Rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg. Werkboek met adviezen voor de ontwikkeling en implementatie van rookbeleid

Transcriptie

1 Rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg Werkboek met adviezen voor de ontwikkeling en implementatie van rookbeleid

2 Rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg Werkboek met adviezen voor de ontwikkeling en implementatie van rookbeleid

3 2 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

4 Inhoudsopgave Inleiding 5 Fase A Opdracht vastleggen 7 Algemeen 8 Over de opdracht ontwikkelen rookbeleid 8 Organisatie 10 Financiën 11 Fase B Voorstel maken voor rookbeleid 12 Inventariseren huidige situatie 12 Opstellen rookbeleid 13 Beleidsdocument rookbeleid 15 Aanbieden Beleidsplan 17 Fase C Invoering rookbeleid 18 Opdracht vastleggen 18 Organisatie en financiën 18 Aandachtspunten 19 Afsluiting project 20 Bijlage 1: Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid 21 Bijlage 2: Checklist Tabakswet 25 Bijlage 3: Krachtenveldanalyse 28 Bijlage 4: Voorbeeld enquête en brief 29 Bijlage 5: Werkwijze enquête 34 Bijlage 6: Document Invoering Rookbeleid 36 Bijlage 7: Informatie over meeroken 40 Bijlage 8: Tips voor rookruimtes 42 Bijlage 9: Ondersteuning bij het stoppen met roken 44 Bijlage 10: Ondersteuning bij het stoppen met roken voor psychiatrische patiënten 47 Bijlage 11: Richtlijn behandeling tabaksverslaving CBO 48 Bjlage 12: Geen rook zonder vuur: roken vanuit psychiatrisch perspectief (artikel) 52 Bijlage 13: Roken in de psychiatrie: de stand van zaken 63 Bijlage 14: Knelpunten rookbeleid: casus 69 Bijlage 15: Materialen 71 Bijlage 16: Informatie en advies 74 Colofon 75 3 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

5 Voorwoord Dit werkboek is bestemd voor managers, leidinggevenden of projectleiders in de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg die verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen of aanpassen van het rookbeleid in hun organisatie. De afgelopen jaren zijn steeds meer instellingen aan de slag gegaan om een rookbeleid te ontwikkelen; de invoering van de (gewijzigde) Tabakswet op 1 januari 2004 vormt dikwijls een belangrijke reden om het onderwerp weer eens op de agenda te zetten. Discussies over rookbeleid in een instelling roepen niet zelden de reactie op: Dat lukt nooit. Er lijken zoveel onoplosbare situaties. Wellicht herkent u de volgende uitspraken: Iemand woont hier, is hier thuis. Die kan je toch het roken niet afnemen? In onze instelling is absoluut geen mogelijkheid om rookruimtes te maken. Bij ons rookt 80% van de cliënten, dan kunnen we toch niet anders dan dat toestaan? Iedereen in de instelling is tegen een rookbeleid. Als familie hier niet meer mag roken, zal er niemand meer op bezoek komen. Niet roken in een ontmoetingsruimte is gewoon ondenkbaar, mensen komen daar voor de gezelligheid! Veelal blijken deze uitspraken gebaseerd op veronderstellingen of een onjuiste weergave van de feiten. Bijvoorbeeld: wordt een cliënt zijn sigaret echt ontnomen of verandert alleen de plek waar hij mag roken? En: weet u wel zeker dat 80% van de cliënten rookt? Uit de praktijk blijkt dat het goed mogelijk is om ook in de GGZ en de verslavingszorg een rookbeleid te ontwikkelen dat niet alleen rekening houdt met niet-rokers én rokers, maar ook aan de Tabakswet voldoet. Met opzet is hier al een paar keer het woord ontwikkelen gebruikt. Daarmee wordt aangegeven dat het maken van een rookbeleid niet iets is wat je even regelt. "Ontwikkelen" wil zeggen dat er een proces doorlopen moet worden. In de praktijk gebeurt het nog regelmatig dat de persoon die de opdracht krijgt om een rookbeleid te maken, direct begint bij de oplossing dan richten we daar een rookruimte in... Geen aandacht schenken aan het proces heeft vaak tot gevolg dat niemand zich aan de regels houdt, de mensen die het rookbeleid moeten handhaven niet meer weten waar te beginnen en dat de afspraken in korte tijd verwateren. Het invoeren van een rookbeleid betekent namelijk een cultuurverandering in de instelling, waarbij rokers en niet-rokers zich betrokken moeten voelen. Maar laat u niet afschrikken. Dit werkboek wil u in staat stellen om het rookbeleid stap voor stap en in de juiste volgorde te ontwikkelen. Met de methodiek die wij aanreiken, kunt u - en de directie - het hele proces met succes doorlopen. Het afgelopen jaar heeft een vijftal instellingen deelgenomen aan een pilot, een initiatief van GGZ Nederland en STIVORO. Deze instellingen zijn onder begeleiding aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een rookbeleid. Hun ervaringen hebben geleid tot dit werkboek. Zo is dit werkboek een praktische uitwerking geworden van een methodiek die in het verleden haar bruikbaarheid heeft bewezen bij het ontwikkelen van rookbeleid. Deze zogenaamde 7-stappen-methodiek is jaren geleden ontwikkeld door STIVORO en wordt, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven, nog veel toegepast. De 7 stappen zijn in dit werkboek verwerkt tot 3 fases die u na elkaar doorloopt. Bij elke fase in het werkboek vindt u voorbeelden, oefeningen of wordt u op een andere manier op weg geholpen. In 2000 kreeg STIVORO een legaat van Eric Christiaan Goldbach. Hij had cystic fibrosis (een taaislijmziekte) en toen hij werd opgenomen in een psychiatrische inrichting was er voor hem geen mogelijkheid om in een rookvrije omgeving te verblijven. Met zijn legaat heeft STIVORO het in 2002 uitgekomen Handboek rookbeleid in de GGZ gemaakt. De methodiek beschreven in dit werkboek is een vervolg op dat handboek. STIVORO wenst u veel succes bij het ontwikkelen van het rookbeleid! 4 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

