JULI Eurocultuur. Europa wordt zo opeens klein, onze leerlingen

Transcriptie

1 JULI Eurocultuur Europa wordt zo opeens klein, onze leerlingen zijn echt internationale leerlingen!

2 inhoud colofon aan deze kunstzone WeRken de volgende vakverenigingen mee legenda thema: eurocultuur kunstzone tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs nummer 3, mei 2013 kunstzone wordt uitgegeven door stichting kunstzone HooFd - en eindredactie ruud van der meer hoofdredactie Redactie saskia van der LInden hoofdredactie JAn verschaeren Eindredactie ruud van der Meer // meervdr@home.nl saskia van der linden // studio@eironea.nl jan Verschaeren // jhav7608@xs4all.nl Bdd Beroepsvereniging docenten theater en drama // nbdk nederlandse Beroepsvereniging van danskunstenaars // vllt sectie nederlands van Vereniging leraren levende talen // > talensecties > nederlands vls* Vereniging leraren schoolmuziek // vonkc* Vereniging onderwijs kunst & cultuur // *opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november. abonnement po Vo MBo hbo algemeen BEEldEnd MuziEk dans drama literatuur MEdia ckv thema & cover themacoördinatie: olga de kort-koulikova cover: zebra zebra Foto: Ben van duin Zie: actief met ckv 16 waarvan leeft de MEns? Interview met Jeroen Steehouwer, auteur van Tolstoi-strip 24 de VErBEElding Project met muziek en schilderijen en een veiling voor het Jeugdcultuurfonds JAn van gemert drama paul rooy- Ackers dans olga de kort Muziek thea vuik Beeldend Buddy-Redactie heske ten cate Barry van druten claire goossens tamara kho arjaan Verheule LIesBeth kleuver po JAnneke van wijk Beeldend/ av henk LAngenhUIJsen literatuur wilt u contact met de redactie? zie onze website voor de adressen. stichting kunstzone. niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Binnenland: 49,75 // Buitenland: 72,50 het abonnementsjaar loopt van 1 januari t/m 31 december. opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november. ssn: verkoop advertenties jan Verschaeren kluppelshuizenweg rl almelo tel: info@kunstzone.nl stichting kunstzone jan Verschaeren kluppelshuizenweg rl almelo tel: info@kunstzone.nl & volg ons! Volg ons op: vormgeving en druk art direction & design jenny kan (art direction & design) // druk Veldhuis Media raalte // FotogRaFie hoi-man hau // Fotografie EUROCULTUUR EUROPA WORDT ZO OPEENS KLEIN, ONZE LEERLINGEN ZIJN ECHT INTERNATIONALE LEERLINGEN! NOVEMBER Maak je opera EigEn BuikdansEn Operaproject op Oostvaarders College Workshop Oriëntaalse dans met De Nederlandse Opera voor VO en MBO 08 Eutropia Europees stageproject 12 BuitEngaats Interview met SICA-medewerkers 14 differences TTO-voorbeeldles over Europese traditionele feesten 19 debat Europese debatprojecten 26 we zijn EuropEanEn Internationale uitwisseling in het kader van het Comenius-project EXcEllEntiE klassieke VErhalEn Stimuleren van excellentie bij Klassieke verhalen in combinatie bollebozen met klassieke muziek en verder Helpdesk arbeidsvoorwaarden voor vls- en vonkc-leden de VONKC- en VLS-helpdesks voor belangenbehartiging en arbeidsvoorwaarden worden bemand door remko littooij. de spreekuren zijn geconcentreerd op een ochtend en een avond. Voor algemene en specifieke vragen kunt u op genoemde tijden bij de helpdesk terecht: hoe zit het met mijn Fpu?, is mijn taakinvulling wel juist? ik heb nog steeds geen benoemingsakte, wat nu? Enzovoort. handiger is om een te sturen met de uitleg van uw probleem. zo kan de helpdesk een duidelijk antwoord formuleren dat u naar wens telefonisch of via terugontvangt. arbeidsvoorwaarden vls/vonkc t.a.v. Remko littooij kluppelshuizenweg Rl almelo (06) Vonkc: arbeidsvoorwaarden@ vonkc.nl Vls: arbeidsvoorwaarden@vlscmhf.nl telefonische BeReikBaaRHeid Helpdesk maandagochtend van 9 tot 10 uur woensdagavond van 17 tot 19 uur als de helpdesk onbemand is of in gesprek, kunt u een bericht achterlaten. dan wordt u zo spoedig mogelijk teruggebeld helpdesk Vls/Vonkc inhoudsopgave redactioneel kunstzone strip de starter Vonck zoekt leden Filosofie in de onderbouw kunstzone cartoon krassen digizone online delen met kunstzone creatief schrijven in het po Blokkeren of inspireren? Film is overal: locaties met impact MBo-artiest heeft meer tijd nodig is Eefje schoolrijp tonnie en kee in keutelree het lied van ik heb een mening! licht in zeeuwse kkw proud to be schakels in een keten alicemoves wie de jeugd heeft... het volk gaat nooit ten onder observerend leren illustreren met de ipad hedendaags historisch Museum Boeksignalementen recensies actief met ckv U bent gewend om in de Kunstzone van eind augustus de CITO-nabeschouwingen van de centrale examens aan te treffen. Die krijgen speciale aandacht in de eind oktober verschijnende Kunstzone kunstzone.nl JULI

3 redactioneel de starter Hoe Nederlands zijn we? Ruud van der Meer hoofdredacteur strip Een pikante vraag, zeker wanneer een populair PVV-gedachtegoed breed rondwaart. Misschien nog wel een groter deel van de bevolking vindt dat Nederland niet meer van de Nederlanders is. We verliezen onze cultuur, ons Nederlander zijn. Er zijn allerlei rekenmodellen die voorspellen dat een volk een bepaalde hoeveelheid nakomelingen moet produceren om de bestaande cultuur te laten voortbestaan. Statistisch wordt dus gewezen op een mogelijk verlies van de Nederlandse cultuur, met Nederlandse normen en waarden zonder dat men zich afvraagt wat dat dan eigenlijk is. Alsof dat iets statisch is, een ding, een momentopname die eeuwigheidswaarde heeft. Waarde collega s, daar ligt een schone taak voor ons. Wij weten dat we zijn wat we zijn doordat we altijd uitgewisseld hebben met andere culturen. De Nederlandse cultuur is geen multi-europese cultuur geworden, maar is dat altijd al geweest. Vooral in de zeventiende eeuw kwamen vluchtelingen in tijd van nood en brachten ons rijkdom in allerlei vormen. Onze rijkdom trok migranten aan die nog meer diversiteit in onze samenleving brachten. Dat heeft overigens ook altijd problemen gegeven, maar ook dat hoort bij ons cultureel erfgoed. Onze cultuur is ontstaan uit onder andere Grieks Theater, Italiaanse architectuur en opera, Turkse tulpen, Russische literatuur, Tsjechisch drama, Frans ballet, Duitse dichtkunst, Scandinavische film en Engelse pop en punk. We vieren dit jaar vierhonderd jaar bilaterale betrekkingen met Turkije en het Nederland-Ruslandjaar. Tsaar Peter zag ons land ooit als groot voorbeeld. Achteraf gezien weet ik niet of dat zo geweldig was, maar toch. Nederland assimileerde alles en werd groter dan wat je gebaseerd op onze landsgrenzen zou mogen verwachten. Oneerbiedig zou je misschien kunnen zeggen dat Nederland geen rashond is, maar een vuilnisbakkenrasje. Oersterk, uniek, betrouwbaar en weinig doorgefokte afwijkingen. Meer dan ooit is duidelijk dat we in geen enkel opzicht onafhankelijk zijn van onze omgeving. Nederlander zijn betekent naar mijn mening dat we naar buiten moeten kijken en deelnemen aan wat daar gebeurt. Doen we dat niet, dan verliezen we juist datgene wat ons Nederlander maakt. Veel scholen en initiatieven kijken op deze manier naar hun opvoedende rol in onze samenleving. Er zijn ruim tweehonderd TTO-scholen. Er is het Europees Platform met hun Comenius, Grundtvig en verwante programma s voor de culturele uitwisseling tussen de Europese landen. Er is Worldschool, EUMIND, Global Exploration, enzovoort. Europa en de wereld liggen open voor onze leerlingen. Het is aan ons om er wereldburgers van te maken vanuit een traditioneel open Nederlandse visie. In dit nummer van Kunstzone proberen we u een blik te geven op wat er aan de gang is en wat er mogelijk is op dit gebied. Dit is ook het nummer waarin we afscheid nemen van onze gewaardeerde muziekredacteur Olga de Kort-Koulikova. Zij heeft op haar geheel eigen wijze en met grote deskundigheid bijna vijf jaar meegewerkt aan de inhoud en ontwikkeling van Kunstzone. Olga is een enthousiaste duizendpoot. Zij combineerde haar drukke werkzaamheden als schrijver, lector, muzikant en zeker nog veel meer met het redacteurschap van Kunstzone. Olga heeft ervoor gekozen haar energie in te zetten voor haar andere passies. Volg haar met open mond via www. olgadekort.com. Olga, heel hartelijk bedankt voor je inzet en je prachtige Russische verhalen. Heel veel succes met je drukke bezigheden. Het ga je goed! Ruud Voor het eerst voor de klas, voor het eerst in de docentenkamer, die eerste indrukken: iedereen heeft het ooit ervaren, maar weet u nog hoe het was? Redactie en samenstelling: Janneke van Wijk Ik heb mijn hele jeugd in een klein plaatsje in de Hoeksche Waard gewoond. Mijn vader werkte in de bouw en nam werktekeningen mee naar huis. Met bewondering bestudeerde ik de grote vellen papier en legde graag mijn eigen tekenvelletjes ernaast. Mijn moeder was thuis en zorgde voor mijn zus en mij. Ze is erg creatief en we knutselden veel. Ook gingen we regelmatig naar musea. Mijn ouders waren geen enorme kunstliefhebbers, maar omdat we altijd op vakantie gingen naar de Veluwe, zijn we vaak in het Kröller- Müller Museum geweest. Vooral de enorme beeldentuin heeft indruk op me gemaakt. In 2006 begon ik met de studie Docent Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Ik was toen vooral geïnteresseerd in het ontwikkelen van verschillende creatieve vaardigheden, maar gedurende mijn studie ontdekte ik mijn liefde voor kunst en cultuur en de wil om deze te delen met anderen. Bij sommige groepen zijn er van tevoren doelen gesteld die we moeten behalen: bijvoorbeeld het bijbrengen van kennis van een aantal kunststromingen. Mijn persoonlijk doel bij elke rondleiding is de leerlingen iets te laten zien dat ze bijblijft. Daarbij hoop ik dat het verhaal dat ik vertel of de vragen die ik stel, bijdragen aan wat ze zien en onthouden. Wanneer leerlingen voor het eerst kennismaken met kunst of met een museum, vind ik dit erg belangrijk. Bij leerlingen die al iets meer hebben gezien of zelf al iets meer weten, hoop ik hen iets meer verdieping te kunnen geven. De leerlingen dagen je steeds uit om meer te weten te komen over bepaalde werken door de vragen die zij stellen. Vaak kijken ze op een hele andere manier naar kunst dan getrainde kijkers. De leerlingen houden mij ook destarter Pauline van Gemert cv pauline Geboortedatum 22 maart 1989 Woonplaats Rotterdam Opleiding Docent BK&V Willem de Kooning Academie Beroep museumgids Werkplek: Museum Boijmans Van Beuningen en TENT Favoriete tv/film Big Fish van Tim Burton Favoriete muziek Feeling Favoriet boek Kafka op het strand van Maruki Murakami Favoriet gerecht lasagne met spinazie en salami Passies/ hobby s Lezen en tekenen Onmisbaar ding: mijn fiets scherp. Wat vind ik hier nou eigenlijk van? En klopt het wel zoals we het nu benaderen? Tijdens de rondleidingen valt op dat niet één groep hetzelfde is. Ondanks het niveau van een groep kun je van te voren nooit zeker weten met welke kennis of wil zij voor je staan. VWO-groepen kunnen misschien theoretisch meer aan, maar zijn vaak terughoudender. VMBO-groepen zijn vaak opener, eerlijker en ervaren directer waardoor het juist meer blijft hangen. Die gesprekken zijn altijd leuk en verhelderend. Ik had een rondleiding waarbij de leerlingen aan het puberen waren. Het lukte me niet om iedereen bij het verhaal te betrekken. Er was vanuit de groep geen wil om mee te doen en ze waren dan ook voornamelijk met elkaar bezig. Op een goed moment kwam ik met de leerlingen in een zaal waar werk hangt van de impressionisten. In het midden van de zaal staat een grote bank waar de leerlingen massaal op af stoven. Ik vertelde hen over Monet en zijn werkwijze. Ik vroeg hen goed te kijken vanaf de bank waar ze zaten en daarna het werk van dichtbij te bekijken. De meest drukke leerling viel stil en bleef maar van veraf naar dichtbij lopen, omdat hij niet geloofde dat je van dichtbij niets kon herkennen in de verf, terwijl het van veraf toch heel precies leek. De meest drukke leerling viel stil en bleef maar van veraf naar dichtbij lopen, omdat hij niet geloofde dat je van dichtbij niets kon herkennen in de verf, terwijl het van veraf toch heel precies leek. Met tegenzin ging hij mee naar de volgende zaal en aan het einde van de rondleiding maakte hij nog een opmerking over het schilderij van Monet. Dat een leerling zo gegrepen kan worden door een doek, vind ik fantastisch om te zien. Helaas zie ik de leerlingen maar eenmalig waardoor ik geen band met ze opbouw of kan werken aan een doorlopende leerlijn. Daarom zou ik in de toekomst graag werk willen waarbij je een vaste klas hebt. v 4 kunstzone.nl juli

