van

Nadere informatie

De Organische Kerk. Iets Nieuws. Voor het geval je geïnteresseerd zou zijn

De Organische Kerk. Iets Nieuws. Voor het geval je geïnteresseerd zou zijn De Organische Kerk Iets Nieuws Voor het geval je geïnteresseerd zou zijn We zijn het moe naar de kerk te gaan en besluiten daarom zelf KERK te zijn Wij zijn Christenen. Ons verbond met de Heer is levend.

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen Broeders en zusters, 1. Zingen : Gezang 25 : 1 en 3 2. Gebed voor de opening van het Woord 3. Bediening van de Heilige Doop

Nadere informatie

Filippenzen 1. Begin van de brief

Filippenzen 1. Begin van de brief Filippenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Filippi 1 Dit is een brief van Paulus, aan alle mensen in de stad Filippi die dankzij Jezus Christus bij God horen. De brief is ook voor de

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Twee weken geleden zijn we begonnen met lezingen uit het Marcus-evangelie. Een bijzonder evangelie waarin de vraag centraal staat: wie is Jezus? Hoe

Nadere informatie

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief 1 Tessalonicenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Tessalonica 1 Dit is een brief van Paulus, Silvanus en Timoteüs, aan de christenen in de stad Tessalonica. Jullie horen bij God, de

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Het is een grote eer om u hier in het Errera Huis, de officiële. residentie van de Vlaamse Regering, te mogen verwelkomen. Dit

Het is een grote eer om u hier in het Errera Huis, de officiële. residentie van de Vlaamse Regering, te mogen verwelkomen. Dit Donderdag 2 februari 2012 Welkomstwoord JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Ontmoeting Chinese minister van Cultuur Cai Wu - Errera, Brussel Zeer geachte collega, minister

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

Johannes 8:58 Nooit meer afscheid met Jezus (oudjaarsdag)

Johannes 8:58 Nooit meer afscheid met Jezus (oudjaarsdag) Johannes 8:58 Nooit meer afscheid met Jezus (oudjaarsdag) p> Liturgie Zingen: LvK Lied 397 : 1, 3 en 4 Stil gebed Votum en groet Zingen: GKB Gezang 121 : 1, 8 en 9 Gebed Lezen: Johannes 8 : 48 59 Zingen:

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

Hartstocht voor je financiën

Hartstocht voor je financiën INHOUDSOPGAVE 1. Hartstocht voor je financiën................................ 5 2. Geld!...................................................... 7 3. De wet van de geleidelijke groei............................

Nadere informatie

,!7IJ0I6-abbcbg! Zo ben jij! jij! Willem de Vink. tiener BIJBEL

,!7IJ0I6-abbcbg! Zo ben jij! jij! Willem de Vink. tiener BIJBEL Willem de Vink Wie ben jij? Mag de belangrijkste persoon die er bestaat dat zeggen? God de Vader ziet in jou zijn kind. Hij zegt dat jij net zo mooi, waardevol en geliefd bent als Jezus. Wow, zo ben jij!

Nadere informatie

Voor deze opdracht heb je het stripboek Senne & Sanne Cordoba nodig en deze moet je lezen als je alle opdrachten wilt kunnen maken.

Voor deze opdracht heb je het stripboek Senne & Sanne Cordoba nodig en deze moet je lezen als je alle opdrachten wilt kunnen maken. GSR 01 Cordoba Voor deze opdracht heb je het stripboek Senne & Sanne Cordoba nodig en deze moet je lezen als je alle opdrachten wilt kunnen maken. Hoewel de strip gemaakt is in België, gaat het toch over

Nadere informatie

Johannes 12 : 7. (Judas) dia 1

Johannes 12 : 7. (Judas) dia 1 Johannes 12 : 7 A (Judas) er was ergens een gemeentevergadering waar gesproken werd over de aanschaf van een orgel iemand kwam naar voren en zei dat hij tegen was een paar ton voor een orgel is geldverspilling

Nadere informatie

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken)

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Doek achter de tafel Even kijken hoor. U en jullie hebben er al naar kunnen kijken, maar ik nog niet. Nu wil ik het goed zien. Ja, zo

Nadere informatie

Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je.

Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je. Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je. Zo komt het dat een man zich losmaakt van zijn vader en moeder en zich hecht aan zijn vrouw, met wie hij één van lichaam wordt. - Genesis 2:24 samen_bw_v3.indd

Nadere informatie

Toespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Gemeente in Christus,

Gemeente in Christus, meditatie voor 3 mei 2015 thema geloof EN wetenschap Gemeente in Christus, Misschien heb je wel eens gehoord van de film The Matrix, of misschien heb je m zelfs wel eens gezien. De film gaat over een kleine

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Handreiking bij een spirituele zoektocht.

Handreiking bij een spirituele zoektocht. Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is altijd prettig als de Bijbel zelf aangeeft, hoe je iets moet lezen. Soms zijn er van die verhalen of gelijkenissen, waarvan ik bij een eerste

Nadere informatie

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen

Nadere informatie

Het gymnasium: iets voor jou?

Het gymnasium: iets voor jou? Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL.

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL. Liefde Ik laat je nooit in de steek. Ik zal je helpen. Jij bent mijn beste vriendin. Het mooiste wat ik heb, geef ik aan jou. Ik ben verliefd... Ik heb alles voor je over. IK HOU VAN JOU! Ik bid voor je.

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag

Nadere informatie

Verkondiging God ervaren bij Johannes 3: 1-21 zondag 27 mei 2018, zondag van de drie-eenheid Ds. Dick Snijders

Verkondiging God ervaren bij Johannes 3: 1-21 zondag 27 mei 2018, zondag van de drie-eenheid Ds. Dick Snijders Verkondiging God ervaren bij Johannes 3: 1-21 zondag 27 mei 2018, zondag van de drie-eenheid Ds. Dick Snijders Gemeente van Christus, Vandaag, een week na Pinksteren, is het feest helemaal compleet. Het

Nadere informatie

Wijs Worden. werkboek. deel 1 DAMON

Wijs Worden. werkboek. deel 1 DAMON Wijs Worden werkboek deel 1 DAMON WW wb deel 1 mei2009.indd 1 5/25/09 10:33:45 AM Hoofdstuk 1 Over wat echt belangrijk is Paragraaf 1 Inleiding Opdracht 1, p.8 Hieronder staan twaalf standpunten over wat

Nadere informatie

y02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus,

y02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, het is al bijna 8 april, het is al bijna Pasen. Met Pasen vieren we feest, omdat Koning Jezus de dood overwint. Onze Koning is sterker dan de

Nadere informatie

Preek Job 18 juni 2017

Preek Job 18 juni 2017 Lieve Gemeente, Waarschijnlijk is Job één van de figuren in de Bijbel waarmee we ons het beste kunnen identificeren. Allemaal kennen we Job en allemaal kunnen we ons af en toe als Job voelen. Want het

Nadere informatie