6 Inleiding Decentraal rookbeleid Door de ontwikkelingen binnen de GGZ en de verslavingszorg zijn de laatste jaren veel instellingen samengevoegd, waardoor grote organisaties zijn ontstaan. Dit brengt met zich mee dat een instelling uit verschillende locaties kan bestaan en dat verschillende locaties ook vaak uiteenlopende functies vervullen. Wanneer dit bij uw instelling zo is, kunt u ervoor kiezen om decentraal rookbeleid te ontwikkelen. In dat geval bepaalt een werkgroep een algemeen rookbeleid (uitgangspunten en richtlijnen) waaraan het rookbeleid op alle locaties moet voldoen. De uitwerking van het rookbeleid op de verschillende locaties, aangepast aan de eigenheid van die locaties, vindt decentraal plaats. Werkwijze In principe verschilt de werkwijze voor het opstellen van een decentraal rookbeleid niet van de gang van zaken die in dit werkboek wordt beschreven. Er zijn wel enkele punten, die bij het bestuderen van de volgende hoofdstukken aandacht verdienen. Het centrale rookbeleid gaat minder op details in (zoals het aantal rookruimtes dat ingericht moet gaan worden) en beschrijft meer de grote lijnen. De details worden namelijk in een later stadium op locatie vastgelegd. Het uitzetten van een enquête binnen een grote instelling met veel verschillende locaties zal om praktische redenen niet altijd de voorkeur genieten. In dat geval is het raadzaam om slechts in een beperkt aantal locaties zo'n enquête te houden en de gegevens te gebruiken voor alle locaties. Wanneer een werkgroep binnen een bepaalde locatie echter voorkeur heeft voor een eigen enquête (bijvoorbeeld bij grote weerstand of een complexe situatie), is dat uiteraard altijd aan te bevelen. Bij het werken met een decentraal rookbeleid bestaat het gevaar dat er uiteindelijk geen of niet overal rookbeleid wordt ontwikkeld. Het is dan ook goed om in het centrale rookbeleid te beschrijven hoe de uitwerking op de locatie wordt georganiseerd. Wie is er op de verschillende locaties verantwoordelijk? Wie controleert vanuit de centrale werkgroep? Hoe verloopt de communicatie? Hoe verloopt de implementatie van het rookbeleid? De centrale werkgroep initieert de ontwikkeling van het rookbeleid en fungeert als de aanjager voor het 'uitrollen' ervan naar de locaties. Het is belangrijk dat de centrale werkgroep vinger aan de pols houdt en de verantwoordelijken op de locaties stimuleert aan het rookbeleid te werken. De taak van de centrale werkgroep is pas klaar wanneer alle locaties een adequaat rookbeleid hebben. Per locatie wordt een verantwoordelijke projectleider aangewezen. Deze stelt bij voorkeur een locale werkgroep samen. Wat heeft de locale werkgroep nodig? -Het centrale rookbeleid waarin de uitgangspunten zijn vastgelegd -De kaders waarbinnen zij het decentrale rookbeleid moeten vormgeven -Kennis over de Tabakswet -Een tijdpad -Een vraagbaak Vaak is het zo dat de centrale werkgroep in de loop der tijd deskundig is geworden. U weet waarschijnlijk meer af van rookbeleid en de Tabakswet dan uw collega s op de locaties. Het is zinvol om uw kennis te delen. Daarbij is het echter wel aan te bevelen om uw vraagbaak - functie goed te organiseren. Zo kunt u bijvoorbeeld een (telefonisch)spreekuur inbouwen of u kunt aangeven alle vragen bij voorkeur per te willen ontvangen. 5 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

7 Dit werkboek Ook voor het ontwikkelen van rookbeleid op de locatie vormt dit werkboek een goede leidraad. Waarschijnlijk zal veel van het werk uit fase A door de centrale werkgroep zijn uitgevoerd, en zijn met name fases B en C interessant voor de locale werkgroep. Tip Vraag een apart adres aan, bijvoorbeeld vraagbaakrookbeleid@instelling.nl, zodat u zelf kunt bepalen wanneer u vragen beantwoordt. Misschien bestaat in uw instelling de mogelijkheid om intranet hierbij in te zetten; u kunt dan vragen een eigen pagina te krijgen. 6 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

8 Fase A Opdracht vastleggen Na fase A heeft u: een Plan van Aanpak; inzicht in hoeverre het huidige rookbeleid voldoet aan de Tabakswet; inzicht in met welke spelers u rekening moet houden; draagvlak voor het aanpassen van het rookbeleid bij sleutelfiguren als directie, OR, Cliëntenraad, etc.; een werkgroep Rookbeleid samengesteld (of bewust gekozen om het rookbeleid alleen te ontwikkelen; u kent de voor- en nadelen van het alleen werken); goedkeuring van de directie; een afspraak met de werkgroep voor de eerste bijeenkomst. Het goed omschrijven en vastleggen van de projectopdracht is misschien wel de belangrijkste stap op weg naar een goed functionerend rookbeleid. Voordat u inhoudelijk aan de slag kunt met het rookbeleid, is het van belang dat de randvoorwaarden optimaal zijn. Daarmee bedoelen we dat duidelijk moet zijn wat er van u wordt verwacht en dat degene die eindverantwoordelijk is voor het rookbeleid (in de meeste gevallen zal dat de directie zijn) op de hoogte is van uw werkwijze en deze werkwijze ook goedkeurt. Wanneer het in uw instelling gebruikelijk is projectmatig te werken, kunt u ook bij het ontwikkelen van het rookbeleid uitgaan van deze werkwijze. De methodiek uit dit werkboek sluit daar goed op aan en is te gebruiken als naslagwerk. Er staan veel tips in die u verder op weg kunnen helpen. Plan van aanpak Om de randvoorwaarden duidelijk te krijgen is het aan te raden om een (beknopt) Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid te maken en dit te laten ondertekenen door de directie. In Bijlage 1 vindt u een formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid dat u kunt gebruiken in uw situatie. Hieronder wordt toegelicht wat er in het plan thuishoort. Algemeen 1. Aan wie wordt de opdracht gegeven? (Projectleider, u) 2. Wie is uiteindelijk verantwoordelijk? (Opdrachtgever, veelal de directie) Over de opdracht Ontwikkelen Rookbeleid 3. Waarom wordt het rookbeleid aangepast en wat zijn de uitgangspunten? (Aanleiding) 4. In hoeverre voldoet het huidige rookbeleid aan de Tabakswet? (Analyse uitgangssituatie) 5. Wat dient u te bereiken? (Uitgangspunten en doelstelling van het project) 6. Welke concrete resultaten heeft u aan het eind? (Projectresultaat) 7. Wat gaat de werkgroep níet doen? (Projectafbakening) Organisatie 8. Wie doet wat in de werkgroep? (Samenstelling en taakverdeling werkgroep) 9. Op welke wijze gaat u te werk? (Methode, tijdplanning) 10. Hoe vindt afstemming plaats met de directie en de instelling? (Tussen- en eindrapportage) Financiën 11. Hoeveel tijd en geld gaat de opdracht kosten? (Schatting benodigde uren, overige kosten) 7 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