4 eurocultuur maak je opera eigen eurocultuur maak je opera eigen Cast van L amour des trois oranges (De Nederlandse Opera). L amour des trois oranges (De Nederlandse Opera). L Amour des trois oranges Maak je opera eigen Zingen over sinaasappels, Prokofjev spelen op basgitaar en achter de naaimachine voor een divajurk. Leerlingen van het Oostvaarders College in Almere maakten tijdens het project Maak je opera eigen onder leiding van De Nederlandse Opera (DNO) in drie maanden een voorstelling gebaseerd op L amour des trois oranges van Prokofjev. In het project Maak je opera eigen zijn er twee belangrijke doelstellingen: maak je eígen opera én maak de kunstvorm eigen. In tien repetities (deels onder schooltijd, deels daarbuiten) maken CKV-leerlingen onder leiding van De Nederlandse Opera (DNO) een voorstelling van ruim een half uur. De leerlingen nemen deel aan de zang- en spelgroep, aan het orkest/de band, of aan de scenografiegroep die de kostuums en decors maakt. Samen maken ze een voorstelling die gebaseerd is op een opera die later in het seizoen door DNO wordt uitgevoerd. De leerlingen verdiepen // vo // AUTEUR: HANNE VAN DE VRIE // zich spelenderwijs in de muziek en het verhaal van de opera, waardoor zij zich verbinden met deze opera. In het project wordt veel aandacht besteed aan de eigen inbreng van leerlingen, het zogenaamde eigenaarschap. Bij leerlingen van de scenografiegroep is dit sterk aanwezig: het kostuum waarin hun medeleerlingen op het toneel staan, hebben ze zelf bedacht, getekend, uit stof geknipt, gespeld en genaaid. Om het eigenaarschap ook bij de zang- en spelgroep te vergroten, wordt gebruikgemaakt van Creative Music Making (CMM), een uit Groot-Brittanië overgewaaide werkwijze om met leerlingen en groupe op een speelse en creatieve manier te componeren. Als de leerlingen na het spelen van hun eigen opera naar Het Muziektheater Amsterdam komen en de originele uitvoering zien, herkennen ze het verhaal en de muziek en horen ze hun eigen zinnen terug uit de mond van professionele solisten. De opera s worden niet letterlijk nagespeeld. In het geval van L amour de trois oranges hebben de regisseurs Renate Hagenouw en Joeri van Heijningen (Theatermakers in opleiding aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten) het verhaal van de opera naar hun eigen hand gezet voor de leerlingen van het Oostvaarders College. In het origineel gaat een prins op zoek naar drie sinaasappels. De drie sinaasappels bleven, maar werden in de tot Sinaasappels omgedoopte bewerking gezocht door opstandige fabrieksarbeiders. Uit deze sinaasappels kwamen geen prinsessen zoals in het sprookje, maar fabrieksopzichters. Hoewel het sprookje grotendeels is losgelaten, werden thema s uit het verhaal gebruikt voor een nieuw libretto. Bij een absurdistische sprookje hoort natuurlijk ook absurdistische muziek. Prokofjev leefde zich uit in dynamiek, ritmiek en grappige effecten. De opera bevat echter weinig muzikale thema s die in je hoofd achterblijven en makkelijk na te fluiten zijn, behalve misschien de beroemde mars (zie com/watch?v=dsybcthszhw). Componist en muzikale duizendpoot Willem van Merwijk (onder andere Nederlands Blazers Ensemble) bewerkte deze mars op verschillende manieren en legde zo de muzikale basis voor Sinaasappels. Zo klonk op Prokofjev gebaseerde muziek op drumstel, twee piano s, gitaar, basgitaar en electrische viool. In vijftien repetities vormde zich een solide band waarin leerlingen muzikanten werden onder muzikale leiding van MaNOj Kamps (dirigent). In het begin letten de leerlingen nog niet op de dirigent, maar vlak voor de voorstelling klonk van verschillende leerlingen op het toneel: Kan MaNOj niet hoger staan? Ik kan hem niet goed zien! Vocal coach Esther Linssen (tevens projectleider, beleidsmedewerker van Het Muziektheater Amsterdam) liet leerlingen uit hun comfortzone stappen en leerde ze uit volle borst te zingen. Het project maakte veel los bij de leerlingen: de een heeft de mogelijkheden van zijn stem ontdekt, kan plotseling volume maken en hoger zingen dan hij dacht. Een ander ontdekte hoe leuk ze drummen vond en ging op les. Weer een ander leerde van Teunis Ruiten (scenografist) hoe je achter de naaimachine je eigen ontwerp kunt omtoveren tot een prachtig kostuum. Jongeren verbinden zich, ieder op zijn eigen manier, met het project. Door te ervaren hoe het is om een opera te maken en uit te voeren, maken ze zich de kunstvorm eigen. Na vijftien repetities is het zover: de eerste voorstelling voor een publiek van medeleerlingen, ouders en docenten op school. De leerlingen van het Oostvaarders College staan vol enthousiasme op het podium! Een aantal dagen later spelen ze in de Doelenzaal in Amsterdam de voorstelling nogmaals voor belangstellenden en twee schoolklassen die een CKV-workshop rond de opera hebben gehad. De leerlingen gaan ervoor en stralen na afloop van trots. In deze euforische stemming bezoeken ze dezelfde avond in Het Muziektheater Amsterdam de opera L amour des trois oranges en kijken hun ogen uit. Wat de leerlingen daar zien en horen, herkennen ze: het is eigen geworden. Het project kan alleen tot een succes worden als het door de desbetreffende school wordt gedragen. De organisatorische taken zoals het regelen van de voorstelling op school, het eten bij verlengde repetities, maar ook de ondersteuning bij repetities en de interne communicatie worden uitgevoerd door een team van (CKV-)docenten. Op het Oostvaarders College in Almere heeft een zeer betrokken en enthousiast team meegewerkt en meegeleefd om samen met het team van De Nederlandse Opera en de leerlingen de voorstelling Sinaasappels tot een onvergetelijke ervaring te maken. Wilt u meer informatie over dit project, neem dan contact op met de afdeling Educatie en Participatie van Het Muziektheater Amsterdam door te mailen naar educatie@het-muziektheater.nl. v 6 kunstzone.nl juli

5 eurocultuur eutropia eurocultuur eutropia 1 2 EUtropia 250 Europese talenten, 9 landen, 1 eindperformance Grensverleggende stageplekken voor creatieve MBO-studenten Improviseren, repeteren en chillen met 250 jonge artiesten uit negen landen. Samen een multidisciplinaire show ontwikkelen die door Europa trekt en die op elke pleisterplaats beter wordt. En tenslotte schitteren in de eindperformance EUtropia in Tivoli in Utrecht. Studenten van de MBO-opleidingen Muzikant/producer en Dans van het Albeda College in Rotterdam maken het allemaal mee tijdens een unieke internationale stage. Dat is mogelijk door de structurele samenwerking tussen de school en talentontwikkelingsorganisatie Roots & Routes. // mbo // auteur: KAREN KLIJNHOUT EN JADE SCHIFF 3 4 Op 14 april jongstleden beleefde het internationale Roots & Routes-project EUtropia haar finale in Utrecht. Tijdens de opening van de viering van Vrede van Utrecht 300 jaar gaven vijftig jonge artiesten uit negen Europese landen een multidisciplinaire performance, geïnspireerd op het verhaal van de Toren van Babel. EUtropia vertelde met dans, (live) muziek, visuals, gesproken woord en theater over de kunst van het samenleven. In een mix van de verschillende disciplines verbeeldden de jongeren de ontmoetingen tussen mensen die elkaar nog niet kennen, vol misverstanden en vooroordelen. De show was daarmee een metafoor voor het creatieve en sociale proces dat de jongeren zelf beleefden tijdens het maakproces. Dat proces startte met jongeren die verschillende talen spreken, met verschillende sociale, culturele en kunstzinnige achtergronden; jongeren die elkaar niet altijd direct begrepen en soms moesten wennen aan elkaars omgangsvormen en gewoontes. In een traject van samen leren en creëren werden onbegrip en verwondering omgezet in inspiratie. Zo ontstond de basis voor een dynamische, vernieuwende voorstelling waarin alle invloeden samensmelten tot één verhaal in een gezamenlijke artistieke taal. En ook achter het podium vormden de jongeren een hechte gemeenschap. Een reizende creatieve community EUtropia was de slotvoorstelling van een Europees uitwisselingsproject voor en door jonge artistieke talenten. Het project trok sinds 2011 door negen Europese landen en werd in elk land verder ontwikkeld. Tijdens een vier maanden durend verblijf in Denemarken in 2011, maakten tien jonge makers uit heel Europa het concept voor de multidisciplinaire theatervoorstelling. In acht residenties (Denemarken, Servië, België, Duitsland, Italië, Hongarije, Frankrijk en Griekenland) werkten jonge artiesten met diverse culturele en artistieke achtergronden vervolgens verder aan de voorstelling. In elk land kregen jongeren workshops en masterclasses en ontwikkelden ze nieuwe input. In april kwamen in Utrecht jongeren uit alle landen voor het laatst bij elkaar voor de finale residency waar alle elementen uit eerdere shows met elkaar verbonden werden. In het creatieve proces werd veel ruimte gelaten voor individuele inbreng. Iedereen droeg vanuit zijn eigen creativiteit, skills en culturele achtergrond bij aan de ontwikkeling van een gemeenschappelijke, expressieve taal. Onder professionele, artistieke begeleiding en met wederzijds respect en begrip wisten de talenten zo een intrigerende en spectaculaire performance neer te zetten. In elke residency werden workshops met specifieke invalshoeken gegeven, die allemaal bijdroegen aan het artistieke proces en het eindproduct. Zo lag in Lille het accent op de kunst van improvisatie. De workshops werden er niet alleen gegeven door professionele dansers en muzikanten, maar ook door een clown. In Antwerpen werd in workshops met Slam Poetry performer Black Ice en actrice Dahlia Presse gefocust op teksten. Zo werden rap en poetry slam tot onderdeel van de theatershow gemaakt. In Florence was extra aandacht voor visuele expressie; van lichtspel tot visuals die werden samengesteld uit beelden van voor het digitale tijdperk; tekeningen, schilderijen, en prints. Roots & Routes Agency EUtropia was een project van de talentontwikkelingsorganisatie Roots & Routes. Roots & Routes scout, coacht en inspireert jongeren die talent hebben op het gebied van muziek, dans of media, en die de ambitie hebben om hier professioneel in te worden. In Nederland wordt samengewerkt met diverse festivals, podia en organisaties uit de educatieve en culturele sector. En na deze enorm vermoeiende maar vooral ook enerverende en inspirerende weken, waren ze klaar voor een grenzeloze toekomst. Sinds 2004 organiseert de stichting ook activiteiten in het buitenland en inmiddels kent Roots & Routes International Association twaalf leden uit elf Europese landen. Gezamenlijk organiseren zij creatieve uitwisselingen tussen Europese jongeren, en ook tussen professionals die met jongeren werken. Bij de professionals ligt de nadruk op methodiekontwikkeling op het gebied van informeel leren, Afb.1: Miguel met andere dansers op het EUtropia-festival te Keulen. Foto: Wessely. - Afb.2: Richy op het Sziget-festival in Hongarije. Foto: Stephane Stuggi Ragnit - Afb, 3: Bron onbekend. Afb.4: Miguel met andere dansers op het EUtropia-festival te Keulen. Foto: Wessely. en het opleiden van peer coaches. Roots & Routes werkt daarbij nauw samen met partners uit de beroepspraktijk (podia, artiesten, choreografen, mediamakers) en ook met het onderwijs. De organisatie vormt zo een brug tussen talenten, onderwijs en beroepspraktijk. In Nederland is Albeda College een belangrijke partner. Jongeren die meedoen aan talentontwikkelingstrajecten van Roots & Routes, stromen regelmatig door naar de opleidingen muzikant/producer en dans van Albeda College. Sinds 2008 werken Roots & Routes en Albeda College ook samen bij het verbinden van de studenten met de arbeidsmarkt. Dat gebeurt via Roots & Routes Agency, een geregistreerd leerbedrijf voor MBO-opleidingen met als hoofdtaak het vinden, structureren en coördineren van stageplekken voor studenten van de MBO-opleidingen Muzikant/Producer en Dans om ze op die manier beter te begeleiden naar de beroepspraktijk. Studenten kunnen op verschillende manieren stage lopen, bijvoorbeeld door het geven van optredens, studiowerkzaamheden, volgen van masterclasses, meewerken aan theaterproducties,, mede organiseren van evenementen en het geven van workshops. En ook het deelnemen aan internationale uitwisselingsprogramma s ligt, met het internationale netwerk van Roots & Routes, binnen handbereik. Meeslepende apotheose in Utrecht Zo kregen dansers Miguel en Evelyn en muzikant Richy de stage van hun leven. Miguel en Evelyn woonden EUtropiaworkshops bij in Griekenland en Frankrijk, en Miguel ook nog in Duitsland en Hongarije. Richy speelde mee in Servië, Duitsland en Hongarije. In de eindperformance in Utrecht ontmoetten zij verschillende medespelers uit die landen weer. Samen met nog meer MBO-studenten en met andere Europese talenten werkten zij van 5 t/m 14 april in Utrecht aan de finale van EUtropia. In negen intensieve dagen waarin ze samen aten, elkaar en de stad leerden kennen, en vooral veel repeteerden, werd het optreden in Tivoli voorbereid. Op 14 april lieten zij uiteindelijk samen zien dat interculturele ontmoeting naast bron van verwarring vooral ook een enorme bron is van creativiteit, energie en vriendschap. Voor de studenten van Albeda College bracht EUtropia een stage-ervaring van onschatbare waarde. Ze maakten het hele proces van het maken van een voorstelling mee; niet alleen de uitvoering, maar ook de vorming. Ze leerden samenwerken met artiesten met enorm veel verschillende achtergronden. Ze werden artistiek geïnspireerd door talenten met een enorme variëteit aan culturele invloeden en skills. En na deze enorm vermoeiende maar vooral ook enerverende en inspirerende weken, waren ze klaar voor een grenzeloze toekomst. v 8 kunstzone.nl juli

6 eurocultuur buikdansen goed voor zelfvertrouwen eurocultuur buikdansen goed voor zelfvertrouwen De Oriëntaalse dans behoort tot de oudste dansen en is minstens 5000 jaar oud. Het zou teruggaan op de dans van priesteressen en later tempeldanseressen, die er in grote verfijning mythologische verhalen mee uitbeeldden. Met dansende bewegingen zou de Indiase vruchtbaarheidsgodin Sarasvati bijvoorbeeld de beweging van planeten en sterren aangeven. Zigeuners zouden de dans vervolgens meegebracht hebben uit India en het Perzische Rijk. Er zijn veel ontwikkelingen geweest, vertelt Euson. Ook deze dans gaat met de tijd mee. Ik gebruik vaak een combinatie van Egyptische, Turkse en Amerikaanse showdansstijl. Daarnaast zijn ook elementen uit ballet en bewegingstheater in mijn dans zichtbaar. Mijn oorsprong ligt in het bewegingstheater. Oriëntaalse dans kent veel aspecten. Buikdansen is er een van, maar ook folklore zoals Egyptische Saidi stokdans of de Turkse zigeunerdans 9/8 zijn daar een onderdeel van. Buikdansen zelf kent ook veel stijlen: Egyptische, Libanese, Turkse en meer. Als gevolg daarvan worden er veel verschillende kostuums gedragen. Zo zijn er kostuumstijlen ontstaan in Europa en de Verenigde Staten. Een duidelijk voorbeeld van de laatste is de Tribal Bellydance, waarvan de beginselen al dertig jaar geleden ontstonden. Er zijn ook vele stijlen van Fusion Bellydance. Dat zijn stijlen waarin elementen uit andere dansen, zoals de Indiase Bollywood-dans, zijn verwerkt. In Israël, in de badplaats Eilat, komen jaarlijks zo n 950 dansers uit 30 landen bijeen voor het grootste buikdansfestival ter wereld. In één les kun je natuurlijk geen goede danser worden, vertelt Euson. Je hebt ongeveer een jaar nodig om alle spieren te ontwikkelen; veel bewegingen worden aangestuurd uit buikspieren, maar beweegplezier kan ik wel meegeven. Sommigen gaan verder na een eerste kennismaking. Zo zit in mijn groep, waarmee ik wel eens optreed, Iris Galesloot en dat is een oudleerling van mij. Heel veel dansdocenten komen uit Nederland en hebben het niet van huis uit meegekregen. Juist omdat het een heel persoonlijke dansvorm is, moet je zoeken naar de bewegingen die je figuur complementeren en je sterke kanten naar voren brengen. De beleving van de dans is belangrijk. Daarom is de dans ook zo geschikt als ontspanning en tegelijkertijd als conditietraining. Mensen met bijvoorbeeld chronische onderrugklachten, stijve schouders of nek hebben veel baat bij de dansoefeningen. De dans kan ook beoefend worden door elke vrouw ongeacht haar lengte, leeftijd of gewicht. Ieder figuur is het ideale figuur voor de Oriëntaalse dans. v nieuwsgierig geworden? VONKC zoekt bestuursleden Ana Euson. Foto s: Madeleine Sars buikdansen VERSTERKT zelfvertrouwen Bij de buikdans, afkomstig uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika, ligt de nadruk op de heupen en het bekkengebied. De naam buikdans, een vertaling van bellydance, is dus eigenlijk niet goed en beter is te spreken van de Oriëntaalse dans, omdat het meer is dan buikdansen alleen. Dankzij een toenemende oriëntalisering in Europa krijgt deze dansvorm steeds meer aanhangers en een vaste plaats bij culturele dagen op scholen en bij culturele instellingen. // vo/mbo // AUTEUR: HENK LANGENHUIJSEN er zijn nog altijd misverstanden, stelt Ana Euson, geboren in Slovenië, voormalig geschiedenisdocent en sinds enkele jaren zelfstandig Maar dansdocent in Eindhoven. Sommigen denken dat het een erotische dans is, maar dat is het oorspronkelijk niet. Sterker nog: de vrouwen dansten alleen voor elkaar. De oefeningen waren vooral bedoeld als een voorbereiding op een voorspoedig herstel na een bevalling. Dankzij die spierbeheersing waren bevallingen niet zo zwaar. In de Arabische wereld dansen vrouwen nog steeds met elkaar als ze bij elkaar zijn voor een feestje. En op school doen ook jongens soms gewoon mee. Waarom niet? Euson: Het is ook zeker niet de bedoeling dat leerlingen met een ontblote buik aan een workshop deelnemen. Het gaat vooral om bewustwording van je houding, recht staan, bekken naar voren, knieën niet overtrekken, kin omhoog. Ik merk dat het goed is voor het zelfvertrouwen van jongeren. Door deze dansvorm leren ze ook hun lichaam kennen en ontwikkelen ze bepaalde spieren in combinatie met sierlijke bewegingen van de armen en handen. Hun lichaam wordt hun wapen om bewegingen uit te voeren. Geen maatje 36? Geen probleem, dan krijg je nog mooiere heupbewegingen. Het is een kunst om elk lichaamsdeel te isoleren en afzonderlijk of in combinatie met elkaar te kunnen bewegen. We zijn trots op de positie die VONKC op dit moment inneemt. Maar het kan altijd beter. Daarin speelt het bestuur van VONKC een belangrijke rol. Daar wordt de actualiteit besproken, plannen bedacht en uitgevoerd, leden ondersteund bij hun vragen, studiedagen georganiseerd, nieuwsbrieven samengesteld, contacten met andere organisaties onderhouden, de VONKC-financiën besproken en bewaakt, PR-beleid ontwikkeld en uitgevoerd. 900 leden die in het beeldend onderwijs werken. 900 leden die zich vertegenwoordigd willen voelen bij belangrijke overlegsituaties over het beeldend- en kunstonderwijs. 900 leden die steun en advies willen bij vragen over arbeidsvoorwaarden. 900 leden die op de hoogte willen blijven van de laatste ontwikkelingen in hun vakgebied. 900 leden die zes keer per jaar het blad Kunstzone krijgen thuisbezorgd. 900 leden die informatie zoeken en vinden op leden die via hun lidmaatschap van FvOv-CMHF vertegenwoordigd zijn in vakbondsoverleg over arbeidsvoorwaarden en lerarenregister. We zijn op zoek naar nieuwe bestuursleden die willen meehelpen om de positie van VONKC verder te versterken. Mensen die een visie hebben op de beeldende vakken. Mensen die het leuk vinden om in teamverband uitdagingen aan te gaan. Het is niet vrijblijvend. We willen graag op je kunnen rekenen. We vergaderen één avond in de zes weken in Amersfoort. Veel communicatie gaat digitaal. Je krijgt reiskostenvergoeding en 300 euro op jaarbasis. Besturen is niet altijd makkelijk. Er moeten keuzes gemaakt worden. Je bent verantwoordelijk voor planning en financiën. Maar je leert er ook veel van. Je ontmoet andere mensen, bezoekt studiedagen, organiseert ledenbijeenkomsten, werkt mee aan de website, vertegenwoordigt VONKC in vergaderingen met andere organisaties. Je hebt invloed op beleid en standpunten van VONKC. Iets voor jou? We horen het graag. Mail naar info@vonkc.nl. Doe iets met je capaciteiten en je enthousiasme voor het vak! 10 kunstzone.nl juli

