De effecten van energiedranken op jongeren. Community Project 20

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De effecten van energiedranken op jongeren. Community Project 20"

Transcriptie

1 De effecten van energiedranken op jongeren Community Project 20 GGD Hart voor Brabant - G. Vrieze MGZ-begeleidster - L.E. Flinterman Feline ter Bruggen (341641) Herbert Kroon (334858) Karishma Ramlakhan (337521) Jhuresy La Roche (339386) Inge Sluijsmans (341887)

2 Inhoud Samenvatting 2 Inleiding 2 Methode 3 Literatuuronderzoek Enquêtes onder jongeren Resultaten 4 Effecten van energiedranken Specifieke effecten van taurine Specifieke effecten van cafeïne Interventies Uitkomsten enquêtes onder jongeren Discussie en conclusie 9 Effecten van energiedranken, cafeïne en taurine op jongeren Enquêtes onder jongeren Eindproduct 11 Referenties 12 Bijlage 14 A. Enquête energiedrank gebruik onder jongeren B. Samenwerkingsdocument 1

3 Samenvatting Inleiding: Hoge consumpties van energiedranken kunnen schade toebrengen aan jongeren, daarom onderzoekt dit project het effect van energiedranken op jongeren en meet dit project of het verhogen van kennis over schadelijke effecten van energiedrank onder jongeren de consumptie hiervan kan terugdringen. Methode: Dit project is een literatuuronderzoek over de algemene effecten van energiedranken en de effecten van cafeïne en taurine op jongeren, aangevuld met een enquête over de kennis en het gebruik van energiedranken onder jongeren van jaar. Resultaten: Het grootste deel van de mannen (58,7%) en vrouwen (57,28%) drinkt minder dan eens per maand of nooit een energiedrank. 95% van de onderzochte jongeren wist dat energiedrank slecht voor je is, waarvan 50% ook daadwerkelijk weet waarom het slecht is. Na het lezen van de informatieve tekst beoordeelde 58,9% energiedranken als zeer slecht en gaf 35,6% aan vanaf nu minder energiedranken te willen drinken. Conclusie: Kennis verhogen over het gebruik van energiedranken brengt een positief effect teweeg ten opzichte van het minderen van het gebruik van energiedranken. Inleiding Sinds energiedranken op de markt zijn verschenen, is de populariteit van deze dranken wereldwijd enorm toegenomen. Energiedranken worden vooral veel gedronken/gebruikt door jongeren [1,2]. In 2012 heeft het Voedingscentrum in Nederland een onderzoek uitgevoerd onder 766 kinderen tussen de 11 en 18 jaar. Hieruit blijkt dat 58% van deze kinderen wel eens een energiedrankje heeft genuttigd. Zelfs 42% van de kinderen in groep 8 geeft aan ooit energiedrank gedronken te hebben. De kinderen drinken gemiddeld op 1,8 dagen van de week gemiddeld 1,2 energiedranken.[3] Een soortgelijke trend is zichtbaar in de rest van Europa. De EFSA ( European Food Safety Authority ) peilde de consumptie van energiedranken bij volwassenen, adolescenten en kinderen in 16 lidstaten van de Europese Unie. De consumptie was het hoogst in de groep adolescenten (10-18 jaar). In deze groep gaf 68% aan in het afgelopen jaar minstens één keer een energiedrank geconsumeerd te hebben. Binnen deze groep valt 74% van de jongens en 63% van de meisjes. Ook bleek dat 21% van de ondervraagden 2 tot 5 maal per week energiedranken nuttigt en 5% gebruikt zelfs dagelijks energiedranken.[4] Consumptie van energiedranken begint al op jonge leeftijd. In het onderzoek van het Voedingscentrum was de gemiddelde leeftijd waarop jongeren met energiedrank startten 12,4 jaar.[3] Het lijkt erop dat deze startleeftijd steeds lager wordt.[3] Waarom is de consumptie van energiedranken zo hoog onder jongeren? In de studie van het Voedingscentrum gaf 75% van de ondervraagden aan energiedranken vooral te nuttigen omdat zij het lekker vinden.[3] Het OIVO (Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties) heeft gevonden dat jongeren energiedranken ook consumeren tegen fysieke vermoeidheid en voor verbetering van intellectuele prestaties.[5] Jongeren nuttigen energiedranken om wakker te worden, wakker te blijven of om te studeren en te werken. Daarnaast speelt gebrek aan kennis over de schadelijke effecten van energiedranken onderen jongeren een rol.[2] Jongeren zijn zich niet bewust dat frequente consumptie van de cafeïneen suiker bevattende drankjes gevolgen met zich mee brengt. Producenten van energiedranken maken hier gebruik van door, via effectieve marketing en advertenties, vooral jongeren aan te sporen energiedranken te nuttigen. De ingrediënten van energiedranken zijn onder andere cafeïne, taurine, vitaminen, plantenextracten, waaronder ginseng en guarana, en suiker of zoetstoffen.[6] Cafeïne is het belangrijkste werkzame bestandsdeel in energiedranken. Daarnaast bevatten energiedranken ook cafeïne bevattende plantenextracten zoals guarana om 2