9 Algemeen (1-2) Door te benoemen wie de opdrachtgever/ eindverantwoordelijke is, zorgt u ervoor dat duidelijk is wie probleemeigenaar is. Dat voorkomt dat u als persoon teveel vereenzelvigd wordt met het (naleven van het) rookbeleid. Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u deze gegevens noteren bij de kopjes 1 en 2. Over de opdracht ontwikkelen rookbeleid Aanleiding (3) Uw instelling valt sinds 1990 onder de Tabakswet en heeft hoogstwaarschijnlijk al een rookbeleid. De Tabakswet schrijft immers sindsdien voor dat gangen, trappen en andere gemeenschappelijke en publiekstoegankelijke ruimtes rookvrij dienen te zijn. Waarom het rookbeleid nu aanpassen? Wil de directie aan de gewijzigde Tabakswet voldoen? Wil de directie volledig aan de Tabakswet voldoen en zo boetes voorkomen? Of zijn er klachten van cliënten of medewerkers? Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u deze uitgangspunten noteren bij kopje 3 Aanleiding. Uitgangssituatie (4) Om de opdracht goed te kunnen omschrijven is het voor u van belang om een beeld te hebben van de huidige situatie. In hoeverre voldoet het huidige rookbeleid aan de Tabakswet? Op verschillende manieren kunt u aan deze informatie komen. Zoek het huidige rookbeleid op papier op. Is er een dossier Rookbeleid? Kunt u achterhalen hoe het huidige rookbeleid tot stand is gekomen? Wie was verantwoordelijk voor de ontwikkeling ervan? Wat vindt hij/zij ervan dat het rookbeleid wordt aangepast? Verzamel informatie over de Tabakswet. Aangezien wetgeving van tijd tot tijd verandert, kunt u voor de meest recente informatie kijken op verschillende websites: U kunt ook bellen naar de gratis infolijn van Roken en de Wet: Loop eens rond door de instelling. Is op alle plekken even duidelijk waar wel en niet gerookt mag worden? Houden mensen zich aan de regels? Wat valt u nog meer op? Oefening 1 Vergelijking met de Tabakswet Vul de checklist uit Bijlage 2 in. U heeft dan in beeld in hoeverre het huidige rookbeleid voldoet aan de Tabakswet. Bespreking De kans is groot dat uw instelling een rookbeleid heeft dat deels aan de wet voldoet en dat in een aantal situaties uitgaat van onderlinge afspraken. Vermoedelijk wordt op een aantal plaatsen gerookt terwijl dat volgens de wet niet zou mogen. Belangrijk: Probeer u te beperken tot het beschrijven van de situatie. Inventariseer alleen. Het bedenken van oplossingen voor eventuele knelpunten is van later zorg. Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid noteert u deze informatie bij kopje 4 Uitgangssituatie. Uitgangspunten en doelstelling (5) Wat wil de directie? Voordat u verder werkt aan de opdracht om het rookbeleid te ontwikkelen, moet u weten welke opvattingen en uitgangspunten de directie hanteert. Door te formuleren waaraan het rookbeleid moet voldoen, kunt u richting geven aan het rookbeleid. Voorbeelden van dergelijke uitgangspunten kunnen zijn: elke werknemer moet zijn werk kunnen doen zonder hinder van tabaksrook; geen medewerker, cliënt of bezoeker wordt ongewenst blootgesteld aan tabaksrook; medewerkers roken niet waar cliënten bij zijn; 8 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

10 oplossingen mogen niet afhangen van onderlinge afspraken, omdat die kunnen wisselen; cliënten moeten kunnen roken in de instelling; landelijke wet- en regelgeving wordt nageleefd. Wat dient u te bereiken? Met de directie kunt u afstemmen wat het precieze doel van de opdracht is. Dit lijkt een schot voor open doel (u zult zeggen: het doel is het maken van een rookbeleid), maar toch is het belangrijk dit goed te overleggen. Hiermee wordt namelijk duidelijk wat er allemaal bij de opdracht hoort. Is het doel een beleidsvoorstel te ontwikkelen? In dat geval bent u niet verantwoordelijk voor de invoering van het rookbeleid of voor de communicatie daarover. Is het doel echter om een rookbeleid in te voeren, dan hoort de praktische uitwerking en de communicatie wel tot uw taak. Moet het plan een kader bieden voor de hele organisatie en vindt de uitwerking in de kleinere units plaats? Of geldt het beleid alleen voor uw eigen locatie? Verder wordt tijdens het overleg met de directie duidelijk wat u nodig heeft om de opdracht te vervullen. Is het doel dat er over een half jaar een rookbeleid van kracht is, dan heeft u bijvoorbeeld mandaat van de directie nodig om beslissingen te nemen. In deze instelling zijn drie zaken misgegaan: de directie heeft de schriftelijke informatie niet doorgenomen; de directie en de werkgroep hebben elkaar onvoldoende geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen de werkgroep heeft onvoldoende mandaat om de regels te stellen. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat schriftelijke informatie onvoldoende is om de directie en werkgroep op één lijn te krijgen. Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u Uitgangspunten en doelstelling' opschrijven bij kopje 5. Projectresultaat (6) Op grond van de doelstelling die u heeft afgesproken met de directie, geeft u aan wat u concreet oplevert als u klaar bent. Bijvoorbeeld: Doelstelling Ontwikkelen voorstel tot een rookbeleid Resultaat Document met voorstellen waarover de directie beslist Praktijkvoorbeeld Bij een instelling in het oosten van het land is het doel om per 1 januari een rookbeleid te hebben dat volledig voldoet aan de Tabakswet. De werkgroep gaat voortvarend aan de slag, verzamelt op verschillende manieren informatie uit de instelling en informeert de directie op gezette tijden door middel van verslagen en documenten. Op 1 januari gaat het rookbeleid in: er mag in de instelling nergens meer gerookt worden, behalve in de privé-ruimtes (slaapkamers) van de bewoners. Medewerkers worden geacht niet meer te roken in de instelling. Vijf dagen lang gaat dit heel voorspoedig, er zijn eigenlijk weinig problemen. Tot de nieuwjaarsreceptie op 5 januari waar de directeur (zelf een roker) aankondigt dat er door bewoners in de huiskamers toch gewoon mag worden gerookt, tot er rookfaciliteiten zijn gerealiseerd. Invoering rookbeleid Rookreglement voor bewoners, personeel en bezoekers, signaalmateriaal en voldoende rookruimtes Noteer het projectresultaat op het formulier in Bijlage 1 onder kopje 6. Projectafbakening (7) Afbakening, grenzen stellen aan de opdracht, is heel belangrijk. Zo voorkomt u dat er telkens nieuwe aspecten aan de opdracht worden toegevoegd en dat deze uitgroeit tot een onbeheersbaar meerjarentraject. Wanneer het doel van uw opdracht is ontwikkelen van een beleidsvoorstel rookbeleid dan hoort de implementatie van het rookbeleid niet tot uw taak. Wanneer de implementatie aan de orde is, zal er een nieuwe opdracht moeten komen. Die kan aan u gegeven 9 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