7 eurocultuur BuitEngaats in nederland eurocultuur BuitEngaats in nederland buitengaats in Nederland ofwel nederlandse kunst In het BUItenLAnd Moeten we niet eens een jaar gaan wijden aan onze relatie met Nederland? dacht Dmitry Medvedev - destijds president van Rusland - hardop in bijzijn van onze voormalige premier Jan Peter Balkenende. Dit onderonsje vond in 2009 plaats tijdens de officiële opening van de Hermitage in Amsterdam, door hem uitgevoerd samen met koningin Beatrix. Het internationaal cultuurbeleid in Rusland is er sinds een aantal jaren sterk op gericht om bilaterale banden te versterken. Uiteindelijk is door president Poetin en koningin Beatrix op 8 april 2013 officieel het startsein gegeven voor een bilateraal jaar tussen Nederland en Rusland. Met als decor de tentoonstelling over tsaar Peter de Grote in de Hermitage aan de Amstel. auteur: thea vuik judith Veraart en laurens runderkamp. Foto: thea Vuik hebben wij een aantal jaren veel in geïnvesteerd. het zelfbewustzijn van de kunstenaar is inmiddels sterk gegroeid. kunst is veel meer internationaal dan vroeger. de internationalisering heeft ook op dat terrein de laatste tien jaar een enorme vlucht genomen. En nederland is maar een klein landje: je moet als kunstenaar wel je markt verruimen! sica verzamelt al sinds de oprichting nederlandse culturele activiteiten die in het buitenland hebben plaatsgevonden. ze bundelen dat in Buitengaats, een database waarin ze al die gegevens uit alle kunstdisciplines verzamelt. Voor de samenstelling van Buitengaats werkt sica samen met een grote groep informanten, waaronder de sectorinstituten, de nederlandse ambassades en consulaten en heel veel culturele organisaties. ieder jaar maakt ze hiervan een algemeen overzicht, de zogeheten Buitengaatsanalyse. dit overzicht bevat onder andere een Landen Top Vijftig en een overzicht van sectoren. het levert al met al een prachtig plaatje op. WeRkteRRein Veraart: wij zelf doen niet echt iets met cultuureducatie. het zit niet in onze opdracht. Er zijn wel projecten die met educatie te maken hebben. dat moedigen we ook erg aan. Er is in dit nederland-ruslandjaar bijvoorbeeld een festival in sint petersburg over kinderen en opvoeding. ook is er een uitwisseling van studenten van de toneelacademie Maastricht met een school in sint petersburg. Maar eerlijkheidshalve valt cultuureducatie een beetje buiten de boot binnen onze organisatie. runderkamp beaamt dit: Maar er gebeurt binnen het kunstvakonderwijs toch wel het nodige op het gebied van culturele uitwisselingen. Bij middelbare scholen misschien ook al wel, maar dat is voor ons helemaal lastig in kaart te brengen. waarom zou een middelbare school de moeite nemen om dat bij sica te melden? sica kreeg de opdracht vanuit de ministeries om het culturele programma in rusland te coördineren en zij hebben die taak zo concreet mogelijk opgepakt. Veraart: onafhankelijk van welke politieke boodschap dan ook. we hebben namelijk niet de opdracht gekregen om dingen aan de kaak te stellen. Maar vaak is een wat stroevere relatie een reden om met een bepaald land te gaan samenwerken. door zo n bilateraal jaar leer je zo n land beter kennen en kun je de tijd nemen om de wat lastige dingen uit te spreken. Vanaf juli begint het nederlandse gedeelte in rusland. tot november gaat het voornamelijk in sint petersburg en Moskou los. het jaar wordt afgesloten door een concert van het concertgebouworkest. daarna lopen er nog een aantal tentoonstellingen door. Misschien wel in de grote broer: de Hermitage aan de neva. v SICA (Stichting Internationale Culturele Activiteiten) is door ons ministerie van Buitenlandse zaken gevraagd om het culturele gedeelte van dit nederlandruslandjaar te coördineren en dan specifiek de nederlandse programmering in rusland. sica heeft als organisatie die internationaal culturele samenwerking stimuleert en realiseert, behoorlijk wat ervaring op dit gebied. Voor het gehele culturele programma is als leidraad een artistiek kader geformuleerd. het kader bestaat uit drie thema s: Vier de verschillen, Staatscultuur versus straatcultuur en Cultures of Energy. de door sica aangestelde artistiek leider sjeng scheijen geeft samen met een programmaraad - bestaande uit een groep experts van verschillende fondsen en sectorinstituten - vorm aan het culturele programma van nederland in rusland. zij bespreken ook alle projecten die binnenkomen. netwerken judith Veraart, werkzaam bij sica en projectleider van het nederland-ruslandjaar vertelt me dat er veel projecten zijn ingediend. ze zijn via allerlei kanalen binnengestroomd: informatie-bijeenkomsten, de website, onze contacten. Maar ook het nederlands letterenfonds, Mondriaan Fonds, EYE Filminstituut, dutch performing arts, het nieuwe instituut, Fonds podiumkunsten en de ambassades hebben voor aanwas gezorgd. Belangrijke spelers zitten bij ons aan tafel en iedereen verspreidt het ook weer. we hebben in de loop van de jaren een fijnmazig netwerk opgebouwd van mensen die werken in de culturele sector. BegeeFt sica ZicH op Zoveel terreinen? onze organisatie is er voor de brede culturele sector. Voor de diverse culturele sectoren bestaan er weer verschillende fondsen en instellingen. je hebt bijvoorbeeld het Bureau promotie podiumkunsten en die zijn er echt voor promotie van (internationale) podiumkunsten. wij fungeren meer als een verbindend raamwerk tussen dit veelvoud aan culturele fondsen. wij stemmen af en zorgen voor samenhang in een internationale culturele samenwerking door met die verschillende fondsen en verschillende organisaties aan tafel te zitten. de financiering op cultureel vlak ligt in nederland heel erg verspreid en door samen goede afspraken te maken - niet alleen voor dit nederlandruslandjaar, maar ook bij andere projecten - probeer je die effectiviteit van het internationale samenwerken te vergroten. wij produceren niet, maar zorgen dat er regie is. we laten de rest aan de projecten zelf over. soms activeren we wel: goh, is dat niet interessant voor jou? en zorgen we dat de juiste mensen bij elkaar komen. Maar we blijven afhankelijk van de kunstenaars die het moeten doen. van Helpdesk tot kennisinstituut ruim 10 jaar geleden was er een groep uit het culturele veld die vond dat het nederlandse systeem niet zo geschikt was om effectief te zijn in het buitenland. het culturele landschap was toen (en is nog steeds) nogal verbrokkeld in allerlei disciplines. aan het woord is laurens runderkamp, werkzaam bij sica en projectleider van Nederland-Turkije 400 jaar in 2012, die inmiddels bij het gesprek is aangeschoven. internationaal cultuurbeleid is een gedeeld beleid van het ministerie van ocw en het ministerie van Buitenlandse zaken. En zelfs het Ministerie van Economische zaken. aanvankelijk waren we een vereniging van een aantal grote culturele instellingen. de ministeries hebben dat vervolgens blijvend ondersteund, omdat ze gemerkt hebben dat ze daar hun voordeel mee kunnen doen. En nu zijn wij uitgegroeid tot een belangrijke schakel tussen die rijksoverheden. Veraart vult aan: wij waren destijds een soort helpdesk voor Europa. wat zijn de praktische dingen waar een kunstenaar in het buitenland tegenaan kan lopen? daar Filosofie in de onderbouw uit een enquête die in 2009 in het kader van het vakdossier filosofie is gehouden onder filosofiedocenten, werd zichtbaar dat er behoefte is aan meer richtlijnen, duidelijkheid en structuur voor het geven van het vak filosofie in de onderbouw. de uitkomsten van de enquête waren de aanleiding voor de Universiteit van Amsterdam, het 4e Gymnasium Amsterdam, de Vereniging van filosofiedocenten en de SLO om een voorbeeldleerplan voor filosofie in de onderbouw te ontwikkelen. dit voorbeeldleerplan is te gebruiken bij het formuleren van een leerplan voor de eigen school. als voorbeeld biedt het docenten richting en structuur bij het maken van hun eigen leerplankundige keuzes voor het formuleren van een visie op filosofie in de onderbouw, het bepalen en formuleren van leerdoelen en leerinhouden en het uitvoeren van leeractiviteiten. Via kunnen docenten direct de pdf Voorbeeldleerplan filosofie in de onderbouw van de slo-site downloaden. 12 kunstzone.nl JULI

8 eurocultuur celebrating differences eurocultuur celebrating differences celebrating differences Bron: Stock.XCHNG ( celebrating differences Ever wondered what it s like to celebrate an important festival in another country? This is your chance to find out. This project involves the whole world, so it also includes Europe. In this project you will be asked to research festivals and celebrations all over the world and find out what s so unique and special about them. Your challenge is not only to find it out, but also to convey this to us, your public. TTO en Worldschool Veel scholen in Nederland richten zich met hun TTO op Europa en daarbuiten. Dit is een voorbeeld van een lessenserie die leerlingen de mogelijkheid biedt verder te kijken en eventueel zelfs uit te wisselen. Deze opdracht loopt in het kader van het Worldschool Yes!-project: www. worldschool.nl > Projects > Yes! > Website > Over YES! > Klik hier voor de brochure // vo // AUTHOR: RUUD VAN DER MEER Your task will consist of doing research in a group, presenting your findings, experimenting with material and techniques to communicate effectively the essence, soul of this festival to your audience, reporting your findings in an evaluation. Please read the timetable and follow the steps carefully. Make use of the advice of your classmates and teacher. You have a free choice in terms of the techniques you can use, however colour must be involved. If you decide to continue this project as a group, you should have a compelling argument for this in order to convince your teacher, not simply because it s fun to do. Stick to the planning! v Aim To get as close as possible to the feel, the soul, the essence of other cultures and to communicate this experience to a public using art as a vehicle. Results Process: Brainstorm, sketches, gathered information material. A student presentation. A logged, individual or group process aimed at creating an effectively communicated product to convey the soul of your chosen festival. A product which conveys the soul of the chosen festival, exhibition and evaluation. Research should be done on two levels: Content: An actual survey of foreign, cultural festivals. Which differences or similarities with Dutch events can be observed? Form: Which is the best way to show the essence of these celebrations in 2D, 3D or 4D (AV)? Starting point Students are aware of other cultures, are capable/proficient in using elements and principals of art at a level appropriate to their age group and are open to coaching. There might be constraints due to local circumstances. Age level and competences Students TTO 3-VWO are used to work in a divergent process setting. Brainstorming - researching- collecting (visual) information - processing and experimenting with this information - finding their own optimal solution to the question asked in the theme. Students are competent/proficient in visual arts or are capable of acquiring these competences at short notice. MATERIAL AND TECHNIQUEs Open. Process/time-frame Lesson 1-4 Lesson 1: Introduction of the theme. First brainstorming session in groups to disseminate the scope of the theme question. Make groups (two to four persons) - decide on continent and/or country - find at least three festivals which might be of interest. Lesson 2: Find information in text, pictures and video on all three of these festivals. Lesson 3-4: Make a presentation and make clear which of the three is your choice. Present this to the group. Address which of these festivals can be observed in the Netherlands. Suggestions: Various other subjects could step in to support. Use one hour to find solid information, YouTube-clips, pictures, etcetera. Use one hour to make a presentation. Use fellow students from other cultural backgrounds. Consult possible exchange partners to obtain information (Skype). Lesson 5-8 Lesson 5: Generating ideas. Work in groups. Start a brainstorm. Focus on what makes this festival or celebration so special. What is celebrated, how? Special attributes, costumes, colours, etcetera? Use not only words but also quick, small sketches. Lesson 6: Making choices and writing down. Do you wish to continue by yourself or as a group? Find good arguments. Decide on the kind of product you are going to make. Write a short description: Which festival is going to be my subject? What do you think is the key feeling these people have celebrating this feast? Pick the one you feel closest to. Which part of this festival shows the essence of it (pick a peak moment)? What is to be seen in your project (location, time of day, number of persons/animals, background, point of view, light situation and )? Ask yourself: What is the best way of showing the essence of the moment? Leave out the unnecessary. Start making at least four sketches. Keep an eye on your notes. Considering all, choose the best. Think of a material and technique. Ask your classmates or teacher for advice. Don t you know how to draw things? Use collected picture material, trace, paste, use a data-projector and more. Be inventive. Lesson 7-8: Getting dirty. Testing material and technique. Enlarge your sketch to a good size, fitting it to your intended material and technique. Trace it so you have two copies. Experiment with your choice of material on one copy, keep the other safe. Determine your material and technique of choice. Sometimes this testing will give you special effects for free. Keep an eye out for these and use them. Period 9-12 Finish your project. While working, have a change of heart, want to change approach or? Please go for it, but always seek advice. Keep an eye on your time planning. (Is your change feasible?) Evaluation Address the following questions: What was your experience of this project, interesting, boring, challenging or? Elaborate! What have you learned about How different is the other culture? What effect does this cultural event have on Dutch society? Does your project reflect the soul of this festival? How should your project be exhibited? What went well and what should have gone better? Presentation consideration How should your project be presented? Any special effects? 14 kunstzone.nl juli