4 additionele cafeïne aan energiedranken toe te voegen.[7] Matige inname van cafeïne wordt als veilig beschouwd door de Food and Drug Association (FDA).[8] Dit is echter gebaseerd op resultaten verkregen uit onderzoeken in volwassen populaties. Het is mogelijk dat cafeïne een ander en/of schadelijker effect heeft op jongeren. Daarnaast is er bewijs dat hoge cafeïne consumptie geassocieerd is met ernstige gevolgen voor de gezondheid en in zeldzame gevallen zelfs plotse dood.[9,10] Het is aannemelijk dat jongeren een lagere dosis cafeïne tolereren dan volwassenen en daarmee gevoeliger zijn voor de schadelijke effecten van cafeïne. Vanwege toegenomen consumptie van energiedrank onder jongeren is het van belang om inzicht te krijgen in de schadelijke effecten hiervan op de gezondheid van jongeren. Het doel van dit project is het beantwoorden van de volgende vraagstelling: In welke mate is het energiedrankgebruik onder jongens een probleem en is het ontwikkelen van interventiemaatregelen nodig? Hierbij worden de volgende deelvragen beantwoord: Hoeveel energiedrank wordt er gedronken door jongeren in de brugklas? Zijn energiedranken schadelijk voor jongeren en wat zijn deze schadelijke effecten? Hoe kan dit probleem effectief aangepakt worden? Methode In de literatuur is gezocht naar effecten van energiedranken in het algemeen, waarna specifiek de effecten van cafeïne en taurine, beiden ingrediënten in energiedranken, werden onderzocht. Ook werd middels een steekproef het gebruik van energiedranken onder brugklassers in kaart gebracht. Literatuuronderzoek Op 22 mei 2013 werd in de PubMed database gezocht naar relevante artikelen voor de effecten van energiedranken in het algemeen. Hiervoor zijn de volgende zoektermen gebruikt: effects energy drinks en energy drink effects on children and adolescents. Met de zoekterm effects energy drinks werden 93 artikelen gevonden, en een additionele 18 artikelen met de zoekterm energy drink effects on children and adolescents. Na het screenen op abstract en titel en het controleren van de referenties werden 4 artikelen geïncludeerd. Op 11 juni 2013 is gezocht naar artikelen over de effecten van taurine, waarbij 9 artikelen werden gevonden. Hierbij is de zoekterm taurine energy drinks gebruikt, waardoor 2 extra artikelen konden worden geïncludeerd. Voor de effecten van cafeïne is in de database PubMed gezocht met de volgende MeSH-termen: ("Caffeine/adverse effects"[mesh]) AND "Growth and Development"[Mesh], waarbij 252 artikelen werden gevonden. Uiteindelijk werden 9 artikelen, gepubliceerd voor 13 juni 2013, geïncludeerd na het screenen op abstract en titel en het controleren van de referenties. Voor alle zoekopdrachten golden de volgende limitaties binnen de PubMed database: teksten die in het geheel beschikbaar zijn voor het Erasmus MC, publicatiedatum van maximaal 10 jaar geleden, onderzoeken op mensen en artikelen in de Engelse of Nederlandse taal. Enquêtes onder jongeren Om de consumptie van energiedranken in kaart te brengen, werden enquêtes afgenomen in de brugklassen van het Montessori Lyceum te Rotterdam. Door de enquêtes af te nemen onder jongeren in de leeftijdscategorie jaar, konden uitspraken over de consumptie van energiedranken onder jongeren van de basisschool en middelbare school worden gedaan. We hebben gevraagd naar het gebruik van energiedranken en de kennis omtrent de (negatieve) effecten die energiedrank kan hebben. Met een informatieve tekst die uitleg gaf over de gevolgen van het overmatig gebruik van energiedranken, gebaseerd op de resultaten 3

5 uit het literatuuronderzoek, werd vervolgens onderzocht of ze bereid waren het gebruik van energiedranken te verminderen. De resultaten uit de enquêtes zijn verwerkt met behulp van Excel. De consumptie van energiedranken is specifiek onderzocht onder jongens en meisjes en hoe zij energiedranken beoordeelden van zeer goed tot zeer slecht. Dit werd nogmaals onderzocht na toepassen van de interventie. Verder keken we naar de al bestaande kennis van de schadelijke effecten over energiedranken en hoe deze kennis veranderde na de toegepaste interventie hierboven beschreven. Resultaten Resultaten literatuurstudie Effecten van energiedranken Energiedranken kunnen tot 67g koolhydraten per blik bevatten.[11] Overmatige consumptie van deze dranken verhoogt de risico op insulineresistentie en daarmee overgewicht, obesitas en diabetes mellitus bij kinderen en adolescenten.[11] Een ander nadeel is dat energiedranken een schadelijk effect op het gebit hebben, en vooral kinderen en adolescenten krijgen tand erosie door het drinken van deze drankjes.[11] Verder zorgt het diuretisch effect van cafeïne in energiedranken voor dehydratie. Dit kan gevaarlijke gevolgen hebben als men energiedranken na het sporten consumeert.[12] Energiedranken bevatten grote hoeveelheden vitamine B3 (niacine) en vitamine B6 (pyridoxine). Een review vond meerdere case reports en studies die melden dat (langdurig) overmatige consumptie van vitamine B3 en B6 op den duur hepatotoxiciteit en perifere neuropathie (en insulten), respectievelijk, tot gevolg kan hebben bij jongeren en volwassenen.[13] Een 17-jarige jongen ontwikkelde tubulaire necrose in de nieren na het drinken van 31 energiedranken achter elkaar.[13] Ook zijn interacties van bepaalde ingrediënten (vinpocetine, yohimbine, ginseng en 5-hydroxy tryptofaan) met medicijnen gemeld. Hierbij moet gedacht worden aan interacties met monoamine oxidase inhibitors (MAO A en B remmers), aspirine, anticoagulantia, tricyclische antidepressiva, bupropion, fenothiazine, decongestiva, clonidine en antihypertensiva.[6] Specifieke effecten van taurine Een normaal, gevarieerd dieet zorgt voor een inname van mg taurine per dag, en dit terwijl de dosis in energiedranken 600 tot 1000 mg per blikje is.[12] Taurine wordt gezien als een stof met goede effecten op de galwegen en ogen.[12] Men veronderstelt dat het zorgt voor een gezonde ontwikkeling. De maximale plasmaconcentratie van taurine wordt 60 minuten na inname bereikt, waarna de effecten pas optreden.[14] Vaak wordt taurine, samen met cafeïne, toegevoegd aan energiedranken. Volgens een review onderzoek dat 14 adolescenten experimenteel energiedranken liet gebruiken, kan de combinatie van cafeïne en taurine zorgen voor verlaging van de hartfrequentie, dit herstelt echter 70 minuten na consumptie en de bloeddruk gaat dan vervolgens stijgen.[6] Ook zorgt taurine voor sterkere contractie van het linker atrium en verhoging van het eind-diastolisch volume en slagvolume, door blokkade van de sympathische activiteit en door invloed op de calciumopslag in de hartspier.[6] Op de lange termijn geeft regelmatige consumptie van taurine bevattende energiedrank hypoglycemie en een verlaagd risico op coronaire hartziekten.[6] Onderzoek toont aan dat er geen verbetering is van de cognitieve prestaties na het drinken van één energiedrank.[15] Daarnaast is er geen empirische grond voor de advertentie van fabrikanten dat deze drankjes de schoolprestaties meer zouden verbeteren dan andere drankjes; koffie heeft het zelfde effect.[15] Echter, dit zou na het drinken van meer dan één 4