11 worden, maar het kan ook zijn dat iemand anders wordt verzocht zorg te dragen voor de implementatie van het rookbeleid. In dat geval zal er ook een nieuw Plan van Aanpak Implementatie Rookbeleid worden opgesteld. In het Plan van Aanpak kunt u de afbakening opschrijven bij kopje 7. Organisatie Samenstelling en taakverdeling werkgroep (8) Rookbeleid is een veelomvattend thema, waar iedereen (medewerkers, cliënten, familie, vrijwilligers) een mening over heeft. Wij raden u aan om een paar collega s te vragen om samen met u te werken aan (het ontwikkelen van) rookbeleid. Om helder in beeld te krijgen wie u het beste daarvoor kunt vragen, is onderstaande oefening (oefening 2) geschikt. Oefening 2 Krachtenveldanalyse Neem een blad voor u en teken in het midden een cirkel. Schrijf in het midden Rookbeleid. Ga al brainstormend na wie allemaal te maken hebben met het rookbeleid. Trek telkens een lijn vanaf het midden en schrijf de persoon/groep erbij. Zie onderstaand voorbeeld, dat in Bijlage 3 verder is uitgewerkt. Wanneer u bovenstaande oefening heeft uitgevoerd, ziet u dat veel mensen partij zijn in het rookbeleid, elk met een eigen belang. Het rookbeleid staat in een behoorlijk spanningsveld! Om enige orde in de hoeveelheid spelers te brengen, maakt u nu eerst categorieën. Vervolgens geeft u het belang van elk aan. Bijvoorbeeld: categorie directie zeer belangrijk, categorie bezoek minder belangrijk. In overleg met de directie kunt u nu een aantal mensen uitnodigen om in de werkgroep plaats te nemen. Het is aan te raden zowel rokers als niet-rokers uit te nodigen. De namen van de werkgroepleden, plus hun functie of deskundigheden, noteert u in het Plan van Aanpak bij kopje 8. Is uw instelling niet gewend om projectmatig te werken, en voert u de opdracht liever alleen uit, dan kan dat natuurlijk ook. Zorgt u er dan wel voor dat u voldoende rugdekking heeft. Het is belangrijk dat u mandaat heeft of dat u nauw communiceert met de directie. Ook belangrijk in dat geval: zorg voor een duidelijk eindpunt, zodat u niet jaren geassocieerd blijft met het rookbeleid. Zet op schrift wanneer uw opdracht is afgerond en door de instelling wordt overgenomen (bijvoorbeeld na het opstellen van het beleidsplan). oefening 2 10 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

12 Methode (9a), tijdplanning (9b) Hier kunt u allereerst uw werkwijze beschrijven. Wanneer u dit werkboek als leidraad neemt, kunt u op deze plaats noteren dat u gebruik maakt van de methodiek Rookbeleid in de GGZ en de verslavingszorg' die door STIVORO is ontwikkeld. Deze methodiek gaat uit van 3 fases ( Vastleggen opdracht, Maken voorstel voor rookbeleid en Invoering rookbeleid ) waarbij in elke fase een aantal stappen worden genomen. Maak ook een tijdplanning, waarbij u ervan uit kunt gaan dat het ontwikkelen van een rookbeleid een maand of drie in beslag zal nemen. En nu aan het werk Wanneer u het Plan van Aanpak hebt voorgelegd aan de opdrachtgever (de directie) en deze heeft het plan goedgekeurd, is het tijd om de leden van de werkgroep uit te nodigen voor de eerste bijeenkomst. Allereerst om de inhoud van het Plan van Aanpak goed met elkaar door te nemen. En vervolgens om te bespreken op welke manier de werkgroep inzicht kan krijgen in de wensen en behoeften van medewerkers en cliënten aangaande roken in de instelling. Tussenrapportage (10a), Eindrapportage (10b) U moet de directie op verschillende momenten informeren over de voortgang. Bespreek wanneer dat dient te gebeuren: daarmee voorkomt u dat de directie stappen mist en de werkgroep niet meer kan volgen. Ook wanneer een directielid in de werkgroep zit en de lijnen kort zijn, is het goed om (bij kopje 10a en 10b) op te schrijven wanneer er officiële informatiemomenten zijn. Bijvoorbeeld wanneer de resultaten van een enquête worden gepresenteerd. Financiën (11) Maak een inschatting van het aantal uren (11a) dat werkgroepleden gaan besteden aan de ontwikkeling van het rookbeleid. Daarnaast is het belangrijk om een inschatting te maken van de overige kosten (11b). Wanneer de werkgroep bijvoorbeeld besluit om de enquête extern te laten verwerken, kost dat geld. 11 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