9 eurocultuur waarvan leeft de mens? eurocultuur waarvan leeft de mens? Russische sfeer, de toendra, een graanveld, dat vind ik een geweldig beeld. Maar ook een slee op weg naar St. Petersburg vind ik geweldig. Het relativerende Russische is ook prettig, alles gaat voorbij. Van alle Russische schrijvers is Toergenjev toch wel Steehouwers favoriet, en dan het boek Rook vanwege het schaven aan de vorm: Toergenjev publiceerde al twintig jaar voor Tolstoi kwam. Het is strak geschreven, eigenlijk proza, maar met de kwaliteit van een strak gedicht. Op het eind houdt alles op, alles wordt licht en stof, zonder dat je er verdrietig van wordt. Klein doen wat Tolstoj in het groot deed waarvan leeft de mens? Het had een lief klein boekje mogen worden, dat je voor een prikkie koopt in een kiosk op het station, cadeau doet en dan wordt stukgelezen, de bladzijden na verloop van tijd rafelig, zegt maker Jeroen Steehouwer over zijn werk Waarvan leeft de mens?, een stripboek gebaseerd op sprookjes van Tolstoi. // AUTEUR: TAMARA KHO Met de klok mee: Afbeelding van pagina 9 uit Waarvan leeft de mens? Pagina 14 uit Waarvan leeft de mens? Afbeeldingen van pagina 40 uit Waarvan leeft de mens? Omslag van Waarvan leeft de mens? Jeroen Steehouwer. Foto: Robin Schouten Het plan was dat er een hele reeks zou komen. Het is gebleven bij dit ene boekje. Waarom Tolstoi? En waarom zoiets groots als Russische literatuur in stripvorm gieten? Inmiddels is het genre literaire strip wel bekend en zijn De Avonden, Kort Amerikaans en Kaas in stripvorm te vinden. Ook bestaan er strips over grote culturele figuren zoals Rembrandt en Vincent van Gogh. Dat strip als medium haar weg heeft gevonden voor het overbrengen van kennis, kunnen we zien bij Het leven van Anne Frank en de Terugkeer, waarbij strip ingezet wordt om verschillende invalshoeken in de geschiedenis te belichten. Op het moment dat Waarvan leeft de mens? uitkwam, was strip als medium niet zo vanzelfsprekend, de stripwereld stortte zo n beetje in elkaar: het laatste wekelijkse strip-tijdschrift in Nederland was net van de markt verdwenen. Strip leek zijn beste tijd gehad te hebben. Als achttienjarige heeft Steehouwer geprobeerd Tolstoi te lezen, maar kwam er toen niet echt doorheen: De zwaarte zit in de bedoeling, in het gewicht ervan. Die mensen waren best serieus over het leven! Tachtig procent leefde onder de armoede-grens. Daarna kwamen de twee grote wereldoorlogen. Dertig jaar daarvoor had Tolstoi aangekondigd Tolstoi dat er iets verschrikkelijks ging gebeuren. Het was krankzinnig onrechtvaardig, dus die intelligentsia die had het nakijken, die ging op zoek naar antwoorden, ook voor de lezer. Tegenwoordig weten we dat er niet echt grote problemen zijn, dus alles wordt gerelativeerd. In die tijd ging het echt heel slecht en de oplossing kon niet enkel van economische aard zijn. Zaken zoals het geweten en het hart volgen, grote mensenliefde, dat vinden we tegenwoordig heel zwaar. Voor Jeroen Steehouwer markeert de tijd waarin hij zijn stripboek Waarvan leeft de mens? maakte als een periode waarin hijzelf behoefte had aan antwoorden en op zoek was naar een soort filosofie waar het leven over ging, op zoek naar een gemeenschapszin met mensen die je zelf uitkiest. Alleen kwam hij erachter dat niet iedereen dezelfde ideeën deelt, dat niet zozeer belangrijk is wat anderen denken, maar wat hijzelf belangrijk vindt. Tolstoi maakt dat gegeven heel groot. Je wordt heel gelukkig wanneer je jezelf vindt en dat uitdraagt....ik kan echt ademen als ik Tolstoi lees, dan kom ik helemaal tot mezelf. Wat vond je bij Tolstoi en in de Russische literatuur? Er valt moeilijk iets te zeggen over de Russische literatuur zonder te vervallen in clichés, maar er is iets heel typerend in de Russische literatuur. Het zal iets met de grootsheid te maken hebben, het besef onderdeel te maken van een heel groot gebied, die wijsheid leeft in hen. Ik denk dat dat een verantwoordelijkheidsgevoel geeft, om die ruimte mee te nemen; het is fijn, ik kan echt ademen als ik Tolstoi lees, dan kom ik helemaal tot mezelf. Steehouwer leest sinds vijf jaar geen Russische literatuur meer, omdat hij alles - om preciezer te zijn - alles van de negentiende eeuwse Russische literatuur heeft gelezen: Het gegeven dat God bestaat, daar werd toen niet moeilijk over gedaan. Elk personage gelooft in God, of wordt er door aangesproken. Dat vind ik heel prettig, moderne literatuur vind ik benauwend. De Russische volksaard, de mensen hebben een gelovige aard, maar op een andere manier dan bij ons, een heel ruime vorm, ruimhartig, warm maar wel een beetje zwaar, dingen gebeuren nooit zomaar... Maar ik hou ook gewoon heel erg van de Over dat schaven in de vorm geeft hij aan: Wanneer je schrijft, kom je in een flow en laat je het gebeuren. Ik vind het belangrijk om daarna toch weer een nieuwe fase in te gaan, om te zorgen dat tekst en vorm toch weer helemaal klikken met wat je in eerste instantie wilde vertellen. Dat inhoud en vorm dicht op elkaar komen en dat alles bijdraagt aan die eerste intentie. Ik was toen zelf heel streng op de vorm. Steehouwer was in zijn werk op zoek naar de aard van zijn tekeningen. De tekeningen mochten niet glad zijn. Het moest echt zijn, waarachtig waar zijn. De lijn die je ziet, de waarde ervan ontstaat door de intentie van de maker. Om die reden is Steehouwer gaan kijken naar de begintijd van de stripgeschiedenis, eind negentiende en begin twintigste eeuw, naar Herriman. Steehouwer vond dat die strips dezelfde vibe hadden als de bedoeling in de verhalen van Tolstoi: te leren waar het leven over gaat. Strip had in die tijd ook die educatieve functie, maar daarnaast entertainde het ook! Strips uit die tijd waren wonderlijk. Tolstoi zelf heeft groot deel van zijn leven gewijd aan educatie. Hij is naar Duitsland afgereisd om onderzoek te doen naar het meest moderne onderwijs. Hij is lang met onderwijs bezig geweest en geloofde dat de mens door educatie zichzelf kon bevrijden. Dus eerst is het zaak om de mens zelfverzorgend te maken, je moet ze leren lezen. Tolstoi kwam toen volksverhalen tegen, typische Russische streekverhalen. De verhalen zijn op zich heel bekend. Er zijn verschillende versies van. Tolstoi heeft ze opgeschreven, maar de andere versies en zijn verhalen lijken heel erg op elkaar. Tolstoi vond die verhalen zo goed, omdat ze de taal en symbolen van de mensen spraken. Sprookjes hebben dat doel om informatie, waarde achter de dingen te laten zien, waarde van het leven te laten zien. Toen Steehouwer opnieuw Tolstoi aan het lezen was, stuitte hij op diens volksverhalen, boeken uit de jaren zeventig met alleen maar sprookjes. Hij zag het en dacht direct: Dit is zo geschikt voor strip! Veel eenvoudiger en veel helderder zat die 16 kunstzone.nl juli

10 eurocultuur waarvan leeft de MEns? levensfilosofie erin. toen werd het simpel. tolstoi wordt gezien als moeilijk. het zit in de hoek van diep en belangrijk. daardoor is veel niet bekend en komt het niet tot de mensen. tegelijkertijd zag ik er ook gewoon een donald duck-verhaal in! Is het project geslaagd? Waarvan leeft de mens? kent drie vertellingen. zo n eerste verhaaltje, dat gaat over hoe het kwaad in de wereld komt. het is zo simpel dat je er eigenlijk hard om moet lachen! je kunt toneelstukken maken, stichtelijke verhaaltjes. ik vond dat strip in essentie daarin het best in is, dat de klassieke stripvorm het best communiceert. de samenkomst van tekst en beeld vond steehouwer de perfecte symbiose voor het hart: alleen tekst dient de mentale kant, alleen beeld heeft een handeling nodig, of een vertelling om binnen te komen. de vertelling is een smeermiddel om naar beeld te kijken. ik denk dat er maar weinig mensen zijn die een uur naar een tekening kijken. Mijn idee was dat strip een soort supermedium is. strip was het waarachtige medium, het enige eigenlijk. het heeft lang geduurd eer ik door had dat de meeste mensen strip zien om te lachen. hij zou niet snel nogmaals verhalen van tolstoi gaan verstrippen. waarom andermans verhalen vertellen dan liever zijn eigen verhaal. hij heeft lang rond gelopen met het idee Geluk is (g)een vrouw! Maar dan lees je het en kom je erachter dat het ironisch bedoeld is. wel een interessant boek, want anders dan doorgaans in een hoofdthema is, dat iemand het geluk vindt en dat het niet ophoudt! dat is eigenlijk dezelfde doelstelling als tolstoi in de laatste veertig jaar heeft gedaan, maar dan in het klein wat hij in het groot heeft geprobeerd: een allesomvattend idee over hoe de mens geluk kan ontwikkelen... over taal, tekst en Beeld in onder- WiJs op de vraag hoe zijn werk te gebruiken in het onderwijs, komt de wedervraag zijn strip of strip in algemene zin? over zijn strip zegt hij dat het boek gewoon in de boekenkast ligt tussen andere leesboeken. het oogt als een strip, je denkt een stripje te lezen, maar of ondertussen lees je tolstoi. onderwijs is verder zo tekstgericht. taal en tekstbegrip schijnen enerzijds dramatisch te zijn, en daarop ligt de huidige focus in het onderwijs. tegelijkertijd leven we in een beeldcultuur. Maar hoe lees je beeld? daarover stellen we ons geen vragen. dat een beeld ook een maker heeft, en dat de maker gedachten heeft, dat lijkt steehouwer ook heel belangrijk. Beeld is sterker, niemand is gewapend, in de zin van reflectief kijken naar beeld. als steehouwer iets zou doen met strip in het onderwijs, dan zou het toch klassiek worden, kinderen leren hoe je een verhaal kunt maken. gewoon kader, tekstballon, poppetje en anekdote laten vertellen. concrete tips en trucs? hou het simpel, leuk. Begin gewoon, ontwerp je eigen strippoppetje of begin met een harkpoppetje. laat leerlingen bijvoorbeeld hun dag vertellen. hou het speels. speels en onderwijs? hou het leuk!!! Jeroen Steehouwer is stripmaker en als illustrator gespecialiseerd in educatie. Hij werkt samen met Frans Leenheer bij StunieuWsgieRig geworden? debat overbrugt EUropEsE GrEnZEn Een tijdje terug in de Rode Hoed in Amsterdam, bij een debat voor en door jongeren uit diverse Europese landen, viel mij op hoe ontspannen de sfeer was en hoe tegelijkertijd de aanwezigen zeer welbespraakt en doordacht hun visie gaven over het democratische gehalte van Europa en de vraag hoe jongeren meer betrokken kunnen worden bij de politieke besluitvorming. Een beetje elitair misschien, maar toch. // vo/ mbo // auteur: Henk langenhuijsen eurocultuur debat overbrugt EuropEzE grenzen jongeren van kras kiel antwerpen debatteren mee in debat in de Buurt in antwerpen. 18 kunstzone.nl JULI

11 eurocultuur debat overbrugt europeze grenzen krassen Kra ssen To be a teacher is my greatest work of art. naar citaat van Joseph Beuys Afb. 1: Finale IDEA-project, Debate@Europe in de Rode Hoed te Amsterdam. - Afb. 2: Debate@Europe-debat over minderheden in Europa. Afb. 3: IDEA stimuleert jongeren om hun mening te geven en actief te participeren. Foto s: Ton Sonneveldt Het was zaterdagmiddag en de verleidingen van de stad lagen om de hoek. De bijeenkomst werd georganiseerd door de Nederlandse tak van IDEA (International Debate Education Association) en was onderdeel van Debate@Europe, een educatief debatproject voor jongeren uit Europa. Het is een van de genomineerde projecten voor de Europese Karel de Grote-prijs voor jongeren, die als doel heeft de ontwikkeling van Europees bewustzijn bij jonge mensen aan te moedigen en hun deelname aan Europese integratieprojecten te bevorderen. Deze prijs wordt elk jaar in mei uitgereikt door het Europees Parlement en de Stichting Internationale Karel de Grote-prijs Aken. Het beste project wordt beloond met een prijs van 5000 euro. Daarnaast is er een tweede en derde prijs. Het debat is populair, zo blijkt bij nadere bestudering van andere projecten, waarbij vooral ook in het oog springt dat er zoveel is. Kennelijk vinden velen het belangrijk dat jongeren met Europa bezig zijn en het grenzenloze samenzijn niet als een last maar als een lust ervaren. Europa wankelt, maar de jeugd biedt hoop. Allerlei initiatieven worden links en rechts financieel ondersteund. Het is lastig om een goed overzicht te krijgen en de waarde van alle projecten goed in te schatten. Soms gaat een debat samen met andere activiteiten die jongeren moeten aanspreken, zoals sport en film. Ook sociaal-maatschappelijke vraagstukken krijgen nu en dan een plaats, zoals bij Wij(k) in Verandering. Opvallend weinig podiumkunsten krijgen een rol, terwijl dans, theater en muziek toch bij uitstek goede mogelijkheden zijn om elkaar te vinden en culturele verschillen zichtbaar en bespreekbaar te maken. Van de twaalf ingezonden Nederlandse projecten verkreeg het project On the EU Road eveneens een nominatie. Dit filmproject wil uitvinden of de Europese burger bestaat en hoe de voor- en tegenstanders over Europa denken. Door van Nederland naar Bulgarije te reizen, en onderweg Europeanen te interviewen, hopen de documentairemakers de kijkers een inzicht te geven in wat Europa in de verschillende landen betekent. Het project is een initiatief van Asen Panov en Kristin Zlatanova van de Roosevelt Academy, een internationale university college van de Universiteit Utrecht in Middelburg. De programma s leerden jongeren een nieuwe manier van politieke interactie, waarbij verschillende meningen naast elkaar konden bestaan... Debate@Europe is door Roemenië genomineerd, maar waarom juist door dit land is mij niet duidelijk. Het is een educatief project voor jongeren, dat vorig jaar is begonnen en onlangs is afgerond en stelde jongeren uit zes Europese landen - Macedonië, Estland, Slowakije, Roemenië, Nederland en het Verenigd Koninkrijk - in staat met elkaar te debatteren, zowel online als offline. Dat leverde soms technische obstakels op, maar ook ruim 100 winnaars die werden uitgenodigd om deel te nemen aan de finale EUconferentie in Amsterdam om met elkaar te praten over Europese vraagstukken als opkomend populisme, democratie en mensenrechten van minderheden. Het komt voort uit IDEA, een internationale organisatie die in 1999 is ontstaan uit de vele debatprogramma s en -toernooien die het Open Society Institute (OSI) in voormalige communistische landen in Europa heeft opgezet in de jaren negentig. De programma s leerden jongeren een nieuwe manier van politieke interactie, waarbij verschillende meningen naast elkaar konden bestaan en met respect konden worden uitgewisseld. Vijftien landen, ook niet- Europese landen, zijn daarbij aangesloten. IDEA NL, gevestigd in Amsterdam in het gebouw van de Rode Hoed, bestaat sinds 2006 en organiseert activiteiten, zoals debattrainingen en debatbijeenkomsten en participeert in internationale programma s voor jongeren. De activiteiten zijn in drie groepen te verdelen: debat in de buurt, debat op scholen en debat op de universiteit. Naast het organiseren van trainingen en evenementen voor jongeren, ondersteunt IDEA docenten en jongerenwerkers die debattrainingen geven. Op de website vind je meer informatie onder het kopje debatteren en vind je voorbeelden van Engelstalige debatten in de Debatabase. Het grootste en oudste evenement voor scholieren is het internationale Youth Forum. Dit vindt iedere zomer plaats in een ander land en brengt scholieren uit veertig tot vijftig landen samen. Soms wordt samengewerkt met andere instanties, zoals bij de internationale debattenserie Debate changing Europe, waarbij ook Youth in Action in beeld komt. Onlangs in Leiden deden maar liefst 53 teams mee, onder andere uit Zweden, Frankrijk, Servië en Oostenrijk. De winnaars, Caspar Jacobs van het Barlaeus Gymnasium uit Amsterdam, en Micha Beekman van de Amsterdamse Studenten Debat Vereniging Bonaparte krijgen de mogelijkheid om mee te doen aan een Europees eindevenement in juni, waarin zij meer zullen leren over hoe Europese beleidsvorming tot stand komt en hoe zij die kunnen beïnvloeden. Youth in Action geeft subsidie en ondersteuning aan diverse Europese projecten voor jongeren en wordt uitgevoerd door de afdeling Internationaal van het Nederlands Jeugdinstituut. De organisatie is ook verbonden met Salto-youth. Voor niet ingewijden is het een beetje schimmig netwerk, wat leidt tot de vraag of het geld niet beter direct naar de scholen kan gaan, maar vooralsnog is er het voordeel van de twijfel, omdat het grote netwerk in diverse landen interessante uitwisselingen teweegbrengt. Een ander samenwerkingsproject tussen IDEA NL en Youth in Action is Wij(k) in verandering, waarbij jongeren uit vier verschillende wijken een concrete, zelfgekozen verandering in hun eigen wijk proberen te bewerkstelligen. Hierin participeren jongeren uit Amsterdam, Antwerpen en Brussel. Ze wisselen ervaringen uit en proberen op te komen voor de door hen gewenste veranderingen. Uitwisseling en debat zijn ook hierbij de sleutelwoorden. De jongeren uit Antwerpen willen zich inzetten om betere samenwerking te krijgen met de politie in de wijk. Ze willen ambassadeurs worden voor vrede in de wijk. De jongeren uit de Diamantbuurt in Amsterdam willen een sportveldje voor de deur van het buurthuis organiseren om een veiliger speelplek te maken en de jongeren uit Brussel willen discriminatie in het onderwijs tegengaan. Ook hier verliep niet alles vlekkeloos, maar met 60 jongeren uit zogenaamde aandachtswijken valt dat ook niet mee. Het delen van ervaringen, bewustwording van het feit dat je zelf onderdeel van een cultuur bent en dat je verandering tot stand kunt brengen door samen iets aan te pakken, is wel een mooi streven dat zeker iets oplevert. Misschien geen concreet speelveld, maar wel een groter speelveld in abstracte zin.v nieuwsgierig geworden? In Dubai realiseerde ik me voor het eerst dat Europa er niet meer toe doet. Ik dronk koffie bij Starbucks en keek toe hoe een Pakistani met een Swiffer de glimmende marmeren vloer nog blinkender maakte. Wat een wonderlijke mix van culturen en ideologieën. Het kapitalisme is in zijn volle glorie aanwezig, schaamtelozer en bombastischer dan in Europa. Het woestijnstaatje Dubai ligt tussen Iran en Saoedi-Arabië. Rijk geworden door de olie, maar er allang niet meer van afhankelijk. De Islam is er de staatsgodsdienst. Overal hangen instructies dat er niet gezoend mag worden en bedekte kleding is bij wet vastgelegd. De bevolking is relatief klein ten opzichte van de gastarbeiders en de expats, maar krijgt voorrang in de zeer goed verdienende publieke sector. De gastarbeiders zijn voornamelijk Indiërs, Pakistani, Filipijnen en Afrikanen. En de rijke Russen en Chinezen? Die komen hier graag hun geld uitgeven. Europeanen zijn beperkt tot een paar expats, overduidelijk in de minderheid. Niet alleen als inwoner, maar vooral als cultuur en ideologie. Kunst speelt hier alleen een rol als statussymbool. Verder is er veel opzichtig, overigens wel perfect uitgevoerd, decoratief design. Is dit de toekomst? Is Europa globaal uitgespeeld? Is Europa een groot bureaucratisch museum geworden? Volgens journalisten Sander Pleij en Leo Prick is Bildung de oplossing. Onder Bildung wordt verstaan: ontwikkelen van karakter, een kritische geest, zelfredzaamheid en relativeringsvermogen. Tegen horden Chinese, Koreaanse en Indiase nerds die er al zijn en - meer nog - er aan staan te komen, kunnen wij nooit op. en Zonder Bildung geen Europa. Daarom moeten we aan die Bildung gaan werken, dan volgt de economie. De Teldersstichting, het wetenschappelijk onderzoeksbureau van de VVD, pleitte voor profilering van Europa door de herinvoering van eigentijdse Bildung, uitgebreid met vaardigheden die aansluiten bij de 21e eeuw zoals onder andere creativiteit. Zij schetste een wereld van morgen die vraagt om burgers die beschikken over creatieve en kritische denkvaardigheden alsmede sociale en culturele vaardigheden. Europa kan meespelen in de internationale economie als we cultuureducatie een centrale plek geven. Een uitdagende gedachte: dit stoffige museum, vol kunst en cultuur, zal de redding van de economie zijn. Tenminste, als het Europese onderwijs zich er in volle glorie mee gaat profileren: schaamteloos en bombastisch. Mirjam Mirjam van Tilburg is hogeschooldocent en coördinator bij Willem de Kooning Academie / Opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving. 20 kunstzone.nl juli