6 energiedrank mogelijk een ander resultaat laten zien. Deze specifieke resultaten van de invloed van energiedranken op de cognitieve prestaties werden aangetoond in een review, waarbij 103 havo-vwo leerlingen van 15 tot 18 jaar werden onderzocht.[15] De combinatie van taurine en cafeïne in energiedrank zorgt voor een snellere reactietijd in vergelijking met een placebo, maar er is geen effect op het korte termijn geheugen.[14] Taurine gaat hoofdpijn tegen en versterkt de symptomen van cafeïne onttrekking, maar de aan energiedrank toegevoegde cafeïne maakt deze effecten ongedaan.[14] Over het algemeen zitten er weinig voordelen aan het gebruik van energiedranken. Daarnaast lopen kinderen die lijden aan hart- en vaatziekten, nieraandoeningen, leveraandoeningen, insulten, diabetes mellitus, stemmingsstoornissen, gedragsstoornissen of hypothyreoïdie of die medicatie innemen, een groter risico op negatieve effecten van het gebruik van energiedranken.[6] Specifieke effecten van cafeïne Het Voedingscentrum meldt dat een blikje van 250 ml ongeveer 80 mg cafeïne bevat.[16] Alleen de toegevoegde stoffen, zoals guarana, kolanoot en cacao bevatten ongemerkt ook cafeïne.[6] Fysiologisch zorgt cafeïne voor een betere stemming na weinig slaap, verbeterde aandacht en concentratie, hogere cognitieve prestaties en alertheid.[6] Acute, lichte bijwerkingen van cafeïne treden soms al op bij een inname van meer dan 400 mg, wat gelijk is aan meer dan 5 blikjes energiedrank.[6,17] De meest voorkomende effecten zijn palpitaties, agitatie, nervositeit/angst, tremors en maagklachten.[6,17] Intoxicatie met cafeïne (consumptie van meer dan 1 gram) veroorzaakt een syndroom met de volgende kenmerken: nervositeit, versneld geïrriteerd raken, angst, slapeloosheid, tremors, tachycardie, palpitaties en maagklachten. Minder vaak komen ook de volgende symptomen voor: overgeven, buikpijn, hypokaliëmie, hallucinaties, verhoogde intracraniële druk, cerebraal oedeem, beroerte, paralyse, rhabdomyolyse, verminderd bewustzijnsniveau, rigiditeit, insulten, ritmestoornissen en zelfs de dood. Een inname van 5-10 gram cafeïne wordt als dodelijk beschouwd.[6] Onthoudingsklachten zijn voornamelijk hoofdpijn en zwakte/vermoeidheid. Minder vaak komen ook nog de volgende klachten voor: slaperigheid, slecht humeur, verlaagde concentratie en cognitieve prestaties, depressie, agitatie, misselijkheid, braken, spierpijn of stijfheid.[6] Bij langdurig consumeren van grote hoeveelheden cafeïne kunnen andere symptomen optreden. Het verstoort de botmineralisatie en opname van calcium in de darm en kan bij personen, die van zichzelf al weinig calcium tot zich nemen, symptomen van lage botdichtheid veroorzaken.[6,18] Verder wordt aangenomen dat een verhoogde inname van cafeïne bij mensen met ADHD en/of eetstoornissen het risico op cardiale events kan verhogen.[6] Een review vond in meerdere (tweeling-)studies dat levenslange cafeïne inname, cafeïne vergiftiging en afhankelijkheid van cafeïne een significant positieve associatie hebben met psychiatrische ziekten zoals depressies, gegeneraliseerde angststoornissen, paniekstoornissen, antisociale persoonlijkheidsstoornissen, alcohol- en nicotineafhankelijkheid en misbruik van cannabis en cocaïne.[19] Ook vertonen consumenten van energiedranken risicovoller gedrag en zoeken zij meer sensatie.[19] Het risicovoller gedrag vertonen, meer sensatie zoeken en nicotine abusus zijn al geassocieerd met het drinken van 4 cafeïne bevattende dranken.[19] Het is nog niet onderzocht of dit gedrag zich ook voortzet op de latere leeftijd.[19] Iemands kwetsbaarheid hiervoor wordt bepaald door de tolerantie voor cafeïne en zijn/haar genetische factoren.[19] Een verklaring is ook dat cafeïne slaapstoornissen veroorzaakt, waardoor de balans in neurotransmitters niet meer goed hersteld raakt en dit is geassocieerd met het ontstaan van psychiatrische ziekten.[20] 5

7 Bij adolescenten zijn de temporele en laterale prefrontale cortex nog in ontwikkeling.[21] In deze gebieden komt ook de adenosine receptor tot expressie, waar cafeïne op aangrijpt (blokkade van adenosine receptor en verhoging van de werking van dopamine).[21] Cafeïne kan hierdoor zorgen voor een hogere beloning bij het gebruik van stoffen die men in combinatie met cafeïne inneemt.[21] Door het vaker consumeren van drankjes waar suiker en cafeïne gecombineerd in voorkomen kan op latere leeftijd insulineresistentie optreden.[21] Een positief effect van het nuttigen van cafeïne op de lange termijn is ook aanwezig, namelijk vertraagde leeftijd gerelateerde cognitieve achteruitgang en een lagere kans op de ziekte van Parkinson.[6] Interventies Om de consumpties van energiedranken te verminderen zijn er verschillende interventies. Interventies die al worden toegepast op scholen in het buitenland zijn:[11] Beperken van het verkoop van gearomatiseerd water met koolhydraten (sportdrankjes). Beperken van consumptie van sportdrankjes tot alleen na sportactiviteiten. Verbieden van het gebruik van energiedrank op school, zelfs voor atleten. Verbieden van het verkoop van cafeïne en andere stimulantia bevattende drank op school. Het gratis beschikbaar stellen van water. Kinderartsen en huisartsen kunnen ook een rol spelen bij het verminderen van het gebruik van sport- en energiedrank:[11] Meer informatie geven over de schadelijke effecten verbonden aan het gebruik van deze drankjes aan kinderen, adolescenten en hun ouders. Vooral het verschil uitleggen en de gezondheidsrisico s voor beide drankjes. Het duidelijk maken dat de schadelijke effecten van energiedranken vooral veroorzaakt worden door de stimulantia die ze bevatten, en dat deze niet geschikt zijn voor kinderen en adolescenten. Aangeven dat regelmatig of overmatig gebruik van koolhydraat bevattende sportdranken en energiedranken bij kinderen en adolescenten nadelige gevolgen heeft. Het zorgt voor overmatige inname van calorieën en verhoogt het risico op overgewicht en obesitas. Het leren van patiënten en hun familie dat sportdrank een beperkte functie heeft in sportieve kinderen en adolescenten. Het nuttigen van deze drankjes is alleen geschikt als snelle aanvulling nodig is van koolhydraten en/of elektrolyten na het sporten of andere vorm van hoge intensiteit van lichamelijke activiteiten. Energiedranken moeten worden afgeraden om te gebruiken na het sporten, omdat deze drankjes juist zorgen voor uitdroging in plaats van hydratatie. Promoten van water als het voornaamste bron van hydratatie voor kinderen en adolescenten. Uitkomsten enquêtes onder jongeren De enquêtes zijn afgenomen in verschillende brugklassen. De totale onderzoekspopulatie bestond uit 78 jongeren waarvan 32 jongens en 46 meisjes. De jongeren hadden een gemiddelde leeftijd van 12,8 jaar. 12 deelnemers hadden een leeftijd van 12 jaar, 62 deelnemers een leeftijd van 13 jaar en 2 deelnemers een leeftijd van 14 jaar. Het opleidingsniveau van de jongeren was verschillend. De onderzoekspopulatie bestond uit 2 Vmbo studenten, 6 Havo studenten, 47 Havo/Vwo-studenten, 11 atheneum studenten en 12 gymnasium studenten. 6