13 Fase B Voorstel maken voor rookbeleid Na fase B heeft u: informatie verzameld over roken in de instelling of op diverse locaties; inzicht gekregen in de rooksituatie (zoals aantal rokers, mate van hinder van tabaksrook); een voorstel tot rookbeleid op papier gezet; een advies aan de directie gegeven over: naleving, sancties, communicatie, evaluatie. Inventariseren huidige situatie Bij het ontwikkelen van een rookbeleid is het van belang goed inzicht te hebben in de wensen en behoeften van de medewerkers, cliënten en bezoekers. Zoals we in de inleiding al aangaven, bestaat er dikwijls een vertekend beeld over het roken in de instelling. Uitspraken als bij ons rookt 95% van de cliënten en niet-rokende cliënten hebben geen last van de rook, want ze zitten altijd samen koffie te drinken blijken vaak niet te kloppen met de werkelijkheid. Zo wordt het aantal rokers geregeld te hoog ingeschat. Bovendien wordt het beeld over roken meestal bepaald door degene die het hardst roept en niet door de zwijgende meerderheid. Het verzamelen van feitelijke gegevens over roken in de eigen instelling of locatie is belangrijk omdat u dan weet waar u het over heeft. Rookt nu 30 of 60% van de medewerkers? En om hoeveel rokende cliënten gaat het daadwerkelijk? Op welke afdelingen wordt het meest gerookt? Hebben niet-rokers en rokers last van tabaksrook? Waar hebben ze last van tabaksrook? Hoeveel steun is er eigenlijk voor een rookbeleid? Wanneer u antwoord heeft gekregen op deze vragen, helpt u dat bij het nemen van beslissingen. Een effectieve manier om inzicht te krijgen in de situatie in uw instelling of locatie, is het afnemen van een schriftelijke enquête onder medewerkers en cliënten. Afhankelijk van de aandacht die er tevoren aan de enquête is gegeven, blijkt de respons vaak goed te zijn. Het is immers een onderwerp dat iedereen aangaat. De resultaten van de enquête geven u inzicht in wat er binnen uw instelling nodig is om het rookbeleid op een goede manier invulling te geven. Doordat iedereen de kans krijgt zijn of haar mening te geven, voelt men zich serieus genomen. Uit ervaring weten we dat dit gevoel het draagvlak voor een rookbeleid vergroot. Door het afnemen van een enquête komt tevens het gesprek over roken op gang; in de praktijk blijkt er alleen al door deze aandacht een positief effect te ontstaan op het rookgedrag van medewerkers en cliënten. Een bijkomend voordeel van zo'n schriftelijke vragenlijst is dat de resultaten ervan ook gebruikt kunnen worden om na verloop van tijd de effecten van het rookbeleid vast te stellen. Een nadeel van een enquête kan zijn dat de verspreiding onder de cliënten van de instelling moeilijk te realiseren is, of dat veel cliënten zelf niet in staat zijn de enquête in te vullen. U kunt overwegen de vragenlijst alleen onder personeel en zorgmanagers te verspreiden. Of om de familie van de cliënt te vragen de enquête in te vullen. U kunt er ook voor kiezen om per afdeling één leidinggevende te vragen een inventarisatie te maken: van het aantal rokers en niet-rokers, hoe vaak niet-rokers in een ruimte zitten waar gerookt wordt en of niet-rokers daar hinder van ondervinden. 12 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

14 Hieronder vindt u de voordelen en nadelen van een enquête nog eens op een rij: Voordelen enquête Feitelijke gegevens Iedereen heeft de kans gehad zijn mening te geven Gegevens uit alle groepen belanghebbenden Men voelt zich serieus genomen Vergroting draagvlak Brengt het gesprek op gang Levert bruikbare informatie voor invoering op Kan dienst doen als informatie voor de evaluatie Nadelen enquête Moeilijk/niet in te vullen door bepaalde cliënten Kennis niet in huis om enquête te verwerken Kosten (geld) Neemt tijd in beslag Een enquête kan de volgende informatie opleveren: a. Rookgedrag Hoeveel cliënten roken? Hoeveel medewerkers roken? Hoeveel rookt men gemiddeld per dag? Willen rokers stoppen? b. Blootstelling Hoe vaak worden cliënten blootgesteld aan tabaksrook? Hoe vaak worden medewerkers blootgesteld aan tabaksrook? Waar worden cliënten blootgesteld aan tabaksrook? Waar worden medewerkers blootgesteld aan tabaksrook? c. Hinder Hoe vaak hebben cliënten hinder van tabaksrook van anderen? Hoe vaak hebben medewerkers hinder van tabaksrook van anderen? In welke gebouwen/ruimtes ervaart men hinder? d. Steun voor beleid Is er draagvlak voor een (aangescherpt) rookbeleid? e. Eventueel: Toekomstige activiteiten Willen rokers geholpen worden bij het stoppen met roken? In Bijlage 4 vindt u een voorbeeld van een enquête en een voorbeeldbrief die u kunt gebruiken. In Bijlage 5 wordt beschreven hoe het uitzetten van een enquête in zijn werk gaat en hoe u de gegevens kunt verwerken. Wanneer u het uitzetten van een enquête en de verwerking liever wilt uitbesteden aan een extern bureau, dan leest u in Bijlage 5 hoe u met een dergelijk bureau in contact kunt komen. Opstellen rookbeleid Wanneer u de stappen in dit werkboek gevolgd heeft, heeft op dit moment: inzicht in het aantal rokers en niet-rokers in de instelling of locatie. U heeft een beeld van het aantal mensen dat hinder ondervindt van tabaksrook en van de plaatsen waar die hinder het grootst is. Ook heeft u een idee van het draagvlak voor een (aangepast) rookbeleid (fase B). kennis van de eisen van de Tabakswet aan de instelling. U weet in hoeverre het huidige rookbeleid aan de Tabakswet voldoet (fase A). kennis over de uitgangspunten die de directie voor een rookbeleid hanteert (fase A). Met deze drie ingrediënten is het mogelijk om een rookbeleid te formuleren en er in praktische zin naar te kijken. Wat betekenen de regels op de afdeling en op de verschillende locaties? Moeten er faciliteiten komen en zo ja, waar? 13 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