12 eurocultuur excellentie door profilering digizone excellentie door profilering in het VO De vorige minister van OCW Marja van Bijsterveldt heeft in Nederland de discussie over excellentie in het onderwijs opnieuw aangezwengeld. Hiertoe heeft ze binnen het School aan Zet-programma onder andere ruimte gemaakt voor excellentie van leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs. Deze hernieuwde aandacht voor excellentie sluit goed aan bij de activiteiten van landelijke organisaties die zich richten op talentontwikkeling van leerlingen op uiteenlopende terreinen zoals cultuur, tweetalig onderwijs, wetenschapsoriëntatie, hoogbegaafdheid, technologie, bèta-vakken en topsport. // vo // AUTEUR: FLOOR NUSINK Meervoudige talentontwikkeling Uit een interne verkenning van het Europees Platform - internationaliseren in onderwijs over excellentie van september 2011, blijkt dat er drie elementen zijn die samen excellentie of hoogbegaafdheid bepalen: hoge intellectuele vermogens; creatief denkvermogen; doorzettingsvermogen of taakgerichtheid. Deze drie bouwstenen kunnen op heel uiteenlopende terreinen tot uitdrukking komen: muzikaal; lichamelijk-kinetisch (sport, dans); verbaal; logisch-wiskundig; ruimtelijk; sociaal; persoonlijk; existentieel/spiritueel. Deze terreinen kunnen worden samengevoegd tot vier begaafdheidsgebieden: sociale competenties; psychomotorische vaardigheden; muzikaal-artistieke vaardigheden; creativiteit. Echte hoogbegaafdheid doet zich voor bij leerlingen die op tenminste drie van deze vier gebieden excellent presteren. Wat excellente leerlingen onderscheidt van anderen, is dat zij een bewuste betekenisgerichte leerstrategie hanteren die hen in staat stelt uit te stijgen boven het gemiddelde niveau. Daarnaast blijkt uit PISA-onderzoek dat leerlingen met een goed ontwikkelde leesvaardigheid en belezenheid aanmerkelijk betere leerstrategieën hanteren en beter presteren. Samenvattend: excellentie is geen vaststaande algemene eigenschap, maar een complex geheel van verschillende persoonlijke kwaliteiten, dat mede beïnvloed wordt door andere (persoonlijke en externe) factoren. Bovendien komt het vaak op een of meerdere gebieden tot uitdrukking in de vorm van intellectuele, sportieve, sociale, creatieve of technische prestaties. Ruimte voor excellentie: profilering Steeds meer scholen nemen de ruimte om onderwijs te bieden dat beter aansluit bij jongeren met bijzondere talenten. Een manier om dat in de praktijk te brengen is door te profileren op een bepaald begaafdheidsterrein zoals vreemde talen, cultuur, bèta/techniek of sport. Hierdoor stellen ze leerlingen die op dit terrein meer in huis hebben in staat om zich daarin verder te ontwikkelen. Leerlingen met vergelijkbare interesse of begaafdheid treffen elkaar op profielscholen en kunnen elkaar uitdagen en stimuleren, waardoor hun talentontwikkeling wordt bevorderd. Docenten die op dergelijke profielscholen werken kunnen zich extra toeleggen op hun vakgebied, meer uit leerlingen halen, en leerlingen aanspreken op hun motivatie voor deze school. De meeste (groepen van) profielscholen hanteren een duidelijke standaard voor de toekenning van het profiel en maken gebruik van specifieke lerarentrainingen, audits en kwaliteitszorginstrumenten om de kwaliteit te bewaken. De profielorganisaties zijn van mening dat excellentie niet alleen iets is voor hoogbegaafde en VWO-leerlingen: leerlingen op alle niveaus moeten worden uitgedaagd tot uitblinken en de kans krijgen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen. Scholen kunnen de voorwaarden voor talentontwikkeling scheppen door hun leerlingen een rijke leeromgeving te bieden, met een gedegen kennisinfrastructuur, gedragen door uitstekende docenten. In deze context vinden het Europees Platform - internationaliseren in onderwijs en de Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) het van belang dat er synergie ontstaat tussen de profielorganisaties. Immers, meerdere profielen bieden op één school samen een zeer rijke leeromgeving, waarbij de leerling vanuit heel verschillende perspectieven een divers aanbod wordt gedaan op het gebied van bijvoorbeeld sport, cultuur, techniek, meertaligheid, enzovoort. Profielenberaad Om deze synergie te bereiken hebben het Europees Platform - internationaliseren in onderwijs en de Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) in 2011 het initiatief genomen om overleg te faciliteren tussen de verschillende profielorganisaties in het voortgezet onderwijs, het zogenaamde Profielenberaad. Daarvan maken deel uit: Begaafdheidsprofielscholen; Europees Platform - internationaliseren in onderwijs; LEOH; Platform Bèta Techniek; Stichting LOOT; Sportscholen/ NOC*NSF; Technasium; VCPS; WON Akademie. Het Profielenberaad heeft als doel onderling kennis en ervaring uit te wisselen en te laten zien hoe talentbevordering in het voortgezet onderwijs reeds plaatsvindt en zich ontwikkelt. Na een expertmeeting over excellentie en meervoudige talentbenadering in oktober 2011 en verschillende bijeenkomsten waar ideeën en ervaringen zijn uitgewisseld, is er in februari 2013 een rapport gepubliceerd met een overzicht van de kwaliteitszorg die elke organisatie hanteert voor de aangesloten scholen. De VCPS en het Europees Platform hopen dat deze publicatie, waar alle genoemde profielen een belangrijke bijdrage aan hebben geleverd, bijdraagt aan professionalisering van de aanpak van de profielorganisaties en de betrokken scholen, en daarmee excellentie en talentontwikkeling een blijvende plaats te geven in ons onderwijs. v Floor Nusink is senior medewerker projecten bij het Europees Platform - internationaliseren in onderwijs. Europees Platform - internationaliseren in onderwijs Het Europees Platform versterkt door internationalisering de kwaliteit van het onderwijs. Het Europees Platform ondersteunt scholen in het basis- en voortgezet onderwijs bij het verankeren van internationalisering in de school. Om leerlingen optimaal voor te bereiden op een steeds internationaler geworden samenleving wil het Europees Platform talen- en interculturele kennis ontwikkelen. In het voortgezet onderwijs doet het Europees Platform dit onder andere via de internationale leerroute Elos - grensverleggend onderwijs (voor VMBO, HAVO en VWO) en netwerken voor tweetalig onderwijs (HAVO en VWO) en tweetalig VMBO. Meer informatie over deze en alle andere programma s en activiteiten is te vinden op www. europeesplatform.nl. Profielscholen In Nederland kennen we verschillende profielscholen: scholen die zich onderscheiden door een speciaal profiel aan te bieden of onderwijs vanuit een bepaalde onderwijskundige visie te verzorgen. Sinds 2011 hebben de organisaties voor profielscholen elkaar gevonden in het zogenaamde Profielenberaad. Het Profielenberaad heeft samen met het Europees Platform - internationaliseren in onderwijs een rapport gepubliceerd dat een overzicht geeft van de kwaliteitszorg die de profielorganisaties voor de aangesloten scholen hanteren. De publicatie gaat uit van het principe dat excellentie een breed begrip is waar talentbevordering aan ten grondslag ligt. U kunt het rapport Excellentie door profilering in het voortgezet onderwijs aanvragen via Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) Cultuurprofielscholen zijn scholen die cultuur een prominente plaats hebben gegeven in hun onderwijsprogramma: leerlingen kunnen zich breed cultureel ontwikkelen in meerdere kunstdisciplines. Een school kiest daarbij om cultuureducatie als centraal beleidspunt voor (een deel van) de school in te zetten, te ontwikkelen en uit te dragen. De school kan zich bovendien richten op talentontwikkeling door leerlingen zich voor te laten bereiden op een specifieke beroepsuitoefening in een van de culturele sectoren. Ter ondersteuning van de cultuurprofielscholen en om de kwaliteit van het profiel te bewaken, is in 2007 de Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) opgericht. Doelen van de vereniging zijn informatie-uitwisseling, onderlinge ondersteuning en deskundigheidsbevordering via netwerkvorming, het waarborgen van de kwaliteit van cultuureducatie en het fungeren als platform om zo de belangen van de cultuurprofielscholen te kunnen behartigen. Informatie over de VCPS is te vinden op Bij de invoering van de nieuwe community-websites worden sommige docenten tot wanhoop gebracht. De belangrijkste reden is dat men opnieuw lid moet worden. Dit kan alleen via ENTREE. Mail dit als er problemen zijn! Zonder dit lidmaatschap is slechts een gedeelte van de site te bekijken. Met dit lidmaatschap is alle informatie van de site te bekijken en - wat nog belangrijker is - je kunt zelf inhoud toevoegen. Je kunt dan ook lid worden van een deelsite en zelfs een eigen deelsite openen. Je kunt lid worden van de volgende deelsites: CKV voor VMBO CKV voor HAVO CKV voor VWO KUA voor HAVO KUA voor VWO Audiovisuele vormgeving Beeldende vorming Tehatex HAVO Tehatex VWO Kunstvakken 2 VMBO. De laatste ontwikkelingen vanuit Digischool. HELP! Voordelen: gerichte informatie en mailing. Zo worden de eindexamenbespreking via deze deelsites gevoerd. Er is al een discussie geopend voor KUA, Tehatex en Kunstvakken 2. Harry 22 kunstzone.nl juli