8 Figuur 1: Het percentage energiedrankgebruik door jongens en meisjes in de brugklas. Figuur 1 laat het energiedrankgebruik door jongens en meisjes in de brugklassen zien. Een groot deel, namelijk 57,6% van de jongens en 58,7% van de meisjes, drinken minder dan eens in de maand of nooit energiedranken. Daarnaast kan men zien dat jongens iets meer energiedranken drinken dan meisjes. Jongens drinken vaker 2 tot 3 keer in de maand energiedrank en meisjes vaker eens in de maand. Figuur 2: De mening van kinderen in de brugklas over energiedranken voor en na het lezen van een informatieve tekst over de schadelijke gevolgen van energiedranken. In figuur 2 kan men de mening van de jongeren over energiedranken voor en na de informatieve tekst zien. Voor de informatieve tekst beoordelen de jongeren energiedranken vooral als slecht. Na de informatieve tekst worden energiedranken vooral als heel slecht beoordeeld. 7

9 Figuur 3: Het energiedrankgebruik door jongens en meisjes uit de brugklas voor de informatieve tekst en het voorgenomen energiedrankgebruik na de informatieve tekst. Figuur 3 geeft het energiedrankgebruik van brugklassers voor de informatieve tekst en het voorgenomen energiedrankgebruik na de informatieve tekst weer. Deze resultaten zijn maar op een deel, namelijk 26 jongeren, van de onderzoekspopulatie gebaseerd. Een deel van de jongeren die eens in de maand energiedrank drinkt willen dit aanpassen naar minder dan eens in de maand of nooit. Tabel 1: Intentie van jongens en meisjes in de brugklas die energiedrank drinken om energiedrankgebruik te minderen na de informatieve tekst. Bereid om minder te Ja Nee gaan drinken Jongens aantal 5 14 % van totaal jongens 26,3 73,7 Meisjes aantal % van totaal meisjes 42,3 57,7 Totaal aantal % van totaal 35,6 64,4 In tabel 1 kan men zien of de kinderen op basis van de informatieve tekst van plan zijn hun energiedrankgebruik aan te passen. De percentages zijn gebaseerd op de groep jongeren die energiedranken drinken. De niet energiedrank drinkende jongeren zijn in deze resultaten niet meegenomen. De meerderheid van zowel de jongens als meisjes hebben niet de intentie energiedrankgebruik aan te passen. Meisjes hebben wel meer intentie tot het aanpassen van de energiedrank consumptie dan jongens. 8

10 Tabel 2: Kennis van jongeren in de brugklas over de schadelijke effecten van energiedranken. Heb je wel eens gehoord dat energiedrankjes slecht voor je zijn? Nee Ja, maar weet niet waarom Aantal % Ja, en weet waarom Tabel 2 laat zien of kinderen in de brugklas, voor het lezen van de informatieve tekst, kennis hebben van de schadelijke effecten van energiedranken. Een grote meerderheid van de deelnemers weet dat energiedranken schadelijk zijn. Maar 50% van de jongeren weet waarom energiedranken schadelijk zijn. Bij deze resultaten is ook gekeken naar verschil in kennis over energiedranken tussen jongens en meisjes. Hier was geen verschil te vinden. Discussie en conclusie Effecten van energiedranken, cafeïne en taurine op jongeren Uit de literatuur bleek dat er acute, schadelijke effecten aan het gebruik van energiedranken kleven: palpitaties, tremor, gevoelens van angst en nervositeit en maagklachten.[6,17] Verder is er onderzoek gedaan naar effecten op de lange termijn, waarbij uit een review bleek dat energiedrank drinkende jongeren ook vaker roken, cocaïne en cannabis gebruiken, risicovoller gedrag vertonen en meer sensatie zoeken.[19] Het grote probleem is dat er niet is onderzocht of dit op latere leeftijd nog steeds het geval is.[19] Hier zou meer onderzoek naar gedaan moeten worden, ook om vast te stellen of het ook daadwerkelijk over een causale positieve relatie gaat. Verder meldde een review op basis van meerdere case reports het voorkomen van hepatotoxiciteit en perifere neuropathieën door overdosis aan vitamines B3 en B6, de vitamines die zijn toegevoegd aan energiedranken.[13] Helaas zijn er geen studies gedaan naar de prevalentie van deze zeldzame complicaties. Hierdoor is het moeilijk om een beeld te krijgen van de ernst en of hierop ingegrepen moet worden. Energiedranken worden gebruikt om wakker te blijven. Slaap is echter uitermate belangrijk voor de gezondheid en ontwikkeling van jongeren en het herstellen van de balans tussen neurotransmitters.[20] Ook al bleek uit onze steekproef dat de grote meerderheid eens per maand of zelfs minder vaak energiedranken drinken, toch is het goed om jongeren hierop te wijzen. Het bleek dat er toch enkelen zijn die één of meer drankjes per dag drinken en voor hen is het nuttig om ze bewuster te maken van het feit dat voldoende slaap belangrijk is om te voorkomen dat de balans in neurotransmitters verstoord raakt. Enquêtes onder jongeren Wat als eerste opvalt is dat in deze drie klassen het in de literatuur aangetoonde verschil in gebruik van energiedranken tussen mannen en vrouwen niet voorkwam. 58,7% en 57,28% van de jongens en meisjes, respectievelijk, dronken maar eens in de maand of helemaal nooit energiedranken. Die groepen die dit wél vaker deden (41,3% en 42,42% respectievelijk) waren ook ongeveer even groot, en er was geen onderscheid in sekse te vinden (figuur 1). Zucconi et al. beschreef dat energiedranken populairder zijn onder de jongens, waarvan 74% in het afgelopen jaar minstens één energiedrank nuttigde tegenover 63% van de meisjes.[4] In totaal gaf ook hier 57% aan rarely of once-twice a month energiedranken te drinken, wat klopt met onze bevindingen.[4] Er kunnen hier echter geen definitieve conclusies aan verbonden worden omdat Zucconi et al. een populatie uit heel Europa beschreef, weliswaar 9

11 waaronder Nederland maar met de resultaten gekoppeld aan de bevindingen in nog 15 andere landen uit de Europese Unie. De prevalentie in energiedrankgebruik liet grote verschillen zien per land, waardoor de uiteindelijke resultaten wellicht niet representatief zijn voor Nederland.[4] Ook gingen de resultaten van Zucconi et al. over het gebruik gedurende het afgelopen jaar, wij hebben daarentegen geen expliciet tijdsbestek in de formulering van de enquêtevragen verwerkt. Aangezien de gemiddelde beginleeftijd van energiedrankconsumptie geschat wordt op 12,4 jaar en onze populatie gemiddeld 12,8 jaar was kan de consumptie ooit in het leven, zoals wij de vraag geformuleerd hebben, en in het afgelopen jaar alsnog op hetzelfde neerkomen, maar niet vergelijkbaar zijn omdat onze populatie volgens de landelijke cijfers gemiddeld überhaupt nog geen vol jaar energiedranken drinkt.[3] Met de frequentie van het energiedrankgebruik leek het in deze klassen beter gesteld te zijn dan in Zucconi et al., waar 15% ze tweemaal per week dronk, 6% op 4-5 dagen in de week en 5% ze zelfs dagelijks nuttigde.[4] Hier bleek het energiedrankgebruik van tweemaal per week en dagelijks gebruik (er was geen categorie voor 4-5 dagen in de week in ons onderzoek) in totaal 3,8% en 1,03% te beslaan (figuur 1). Buiten de hierboven genoemde redenen voor dit verschil beschreef Zucconi et al. ook de gehele adolescente leeftijdscategorie van terwijl onze populatie alleen de categorie bedroeg met een gemiddelde leeftijd van 12,8 jaar. Er bleek al enige kennis over energiedranken te zijn in deze brugklassen, want maar liefst 95% van de ondervraagde kinderen gaf aan wel eens gehoord te hebben dat energiedranken slecht voor je zouden zijn. De helft van de groep (50%) gaf aan ook te weten waarom, maar 45% wist niet waar dit op gebaseerd was (tabel 2). Het valt op dat er een kleine discrepantie zit tussen wat men zegt erover gehoord te hebben, en hoe men het uiteindelijk zelf beoordeelt: 62,8% beoordeelde energiedranken inderdaad als slecht voor je en 12,8% zelfs als zeer slecht, maar de mening van 20,5% was neutraal en 3,8% vond ze goed zeer goed (figuur 2). Bijna een kwart van de steekproef beoordeelde de drankjes dus toch positiever dan ze op basis van informatie van buitenaf zouden moeten doen. Een mogelijk verklarende theorie is dat de kinderen die niet weten waarom energiedranken precies schadelijk zijn, dit minder snel als waarheid aannemen. Daardoor baseren zij hun beslissingen meer op waar zij zelf in geloven dan de kinderen die wel weten wat er precies achter ligt. Aangezien dit bijna de helft van de groep betrof zou dit een waardevol aanknopingspunt voor een interventie kunnen zijn. Deze theorie wordt ondersteund door de bevindingen nadat de interventie heeft plaatsgevonden. Hierna beoordeelde maar liefst 58,9% energiedranken als zeer slecht voor je en 37,2% als slecht. Het percentage jongeren dat voor neutraal koos is gedaald van 20,5% naar 2,6% (figuur 2). Als voorheen de helft van de groep al aangaf te weten waar de slechte reputatie van energiedranken op gebaseerd is, ligt de winst waarschijnlijk voornamelijk bij de groep die niet precies wist waarom, want het percentage kinderen dat nooit had gehoord dat de drankjes schadelijk konden zijn levert maar een bijdrage van 5%. Deze negatievere beoordeling van energiedranken uitte zich ook in een daadwerkelijke intentie het gedrag te veranderen. Van de kinderen die hiervoor wel eens energiedranken dronken gaf 35,6% aan vanaf nu minder energiedranken te willen drinken en 64,4% dat ze dit waarschijnlijk niet zouden doen (tabel 1). Wat dit uiteindelijke resultaat op de frequentie van energiedrankgebruik zou zijn is uiteengezet in figuur 3. Hieronder was een verschil tussen jongens en meisjes merkbaar, het percentage meisjes dat van plan was te minderen (42,3%) was hoger dan dit percentage onder de jongens (26,3%), weergegeven in tabel 1. Dit suggereert dat jongens minder makkelijk beïnvloedbaar zijn, maar of dit in het algemeen zo is of het wellicht aan de manier van interventie ligt zou nader onderzocht moeten worden. In dit onderzoek is namelijk alleen tekst als interventie gebruikt en we kunnen de resultaten niet 10

12 vergelijken met de winst uit andere soorten interventies, waar jongens misschien vatbaarder voor zijn. Ook zou onderzoek in een grotere steekproefpopulatie waarschijnlijk nauwkeurigere resultaten geven. Het aantal respondenten waar we onze resultaten op konden baseren wisselde namelijk tussen vragen, omdat op de middelbare school waar de enquête is afgenomen per abuis één klas een oudere versie van de opgestelde enquête heeft afgenomen waardoor we op later bijgevoegde vragen niet van alle 78 respondenten antwoord hebben gekregen. Verdere gebreken aan ons onderzoek zijn het gebrek aan standaardisatie en controle voor verschillende biases. De scholieren kwamen allemaal van dezelfde school in dezelfde stad, waardoor niet gesteld mag worden dat de resultaten representatief voor heel Nederland zijn. Ook hebben ze de enquêtes met de hele klas tegelijkertijd ingevuld, waarbij er beïnvloeding onder klasgenoten plaats kan hebben gevonden. Een ander belangrijk punt is, zoals eerder beschreven, de leeftijd van onze steekproefpopulatie. Onze populatie begint gemiddeld gezien net pas met het drinken van energiedranken, waardoor de resultaten over een jaar erg anders zouden kunnen zijn. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is een advies te kunnen uitbrengen over óf energiedrankgebruik onder jongeren een dermate schadelijk probleem is dat er interventiemaatregelen voor moeten worden ontwikkeld, en wat hier dan de beste optie voor zou zijn. Uit de literatuur blijkt dat de schadelijke effecten van energiedranken pas voorkomen bij gebruik boven wat in ons onderzoek gemeten is. In de categorie jaar lijkt het gevaar voor hepatotoxiciteit, neuropathie, slaapgebrek en andere cafeïne- en taurinegerelateerde problemen dus nog beperkt. Wel is dit alleen op basis van energiedrankgebruik en dragen ook dranken zoals koffie en cola aan de inname bij. Uit onze steekproef blijkt dat het lezen van een simpele, korte tekst waarin de nadelige gevolgen van energiedranken uiteen worden gezet al een verandering teweeg kan brengen in de perceptie van energiedranken bij jongeren. Ze geven een duidelijk negatiever oordeel over de drankjes na het lezen van de tekst en nog maar een zeer klein deel schat ze in als neutraal of beter. Van de jongeren die energiedranken drinken is een deel hierna zelfs van plan minder energiedranken te drinken, hoewel een groter deel expliciet aangeeft dit niet te zullen doen meer jongens dan meisjes. Deze bevindingen suggereren dat simpelweg het verstrekken van informatie over de drankjes al verbeteringen teweeg kan brengen, wat wij dan ook aanraden als interventie omdat dit laagdrempelig en kosteneffectief is gezien de nog geringe omvang van het probleem. Eindproduct Hoe kunnen scholen in het gebied van GGD Hart voor Brabant ondersteund worden door de GGD bij de aanpak van de effecten van energiedranken bij jongeren? De GGD kan de scholen in het gebied van GGD Hart voor Brabant ondersteunen door het niveau van kennis van de jongeren over het effect van energiedranken te verhogen. Dit kan door middel van klassikale uitleg, informatie boekjes en het op de hoogte brengen en hulp vragen van de ouders van jongeren. Wat zijn de effecten op jongeren? Objectief, maar ook subjectief. Effecten op jongeren, binnen maximale hoeveelheden energiedrank, bestaan uit acute schadelijke effecten als trillingen, gevoelens van angst en nervositeit en maagklachten. Verder is het gebruik van energiedrank geassocieerd met roken, cocaïne en cannabis gebruiken, risicovoller gedrag vertonen en meer sensatie zoeken. Verder houden energiedranken de jongeren af van het slapen, terwijl dit juist uitermate belangrijk is voor de groei. Dit kan een 11

Druk, springerig, blij

Druk, springerig, blij Druk, springerig, blij Kinderen en jongeren over energydrinks Samenvatting van een quick scan, uitgevoerd in opdracht van het Voedingscentrum Augustus 2012; project 12.032 Paul Sikkema 1. Samenvatting

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en discussie

Samenvatting, conclusies en discussie Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit

Nadere informatie

ALCOHOLGEBRUIK VAN JONGEREN IN DE REGIO IJSSEL-VECHT. Gezondheidsmonitor jongeren jaar

ALCOHOLGEBRUIK VAN JONGEREN IN DE REGIO IJSSEL-VECHT. Gezondheidsmonitor jongeren jaar ALCOHOLGEBRUIK VAN JONGEREN IN DE REGIO IJSSEL-VECHT Gezondheidsmonitor jongeren 12-24 jaar INHOUD factsheet alcoholgebruik 1 inleiding 2 het gebruik van alcohol 3 hoeveelheid drank 4 welke dranken 5 waar

Nadere informatie

Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren. Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december Samenvatting

Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren. Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december Samenvatting Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december 2018 Samenvatting Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren pagina 2 van 5 Alcoholconsumptie brengt risico s met zich mee.

Nadere informatie

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start

Nadere informatie

tot 24 jaar Monitor jongeren 12

tot 24 jaar Monitor jongeren 12 Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen.

Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. Februari 2013 Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. In Rotterdam heeft een kwart van de basisschoolkinderen overgewicht, met alle gezondheidsrisico

Nadere informatie

- 172 - Prevention of cognitive decline

- 172 - Prevention of cognitive decline Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) Wat is een depressie?

Nadere informatie

PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN

PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN CHECK UITKOMSTEN PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN Gezondheid Relaties Lichaam Seksuele ontwikkeling Gevoel Alcohol, drugs & gamen 2 Doel gezondheidsonderzoek Jongeren vragen niet makkelijk om hulp,

Nadere informatie

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken

Nadere informatie

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist

Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist Margreth Egelkamp Marina Horseling Andrea Donker Contactgegevens:

Nadere informatie

SAMENVATTING. 140 Samenvatting

SAMENVATTING. 140 Samenvatting Samenvatting 140 Samenvatting SAMENVATTING Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veelvoorkomende stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegels) als

Nadere informatie

NeDerLANDse samenvatting

NeDerLANDse samenvatting CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet

Nadere informatie

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar - Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol

Nadere informatie

Jongerenenenquête SJeM

Jongerenenenquête SJeM Stichting Jeugdbelangen Malden Jongerenwerk gemeente Heumen / SWG Jongerenenenquête SJeM Onderzoeksrapport 2013-2014 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Verantwoording methode... 3 2.1. Onderzoeksinstrument...

Nadere informatie

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten

Nadere informatie

ONDERZOEK. Heterogene en homogene klassen 3 H/V

ONDERZOEK. Heterogene en homogene klassen 3 H/V ONDERZOEK Heterogene en homogene klassen 3 H/V In opdracht van: Montessori Lyceum Amsterdam Joram Levison Jeroen Röttgering Lisanne Steemers Wendelin van Overmeir Esther Lap Inhoudsopgave Inhoudsopgave

Nadere informatie

INFORMATIEVOORZIENING URENAFTREK DOOR ZELFSTANDIGEN VANUIT WW

INFORMATIEVOORZIENING URENAFTREK DOOR ZELFSTANDIGEN VANUIT WW INFORMATIEVOORZIENING URENAFTREK DOOR ZELFSTANDIGEN VANUIT WW INFORMATIEVOORZIENING URENAFTREK DOOR ZELFSTANDIGEN VANUIT WW - eindrapport - drs. L.F. Heuts drs. R.C. van Waveren Amsterdam, december 2009

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke

Nadere informatie

Factsheet Peilstationsonderzoek Scholieren Basisonderwijs

Factsheet Peilstationsonderzoek Scholieren Basisonderwijs Merel Spit, Saskia van Dorsselaer, Marlous Tuithof, Karin Monshouwer Factsheet Peilstationsonderzoek Scholieren 215 - Basisonderwijs Middelengebruik, internetgebruik en welbevinden van scholieren Kernpunten

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Jongeren en Gezondheid 2014: Alcoholgebruik

Jongeren en Gezondheid 2014: Alcoholgebruik Resultaten HBSC 214: Alcoholgebruik Jongeren en Gezondheid 214: Alcoholgebruik Inleiding Alcoholgebruik is onderdeel van verschillende culturen en tevens één van de grote globale risicofactoren voor sociale

Nadere informatie

LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE. Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose

LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE. Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose Symposium onderzoeksresultaten 2017 Sonja Kuipers, MSc MSW RN PhD-Student Zonder

Nadere informatie

matige alcohol consumptie gezondheid

matige alcohol consumptie gezondheid matige alcohol consumptie positief voor gezondheid R e s u l t a t e n v a n 3 j a a r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k Matige en regelmatige alcoholconsumptie heeft overall een positief

Nadere informatie

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse Introductie Nicotine is een van de meest gebruikte verslavende middelen en levert, door het roken van sigaretten, een grote bijdrage aan morbiditeit (ziekte) en mortaliteit (sterfte). Wereldwijd

Nadere informatie

ALCOHOL & GEZONDHEID. De wetenschap. Dr. ir. Trudy Voortman

ALCOHOL & GEZONDHEID. De wetenschap. Dr. ir. Trudy Voortman ALCOHOL & GEZONDHEID De wetenschap Dr. ir. Trudy Voortman trudy.voortman@erasmusmc.nl Over deze lezing Alcoholgebruik in Nederland en in deze zaal Alcohol en gezondheid Overmatig alcoholgebruik Matig alcoholgebruik

Nadere informatie

Resultaten screening VO2. 11 % % heeft soms

Resultaten screening VO2. 11 % % heeft soms onderzoek onderzoeksperiode aantal ingevulde vragenlijsten klas 2 VO sept 15 - juni 16 434 opleidingsniveau 81 29 69 Vmbo-b (basis) Vmbo-k (kader) Vmbo-g (gemengd) 19 Vmbo-t (theoretisch, mavo) 134 12

Nadere informatie

Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater

Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater Wanneer is een dip een depressie Dip hoort bij het leven Depressie is een ziekte Ziekte die (nog) niet aan te tonen

Nadere informatie

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games.

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games. Doelgroep onderzoek Datum: 22 maart Door: Peter Uithoven IAD 2 van Team 19 Project: Drugs and the City Inleiding Wij hebben ervoor gekozen als doelgroep de eerste jaars middelbare scholieren, de brugklassers

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht?

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht? Deze folder is ontwikkeld door het Expect onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht. Meer informatie over het Expect onderzoek vindt u op www.zwangerinlimburg.nl Waarom worden uw risico s in kaart

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

Nadere informatie

34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016

34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016 34300 XVI Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016 34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs,

Nadere informatie

Kennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol

Kennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol Kennisquiz Cannabis Weet u welke klachten het gevolg kunnen zijn van cannabisgebruik? Test uw eigen kennis door de antwoorden te omcirkelen. Aan het einde van de quiz geven we de juiste antwoorden en de

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest. Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met

Nadere informatie

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 Het is al weer lang geleden dat jullie iets van ons hebben gehoord en dat komt omdat er veel is gebeurd. We hebben namelijk heel veel analyses kunnen doen op

Nadere informatie

24 september 2015. Van harte welkom!

24 september 2015. Van harte welkom! 24 september 2015 Van harte welkom! Programma 20.00: Welkom Wendy de Valk, verpleegkundig specialist cardiologie 20.10: Het vrouwenhart. Is er verschil tussen mannen en vrouwen? Mw. A. Lubbert-Verberkmoes,

Nadere informatie

Evaluatie Diving Cup. Effecten op Sportparticipatie. Jan van Houthof AJ Amsterdam T

Evaluatie Diving Cup. Effecten op Sportparticipatie. Jan van Houthof AJ Amsterdam T Evaluatie Diving Cup Effecten op Sportparticipatie Jan van Houthof 6 1065 AJ Amsterdam T 06 24512991 marije@bureaubeweeg.nl www.bureaubeweeg.nl 1 Samenvatting In deze rapportage worden de resultaten besproken

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur Lees goed de hele bijsluiter, voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Almelo

Kernboodschappen Gezondheid Almelo Kernboodschappen Gezondheid Almelo De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Almelo epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Almelo en de factoren die hierop van invloed

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen

Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen III World Congress of Public Health Nutrition Las Palmas de Grand Canarias 9-12 november 2014 Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen Een Europees onderzoek toont aan dat adolescente

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G 1 6 3

S A M E N V A T T I N G 1 6 3 161 Samenvatting S A M E N V A T T I N G 1 6 3 Veroudering gaat samen met verlies van spiermassa en spierkracht, ook wel sarcopenie genaamd. Dit verlies in spiermassa en spierkracht zorgt in het dagelijkse

Nadere informatie

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht?

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht? Deze folder is ontwikkeld door het Expect onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht. Meer informatie over het Expect onderzoek vindt u op www.zwangerinlimburg.nl Waarom worden uw risico s in kaart

Nadere informatie

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan U moet de bakens verzetten en noch sterke drank, noch bier meer gebruiken: houdt u aan een matig gebruik van een redelijke

Nadere informatie

Liska Vulperhorst Preventiewerker

Liska Vulperhorst Preventiewerker Liska Vulperhorst Preventiewerker Tactus Verslavingszorg Vijf circuits Behandeling & Begeleiding Sociale Verslavingszorg Forensische Verslavingszorg Verslavingsreclassering Preventie & Consultancy Programma

Nadere informatie

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS NB: De amendementen van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters moeten hierna

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?

Nadere informatie

Middelengebruik: Alcoholgebruik

Middelengebruik: Alcoholgebruik Resultaten HBSC : Alcoholgebruik Middelengebruik: Alcoholgebruik Inleiding Alcoholgebruik is onderdeel van verschillende culturen en tevens één van de grote globale risicofactoren voor sociale en fysieke

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd oinleiding 1 c Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inneming (via de voeding) hoger is dan het energieverbruik (door lichamelijke activiteit). De laatste decennia zijn er veranderingen opgetreden

Nadere informatie

ETHYMAL 250 mg / 4 ml, siroop Ethosuximide

ETHYMAL 250 mg / 4 ml, siroop Ethosuximide Version 2014_02 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER ETHYMAL 250 mg / 4 ml, siroop Ethosuximide Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

Samenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties

Samenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting 116 In de huid van het menselijk lichaam wordt, bij blootstelling aan zonlicht,

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

J. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes

J. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes J. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes Diabetes 2 of ouderdomsziekte komt veel voor en begint epidemische

Nadere informatie

Info spot. Diabetes en depressie. Inleiding. Oktober - november - december 2011

Info spot. Diabetes en depressie. Inleiding. Oktober - november - december 2011 Oktober - november - december 2011 Info spot Diabetes en depressie Inleiding Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een chronische stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door een te hoog glucosegehalte

Nadere informatie

Bijlage 7 Consumentenonderzoek

Bijlage 7 Consumentenonderzoek Bijlage 7 Consumentenonderzoek Inhoudsopgave Inleiding 50 Methode 50 Resultaten 50 Conclusie 52 Discussie 52 Bijlagen 53 Enquêtevragen 53 Uitkomsten van de enquête 55 10 Inleiding B- yo 2 go! is een nieuw,

Nadere informatie

Resultaten Grote Nieuws voor diëtisten enquête 2014

Resultaten Grote Nieuws voor diëtisten enquête 2014 Resultaten Grote Nieuws voor diëtisten enquête 2014 Scriptum communicatie over voeding Mary Stottelaar/Reina van Bruggen December 2014 Inleiding Nieuws voor diëtisten is een website met een digitale nieuwsbrief,

Nadere informatie

Gaan zitten bij ooit gebruik

Gaan zitten bij ooit gebruik 1 Gaan zitten bij ooit gebruik 2 3 Speciaal bedoeld voor ouderavonden, voor ouders van basisonderwijs of beginnend middelbaar onderwijs. Deze quiz is bedoeld om met elkaar wat kennis op te doen, maar ook

Nadere informatie

Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten

Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep

Nadere informatie

Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)

Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017) Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017) 2. Introductie slaapproblemen Deze introductie beschrijft de definitie van slaapproblemen en slaapstoornissen, de prevalentie en de gevolgen

Nadere informatie

MANTELZORG, GOED GEVOEL

MANTELZORG, GOED GEVOEL UITKOMSTEN ONDERZOEK: MANTELZORG, GOED GEVOEL Inhoud: Theorie & Vragen Methode Theoretische achtergrond: Mantelzorgers zijn iets minder gelukkig dan de rest van de bevolking (CBS, 2016). Mantelzorg brengt

Nadere informatie

Factsheet persbericht

Factsheet persbericht Factsheet persbericht Nut vakbonden onbekend bij jongeren 30 november 2011 Inleiding Van oktober 2011 tot november 2011 hield Zoekbijbaan.nl het Nationale Bijbanen Onderzoek. Aan het onderzoek deden 2464

Nadere informatie

Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009

Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar speerpuntennotitie? Wat doen/deden we al? Welke gezondheidsproblemen

Nadere informatie

De percentages zijn omgezet naar het niveau van een klas 4 met 25 leerlingen (leeftijd jaar).

De percentages zijn omgezet naar het niveau van een klas 4 met 25 leerlingen (leeftijd jaar). Middelengebruik in beeld gemeente Hardenberg Taskforce. Hieronder volgt eerst een schets van wat we nu weten over de jongeren in de gemeente Hardenberg. Uiteraard voor zover dit bekend is uit onderzoek

Nadere informatie

Gezondheidsrisico s door nachtwerk. Nr. 2017/17. Samenvatting

Gezondheidsrisico s door nachtwerk. Nr. 2017/17. Samenvatting Gezondheidsrisico s door nachtwerk Nr. 2017/17 Samenvatting Gezondheidsrisico s door nachtwerk pagina 2 van 5 Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid brengt de hiertoe ingestelde

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht?

Waarom worden uw risico s in kaart gebracht? Deze folder is ontwikkeld door het Expect onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht. Meer informatie over het Expect onderzoek vindt u op www.zwangerinlimburg.nl Waarom worden uw risico s in kaart

Nadere informatie

risicocommunicatie, planning & mechanismen van gezondheidsgedragsverandering in een populatie met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten

risicocommunicatie, planning & mechanismen van gezondheidsgedragsverandering in een populatie met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten risicocommunicatie, planning & mechanismen van gezondheidsgedragsverandering in een populatie met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten Hart- en vaatziekten vormen een grote bedreiging voor de volksgezondheid.

Nadere informatie

Figuur 1 Precede/Proceed Model

Figuur 1 Precede/Proceed Model Nederlandse samenvatting Benzodiazepinen zijn geneesmiddelen die vooral bij angstklachten en slaapstoornissen worden voorgeschreven. Ze vormen de op één na meest voorgeschreven middelen in Nederland. Tien

Nadere informatie

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt.

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt. IJsselland GENOTMIDDELEN Jongerenmonitor 1 4% ooit alcohol gedronken.163 jongeren School Klas 13-14 jaar Klas 4 1-16 jaar 4% weleens gerookt % ooit wiet gebruikt Genotmiddelen Psychosociale gezondheid

Nadere informatie

Genotmiddelenprotocol. Visser t Hooft Lyceum Leiderdorp

Genotmiddelenprotocol. Visser t Hooft Lyceum Leiderdorp Genotmiddelenprotocol Visser t Hooft Lyceum Leiderdorp Inhoud I. Doel genotmiddelenprotocol p. 1 II. Wat verstaan wij onder genotmiddelen? p. 1 III. Schoolregels: p. 2 * Regels per categorie * Toelichting

Nadere informatie

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de

Nadere informatie

Risico minimalisatie materiaal. Bloeddruk meting en Patiëntenpas. betreffende Tracydal (tranylcypromine) voor patiënten. Meer informatie?

Risico minimalisatie materiaal. Bloeddruk meting en Patiëntenpas. betreffende Tracydal (tranylcypromine) voor patiënten. Meer informatie? Risico minimalisatie materiaal betreffende Tracydal (tranylcypromine) voor patiënten Meer informatie? Misschien heeft u na het lezen van deze folder nog vragen. Uw diëtist of behandelend arts zal ze graag

Nadere informatie

GO Jeugd 2008 Alcohol

GO Jeugd 2008 Alcohol GO Jeugd 2008 Alcohol Samenvatting alcohol Uit de gegevens van GO Jeugd 2008 van GGD Fryslân blijkt dat 63% van de Friese 12 t/m 18 jarigen wel eens alcohol heeft, 51% nog in de vier voorafgaand aan het

Nadere informatie

Resultaten vragenlijst leerlingen

Resultaten vragenlijst leerlingen Resultaten vragenlijst leerlingen Drie scholen, tweede meting (T1) voorjaar 2018 Inleiding In mei 2016 is in Nieuw-Lekkerland het project 'Gezond Nieuw-Lekkerland' gestart. Met subsidie van Fonds Nuts

Nadere informatie

Chapter 10 Samenvatting

Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke

Nadere informatie

Rationeel voorschrijven bij ontwikkelingsstoornissen. Pieter Hoekstra Kinder en Jeugdpsychiater UMCG en Accare

Rationeel voorschrijven bij ontwikkelingsstoornissen. Pieter Hoekstra Kinder en Jeugdpsychiater UMCG en Accare Rationeel voorschrijven bij ontwikkelingsstoornissen Pieter Hoekstra Kinder en Jeugdpsychiater UMCG en Accare Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Unrestricted research grantshire In het verleden

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

Op weg naar een generatie Nix? Vandaag: HBSC-landen in de studie. Trends in middelengebruik onder scholieren. Tom ter Bogt Wilma Vollebergh

Op weg naar een generatie Nix? Vandaag: HBSC-landen in de studie. Trends in middelengebruik onder scholieren. Tom ter Bogt Wilma Vollebergh Op weg naar een generatie Nix? Trends in middelengebruik onder scholieren Tom ter Bogt Wilma Vollebergh Vandaag: HBSC: de studie Middelengebruik: trends 2001-2013 Ouders en middelengebruik Indicatoren

Nadere informatie

Rotterdam Lekker Fit! Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse kinderen

Rotterdam Lekker Fit! Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse kinderen Gegevensbronnen De overgewichtcijfers in deze factsheet zijn gebaseerd op lengte en gewicht gegevens uit twee verschillende registratiesystemen: Kidos en de Fitmeter. Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse

Nadere informatie

NVAB-richtlijn blijkt effectief

NVAB-richtlijn blijkt effectief NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies

Nadere informatie

Scholierenonderzoek Kindermishandeling 2016

Scholierenonderzoek Kindermishandeling 2016 Het ITS maakt deel uit van de Radboud Universiteit Scholierenonderzoek Kindermishandeling 2016 Samenvatting Roelof Schellingerhout Clarie Ramakers Scholierenonderzoek Kindermishandeling 2016 Samenvatting

Nadere informatie