15 De praktijk heeft uitgewezen dat het goed is om voor medewerkers en cliënten een apart rookbeleid te maken. Beide groepen hebben immers hun eigen belangen bij zo'n beleid. Ook verschilt hun situatie sterk: medewerkers gaan na hun dienst weer naar huis, terwijl cliënten vaak langdurig in de instelling verblijven of er wonen. Verder is het belangrijk om een rookbeleid zo helder mogelijk te houden. Hoe meer uitzonderingen er worden gemaakt, des te groter is de kans dat het rookbeleid zal verwateren. Benoem duidelijk in welke ruimtes een algeheel rookverbod geldt. Ruimtes die door derden worden gehuurd (zoals een kapsalon of fitness) vallen eveneens onder de Tabakswet. Stel met de werkgroep verder regels op voor feesten, evenementen en uitstapjes. Praktijkvoorbeeld Bij een instelling in het westen geldt sinds 1 januari 2004 een algeheel rookverbod. Medewerkers en bezoekers roken alleen in speciale rookruimtes. In het voorjaar van 2004 vinden de jaarfeesten plaats. Elk jaar wordt er een feesttent op het terrein gezet en is er drie dagen feest. In het rookbeleid van de instelling staat niets over dergelijke evenementen. Tijdens de feestelijkheden wordt er dan ook in de feesttent uitbundig gerookt, zowel door medewerkers, cliënten en bezoekers. Uiteraard niet tot ieders tevredenheid! Later wordt de discussie gevoerd of een feesttent op het terrein wel of niet tot de instelling behoort. Door in het rookbeleid een duidelijke aantekening te maken over het roken in dergelijke situaties voorkomt u dat er achteraf discussie ontstaat. huisreglement, in het Arbo-jaarplan of op het intranet bij andere beleidsafspraken; het kan een hoofdstuk zijn in het sociaal jaarverslag. Ook moet het rookbeleid worden opgenomen in de algemene informatie voor nieuwe medewerkers, cliënten en hun familieleden. Verder zou het rookbeleid een vast onderwerp moeten zijn bij intakegesprekken met cliënten en hun familie. Uiteraard is het essentieel dat nieuwe medewerkers, cliënten en tijdelijke medewerkers goed op de hoogte zijn van de regels rondom roken. De werkgroep brengt hierover een advies uit aan de directie. Het rookbeleid noteert u in een beleidsdocument. Wanneer u interesse heeft in een beleidsdocument van een GGZ-instelling, kijkt u dan op GGZ Kennisnet ( Daar treft u recente voorbeelden aan. U kunt ook eens informeren bij collega-instellingen. Hieronder wordt beschreven hoe u een beleidsdocument Rookbeleid kunt opbouwen. Verankering Om te voorkomen dat het rookbeleid na verloop van tijd verwatert, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het wordt verankerd in de organisatie. Het rookbeleid moet op de agenda blijven. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. Zo kan het rookbeleid worden opgenomen in het 14 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

16 Beleidsdocument Rookbeleid Er zijn vele manieren om het rookbeleid te beschrijven. Misschien beschikt uw instelling wel over een standaard voor beleidsplannen als het rookbeleid. Om u een idee te geven wat er in een beleidsplan zou kunnen horen, geven we hieronder aan de hand van een inhoudsopgave tips en ideeën. Inhoudsopgave - inleiding - wetgeving - resultaten enquete - algemeen over rookbeleid - rookbeleid ten aanzien van medewerkers en vrjwilligers - rookbeleid ten aan zien van cliënten, familie en bezoekers - voorwaarden en handhaving - voorziene knelpunten - communicatie Onder de kopjes Wetgeving en Resultaten enquête kunt u de informatie samenvatten die u in fase A en B heeft verzameld. Algemeen over rookbeleid Wat kan er in zijn algemeenheid worden gezegd over het rookbeleid? Welke regel geldt voor iedereen? Rookbeleid ten aanzien van medewerkers en vrijwilligers In de Tabakswet staat dat iedereen in Nederland recht heeft op een rookvrije werkplek. Dat betekent dat alle medewerkers hun werk zouden moeten kunnen doen zonder daarbij ongewild blootgesteld te worden aan tabaksrook van anderen (rekening houdend met de uitzonderingen op de rookvrije werkplek). Het rookbeleid is een onderdeel van het Arbobeleid van de instelling. In het kader van het Arbobeleid of het terugdringen van het ziekteverzuim kan de instelling overwegen om rokende medewerkers die willen stoppen met roken, hierbij te ondersteunen. U kunt hierbij denken aan het aanbieden van informatie of een training. In bijlagen 9 en 10 vindt u meer informatie over stoppen met roken. Rookbeleid ten aanzien van cliënten, familie en bezoekers Een van de ruimtes die door de wet uitgezonderd wordt van het recht op een rookvrije werkplek, is de privé-ruimte van de cliënt. In de GGZ en verslavingszorg levert deze uitzondering extra discussies op: bij veel cliënten is het uit veiligheidsoverwegingen niet toelaatbaar dat ze op de eigen (slaap)kamer roken. Sommige cliënten kunnen in zo'n geval vragen om begeleiding bij het roken op de privé-kamer. Er kan ook een rookruimte voor hen worden ingericht waar ze onder begeleiding mogen roken. Het is aan de werkgroep om hierover een standpunt te bepalen. Bij het inrichten van rookruimtes dient ook rekening gehouden te worden met de specifieke situatie van cliënten. Een verwarde bewoner kan nalaten de deur van de rookruimte te sluiten; een deurdranger kan voorkomen dat er hinder van tabaksrook in de andere ruimtes is. Knelpunten die naar voren komen bij het opstellen van een rookbeleid voor cliënten, leiden vaak naar de vraag waar ligt de scheiding tussen privé of openbaar? Zo mag er volgens de wet gerookt worden op privé-kamers maar niet in huiskamers waar meerdere cliënten gebruik van maken. Daarbij zijn er praktische knelpunten, zoals de hulp die nodig is om bepaalde cliënten naar de rookruimte te begeleiden. En wat te doen wanneer een cliënt in een separeerruimte verblijft? Is dat een privé-ruimte of niet? Wanneer er cliënten zijn die, wellicht naar aanleiding van het rookbeleid, het plan opvatten om met roken te stoppen, is het goed om hen hierbij te ondersteunen. Ook hierover vindt u in de bijlagen 9 en 10 meer informatie over. Voorwaarden en Handhaving Om het rookbeleid te kunnen uitvoeren zal er meestal aan enkele voorwaarden voldaan moeten worden. Zo zal bij elke ingang van de instelling 15 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