13 eurocultuur de verbeelding eurocultuur de verbeelding Kunst is een vriend die je nooit in de steek laat! Foto s: Dick Rozendaal de verbeelding Muziek van Moessorgski in kleur en beeld Het Hexagon Ensemble presenteerde onder leiding van componist en musicus Kees Olthuis in april het bijzondere project De Verbeelding. Uitgangspunt was de pianosuite Schilderijen van een Tentoonstelling van de negentiende eeuwse Russische componist Modest Moessorgski. // mbo // AUTEUR: SANDRA VAN BEEK In De Verbeelding gingen muziek en beeldende kunst letterlijk samen doordat leerlingen van 4-VWO van het Pallas Athene College te Ede en (amateur)schilders uit Muiderberg samen meer dan honderd schilderijen maakten op de thema s uit dit muziekstuk. Deze werden tijdens het concert getoond en na afloop geveild ten bate van het Jeugdcultuurfonds. De rode neus van Moessorgski Het is druk op 6 april in de fraaie Grote Kerk in Muiden. Vanaf het koepelgewelf is een koperen kaarsenkroon vervangen door een scherm dat als een schilderijenlijst met goudpapier is omrand. Voor in de kerk staan zo n veertig schilderijen van hetzelfde formaat op schildersezels opgesteld in een halve boog met in het midden de vleugel. Tijdens de uitvoering van Moessorgski s stuk Schilderijen van een tentoonstelling worden ze één voor één geprojecteerd op het scherm. Ze zijn gemaakt onder bezielende leiding van Juliette Swillens. Zelf deed de schilderes ook mee met een realistisch portret van componist Kees Olthuis en een kopie van Moessorgski s portret van Ilja Repin. Deze beroemde Russische schilder schilderde de componist met een woeste, bedwelmde blik in zijn ogen en met rode neus. Op die rode neus wordt de aandacht gevestigd door Frank Peters van het Hexagon Ensemble (de enige pianist tussen vijf blazers). In de kerk vertelt hij dat Moessorgski eigenlijk amateur-componist was, omdat er in zijn tijd nog geen muziekopleiding bestond. Al kan dit niet helemaal waar zijn, want het St. Petersburgse conservatorium is in 1862 opgericht toen Moessorgski 23 jaar was, maar misschien kon hij uit een familie van verarmde grootgrondbezitters de studie niet financieren. Dit laatste is het geval in Nederland waar honderdduizenden kinderen geen extra dans-, teken- of muzieklessen kunnen volgen, omdat hun ouders of verzorgers hier eenvoudigweg het geld niet voor (over) hebben. Sinds een paar jaar bestaat hiervoor het Jeugdcultuurfonds dat zich inzet om voor die kinderen lesgeld te betalen onder het motto Kunst is een vriend die je nooit in de steek laat! Al bestaat dit fonds pas enkele jaren, toch zijn al een groot aantal kinderen hiermee gelukkig gemaakt. Bertien Minco, directrice van het fonds, deelde in de kerk folders uit waarin zij vertellen hoe zij opgaan in hun grootste liefhebberij. Schilderijen van een tentoonstelling Moessorgski s pianostuk Schilderijen van een Tentoonstelling blijkt ook nu nog inspirerend. Vele componisten, onder wie Maurice Ravel en Rimski-Korsakov, orkestreerden het en in de jaren 1970 werd het vooral populair in de rockbewerking van Emerson, Lake & Palmer. Vrijwel iedereen zal het leidmotief van de Promenade kennen, de elkaar opvolgende statig klinkende pianotonen, alsof de rode loper is uitgerold voor voorname mensen en hun gevolg. Moessorgski s inspiratie voor het muziekstuk was het drentelen langs de Russische sprookjesfantasie schilderijen van zijn overleden vriend, de schilder Viktor Hartmann op een expositie in Het ging om tien schilderijen, maar het muziekstuk bestaat uit zestien delen, ieder met een thema, want de andere zes verzon hij zelf. Zo begint het met Gnomus, de kreupele dwerg in de vorm van een notenkraker en wordt het vervolgd met het Il Vecchio Castello (Het Oude Kasteel) waar een minstreel een weemoedig lied zingt. In Ravels en Olthuis bewerking is dit de saxofoon. Er zijn spelende kinderen in de Parijse Tuilerieën en er is een grappig Ballet van Kuikens in de Dop. De wandeling vervolgt langs verbeeldingen van dreigende taferelen met akkoorden als loodzware grafmonumenten, de aanblik van doodskoppen in de Catacomben van Parijs en leidt tenslotte naar De Grote Poort van Kiev met het luiden van klokken, een Russisch Orthodoxe hymne. Gedurfd schilderij Er zijn slechts enkele voorstudies van Hartmanns serie bewaard gebleven en de leerlingen van het Pallas Athene College en de Muidense schilders konden zich in hun fantasieën uitleven. Velen voelden zich aangetrokken Bydlo (Poolse Ossenwagen) te verbeelden. Er zijn ook meerdere voorstellingen van de os gemaakt. Net als in Ede waagden ook kinderen zich aan De Verbeelding. Hun schilderijen vallen op door het spontane vorm- en kleurgebruik. Wendy van Zalingen was de enige uit de groep die koos voor het dreigende tableau Cum Mortuis in Lingua Mortua (Taal der Doden), waarmee Moessorgski zijn eigen dood zou voorvoelen zeven jaar later, op 42-jarige leeftijd. Niemand wilde dit, maar ik wel: de dood hoort bij het leven, aldus Wendy. Op haar gedurfde schilderij leiden zware, stenen poorten naar een muur met een berg doodskoppen erin. Het Hexagon Ensemble speelt al meer dan twintig jaar onbekende of vergeten repertoires op (inter)nationale concertpodia. Voorafgaand aan hun uitvoering van Schilderijen van een Tentoonstelling bracht het ensemble twee andantes en een adagio van Anton Reicha en een bewerking voor blazers en piano van Mozarts Pianoconcert nr. 11 in F. Olthuis arrangeerde Moessorgski s pianostuk voor piano en vijf blazers met de originele pianopartituur: Zoals ook bedoeld, zei pianist Peters in zijn toelichting, Moessorgski s onhandigheden als muziekschrijver zijn juist verrassend. Veiling zonder hamer Na afloop kon het publiek een bod doen op de schilderijen bij de veilingmeester die hiervoor geen hamer, maar een toetsenbord aansloeg. Er heerste een geanimeerde sfeer in de protestantse kerk. Er kon wijn geproefd kon worden van Cultuur en Wijn, een organisatie die de mogelijkheid biedt podiumkunstinstellingen financieel te ondersteunen. De veilingopbrengst na de concerten in Cultura in Ede en de Grote Kerk in Muiden was zo n 1800 euro. Minco van het Jeugdcultuurfonds reageerde enthousiast. Zij hoopte dat alle kinderen in de toekomst zo mooi kunnen schilderen en muziek maken. Door een goed doel te stellen en mensen hier actief bij te betrekken heeft het project De Verbeelding een soort zwaan kleef aan-effect gehad dat succes- en hoopvol blijkt in deze tijd van bezuinigingen. v 24 kunstzone.nl juli

14 eurocultuur we zijn allemaal europeanen eurocultuur we zijn allemaal europeanen Uitwisseling met Copernicus Gymnasium uit Löningen (Duitsland). Foto s: Franz Steffenz we zijn allemaal europeanen Art Rocks Throughout Europe is al het vierde Comenius-project van Scholengemeenschap Huizermaat in Huizen. Het vorige Comenius-project Art in Motion sloten zij vorig jaar af, maar in Huizen vragen ze voor internationalisering al zo n acht jaar projectgeld aan bij het Europees Platform. De aanvraag is ontzettend veel werk. Maar daar staat dan ook een mooie subsidie tegenover die de kosten voor de reis, de excursies en meer dekken. // vo // AUTEUR: SASKIA VAN DER LINDEN Scholengemeenschap Huizermaat zet haar internationaliseringprojecten in op het thema Kunst. Kunst in de ruimste zin van het woord, met voor elk land een subthema: Duitsland film, Italië architectuur, Letland drama, Spanje grafisch ontwerpen, Nederland design, Finland zang en dans. De school faciliteert twee coördinatoren internationalisering: Matthijs Pierik en Hélène Ham. Vanwege de tijdsdruk spreek ik Hélène Ham telefonisch. Het enthousiasme, de snelheid van reageren en het pragmatisme tekenen de slagvaardigheid die je nodig hebt om dergelijke projecten uit te voeren. Om voor een Comenius-subsidie in aanmerking te komen moeten middelbare scholen een project insturen met minimaal twee andere landen. Een commissie beoordeelt de kwaliteit van het voorgedragen project. Het is niet gemakkelijk om partnerscholen te vinden en soms krijgt zo n school uiteindelijk geen subsidie. Vooral vanuit Oost Europa wil men graag een Comenius-project, maar het is daar moeilijker om in aanmerking te komen voor een subsidie. Mochten meerdere scholen afgewezen worden waardoor er slechts twee scholen overblijven, dan gaat het - ondanks de goedkeuring - niet door. ARTE en AIM Art Rocks Throughout Europe (ARTE) en Art in Motion (AIM) zijn allebei kunstprojecten en bij het opstellen van de plannen zoekt een school een naam met een mooi acroniem. Beide projecten stellen de overgang vanuit een bepaalde kunstuiting naar een andere kunstvorm centraal. Denk aan Meisje met de Parel van Vermeer. Het schilderij was een inspiratiebron voor een boek en een film. Kortom, Art in Motion (AIM). We zijn duidelijk: kunst is een middel om in Europa tot verbinding te komen en voor onze school om aan internationalisering te doen, vertelt Ham, maar mij valt op hoe belangrijk het uitvoeren in de disciplines is. Het gaat niet zozeer óver kunst, cultuur of erfgoed in Europa, maar er wordt van alles gedaan en gemaakt. De eindproducten zijn geen slidepresentatie of discussie, maar echte producten: geschilderde Europese ontwerpen op schoolwanden, gedichten naar aanleiding van schilderijen of beeldhouwwerken, een toneeluitvoering, poppenspel of dansvoorstelling Het kan van alles zijn, ook het deelnemen aan een herdenking. De leerlingen bereiden zich voor op het schoolbezoek in het buitenland voordat ze met acht à tien leerlingen afreizen naar het gastland. Gedurende het jaar komt de werkgroep wekelijks na schooltijd bijeen. Er worden soms extra lessen gegeven, bijvoorbeeld een introductiecursus Italiaans als de reis naar Italië gaat, geschiedenislessen omdat bijvoorbeeld Letland erg onbekend is of films bekeken zoals Schindler s List of Die Welle. Leerlingen werken alvast aan de thema s die zij tijdens de gastbezoeken in gemengd-internationale werkgroepen verder uitwerken. Voertaal tijdens het bezoek - en op Facebook - is Engels. Ook bezoeken de leerlingen enkele lessen en maken ze excursies. Voorafgaan aan het schoolbezoek wordt meestal een extra dag ingelast om de (hoofd)stad van het land te bezoeken waarvoor leerlingen een culturele route voorbereiden. Elk bezoek eindigt met een aantal presentaties van de werkgroepen. Dat is altijd wel het hoogtepunt van de week, zegt Ham. Het is elke keer weer spannend voor leerlingen en docenten om te zien wat zij in een paar dagen voor elkaar hebben gekregen in een internationale werkgroep. Het is echt niet makkelijk om in zo n korte tijd met leeftijdgenoten van 15 tot 18 jaar uit verschillende culturen en met verschillende achtergronden tot een gezamenlijk product te moeten komen. Verplaats jezelf maar eens in zo n situatie! Internationalisering Ham vertelt verder: Wij proberen altijd een poule van zes landen te vormen. Per project kan de samenstelling wijzigen. Deze keer zijn Spanje en Finland nieuwe partners en moest een school uit Hongarije helaas stoppen. In twee jaar tijd bezoeken alle deelnemende scholen elkaar. Dat betekent dat we drie keer per jaar op reis gaan of gasten uit Europa ontvangen. Onze werkgroep bestaat uit 22 leerlingen uit 4- en 5-VWO. Elke leerling maakt kennis met elkaars erfgoed. Beeldhouwwerken uit elk land, schilderijen, literaire werken zoals Invisible Cities van Italo Calvino of heldenverhalen uit Letland en Hongarije. Wij zijn allemaal Europeanen en het is goed om elkaar te leren kennen, elkaar te begrijpen door ons te verdiepen in elkaars kunst, zodat we meer open staan voor elkaar en meer begrip kunnen opbrengen voor elkaar. Merel Musch (17 jaar): Hongarije is een totaal andere cultuur. Duidelijk armer dan Nederland. De scholieren in Hongarije zijn wel gedisciplineerder dan Nederlandse kinderen. Wij zijn vrijer op school. Samenwerking De samenwerking met andere scholen is voor zowel leerlingen als leraren en directeur erg boeiend. Het verblijf bij een gastgezin heeft duidelijk grote waarde. Er is geen betere manier om kennis te maken met een andere cultuur. Leerlingen blijven elkaar ontmoeten op Facebook. Tussen de projecten door is er veel internationaal contact tussen de coördinatoren. Het is interessant om over het onderwijs te discussiëren met collega s uit het buitenland. Maar ook actuele onderwerpen zoals de politieke situatie (Berlusconi!), het onderwijs (Finland). Leerzaam voor iedereen! Een belangrijke taak van de coördinatoren is het draagvlak op school te vergroten. Ham: In het begin waren collega s niet echt enthousiast. Die zagen de bezoeken meer als een verkapte vakantie voor de happy few. Ook omdat bij ons het internationaliseren alleen op het VWO plaatsvindt. Terwijl er net zo goed prachtige projecten mogelijk zijn op de HAVO of het VMBO. Maar laten we eerlijk zijn, zoiets moet groeien binnen de school. Je zult het zo goed mogelijk moeten doen en je directie en collega s laten zien met welke vracht aan ervaring een leerling terugkomt na een verblijf in het buitenland. Ik weet dat we op de goede weg zijn. Wij hebben een enthousiaste afdelingsleider en krijgen nu alle steun van de directie. Leerrendement en meerwaarde Ham: Zo n bezoek heeft een breed scala aan doelstellingen. Ik noem er een aantal: kennismaken met een andere cultuur, kennismaken met cultureel erfgoed, verbeteren van spreekvaardigheid Engels, leren samenwerken in een internationale groep en initiatief nemen. Leerlingen nemen kennis van het verschil in levensomstandigheden die binnen Europa veel groter zijn dan zij gedacht hadden. Ik vind het als vijftigjarige prachtig om te zien hoe onze jongeren tijdens de vakantie het vliegtuig pakken en op bezoek gaan, terug naar het gastland. Europa wordt zo opeens klein, onze leerlingen zijn echt internationale leerlingen! v Nieuwsgierig geworden? > Havo/vwo > Uitwisselingen > Comenius - Schoolpartnerschappen > Comenius Schoolpartnerschappen - Aanvragen en evalueren > Comenius Toelichting Aanvraagprocedure 2013 Zoek op YouTube naar filmpjes van SG Huizermaat 26 kunstzone.nl juli

15 eurocultuur klassieke verhalen eurocultuur klassieke verhalen 1 2 Affiches van de voorstelling De Olifant, De Seizoenen, Schumann vertelt Irina Parfenova en Janneke Everaars. klassieke verhalen Moeilijk? Ouderwets? Nee, gewoon klassiek! Klassieke literatuur en klassieke muziek zijn een perfecte match die eeuwenlang voor talloze muzikale en theatrale meesterwerken heeft gezorgd. Toch heeft in de ogen van de hedendaagse programmeurs deze combinatie één groot nadeel: twee keer het woordje klassiek verkoopt niet. // po/vo // AUTEUR: OLGA DE KORT-KOULIKOVA Snel, flitsend, multimediaal, dat is de taal van deze tijd. Bij klassieke kinderprogramma s vrezen concertprogrammeurs voor lege zalen, terwijl de leerkrachten die zo n voorstelling binnen hun school programmeren, denken dat scholieren meer baat te hebben bij de kennismaking met een dj dan met een klassieke pianiste. Klassiek? Nee, dank u wel, dat spreek ons niet aan! Ik zit in de zaal met tranen in mijn ogen naar de kindervoorstelling De Olifant te kijken. Het is een emotioneel (Russisch) verhaal met heel veel educatieve waarde, er hoort emotioneel geladen (Rus- sische) muziek bij. Ik ben volwassen, van oorsprong Russisch en bovendien klassiek opgevoed. Een ideale toeschouwer dus! Voor mij werkt het wel. Maar als ik rondkijk, werkt het ook voor de kinderen die helemaal geen last blijken te hebben van een te hoog klassiek gehalte. Ze genieten zichtbaar van de voorstelling over een ziek meisje Nadja dat over haar eigen olifant droomt. Waar ligt dan het probleem? Waarom vallen klassieke muziekprojecten in het aanbod aan educatieve voorstellingen buiten de boot? Deze vragen stel ik aan Pieter Scholten en Irina Parfenova die samen het muzikale-theatrale gezelschap Troupe A dour vormen. De acteur, docent kunstzinnige vorming en dramadocent Pieter Scholten schrijft scenario s op basis van klassieke literatuurwerken en regisseert de voorstellingen, de Russische klassieke pianiste Irina Parfenova zorgt voor de muziek en regisseert vanuit de piano, en een per project uitgenodigde gastacteur of een verhalenverteller maakt de voorstelling compleet. Volgens Pieter Scholten ligt het probleem in de marginale plaats die de kunst op scholen steeds meer krijgt toegewezen: Kunst wordt vaak gezien als iets extra s, als snoepje van de week. Met name binnen het basisonderwijs wordt er veel te weinig aandacht besteed aan klassieke muziek en aan literatuur. Ik werk al dertig jaar als dramadocent, maar ik kom heel weinig docenten tegen die met klassieke muziek uit de voeten kunnen. Wat ik vaak merk, is dat de leerkrachten klassieke muziek niet erg waarderen. Als er een keuze is tussen klassieke muziek en verschillende producties met hiphop, snelle video opnames, dj s en vj s, dan denken docenten dat juist deze laatste producties de doelgroep veel meer aanspreken. Dat zijn de reacties die we vaak krijgen als we voorstellingen aanbieden: Klassieke muziek, dat hoeft niet, dat spreekt ons niet zo aan. je moet verhalen leren luisteren Het andere probleem is het stoffige imago van klassieke muziek en klassieke verhalen. Scholten: Het imago van de verteller en van klassieke muziek is ouderwets, iets wat recht tegenover snel en flitsend staat. Klassieke verhalen worden ook nog eens gezien als te moeilijk voor kinderen. Wat ik echter keer op keer merk: als kinderen de voorstelling hebben gezien, dat vinden ze het fantastisch. Je moet ze alleen verhalen leren luisteren, want dat is een heel andere manier van beleving dan wanneer je naar de TV kijkt of met K3 liedjes meezingt. De verhalen van Troupe A dour komen rechtsreeks uit de klassieke literatuur en hebben een muzikale omlijsting die je geen achtergrondmuziek kunt noemen. Zo vertellen De Jaargetijden de Griekse mythe van Demeter en Percefone op muziek van Tsjaikovski, terwijl Kasjtanka is gebaseerd op het gelijknamige verhaal van Tsjechov en muziek van Tsjaikovski. Schumann vertelt is niets anders dan het sprookje Sterrenkind van Oscar Wilde dat muzikaal ondersteund wordt door het Album für Jugend van Schumann. De laatste voorstelling, die sinds februari 2013 in scholen en concertzalen gespeeld wordt, komt uit de Russische literaire (Aleksandr Koeprin) en muzikale (Sergej Prokofjev) traditie. Kinderen hebben trouwens geen moeite om de muziek en het verhaal met elkaar te verbinden Scholten: Bij Troupe A dour is het uitgangspunt altijd klassieke muziek. Soms is het zelfs zo dat wij - met name Irina die als pianiste een heel breed repertoire heeft - al bepaalde muziek in gedachten hebben en dan het verhaal zoeken dat bij deze muzikale emoties aansluit. En andersom, als we het verhaal als uitgangspunt nemen, dan zoeken we naar de muziek die daarbij past. Het geeft altijd een enorme voldoening als alle puzzelstukjes in elkaar vallen, als muziek en tekst naadloos bij elkaar aansluiten. Vanuit de muziek proberen we naar het verhaal te kijken. Bij iedere voorstelling maken we begeleidingsmateriaal voor de leerkracht: een CD met pianomuziek en een lesbrief met onze suggesties hoe de leerkracht de kinderen beter kan leren kijken en luisteren en - na de voorstelling - beter te leren verwerken. Kinderen heb- ben trouwens geen moeite om de muziek en het verhaal met elkaar te verbinden. Je hoeft ze niet uit te leggen dat de muziek de tekst en de emoties in de tekst ondersteunt, dat voelen ze feilloos zelf. Als je ze vraagt naar de verschillende emoties (Waren er momenten die je droevig vond? Of leuk?), dan weten ze precies wat je bedoelt en herinneren zich die muzikale momenten. Troupe d adour met een boodschap Naast de schoolvoorstellingen maakt Troupe A dour ook voorstellingen in opdracht en op locatie, zoals de Historische Verhalen, een nieuw project over de Eerste Wereldoorlog die sinds mei in de Nederlandse forten gespeeld wordt. Groot project of een kleinschalig, Pieter en Irina blijven hun eigen weg volgen. De weg van rondreizende troubadours met de klassieke volumes en partituren in hun bagage. Scholten: Wij voelen ons inderdaad de troubadours, deze naam past bij ons. Wij zijn een rondtrekkend gezelschap. Daarom is een kleine aanpassing naar Troupe, een gezelschap, gemaakt. Wij spelen liederen, wij maken verhalen, wij vertellen grappen, maar wel met ernstige ondertoon. Wij blijven vasthouden aan klassieke muziek en literatuur. Ik ben ruim dertig jaar geleden begonnen vanuit de gedachte van het vormingstheater, en zo denk ik nog steeds: je moet aan kinderen een boodschap overbrengen. Ik weet dat het hoogdravend klinkt maar ik wil toch proberen met mijn muziek, met mijn verhalen de wereld een beetje mooier te maken. v Nieuwsgierig geworden? 28 kunstzone.nl juli

16 online film delen is overal met kunstzone creatief film schrijven is overal in het po Leerling van groep 5 van Christelijke Basisschool Het Mozaïek uit Delft aan het werk tijdens het project Olle. Foto: Marja van Rossum 1 Afb. 1: Overleg met de redactie van Kunstzone via Facebook! Afb. 2: Heb je zelf ideeën voor Kunstzone? Laat het ons weten via Twitter! Afb. 3: Filmpjes rond het thema vind je op ons YouTube-kanaal. 2 3 Kunstzone is ook te vinden op social media. Wij posten regelmatig nieuws over jouw vakgebied. Kunstzone is de social community voor docenten en medewerkers in het kunstonderwijs. Online delen met kunstzone url s Twitter: Facebook: YouTube: creatief schrijven in het po Verrassend, verfrissend en vooral: haalbaar! Aan vooroordelen ontbreekt het niet. Wanneer ik vertel dat ik een les creatief schrijven ga geven, begint de halve groep te kermen. Nee toch schrijven is saai. Schrijven is stom. Hoezo dat? vraag ik. Dan moet je iets schrijven over de eerste dag van je vakantie. Toen schreef ik: Wii, DS, Cola. De juf werd boos. Dat kan toch wel beter, riep ze. Nou echt niet. Want wat moet je daar nou over schrijven? Ik schiet in de lach. Als ik het zo zou moeten doen, lukte het mij ook niet. // po // AUTEUR: MARJA VAN ROSSUM 30 kunstzone.nl juli

17 creatief schrijven in het po creatief schrijven in het po Leerling van groep 5 van Christelijke Basisschool Het Mozaïek uit Delft aan het werk tijdens het project Olle. Foto: Marja van Rossum Verzamelblad project Olle. Foto: Myrte Leffring Links en rechts: Eindresultaat van het project Olle. We gaan aan de slag en gaandeweg verandert er iets in de groep. De kinderen merken al snel dat schrijven leuk, plezierig en uitdagend kan zijn. En aan het eind hebben ze opeens een tekst om trots op te zijn. Hoe kan dat? Iedere ervaring - al is deze nog zo klein - kan aanleiding zijn voor een tekst. Zoom je in op wat goed gaat en laat je merken dat je het ziet en waardeert, dan gaan ze door met schrijven. Wat is de moeite waard? Het kan een zorgvuldig gekozen woord zijn of een verrassend beeld: ieder kind heeft eigen beelden en fantasieën, iets dat de moeite waard is om op papier te zetten. Creatieve en logische denkers Doorschrijven, dat kan pas als ze echt meedoen. Door een schrijfopdracht stapsgewijs op te bouwen krijgen de kinderen de gelegenheid om aan te haken. Het begint met een aantrekkelijke introductie om hun aandacht te vangen en vervolgens een warming up. Zo kunnen ze het onderwerp verder verkennen, ideeën wakker maken. Of juist gedachten ordenen. Kinderen met een voorkeur voor creatief denken hebben vaak een veelheid aan ideeën en beelden waardoor ze soms niet weten waar en hoe te beginnen. Bij logische denkers is het net andersom. Voortdurend gluurt bij hen de analyticus over de schouder. Die tikt hen op de vingers en daarmee komt iedere creativiteit tot stilstand. Bij het creatief schrijven maak je gebruik van zowel creatief als analytisch denken. Maar soms zitten ze elkaar in de weg. Opdracht Wat helpt is het scheiden van cognitieve en creatieve opdrachten. Daardoor kun je kinderen namelijk beter, gerichter en plezieriger laten werken. Hoe gaat dat in zijn werk? Een voorbeeld. In Delft is door VAK, centrum voor de kunsten een literair project over honden ontwikkeld. Het is bedoeld voor kinderen van groep 5 en 6. Daarin is een gastles opgenomen met een opdracht creatief schrijven. Redenen zijn er te over om kinderen over honden te laten schrijven. Sommige kinderen zijn er bang voor, anderen zijn er dol op. Vrijwel ieder kind kent een hond en vindt er iets van, variërend van beste vriend tot griezelig harig monster. In de jeugdliteratuur zijn prachtige uitgaven over honden verschenen. De gastles begint met het voorlezen van een hoofdstuk uit het boek dat Guus Kuijer schreef over zijn hond Olle. Een tweede De moed om te schrijven ontstaat door te laten zien dat je erop vertrouwt dat ze dat kunnen. hond - Dientje - heeft net haar intrede gedaan in huize Kuijer. De twee honden verschillen van elkaar als dag en nacht. Is de een is rustig en voorzichtig, de ander heeft meer weg van een stoomwals. Ze houden beiden van heel andere dingen. Na het voorlezen volgt een groepsgesprek over Olle en Dientje. Dat gesprek heeft een onderzoekend, praktisch filosofisch karakter. Wat doen de honden, waar spelen ze mee? In dat gesprek komen zowel de cognitieve als de creatieve denkers aan bod. Vervolgens maken de kinderen lijstjes op een werkblad: wat heeft een hond nodig? Cognitieve denkers vinden dit fijn, ze ordenen hiermee hun gedachten. Dan wordt er toegewerkt naar de eigenlijke tekst. De kinderen krijgen een geleide opdracht. Met behulp van een aantal vragen en eventueel voorbeelden werken de kinderen toe naar een gedicht. In deze fase zijn schrijffouten onbelangrijk. Nadenken over hoe je een woord precies schrijft, zou het creatieve proces remmen. De kladversie lezen ze nog een keer door en dan gaan ze eventueel nog even S.O.S.-sen: Schrappen, Omgooien en Schaven. Ofwel: overbodige woorden weghalen, eventueel zinnen op een andere plek zetten, woorden vervangen en als laatste kunnen eventuele taalfouten er uit gehaald worden. Dan wordt de tekst vormgegeven. Als kers op de taart lezen een paar kinderen hun gedicht voor aan de groep. Bijna iedereen wil wel. De kinderen zijn apetrots op hun hondentekst. Voor een vakdocent creatief schrijven is het werken met dit soort stapsgewijze opdrachten gesneden koek. Hoe is dat voor een reguliere leerkracht? Makkelijker gezegd dan gedaan? Proces in werking zetten Het is relatief eenvoudig te leren hoe je met kinderen het proces van creatief schrijven in werking zet. Jeugdtheaterhuis Gouda organiseerde in maart 2013 een studiedag over poëzie en jeugdliteratuur voor Montessori-leerkrachten. In workshops theater, beweging/dans en creatief schrijven werden concrete werkvormen aangereikt waarmee de leerkrachten de andere dag in hun groepen aan de slag konden. Maar liefst vier docenten creatief schrijven gaven er ieder twee workshops. De insteek daarvan: een aanbod van korte opdrachten om kinderen op een speelse manier tot creatief schrijven aan te zetten. Door de schrijfopdrachten zelf te doen konden de leerkrachten de mogelijkheden ervaren. Na een korte introductie gingen ze aan de slag met opdrachten die ze de volgende dag zelf met hun groepen zouden kunnen uitvoeren. De eerste opdracht, een onconventionele tekenopdracht, gaf een hoop hilariteit. En tot hun grote verrassing leidde die exercitie dan ook nog - bijna ongemerkt - tot poëtische teksten. Daarna gingen ze aan de slag met het bewerken van een bestaand gedicht. Een lekker laagdrempelige instap, want de woorden zijn er immers al! Groot was de verwondering daarna over de diversiteit van de kersverse gedichten. Dat je met dezelfde woorden zoveel verschillende dingen kan zeggen! En ook nog op eenvoudige wijze - mooi vormgegeven. Ook de derde opdracht - met de eigen ervaring als bron en een duidelijke gestructureerde vorm - bleek een eye-opener. Dat zo n strak ogende structuur zoveel vrijheid liet voor individuele taalexpressie! v Weten waar de woorden zijn Creatief schrijven is een geweldige manier om kinderen en jongeren hun eigen taal te laten ontdekken. Om woorden te vinden voor wat ze denken, zien en horen. Om te leren hoe ze die woorden kunnen vinden, om te ontdekken waar de woorden zijn. Een aanrader voor wie direct aan de slag wil, is het boek Weten waar de woorden zijn. Een praktijkboek vol schrijfopdrachten, achtergronden, tips en handreikingen. Met dit boek kunnen leerkrachten niet alleen creatief schrijven stimuleren maar hun leerlingen ook stelopdrachten bieden die verder gaan dan cognitief taalonderwijs. Weten waar de woorden zijn Mariet Lems ISEO Publishers, Den Haag pagina s ISBN Prijs: 48,-- 32 kunstzone.nl juli

18 blokkeren of inspireren blokkeren of inspireren Zo snel mogelijk grist hij zijn schetswerk bij elkaar en verlaat met hoofdpijn en hangende schouders het lokaal van docent X. Deze deed een poging hem verder te helpen in de beginfase van zijn autonoom beeldend werk. Terwijl hij thuis nog mogelijkheden in het schetswerk zag, twijfelt hij nu ineens heel sterk aan zijn kunnen: moet hij überhaupt nog wel doorgaan met deze kunstopleiding? blokkeren of inspireren? Invloed van feedback en emoties op het creatieve proces van de leerling De feedback van de docent levert vaak belemmeringen op voor de (creatieve) ontwikkeling van de leerling. Hoe kan dit? En hoe kan een docent hier rekening mee houden in de begeleiding van de leerling en zijn creatieve proces? // AUTEUR: TIENKE VISSER Foto: Tienke Visser NEGATIEVE EMoTIES en CREATIVITEIT Naast ons denken wordt ons handelen voor een groot deel gestuurd door onbewuste gevoelens en motivaties. Negatieve emoties hebben in de wetenschap altijd in de belangstelling gestaan. Bekend is dat een focus op problemen (negativiteit) leidt tot een soort bewustzijnsvernauwing. Als je met een groot, direct gevaar wordt geconfronteerd, is het goed om één heel beperkte focus te hebben: de snelste oplossing. Deze vernauwde geestelijke toestand draagt bij aan het overleven, maar is een nadelig bijverschijnsel op het moment dat we op zoek zijn naar creatieve oplossingen. Kort samengevat: de focus op zwakheden in het werk maken negatieve gevoelens los bij de leerling. Deze zorgden voor vernauwing in (de beginfase van) het creatieve proces dat juist vraagt om openheid. Docent X wees de leerling op dat in het werk wat hij niet goed vond. Zijn bedoeling was hem te stimuleren losser en speelser te worden, maar de invloed van de feedback had het tegenovergestelde effect. Het proces stagneerde, de leerling zocht andere begeleiding. CREATIEVE proces en openheid Recent hersenonderzoek naar creativiteit laat dit belang van openstellen zien: creatievelingen blijken hun hersenen anders te gebruiken dan minder creatieve mensen. Een creatieve geest verstaat de kunst van het loslaten van de controle van de gefocuste aandacht: twee prefrontale hersencentra worden tijdelijk getemperd of zelfs afgesloten. Het ene centrum speelt een sleutelrol bij het plannen en stroomlijnen van activiteiten en het andere centrum reguleert de zelfreflectie en het geheugen. Het is noodzakelijk deze twee uit te schakelen, zodat je niet door allerlei associaties op het gebaande pad van het bestaande (het verleden) blijft. Het blijkt dat zonder de bemoeienis van deze twee interne controlfreaks (die van de planning en die van reflectie/geheugen) meer ruimte ontstaat voor het onverwachte, en het gemakkelijk is buiten de kaders te treden. Ook toonde onderzoek aan dat creatieve mensen hun visuele aandacht off-focus houden als ze over een probleem nadenken. Het wordt van een afstand bekeken. Dit is een vaardigheid die iedereen bezit, maar zodra mensen moeten presteren, gaat deze visuele aandacht vaak direct in de hoogste versnelling, wat een oppervlakkiger, beperkter (goed/fout) denken oplevert. Het contrast met de begeleiding van de tweede docent Y was groot. Het proces kwam weer in beweging. De focus kwam te liggen op de mogelijkheden in het werk, waardoor er inspiratie en nieuwe motivatie ontstond om weer aan de slag te gaan. openheid stimuleren Een interessante vraag is wat de aanpak van deze docent zo anders maakte. De negatieve feedback en emoties zorgden voor vernauwing en stagnatie. Zouden positieve emoties het tegenovergestelde effect kunnen hebben op creativiteit? Barbara Fredrickson, pionier op het gebied van de positieve psychologie, vroeg zich dit ook af. Ze ontdekte dat positieve emoties ons hart en onze geest openen. Ze vergeleek dit proces met daglelies: ze sluiten zich elke avond en bloeien steeds weer op als ze de zon zien, omdat dit essentieel is voor hun groei. Lelies wenden zich naar het licht en openen zich om er zoveel mogelijk van op te nemen. Voor mensen is positiviteit als het zonlicht: onmisbaar voor onze groei, instinctief weten we dat. Wij wenden ons tot positiviteit en spreiden onze geest open om er zoveel mogelijk van op te nemen. Fredrickson ontdekte dat het bewustzijnsbereik van mensen te verbreden is door ze een goed gevoel te geven. Positiviteit verbreedt onze geest en verruimt daarnaast ons blikveld waardoor we letterlijk mogelijkheden zien die anders aan ons oog onttrokken blijven. Docent Y wist zich, hoe dan ook, te richten op de positieve aspecten in het werk. Negatieve reacties liet hij achterwege. Ook was hij gefocust op die momenten waarop de student begon te glimmen. Dit nam hij dan steeds weer als uitgangspunt voor het vervolg van de begeleiding. Hierdoor werd de - door de focus op zwakheden vernauwde blik - van de leerling doorbroken en kwam er openheid. Ook was bij de docent zijn vertrouwen in de mogelijkheden van de leerling voelbaar, hetgeen het proces weer in beweging zette. Focus van feedback Feedback gaat, zoals bij docent X, meestal over de inhoud van het werk. Docent Y richtte zich veel meer op de leerling. Leren is naast een cognitieve, ook een sociale en emotionele bezigheid. Het aan de orde stellen van het gevoel onder het leren kan veel invloed hebben op het vervolg van het leerproces. Baalt de leerling en verzet hij zich of is hij juist enthousiast en nieuwsgierig? Docent Y focuste op die momenten dat de student begon te glimmen. Dan worden kernkwaliteiten zichtbaar. Als een docent die wil inzetten, zal hij de leerling moeten helpen bij deze eigen kernkwaliteiten stil te staan, er intern contact mee te maken (denken, voelen, willen) en van hieruit weer verder te werken. Zo kunnen positieve emoties gebruikt worden om kwaliteiten die aanwezig zijn vast te stellen en verder uit te bouwen. Door de verschillende dimensies van het leerproces aandacht te geven in het geven van feedback zal emotie geen belemmering vormen, maar de brandstof van het creatieve leerproces kunnen worden. Negativiteit is niet uit te bannen, het hoort erbij. Van belang is de verhouding: het blijkt dat positiviteit pas vruchtbaar wordt wanneer er tenminste driemaal zoveel oprechte positiviteit als negativiteit is. Oprechtheid is bepalend: alleen vanuit oprechte en open (onbevooroordeelde) aandacht van de docent ontstaat ruimte voor positieve emoties waardoor kwaliteiten zichtbaar worden. De docent toont zijn vertrouwen in de leerling, de leerling krijgt meer vertrouwen in zichzelf en zo ontwikkelt zich ter plekke vertrouwen in het creatieve leerproces. Heeft een creatief proces dan alleen openstellen en loslaten nodig? Nee, elke fase van het creatieve proces vraagt om een andere geestestoestand en kent zijn eigen vaardigheden. In het onderzoek naar creativiteit wordt een onderscheid gemaakt tussen de openstellende fase en de uitwerkende fase. De ene fase leidt tot het opnieuw aangaan van de andere. Zoals we lazen: positieve emoties hebben dit openende effect, maar dan zijn we er nog niet. Uitgaand van deze inzichten zal het volledige artikel op de website ( > Downloads) dieper ingaan op de verschillende fasen van het creatieve proces. Er wordt een interessant verband gelegd met een theorie over diepgaand leren (Peter Senge). Dit levert een helder en concreet model op van de innerlijke beweging van het creatieve proces. v Tienke Visser is in 2012 afgestudeerd als docent Beeldende Kunst en Vormgeving aan Hogeschool Windesheim Zwolle. Ze is beeldend werkzaam in een eigen atelier en geeft les in de binnen- en buitenschoolse kunsteducatie. 34 kunstzone.nl juli