17 een bordje dienen te komen met de mededeling dat er binnen de instelling alleen gerookt wordt in speciale rookruimtes. Dergelijke ruimtes zullen moeten worden aangewezen en ingericht (zie ook Bijlage 8: Tips voor rookruimtes). Bij STIVO- RO kunt u stickers bestellen waarmee u het rookbeleid van de instelling inzichtelijk kunt maken. Voor actuele informatie over controle, boetes en handhaving kijkt u op of in de brochure Roken en de werkplek die u bij STIVORO kunt bestellen (Bijlage 15). In deze paragraaf in de beleidsnotitie Rookbeleid kunt u dergelijke randvoorwaarden beschrijven. De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA, voorheen de Keuringsdienst van Waren) is belast met de controle op het rookbeleid. De VWA is bevoegd om bestuurlijke boetes uit te delen aan instellingen die niet voldoen aan de Tabakswet.* Er zijn instellingen die overwegen om in het huisreglement vast te leggen dat deze boetes worden doorberekend aan degene die de regels overtreedt: de roker die ergens rookt waar het niet is toegestaan. In de praktijk blijken hier nogal wat juridische haken en ogen aan te zitten. Beter is het om overtredingen van het rookbeleid op dezelfde manier te benaderen als alle andere regels die de instelling kent. Als werkgroep kunt u een advies geven over de verantwoordelijkheid voor handhaving. Bent u van mening dat die bij de direct leidinggevende ligt of bijvoorbeeld bij de directie? Let er op dat die verantwoordelijkheid niet bij u of de werkgroep komt te liggen. De personen belast met de handhaving moeten hierover geïnformeerd worden en er moet voor worden gezorgd dat ze ook weten hoe ze deze taak uit moeten voeren. Voorziene knelpunten Hier beschrijft u welke knelpunten de werkgroep verwacht bij het invoeren van het voorgestelde rookbeleid. U kunt dan samen met de directie bekijken welke oplossingen er mogelijk zijn. Soms is het verstandig om het rookbeleid eerst in te voeren en na een paar maanden nog eens te bekijken welke knelpunten er nog bestaan. Wellicht zijn er knelpunten die zich in de praktijk hebben opgelost. Het is ook denkbaar dat er ondanks alle inspanningen bepaalde knelpunten blijven bestaan. Deze kunt u melden aan GGZ Nederland. Vragen over het oplossen van knelpunten kunt u ook stellen aan het adviescentrum van STIVORO ( , gratis telefoonnummer). Praktijkvoorbeeld Bij een inloopcentrum in de Randstad heeft men de beschikking over twee huiskamers, een grote en een kleine. Aangezien dit twee recreatieruimtes zijn op dezelfde etage, is het bij wet toegestaan om de kleinste ervan voor het roken aan te wijzen. Bij sommige activiteiten komen echter zoveel cliënten (van wie naar schatting de meerderheid rookt) dat de kleine ruimte totaal ongeschikt is. Alle rokers zitten bij elkaar in een te kleine ruimte, terwijl de niet-rokende cliënten in de grote huiskamer verblijven. Het gebeurt zelfs regelmatig dat de niet-rokende cliënten zich al gauw bij de rokers voegen. De grote huiskamer wordt dan helemaal niet meer gebruikt Een oplossing zou kunnen zijn om de activiteit in de grote huiskamer te organiseren en tijdens de avond een paar rookpauzes in te lassen. Alleen tijdens deze rookpauzes wordt de kleine huiskamer gebruikt. Als organisatie moet je dan wel duidelijk zijn hoe laat de rookpauzes staan gepland. * Deze boetes bedragen 300 bij een eerste overtreding tot bij herhaling. De minister van VWS heeft besloten dat de VWA in 2004 geen boetes uitschrijft aan woon-zorginstellingen die niet voldoen aan de Tabakswet. Voorwaarde is wel dat de betreffende instelling serieus bezig is om het rookbeleid vorm te geven en dat er sprake is van een instelling waar cliënten langdurig verblijven. Dit betekent dat in bijvoorbeeld locaties waar dagopvang plaatsvindt wél voldaan moet worden aan de Tabakswet en de VWA wél een bestuurlijke boete kan uitschrijven. Zie voor informatie 16 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

18 Communicatie Communiceren over het rookbeleid is van essentieel belang. Communicatie kan op verschillende manieren en op verschillende momenten plaatsvinden. In het beleidsdocument Rookbeleid kunt u volstaan met aan te geven dat het rookbeleid gecommuniceerd moet worden naar medewerkers, cliënten en bezoekers. U kunt wel al een tijdsspanne vermelden. Een uitgebreid communicatieplan hoort thuis in het Invoeringsplan, dat in het volgende hoofdstuk wordt beschreven. Praktijkvoorbeeld Bij een GGZ-instelling in het oosten van het land is de werkgroep aan de slag gegaan met een zeer enthousiaste projectleider. Hij communiceert veel en vaak per mail en via het intranet over het aankomende rookbeleid. In de loop van de tijd merkt hij dat collega s met asbakken beginnen te schuiven als hij binnenkomt. Hij wordt door deze collega s geassocieerd met het niet meer mogen roken. Hij vindt dat duidelijk een minder prettige kant aan zijn klus als projectleider Rookbeleid. Niet veel later krijgt hij ook een leuke reactie: een collega heeft hem aangemeld voor de STIVORO-actie dat verdient een boeket. Deze actie die liep in het najaar van 2003, nodigde iedereen uit een collega die zich inspant voor een goed rookbeleid te bedanken met een bos bloemen. Aanbieden Beleidsplan De werkgroep heeft hard gewerkt aan het beleidsplan Ontwikkelen Rookbeleid, dat nu gereed is. Een belangrijke en omvangrijke klus is geklaard. Dit is een goed moment om het beleidsplan feestelijk aan te bieden aan de directie, die nu aan zet is om het rookbeleid formeel goed te keuren en het voor te leggen aan de OR en de cliëntenraad. In de wet is geregeld dat de OR instemmingsrecht en de CR adviesrecht heeft. Waarschijnlijk waren deze al betrokken bij de ontwikkeling van het rookbeleid. Deze casus geeft aan dat communicatie ook belangrijk is voordat het rookbeleid van kracht wordt. Door daar in een vroeg stadium mee te beginnen wennen collega s al aan het idee van een rookbeleid, wat uiteindelijk tot minder weerstand zal leiden. Let wel op dat de werkgroep rookbeleid de afzender is en niet de projectleider. Anders loopt u de kans teveel vereenzelvigd te worden met het rookbeleid. 17 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