19 film is overal film is overal Dit is het vierde artikel in de serie film is overal Foto s: Ad van Dam Als er één plek op de wereld is die een enorme indruk op iedereen moet maken, moet dat wel het vernietigingskamp Auschwitz Birkenau in Polen zijn. Een locatie waar zich de gruwelijkste verhalen hebben afgespeeld die je je bijna niet kunt voorstellen, laat staan kunt filmen. Een enkele regisseur heeft zich hieraan toch gewaagd. Door één personage centraal te stellen wordt het enigszins voorstelbaar wat daar jarenlang is gebeurd. Een bezoek aan Auschwitz en op zoek naar filmlocaties in Krakau. De Zuid-Poolse stad Krakau is een fraaie, oude stad die niet te lijden heeft gehad onder de Tweede Wereldoorlog. Alle gotische kerken, stoere kastelen en statige huizen zijn nog volledig intact. Het centrale plein is één van de grootste en sfeervolste pleinen van Europa. Ondanks de lieflijke sfeer heeft Krakau een verleden waaraan het liever niet herinnerd wil worden. In Polen woonden voor de Tweede Wereldoorlog zo n 3,5 miljoen Joden. Wanneer je nu door de wijk Kazimierz wandelt, herken je nog wel dat dit ooit de Joodse wijk was: oude synagogen, gezellige restaurantjes en kleine winkeltjes, maar veel Joden zul je hier niet meer treffen. Vanaf 1942 werden alle Joden gedwongen om te verhuizen naar het daarvoor speciaal ommuurde deel van Krakau aan de overkant van de Film is overal Locaties met impact // VO // auteur: AD VAN DAM rivier. Van dit getto is niet veel meer terug te vinden. In 1943 werd ook dit getto ontruimd en werden de Joden afgevoerd naar de vernietigingskampen in de buurt. Schindler s List (1993) Wanneer je door de wijk Kazimierz dwaalt, kan het gebeuren dat je plotseling één van de locaties herkend die regisseur Steven Spielberg heeft gebruikt in zijn met vier Oscars bekroonde film over de Duitse zakenman Oskar Schindler. Een romantisch binnenplaatsje - Ulica Jozefa 12 - blijkt in de film de plek te zijn waar mensen op brute wijze uit hun huis worden gehaald en de koffers over de balustrades worden gesmeten. Een plein blijkt het verzamelpunt te zijn waar de samengedreven Joden zich moeten melden, voordat zij naar het getto worden afgevoerd en een putdeksel blijkt de toegang te zijn voor een wanhopige ontsnappingspoging via het riool. De nu zo gemoedelijke en hippe wijk, was ooit letterlijk het decor voor één van s wereld grootste misdaden tegen de menselijkheid. Hoewel veel gebouwen in Krakau gerestaureerd zijn en worden, overheerst nog steeds een grijze en soms wat grauwe sfeer. In de s avonds schaarsverlichte steegjes en besneeuwde straten is het niet moeilijk je het Kazimierz van Schindler voor de geest te halen. Niet ver van het getto op een industrieterrein (Lipowa St. 4) stond zijn waren fabriek. De gevel van de fabriek staat er nog steeds en in het gebouw erachter is een permanente tentoonstelling over Krakau gevestigd. Achter de ramen zijn fotoportretten te zien van de honderden personen die op Schindlers lijst stonden en zo de oorlog hebben overleefd. Het kamp met tientallen barakken waar zijn werknemers verbleven, lag echter enkele kilometers verderop. Nu is het een saai park waar mensen hun honden uitlaten en hardlopen en enkele summiere informatieborden herinneren aan het Arbeitslager Plaszow. Dit heuvelachtige en modderige deel van de stad werd indertijd door de kampbewoners zelf opgehoogd met grafzerken van de verderop gelegen Joodse begraafplaats. Het schijnt dat er nog resten van die zerken terug te vinden zijn, maar dan moet je flink graven. In de film zie je dit pad van grafzerken een paar keer duidelijk in beeld gebracht. Spielberg koos ervoor de set van het werkkamp direct achter het originele kamp na te laten bouwen. Ook nu nog kun je in die steengroeve nog steeds enkele grote decorstukken herkennen, zoals uitkijktorens en industriële bouwwerken. De decorvilla van kampcommandant Amon Göth is afgebroken. Verderop ligt het echte stationnetje naar Auschwitz. Auschwitz is een Duitse verbastering van het Poolse industriestadje Oświęcim en groeide uit tot een verzamelplaats van meerdere soorten kampen. Zo is er Auschwitz 1 met de bekende poort Arbeit macht frei dat bestaat uit zo n 25 stenen gebouwen waarin zo n mensen verbleven. Auschwitz 2 oftewel Auschwitz Birkenau is het twee kilometer verderop gelegen vernietigingskamp waar zo n mensen probeerden te overleven in houten barakken en waar nazi-dokter Mengele zijn experimenten met tweelingen uitvoerde. Hier werden uiteindelijk meer dan 1,1 miljoen mensen, voornamelijk Joden, vergast. De door de nazi s opgeblazen crematoria zijn als stille getuigen nog bewaard gebleven. Van de houten barakken is niets meer over. Deze werden in brand gestoken. Enkele replica s geven echter een goede indruk van de onmenselijke situatie. Sophie s Choice (1982) Het vernietigingskamp Auschwitz Birkenau is vanaf ver te herkennen aan het brede stationsgebouw waar de trein onder een smalle poort doorgaat. Hier reden de met mensen volgestouwde goederenwagons vanuit heel Europa dagelijks binnen. Op het driesporige treinemplacement werden de mensen meteen verdeeld: links de mannen en rechts de vrouwen en kinderen die meteen bij aankomst vergast werden. Van de mannen werd slechts twintig procent geselecteerd om nog te werken. De door Meryl Streep gespeelde Poolse Sophie wordt bij aankomst in Auschwitz gedwongen een onmenselijke keuze maken: welk van haar twee kinderen blijft in leven en welk van haar twee kinderen wordt meteen vergast. De in één take opgenomen scène leverde Streep terecht een Oscar op voor Best Actress. Hoewel de scène historisch gezien onjuist is, was de enorme menselijke tragiek niet eerder op zo n indrukwekkende manier in beeld gebracht. The boy in the striped pyjamas (2008) Net als Sophie s Choice is ook The Boy in the Striped Pyjamas niet in Polen opgenomen, maar is wel duidelijk in Aus With gesitueerd. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de negenjarige Bruno, zoon van kampcommandant Höss. Zowel het personage Höss als de villa spelen in beide films een belangrijk rol. De villa van het gezin Höss bevindt zich nog steeds net buiten Auschwitz 1. Nu wordt het huis bewoond door Poolse gezinnen en staat er een hoog hek omheen zodat er geen direct zicht meer is op de stenen gebouwen. Hoewel vanuit de villa de schoorsteen van het crematorium te zien is, spelen beide verhalen zich eigenlijk af bij Auschwitz Birkenau. Schoolexcursie Er zijn verschillende reisorganisaties die zich gespecialiseerd hebben in het bezoeken van Auschwitz en Krakau met scholieren. Roland van der Giessen van Creativ-EventZ: Een gedegen voorbereiding op school is essentieel. Het vooraf bekijken van één of meerdere films kan daarbij een heel goede hulp zijn. Maar wees erop beducht dat het bezoeken van deze (film)locaties op iedereen een onuitwisbare indruk zal maken! v 36 kunstzone.nl juli

20 mbo storytelling artiest heeft aanz meer maakt tijd homosexualiteit nodig mbo artiest heeft meer tijd nodig Foto s: ROC Tilburg mbo artiest heeft meer tijd nodig Ministerie wil aanbod van MBO-opleidingen Artiest beperken Een carrière als gevierd acteur. Dat was in 2006 de droom van de toen zestienjarige Dennis Bot. Met zijn net behaalde VMBO-T-diploma op zak zat een theateropleiding op HBO-niveau er voor hem niet in. Maar gelukkig startten in 2004 de eerste MBO-opleidingen Artiest. Dennis Bot (nu 22): Als MBO Artiest er niet was geweest, weet ik niet hoe ik mijn weg als acteur had gevonden. Hoewel Bot inmiddels met succes is doorgestroomd naar de Academie voor Theater (HBO), worden mogelijk de artiestenopleidingen in aantal teruggebracht. De kans op een baan zou na het afstuderen te klein zijn. Maar uit onderzoek van het GOC en de praktijk blijkt dat de afgestudeerde MBO-artiest meer tijd nodig heeft om zich te kunnen bewijzen. Nutteloze pretopleiding Nederland kent op dit moment 22 MBOopleidingen Artiest, verspreid over het land. Ze leiden op tot danser, muzikant, musicalartiest of acteur. Ongeveer 2850 studenten volgen momenteel de MBOopleiding op niveau vier. Daarnaast is er één tweejarige MHBO-opleiding in // MBO // AUTEUR: LISA VAN BENNEKOM Den Bosch. Als het aan het ministerie van OCW ligt, gaat dit aantal omlaag, omdat er signalen zijn dat van bepaalde creatieve MBO-opleidingen, bijvoorbeeld Artiest, er structureel meer aanbod is dan vraag vanuit het bedrijfsleven. Dat schreef de vorige minister van OCW Marja van Bijsterveldt op 2 april 2012 in een brief aan de Tweede Kamer. Meteen barstte de kritiek op MBO Artiest in de media los. Het zou een nutteloze pretopleiding zijn met een kansloos vooruitzicht op de arbeidsmarkt. Vanaf het moment dat de opleiding Artiest startte, liggen we al onder vuur, vertelt Peter van der Linden. Hij is als opleidingscoördinator Kunst, Cultuur en Media bij het ROC Tilburg verantwoordelijk voor de opleiding Artiestdrama. Van der Linden: Vanuit het HBO en het werkveld klonk meteen al veel kritiek. De angst bestond dat de MBO ers de plek van de HBO ers zouden innemen en dat er een overschot aan artiesten zou ontstaan. Teunis IJdens, senior adviseur kennis en beleid bij Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA), vindt dat je MBO-artiesten niet als concurrenten moet zien van de kunststudenten in het HBO. IJdens: De MBO-opleiding Artiest is gestart om VMBO ers, net als HAVO ers en VWO ers, de mogelijkheid te geven een opleiding in die richting te volgen. Hij vindt dat ook VMBO ers het recht hebben om een opleiding te kiezen waarin ze hun talent kunnen ontwikkelen: Die vooropleiding zegt niets over talent voor muziek, dans of theater. Veel afgestudeerde MBO-artiesten stromen dan ook door naar het kunstvakonderwijs in het HBO. Kans op werk Maar hoe is het gesteld met het arbeidsperspectief van de MBO-artiesten? Volgens de website van Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB), zou je na afronding van MBO Artiest geringe tot matige kansen op de arbeidsmarkt hebben. De website baseert zich op onderzoek van het GOC, het kenniscentrum voor de creatieve industrie. Jos Teunen van het GOC onderzocht de uitstroom van 80 afgestudeerde studenten MBO Artiest in het Schoolverlatersonderzoek over 2009 en Van deze artiesten doet een jaar na het afstuderen 52,5 procent een vervolgopleiding en heeft 42,5 procent werk. Dat lijkt geen slechte score. Teunen licht toe: De kans op een baan is bij MBO Artiest prima. Maar bijna de helft van de afgestudeerden is niet werkzaam in het beroep waar ze voor zijn opgeleid. Teunen denkt dat artiesten langer de tijd nodig hebben om een volledig inkomen te verwerven in hun beroep: Mijn advies is om pas na tien jaar te kijken of het de studenten gelukt is werk te vinden als artiest. Maar deze genuanceerde boodschap is helaas niet te geven op Hij benadrukt bovendien dat het percentage afgestudeerde artiesten nu nog relatief klein is. Teunen: De MBOopleiding Artiest zal zich de komende jaren moeten bewijzen als de uitstroom groter wordt. Dan pas kun je iets zinnigs zeggen over de relevantie van de opleiding voor het werkveld. Trainingsacteur De cijfers van het GOC komen voor een groot gedeelte overeen met de praktijk van de opleiding Artiest-drama in Tilburg, vertelt opleidingscoördinator Van der Linden. Maar volgens hem zijn er maar enkele oud-studenten die niks meer met het artiestenvak doen als ze er voor kiezen niet door te studeren. Een kwart van onze studenten gaat na het afstuderen direct aan het werk in de sector waarvoor ze opgeleid zijn. Ze starten bijvoorbeeld een eigen bedrijf in de entertainmentwereld of werken als trainingsacteur. De rest stroomt door naar creatieve HBOopleidingen zoals De Toneelschool en de docentenopleiding drama of beginnen een niet-verwante HBO-opleiding zoals pedagogiek of management. Dennis Bot zit nu in het tweede jaar van de HBO-opleiding Theaterdocent aan de Academie voor Theater in Tilburg. MBO Artiest-drama gaf hem een goede basis voor het HBO. Het is een voordeel dat ik op het MBO al vier jaar lang podiumervaring heb opgedaan als acteur, zegt Bot. Vraag en aanbod Het ministerie van OCW liet zich bij het beperken van het aanbod van de MBO-opleidingen Artiest adviseren door het SBB. Het SBB onderzocht van welke creatieve opleidingen het aanbod structureel groter is dan de vraag vanuit de arbeidsmarkt. Zowel Van der Linden als senior adviseur IJdens lijkt het lastig om zo n advies voor MBO Artiest te geven. Er is geen heldere gedefinieerde markt voor artiesten waar je onderzoek naar kunt doen. Ze zijn niet vertegenwoordigd in een branche-organisatie zoals bijvoorbeeld timmermannen, zegt Van der Linden. IJdens vult aan: Veel artiesten werken als ZZP er of gaan projectmatig aan de slag. Toch vindt Van der Linden het nieuwe beleid van het ministerie van OCW niet helemaal verkeerd. Ik ben het met de minister eens dat er te veel opleidingen zijn. Volgens hem zou je met bijvoorbeeld zes in plaats van 22 opleidingen de kwaliteit van het onderwijs verhogen. Ik merk dat de kwaliteit van de studenten bij de toelating niet altijd even hoog is. Door het aantal MBO-opleidingen Artiest terug te brengen, kan er aan de poort een strengere selectie plaatsvinden. v 38 juli