19 Fase C Invoering rookbeleid Na fase C heeft u: een door de directie goedgekeurd document 'Invoering Rookbeleid'; een communicatieplan; een rookbeleid dat is ingevoerd in de instelling; het rookbeleid dat is verankerd in de instelling; een planning van de evaluatie van het rookbeleid. Wanneer u fase A en B hebt doorlopen, dan heeft uw instelling op dit moment een papieren rookbeleid dat, als het goed is, door de directie is goedgekeurd. De volgende stap is de invoering van het rookbeleid. Het kan zijn dat de directie de opdracht om het rookbeleid in te voeren aan de persoon geeft die het heeft ontwikkeld, maar het is ook mogelijk dat iemand anders de aangewezen persoon is. Verder is het niet noodzakelijk dat dezelfde werkgroep zich over de invoering buigt. Misschien zijn andere functionarissen nodig om de invoering van het rookbeleid te bewerkstelligen. Opdracht vastleggen Invullen onder 1 t/m 7 in Bijlage 6: Document 'Invoering Rookbeleid' De invoering van het rookbeleid kan gezien worden als een nieuwe opdracht. Dit betekent dat het ook nu van wezenlijk belang is om eerst met de directie om de tafel te gaan zitten en de opdracht te verduidelijken, af te bakenen en de randvoorwaarden te bespreken. Wordt de invoering rookbeleid decentraal georganiseerd, dan is het goed om bij deze bijeenkomst ook iemand van de centrale werkgroep rookbeleid uit te nodigen. Het is aan te bevelen om ook ditmaal een document Invoering Rookbeleid te maken, zodat de opdracht duidelijk is. U kunt hiervoor het al eerder besproken format (zie fase A) gebruiken. In Bijlage 6 vindt u een formulier dat u kunt invullen. Ook nu is het van belang om dit document door uw opdrachtgever te laten goedkeuren voordat u aan de slag gaat. Organisatie en financiën Punt 8 t/m 10 in Bijlage 6 Ook in deze fase van de ontwikkeling van het rookbeleid is het belangrijk om de klus niet alleen te klaren, maar een paar collega s erbij te betrekken. Wie er in de werkgroep Invoering Rookbeleid plaatsneemt, hangt af van de situatie in uw instelling (hoe ziet het rookbeleid er uit, grootte van de instelling). In het algemeen zijn de volgende functionarissen of afdelingen van belang: Facilitaire dienst Arbo-coördinator P&O-functionaris Communicatiemedewerker Locatiemanager Zorgmedewerker Voordat het rookbeleid daadwerkelijk van kracht wordt, moeten er tal van zaken worden geregeld: een definitieve datum prikken, inventariseren hoeveel rookruimtes er moeten komen en waar die zouden moeten komen, rookruimtes inrichten, stukjes schrijven in het instellingsblad, draagvlak creëren bij cliënten etc. Soms zal de werkgroep dit zelf organiseren, soms is het uw taak ervoor te zorgen dat anderen in de instelling zaken uitvoeren. De werkgroep draagt echter de eindverantwoordelijkheid dat iedereen zijn of haar taken naar afspraak uitvoert. U beschrijft de methode die u gaat gebruiken en maakt een tijdplanning (9a en b). Verder legt u de terugkoppelmomenten vast (10) en maakt een inschatting van de kosten (11). Als u deze opzet op papier heeft gezet, bespreekt u dit met de directie en ondertekent u beiden het document. 18 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

20 Aandachtspunten Termijn bepalen Wat is de datum dat het rookbeleid moet zijn ingevoerd? Geldt voor de gehele instelling dezelfde datum of kiest u ervoor om een of twee locaties voor te laten gaan? Communicatie Met goede communicatie staat of valt het rookbeleid. Iedereen dient op de hoogte zijn van de regels, de achtergronden en van de gevolgen van het rookbeleid. Het is aan te bevelen gebruik te maken van de normale communicatiekanalen in de instelling, zoals een nieuwsbrief, intranet, posters of een persoonlijke brief. Onder communicatie valt ook het aanbrengen van signaalmateriaal (zie voorbeelden in Bijlage 15), zodat iedereen weet waar er wel en niet gerookt mag worden. Iedereen moet straks de rookruimtes kunnen vinden, het ophangen van bewegwijzering is dan ook onmisbaar. Draagvlak creëren bij zelfstandig wonende cliënten Bij het vaststellen en invoeren van het rookbeleid is ook op elke afzonderlijke locatie draagvlak nodig. Het is van belang dat woonbegeleiders in gesprek met cliënten gaan, het rookbeleid en de Tabakswet uitleggen en dat ze afspraken maken met de cliënten. In huizen waar cliënten zo zelfstandig mogelijk wonen, is bijvoorbeeld heel wat weerstand te verwachten van de rokende bewoners. Zij zien de woning als hun huis en niet als het verlengde van de instelling. Toch valt een (door meerdere cliënten gedeelde) woning ook onder de Tabakswet. Om draagvlak te krijgen voor het rookbeleid is het belangrijk om in gesprek te gaan met de bewoners van een huis. Leg hun uit waar de regels vandaan komen en vraag wat men ervan vindt. Vervolgens zijn er verschillende manieren te bedenken om aan het rookbeleid te wennen. Praktijkvoorbeeld Bij een woongroep in het midden van het land was er veel hectiek rondom het nieuwe rookbeleid. Volgens de wet mocht er alleen nog gerookt worden op de slaapkamer van de cliënt en niet meer in de huiskamer. Van de vier bewoners roken er twee en de anderen klaagden eigenlijk nooit over de rook. Met de woonbegeleider is afgesproken om het eerst eens twee weken te proberen en er daarna nog eens over te praten. Na die twee weken bleek dat de niet-rokers het eigenlijk heel plezierig vonden niet meer in de rook te zitten. De twee rokers waren het nog steeds niet eens met de regels, maar konden wel wat meer begrip opbrengen voor de niet-rokende huisgenoten. Het huis was er wel wat frisser door geworden. Randvoorwaarden scheppen Voordat het rookbeleid ingaat moeten alle rookruimtes ook klaar zijn voor gebruik. Dit vergt de nodige voorbereiding: waar moeten rookruimtes komen, wie gaat die inrichten (meubilair, afsluitbare asbakken, ventilatie, luchtzuivering)? Wanneer roken toegestaan is op de privé-kamer van de cliënt, moet waarschijnlijk de rookmelder worden aangepast. Uitvoering handhavingsbeleid In het beleidsdocument Rookbeleid staat beschreven bij wie de verantwoordelijkheid voor de handhaving van het rookbeleid ligt. Het is belangrijk om na te gaan wat diegene nodig heeft om het rookbeleid te handhaven. Wanneer gekozen is om de verantwoordelijkheid voor handhaving bij een lijnfunctionaris te leggen, dan moeten deze leidinggevenden worden voorbereid op die taak. Wat hebben zij hiervoor nodig? Denkt u aan: precieze regels (waar mag er wel en waar niet gerookt worden); achtergronden (waarom dit beleid, waar komt het vandaan); training: Hoe om te gaan met weerstand? welke sancties kunnen worden opgelegd? 19 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg