Investeringen in Soft Commodities

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Investeringen in Soft Commodities"

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR Investeringen in Soft Commodities Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen: Handelsingenieur Pieter-Jan Scheir onder leiding van Prof. dr. Michael Frömmel

2

3 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR Investeringen in Soft Commodities Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen: Handelsingenieur Pieter-Jan Scheir onder leiding van Prof. dr. Michael Frömmel

4 Permission Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. Pieter- Jan Scheir I

5 Woord Vooraf Deze masterproef is het resultaat van een langdurige verdieping in de wereld van de Soft Commodities. Dit werkstuk kwam mede tot stand dankzij de begeleiding van Prof. dr. Michael Frömmel, die met zijn inzichten geholpen heeft om dit onderzoek in goede banen te leiden. Daarnaast gaat mijn dank uit naar Stephanie Eeckhaut voor het nalezen van mijn masterproef, de medewerkers van de Universiteitsbibliotheek van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde en mijn ouders, die tijdens deze periode een belangrijke steun zijn geweest. II

6 Inhoudsopgave Permission... I Woord Vooraf... II Gebruikte afkortingen... IV Lijst van figuren... V Lijst van tabellen... VI Algemene Inleiding... 1 Hoofdstuk 1: Soft Commodities als activaklasse Inleiding Prijsbepalende factoren Hoe investeren? Conclusie... 7 Hoofdstuk 2: Soft Commodities als aanvulling voor de beleggingsportefeuille Inleiding Gelijkgewogen index van Soft Commodities Risico en rendement van Soft Commodities vergeleken met andere activaklassen Correlatie Analyse Portfolio Analyse Conclusie Hoofdstuk 3: Soft Commodities als hedge tegen inflatie Inleiding Correlatie Analyse Regressie Analyse Conclusie Hoofdstuk 4: Algemene Conclusie Lijst van geraadpleegde werken... VII Bijlagen... X III

7 Gebruikte afkortingen CBOT CPI ETF FAO NYBOT MPT S&P GSCI Chicago Board of Trade Consumer Price Index Exchange Traded Fund Food and Agriculture Organization of the United Nations New York Board of Trade Moderne Portefeuille theorie Standard & Poor s Goldman Sachs Commodity Index IV

8 Lijst van figuren Figuur 1: FAO Food Price Index, =100, , Bron: FAO Figuur 2: Risico en maandelijks rendement Soft Commodities, , Eigen onderzoek. 11 Figuur 3: Gelijkgewogen Soft Commodities Index, Eurostoxx50 en Barclays Euro Aggregate, 2000=1, , Eigen Onderzoek Figuur 4: Gelijkgewogen Soft Commodities Index en S&P GSCI, 2000=1, Eigen onderzoek Figuur 5: 3- Jaar voortschrijdende correlatie maandelijkse rendementen Soft Commodiites en Europese Obligaties, Europese Aandelen en Chinese Aandelen, , Eigen onderzoek Figuur 6: Voortschrijdende correlatie maandelijkse rendementen Soft Commodities en S&P GSCI, , Eigen onderzoek Figuur 7: Efficiënte Curve met en zonder Soft Commodities, (rendement gecorrigeerd met risicovrije rente), , Eigen onderzoek Figuur 8: Efficiënte curve met en zonder Soft Commodities, , Eigen onderzoek Figuur 9: Efficiënte curve met en zonder Soft Commodities, , Eigen onderzoek Figuur 10: Efficiënte curve met en zonder Soft Commodities, , Eigen onderzoek.. 26 Figuur 11: Evolutie gelijkgewogen Soft Commodities index en Europese Inflatie (Eurostat CPI All Items), 2000=1, , Eigen onderzoek V

9 Lijst van tabellen Tabel 1: Nominale waarde Soft Commodities en gelijkgewogen index (2000 = 100), Eigen onderzoek Tabel 2: Maandelijkse rendementen van Europese obligaties, Europese aandelen en Soft Commodities, Periode , Eigen onderzoek Tabel 3: Maandelijkse rendementen van Europese obligaties, Europese aandelen en Soft Commodities, Periode , Eigen onderzoek Tabel 4: Maandelijkse rendementen van Europese Obligaties, Europese aandelen en Soft Commodities, Periode , Eigen onderzoek Tabel 5: Maandelijkse rendementen van Europese obligaties, Europese aandelen en Soft Commodities, Periode , Eigen onderzoek Tabel 6: Correlatie tussen maandelijkse rendementen Barclays EU Bonds, Eurstoxx50, Nikkei225, S&P500, Shanghai & Soft Commodities gelijkgewogen index, , Eigen onderzoek Tabel 7: Correlatie driemaandelijkse, halfjaarlijkse en jaarlijkse rendementen van Soft Commodities index met EU Bonds, Eurostoxx50, S&P500, Shanghai, , Eigen onderzoek Tabel 8: Correlatie driemaandelijkse rendementen Soft Commodities en Europese Obligaties en Aandelen, , Eigen onderzoek Tabel 9: Correlatie maandelijkse rendementen gelijkgewogen Soft Commodities index, verschillende subperiodes, Eigen onderzoek Tabel 10: Portfolio selectie op basis van MPT met Soft Commodities als beleggingsmogelijkheid, , Eigen onderzoek Tabel 11: Correlatie tussen rendementen van Europese aandelen, Europese obligaties en gelijkgewogen Soft Commodities index met inflatie, , Eigen onderzoek Tabel 12: Correlatie Europese aandelen, Europese obligaties en Soft Commodities index met verwachte en onverwachte inflatie, driemaandelijkse rendementen, , Eigen onderzoek Tabel 13: Correlatie Europese aandelen, Europese obligaties en Soft Commodities index met verwachte en onverwachte inflatie, halfjaarlijkse rendementen, , Eigen onderzoek Tabel 14: Correlatie Soft Commodities index met verwachte en onverwachte inflatie, driemaandelijkse rendementen, verschillende subperiodes , Eigen onderzoek Tabel 15: Regressieresultaten Inflatie en rendementen Soft Commodities, NRst = α + βit + ϵt, (standaardfouten tussen haakjes), , Eigen onderzoek Tabel 16: Regressieresultaten verwachte en onverwachte inflatie en rendementen Soft Commodities, NRst = α + βeit- 1 + γuit + ϵt, (standaardfouten tussen haakjes), , Eigen onderzoek Tabel 17: Regressieresultaten onverwachte inflatie en rendementen Soft Commodities, NRst = α + βuit + ϵt, (standaardfouten tussen haakjes), , Eigen onderzoek Tabel 18: Regressieresultaten verwachte inflatie en rendementen Soft Commodities, NRst = α + βeit- 1 + ϵt, (standaardfouten tussen haakjes), , Eigen onderzoek. 39 Tabel 19: Regressieresultaten inflatie en driemaandelijkse rendementen Soft Commodities, NRst = α + βit + ϵt,, (standaardfouten tussen haakjes), verschillende subperiodes, , Eigen onderzoek VI

10 Algemene Inleiding Soft Commodities of agrarische grondstoffen zijn de laatste jaren steeds meer in beeld bij beleggers. De verschuivingen in de wereldeconomie zorgen namelijk voor een groeiend besef dat schaarste op de voedselmarkten mogelijk is. Factoren zoals de toenemende wereldpopulatie, de door de gestegen welvaart gewijzigde consumptiepatronen en de gestegen vraag naar biobrandstoffen zorgen mee voor een toenemende druk op de markten. Het aanbod kan de vraag daarnaast niet steeds volgen, omdat verschillende factoren ook de aanbodzijde beïnvloeden. Zo is een landbouwer afhankelijk van de weersomstandigheden en kan er bij het planten van de landbouwgrondstof wel een grote vraag naar deze grondstof zijn, maar niets garandeert dat deze vraag nog steeds dezelfde is wanneer de grondstof wordt geoogst. Deze en vele andere factoren zorgen ervoor dat beleggen in Soft Commodities de laatste jaren meer in de belangstelling is gekomen. In hoofdstuk 1 zullen we dan ook trachten om deze activaklasse duidelijk te omschrijven en zullen we de belangrijkste factoren voor de prijsvorming van landbouwgrondstoffen uitleggen, samen met een kort overzicht over hoe je in Soft Commodities kan investeren. In hoofdstuk 2 gaan we na of Soft Commodities een goede aanvulling kunnen betekenen voor de beleggingsportefeuille. Om dit na te gaan zullen we eerst een gelijkgewogen Soft Commodities index creëren, waarin zeven belangrijke agrarische grondstoffen zullen worden verwerkt. Hierop zullen we dan een correlatie en portfolio analyse uitvoeren, waarmee we hopen aan te kunnen tonen dat investeren in landbouwgrondstoffen een meerwaarde en/of lager risico kan bieden voor de belegger. Op de vraag of Soft Commodities een goede hedge zou kunnen vormen tegen inflatie proberen we in hoofdstuk 3 een antwoord te vinden. Van grondstoffen wordt algemeen aangenomen dat ze inflatie goed kunnen compenseren (Greer, 1978), dus willen we nu ook graag nagaan of dit voor agrarische grondstoffen geldt. Hiertoe zullen we een correlatie en regressie analyse uitvoeren. Dankzij deze methodes hopen we aan te kunnen tonen of het 1

11 beleggen in Soft Commodities al dan niet een goede bescherming tegen inflatie kan opleveren. In hoofdstuk 4 brengen we tenslotte een algemene conclusie. Zijn Soft Commodities interessant om op te nemen in de portefeuille? Leveren ze een hoger rendement bij een lager risico? En kunnen ze de portefeuille tegen inflatie beschermen? Het antwoord op deze drie vragen zou ons in ieder geval helpen om het belang van Soft Commodities als activaklasse beter te begrijpen en lijkt ons een belangrijke basis te vormen voor toekomstig onderzoek. 2

12 Hoofdstuk 1: Soft Commodities als activaklasse 1.1 Inleiding Agrarische grondstoffen of Soft Commodities zijn een bijzondere categorie van grondstoffen. In tegenstelling tot de meer bekende grondstoffen zoals goud, ijzer en olie zijn het namelijk grondstoffen die groeien of gekweekt worden. Het gaat dus voornamelijk om landbouwproducten zoals graan, gerst, tarwe en rijst, maar ook vee, katoen en suiker worden tot deze activaklasse gerekend. Soft Commodities staan daarmee haaks tegenover andere grondstoffensoorten, die veel meer bedreigd worden door de uitputbare voorraad die onze aardbol rijk is. Hier zal recyclage en een goede cradle to cradle strategie ervoor moeten zorgen dat de toekomstige generaties ook nog van deze grondstoffen kunnen profiteren. Bij Soft Commodities is dit probleem minder aanwezig, in principe kan je landbouwproducten namelijk blijven telen en is het aanbod dus gegarandeerd. Toch is ook de markt van Soft Commodities niet vreemd aan spanningen, zo steeg de reële Food Price Index van de FAO tussen 2000 en 2012 met 46%. Terwijl deze tijdens de financiële crisis in 2008 zelfs piekte en 61% hoger noteerde. Na een afkoelperiode in de naloop van de crisis, zien we dat de voedselprijzen sinds 2010 opnieuw een flinke opstoot kennen, en daarmee lijkt de trend naar langdurig hoge voedselprijzen ingezet. Figuur 1: FAO Food Price Index, =100, , Bron: FAO. 3

13 1.2 Prijsbepalende factoren De opmerkelijke stijging van de voedselprijzen doet ons nadenken over de factoren die de prijsvorming van Soft Commodities bepalen. We kunnen de prijsinvloeden opsplitsen in een vraag- en aanbodzijde. Langs de vraagzijde zijn de gestegen wereldpopulatie, de algemeen gestegen welvaart, de gestegen vraag naar biobrandstoffen en de groeiende rol van financiële beleggers belangrijke factoren. Terwijl er langs de aanbodzijde een grote invloed wordt uitgeoefend door een verminderde toename aan productiviteit, een grotere schaarste aan land en water, verschillende weerfenomenen en overheidsbeperkingen op het vlak van export. (Dupont & Thirlwell, 2009) Aan de vraagzijde is de stijgende wereldpopulatie de meest voor de hand liggende factor. Op 31 oktober 2011 leefden 7 miljard mensen op onze planeet, terwijl dat aantal tegen 2025 zal oplopen tot 8 miljard. (World Population Prospects: Revision 2011, United Nations) Deze groei van de wereldpopulatie zal in de toekomst voor extra spanningen op de voedselmarkten zorgen. Zo berekende de FAO dat de wereldwijde landbouwproductie tegen 2050 met 70% zou moeten toenemen om de naar verwachting twee miljard meer monden te kunnen voeden. (Huet, 2010) De toegenomen welvaart in verschillende groeilanden zorgt eveneens voor een grotere vraag naar landbouwgrondstoffen. (Dupont & Thirlwell, 2009) China geldt hier als een belangrijk voorbeeld, het land ziet de laatste jaren zijn welvaart stijgen en bijgevolg zien miljoenen mensen er ook hun levensstandaard verbeteren. Een belangrijk onderdeel van die gestegen levensstandaard is de mogelijkheid om meer te eten, wat een belangrijke invloed heeft op de wereldwijde vraag naar voeding. Chinezen zoeken daarenboven ook meer hun heil in Westerse eetgewoonten en verhogen onder meer hun vleesconsumptie. Deze vleesproductie vereist echter veel input van landbouwgrondstoffen zoals graan en soja vereist. China heeft daarnaast onvoldoende landbouwgronden en water ter beschikking om zijn enorme bevolking te voeden, waardoor het land nu reeds overal ter wereld landbouwgronden opkoopt. (Huet, 2010) 4

14 De sterk gestegen vraag naar biobrandstoffen blijkt ook een belangrijke rol te spelen in de prijsvorming van Soft Commodities. (Dupont & Thirlwell, 2009) De wereldwijde productie van biobrandstoffen steeg tussen 2000 en 2007 namelijk van 17,25 miljard naar 46 miljard liter. (Balat & Balat, 2009) Aangezien biobrandstoffen omgezet worden uit agrarische grondstoffen zoals suiker en graan, zien we dan ook een toegenomen vraag naar deze grondstoffen op de markt. Het ziet er daarnaast naar uit dat de stijgende brandstofprijzen in de toekomst voor een nog hogere productie van biobrandstoffen zullen zorgen. Wat de druk op de vraagzijde van de hiervoor gebruikte grondstoffen een blijvend karakter geeft. Als laatste belangrijke factor voor de vraag naar landbouwgrondstoffen staan we stil bij de mogelijkheid dat beleggers door speculatie mee de stijging van grondstofprijzen zouden hebben veroorzaakt. (Dupont & Thirlwell, 2009) De Europese Commissie liet in 2011 een onderzoek uitvoeren naar de recente prijsbewegingen op de grondstoffenmarkten. In het bijhorende rapport staat te lezen dat institutionele beleggers hun investeringen in de grondstoffenmarkten tussen 2003 en 2008 van 13 miljard naar meer dan 170 miljard euro hebben opgetrokken. (Grondstoffen en Grondstoffenmarkten, 2011) Een significante toename die vermoedelijk mee aan de basis ligt van de laatste prijsbewegingen. Aan de aanbodzijde valt op dat de toenemende productiviteit in de voedselproductie die tussen 1960 en 1990 merkbaar was, niet langer volgehouden kan worden. (Dupont & Thirlwell, 2009) De productiviteit stijgt sinds 1990 niet voldoende om de bevolkingsstijging te volgen. Concreet betekent dit dan ook dat meer landbouwgrond nodig zal zijn om de gevraagde voedingsgrondstoffen te blijven produceren. En net daar ligt een andere schaarste, de totale oppervlakte bewerkbare grond steeg tussen 1961 en 1997 met 9,6%, maar viel in 2003 terug tot het niveau van (Dupont & Thirlwell, 2009) Een laatste belangrijke factor voor het aanbod van agrarische grondstoffen is het weer. In 2011 zou een weerfenomeen waarbij droge gebieden droger en natte gebieden natter werden voor een gedaalde wereldwijde productie hebben gezorgd. (Stepek, 2011) En daarmee stuiten we op een belangrijke zwakte in de productie van agrarische grondstoffen. Het is voor een belegger namelijk erg moeilijk om deze weerfenomenen te voorspellen, en het vormt een belangrijk onderdeel van de volatiliteit en prijsvorming van deze activaklasse. 5

15 1.3 Hoe investeren? Net als grondstoffen zijn er verschillende manieren om in Soft Commodities te investeren. Concreet kunnen we echter twee belangrijke methoden onderscheiden: direct of indirect investeren. Direct investeren kan door de landbouwgrondstoffen zelf fysiek aan te kopen, deze te stockeren en later terug te verkopen. Deze methode wordt door beleggers echter zelden toegepast, omdat aan het fysiek kopen van grondstoffen veel nadelen verbonden zijn. Niet alleen is er de hoge kostprijs voor stockage en transport, ook de beperkte houdbaarheid van landbouwgrondstoffen zorgt ervoor dat je niet over een lange periode kan beleggen. Een meer gebruikelijke manier om in Soft Commodities te investeren vinden we in de aankoop van actief beheerde beleggingsfondsen of passief beheerde ETF Trackers. Beleggingsfondsen zijn voor kleine beleggers doorgaans een goede manier om aan diversificatie te doen, zonder dat een hoog investeringskapitaal vereist is. Doordat beleggingsfondsen actief worden beheerd, zal jaarlijks wel een kostenpercentage worden afgehouden. ETF Trackers worden in tegenstelling tot beleggingsfondsen niet actief beheerd, ze volgen automatisch de index van grondstoffen, waardoor ze naast goedkoper ook niet afhankelijk zijn van de keuzes die een actieve beheerder maakt. Meer professionele beleggers zullen hun toevlucht echter eerder zoeken in Forwards en Futures. Deze afgeleide instrumenten omvatten een financieel contract tussen twee partijen, waarbij ze zich verbinden om op een bepaald tijdstip een bepaalde hoeveelheid van een grondstof te verhandelen tegen een vooraf bepaalde prijs. In de praktijk zal op de vervaldag echter niet tot de fysieke overdracht van de grondstoffen worden overgegaan, maar zal het verschil tussen de vooraf afgesproken prijs met de marktprijs worden verrekend. In hoofdstuk 2 zullen we zelf ook gebruik maken van de Futures prijzen voor Soft Commodities, die voornamelijk op de Chicago Board of Trade (CBOT) en New York Board of Trade (NYBOT) worden verhandeld. We verkiezen de Futures prijzen als indicatie van de prijzen voor Soft Commodities onder meer omdat ze zeer liquide zijn en weinig kosten met zich meedragen. (Kat, 2006) Daarnaast blijken ze ook een goede indicator voor de marktprijzen. (Fama & French, 1987) 6

16 Naast direct investeren, kan een belegger er ook voor kiezen om indirect in Soft Commodities te beleggen. Zo kan een belegger aandelen kopen van bedrijven die agrarische grondstoffen telen of grote plantages bezitten. Onderzoek toont echter aan dat de aandelen van deze bedrijven meer correlatie vertonen met aandelenindices dan met de grondstoffenprijzen. (Gorton & Rouwenhorst, 2005) Het is dan ook een minder efficiënte manier om van de prijsstijgingen van Soft Commodities te profiteren. 1.4 Conclusie Dat Soft Commodities een bijzondere categorie van grondstoffen zijn hoeft vermoedelijk geen uitleg meer. Zo zijn ze minder bedreigd door een uitputbare voorraad, en zullen ze in principe steeds kunnen worden blijven verbouwd. Toch spelen ook bij Soft Commodities verschillende prijsbepalende factoren, waarbij duidelijk blijkt dat de vraag naar deze specifieke grondstoffen in de toekomst een groeiende trend zal volgen, terwijl het aanbod steeds afhankelijk zal blijven van onzekere factoren. De heersende spanningen op de voedselmarkten vallen dus ook in de toekomst niet uit te sluiten, en vormen een belangrijke basis om de prijsbewegingen die we verder zullen bestuderen te begrijpen. De belegger heeft echter net als bij andere grondstoffen een brede waaier aan investeringsmogelijkheden, enkel de beperkte houdbaarheid vormt een wezenlijk verschil met de meer gebruikelijke grondstoffen. Onder meer daarom zal de fysieke aankoop van Soft Commodities in de praktijk zelden door beleggers worden gehanteerd, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de fysieke aankoop van goud. Dankzij afgeleide instrumenten zoals Futures zijn de mogelijkheden voor beleggers echter quasi onbeperkt. De bereikbaarheid en populariteit van deze beleggingsinstrumenten zou zelfs mee aan de basis liggen voor de recente prijsstijgingen op de markten. (Dupont & Thirlwell, 2009) 7

17 Hoofdstuk 2: Soft Commodities als aanvulling voor de beleggingsportefeuille 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk zullen we proberen aantonen dat investeren in Soft Commodities voor de rationele belegger een goede aanvulling kan betekenen voor de beleggingsportefeuille. Voor de algemene grondstoffenklasse werd reeds uitgebreid onderzoek gedaan naar de voordelen van het opnemen van grondstoffen in de portefeuille. Zo kwamen onder meer Bodie & Rosansky (1980), Ankrim & Rensel (1993) en Conover, Jensen, Johnson & Mercer (2010) in verschillende periodes tot de conclusie dat investeerders het risico van hun portefeuille konden verlagen zonder daarvoor aan rendement te moeten inboeten. De werkwijzen om de voordelen van het opnemen van grondstoffen in de portefeuille aan te tonen zijn echter uiteenlopend. Zo vinden Greer (2000) en Gorton & Rouwenhorst (2005) dat de rendementen van grondstoffen negatief gecorreleerd zijn met de rendementen van aandelen en obligaties, waardoor belangrijke diversificatievoordelen ontstaan. Anderzijds gebruiken Fortenbery & Hauser (1990) de Markowitz (1952) mean- variance theorie om de deugden van grondstoffen in de beleggingsportefeuille te bepalen, terwijl Georgiev (2010) in de periode tussen kon aantonen dat het opnemen van grondstoffen de Sharpe ratio (Sharpe, 1964) van de beleggingsportefeuille deed stijgen. Satvanarayan & Varangis (1996) en Idzorek (2006) bekomen tenslotte een betere ligging van de efficiënte curve in de periodes en wanneer ze grondstoffen in de portefeuille opnamen. Tegenwind is er echter ook en dan vooral uit de academische hoek waar de mean- variance theorie van Markowitz niet wordt ondersteund. Daskalaki & Skladopoulos (2010) komen zo tot de conclusie dat grondstoffen geen echte meerwaarde bieden voor de belegger. In dit onderzoek zullen we ons echter specifiek richten op Soft Commodities, aangezien naast Fortenbery & Hauser (1990) maar weinig specifiek onderzoek is uitgevoerd naar deze subklasse. We zullen specifiek een correlatie en portfolio analyse op basis van de moderne portefeuille theorie (MPT) van Markowitz uitvoeren, met daarnaast ook aandacht voor de Sharpe ratio en de ligging van de efficiënte curve. We nemen daarbij de eerder aangehaalde resultaten voor de grondstoffenklasse als leidraad voor ons onderzoek. 8

18 2.2 Gelijkgewogen index van Soft Commodities Om te kunnen onderzoeken of Soft Commodities een interessante aanvulling kunnen betekenen voor de beleggingsportefeuille besluiten we eerst een gelijkgewogen index te construeren. Op deze manier kunnen we een korf van Soft Commodities vergelijken met andere activa, waardoor we de totale prestaties beter kunnen afwegen. We kiezen ervoor om zeven verschillende Soft Commodities in onze gelijkgewogen index op te nemen: namelijk cacao, graan, katoen, koffie, rijst, suiker en tarwe. We voeren ons onderzoek uit vanuit het standpunt van de Europese belegger. Concreet betekent dit dat alle prijzen naar Euro werden omgezet, dat voor de inflatie de Europese Consumer Price Index (CPI) werd gebruikt en dat de 3 maand Euribor rente als indicatie voor de risicovrije rente zal dienen. Voor de prijzen van de grondstoffen werden de Futures prijzen gebruikt, de rendementen zijn daarbij steeds logaritmisch. De periode waartussen we ons onderzoek zullen uitvoeren loopt van 2000 tot 2010, we zullen echter ook enkele subperiodes creëren om de prestaties van onze gelijkgewogen index in verschillende marktomstandigheden te kunnen testen. Aangezien we er in dit onderzoek voor kiezen om Futures prijzen als indicator voor de marktprijzen van Soft Commodities te gebruiken staan we graag nog even uitgebreid stil bij de prijsvorming van deze afgeleide instrumenten. Het rendement voor de belegger in Futures ligt in principe namelijk niet bij de opeenvolgende prijsstijgingen van de Futures contracten maar in de risicopremie die hij krijgt. Bij een Futures contract zijn namelijk steeds een koper en verkoper betrokken. De verkoper van het contract wil zich daarbij graag tegen een prijsrisico beschermen. Concreet zal een landbouwer die graan teelt onzeker zijn over de marktprijs die graan bij de oogst in augustus zal bedragen, terwijl hij toch een minimum bedrag moet krijgen om rendabel te blijven. Stel dat de markt het erover eens is dat de prijs in augustus 100 euro per ton zal bedragen en de landbouwer zelf minstens 90 euro moet krijgen om rendabel te zijn, dan kan hij een Futures contract uitschrijven om zich tegen dat prijsrisico te beschermen. De landbouwer zal echter op de markt geen contract kunnen verkopen met een toekomstige verkoopprijs van 100 euro, aangezien het verwacht rendement voor de koper dan nul is. Daarom wordt op de markt bijvoorbeeld 95 euro als Futures prijs gekozen, waarbij het verschil van 5 euro de risicopremie wordt genoemd. De landbouwer is op deze manier zeker dat hij in augustus per ton graan 95 euro betaald zal 9

19 krijgen, terwijl de koper van het contract 5 euro risicopremie kan verdienen als de marktprijs in augustus effectief 100 euro bedraagt. Zakt de marktprijs in augustus echter naar 85 euro, dan verliest de koper 10 euro per contract en wint de landbouwer hetzelfde bedrag, waardoor zijn uiteindelijke inkomst toch op 95 euro uitkomt. De theorie van normal backwardation (Keynes, 1930) verklaart dat de risicopremie gemiddeld voor de kopers van Futures is. Althans, dit zolang de futures prijs steeds beneden de verwachte toekomstige marktprijs ligt. (Gorton & Grouwenhorst, 2005) In ons onderzoek zullen we de prijzen van Futures echter gebruiken als een indicator voor de toekomstige marktprijzen, zoals deze eerder reeds door Fama & French (1987) en Nishioka (1999) als goede indicator werden beschouwd. We gaan er daarnaast in ons onderzoek vanuit dat er geen hefboomeffect meespeelt. Futures hebben namelijk geen waarde bij aankoop, en vereisen op dat moment dus geen betaling. Het is pas naarmate de vervaldag nadert dat de financiële verschillen worden verrekend, waardoor je als belegger vele malen de nominale waarde van het Futures contract zou kunnen kopen. Wij zullen de continue Futures prijzen (zie bijlage 1) voor de zeven geselecteerde grondstoffen in ons onderzoek echter enkel gebruiken om onze gelijkgewogen index te creëren en gaan hier niet uit van deze hefboomcapaciteiten. Tabel 1: Nominale waarde Soft Commodities en gelijkgewogen index (2000 = 100), Eigen onderzoek. Jaar Rijst Graan Tarwe Koffie Cacao Katoen Suiker Gelijkgewogen Index Als we er de prijsevolutie van de Soft Commodities die we in onze gelijkgewogen index gebruiken in tabel 1 naast elkaar plaatsen, merken we meteen op dat enkel koffie zijn nominale waarde niet heeft weten vast te houden. Alle andere grondstoffen zorgden voor een nominale meerwaarde in de beschouwde periode. De grootste stijging gaat uit van 10

20 cacao, deze agrarische grondstof zag zijn waarde meer dan verdubbelen. Over de beschouwde periode ziet de gelijkgewogen index zijn waarde met 68% toenemen, met een kleine dip tussen 2004 en Om de onderlinge rendementen en risico s van de zeven in onze gelijkgewogen index gebruikte Soft Commodities beter te begrijpen, geven we in figuur 2 een duidelijk beeld van het risico en het rendement per grondstof over de beschouwde periode. (Elton & Gruber, 1995) Het risico wordt hier door de standaarddeviatie uitgedrukt op de X- as, het gemiddelde maandelijkse rendement gedurende de beschouwde periode vinden we op de Y- as. Op deze grafiek kunnen we onder meer aflezen dat cacao inderdaad het hoogste gemiddelde maandelijkse rendement haalt, terwijl koffie het laagste rendement leverde in de periode tussen 2000 en Het is voor beleggers echter minstens even belangrijk om het risico van de verschillende grondstoffen te bekijken. Suiker heeft hier de hoogste standaarddeviatie, onder meer door een kortstondige dip in de futures prijzen bij de start van Dankzij het effect van diversificatie scoort de gelijkgewogen index beter op het vlak van risico dan de afzonderlijke Soft Commodities, daarnaast haalt het met een gemiddeld maandelijks rendement van 0,44% een hoger rendement dan vijf van de zeven in onze gelijkgewogen index opgenomen grondstoffen. Figuur 2: Risico en maandelijks rendement Soft Commodities, , Eigen onderzoek. Gemiddeld maandelijks rendement 1,000% 0,800% 0,600% 0,400% 0,200% Gelijkgewogen index Rijst Tarwe Graan Katoen Cacao Suiker 0,000% 0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00% Kof1ie - 0,200% Risico (Standaarddeviatie) 11

21 2.3 Risico en rendement van Soft Commodities vergeleken met andere activaklassen Als we de evolutie van de gelijkgewogen index in figuur 3 naast deze van de Europese aandelen (Eurostoxx50) en Europese Obligaties (Barclays Euro Aggregate) uitzetten, zien we dat onze gelijkgewogen index van Soft Commodities over de beschouwde periode beter presteert dan de 50 belangrijkste Europese aandelen en de Europese obligaties. Op basis van de aandelenkoersen kunnen we daarenboven drie belangrijke subperiodes herkennen. In de driejarige periode tussen 2000 en 2003 zien we duidelijk dat de Eurostoxx50 slechter presteerde dan onze gelijkgewogen index, terwijl de aandelenindex zich ten opzichte van de gelijkgewogen index tussen 2003 en eind 2006 wist te herpakken. Tijdens de kredietcrisis van 2007 zakte de Eurostoxx50 echter terug in elkaar, terwijl onze gelijkgewogen index net dan merkbaar beter presteerde. In ons onderzoek zullen we trachten niet enkel de totale periode te beschouwen, maar zullen we ook rekening houden met de drie subperiodes die we opmerken in deze grafiek. We doen dit omdat we de prestaties van Soft Commodities graag in verschillende marktomstandigheden willen onderzoeken, om zo uiteindelijk een beter oordeel te kunnen vellen over de prestaties. Figuur 3: Gelijkgewogen Soft Commodities Index, Eurostoxx50 en Barclays Euro Aggregate, 2000=1, , Eigen Onderzoek. 12

22 In tabel 2 vatten we de nominale rendementen en risico s voor de drie activaklassen samen. Naast onze gelijkgewogen index van Soft Commodities gebruiken we de Eurostoxx50 als indicatie voor de Europese aandelenmarkten en de Barclays Euro Aggregate index als indicatie voor de Europese obligatiemarkten. De eerste rij toont ons het gemiddelde rendement zonder inflatiecorrectie, we zien hier dat de gelijkgewogen index met een gemiddeld maandelijks rendement van 0,438% het beste scoort, de aandelenmarkten kenden gedurende de beschouwde periode een gemiddeld negatief maandelijks rendement van - 0,395%. De volatiliteit van de obligaties is met 0,920% duidelijk het laagst, de standaarddeviatie van de aandelen en Soft Commodities ligt dan weer minder ver uit elkaar. Toch zien we dat Soft Commodities over de beschouwde periode minder volatiel waren dan de 50 belangrijkste Europese aandelen. Tabel 2: Maandelijkse rendementen van Europese obligaties, Europese aandelen en Soft Commodities, Periode , Eigen onderzoek. Barclays Euro Bonds Eurostoxx50 Soft Commodities Gemiddeld rendement 0,029% - 0,395% 0,438% Standaarddeviatie 0,920% 5,894% 5,388% Scheefheid 0,1070-0,4869-0,1791 Kurtosis 2,8352 3,5116 3,0464 Jarque- Bera 0,3618 6,0007 0,6471 Probability 0,8345 0,0498 0,7236 De Europese aandelen en Soft Commodities worden allebei gekenmerkt door een negatieve scheefheid, wat wil zeggen dat de verdeling van de maandelijkse rendementen een langere en zwaardere staart heeft aan de linkerkant van de verdeling, maar dat het zwaartepunt van de verdeling rechts ligt. De negatieve scheefheid is echter enkel significant voor de Eurostoxx50, aangezien de scheefheid hier meer dan tweemaal de standaardfout van 0,224 bedraagt. (Tabachnick & Fidell, 2001) Gezien de gegevens wijst dit er op dat de rendementsverdeling van de Eurostoxx50 enkele merkbaar lager dan gemiddelde rendementen kent, tegenover een grote groep rendementen die in de nabijheid liggen van het gemiddelde rendement. De positieve Kurtosis wijst er dan weer op dat de verdeling van de Eurstoxx50 dikkere staarten vertoont in vergelijking met de normale verdeling. De Jarque- Bera test toont ons dan ook dat enkel de distributie van de maandelijkse logaritmische rendementen van de Europese obligaties en de Soft Commodities beschreven kunnen 13

Strategy Background Papers

Strategy Background Papers december 2013 Beleggen in grondstoffen Grondstoffen zijn, in tegenstelling tot aandelen en obligaties, voortdurend aanwezig in ons dagelijkse leven: benzine voor de wagen, goud en zilver voor juwelen,

Nadere informatie

ING Soft Commodities Clicker. Profiteer van de mogelijke stijging van de prijs van landbouwgrondstoffen. Ieder halfjaar uw rendement vastclicken

ING Soft Commodities Clicker. Profiteer van de mogelijke stijging van de prijs van landbouwgrondstoffen. Ieder halfjaar uw rendement vastclicken Protection Equity Interest Other Deze brochure is opgesteld voor de aanbieding van deze Note en is na sluiting van de inschrijvingsperiode niet meer geactualiseerd. Voor actuele informatie met betrekking

Nadere informatie

ING Soft Commodities Coupon Note

ING Soft Commodities Coupon Note Limited Risk Equity Interest Other ING Soft Commodities Coupon Note Profiteer van een gelijkblijvende of (licht) stijgende prijs van landbouwgrondstoffen Mogelijk coupon per jaar 97% garantie van de nominale

Nadere informatie

DCA-Finance Agri Note. 115% garantie van de nominale waarde op einddatum. Profiteer van de mogelijke prijsstijging van landbouwgrondstoffen

DCA-Finance Agri Note. 115% garantie van de nominale waarde op einddatum. Profiteer van de mogelijke prijsstijging van landbouwgrondstoffen Protection Equity Interest Other Deze brochure is opgesteld voor de aanbieding van deze Note en is na sluiting van de inschrijvingsperiode niet meer geactualiseerd. Voor actuele informatie met betrekking

Nadere informatie

1 6 J A N U A R I 2 0 1 2 FONDSHUIS

1 6 J A N U A R I 2 0 1 2 FONDSHUIS FO NDSHUIS PERFORMANCE ANALYSE 1 6 J A N U A R I 2 0 1 2 Beleggingsstrategie Management Strategie De kracht van de beleggingsstrategie is het accumuleren van rendementen tijdens stijgende markten, in welke

Nadere informatie

Risico pariteit -1- 1 Aandelen Wereldwijd Ontwikkelde Markten - MSCI World Index MSCI Daily Net TR World Euro, Aandelen Wereldwijd

Risico pariteit -1- 1 Aandelen Wereldwijd Ontwikkelde Markten - MSCI World Index MSCI Daily Net TR World Euro, Aandelen Wereldwijd Risico pariteit Risico pariteit is een techniek die wordt ingezet om de risico s in een beleggingsportefeuille te reduceren. Sinds 2008 heeft risico pariteit om drie redenen veel aandacht gekregen: 1.

Nadere informatie

Grondstoffen en beleggingsportefeuilles

Grondstoffen en beleggingsportefeuilles 30 Oktober 2015 Grondstoffen en beleggingsportefeuilles Door de marktomstandigheden tijdens de zomer hadden we een publicatie over het onderwerp grondstoffen even geparkeerd. Het marktherstel van oktober

Nadere informatie

Woordenlijst Active Return: Verschil tussen het rendement van het fonds en van de referte-index. Alpha: Indicator die de bijdrage van de beheerder tegenover de referte-index aangeeft, rekening houdend

Nadere informatie

AG Protect + Risk Control Europe 90 / 2. Lancering : 14 september tot en met 30 oktober 2015* *Behoudens vervroegde afsluiting

AG Protect + Risk Control Europe 90 / 2. Lancering : 14 september tot en met 30 oktober 2015* *Behoudens vervroegde afsluiting AG Protect + Risk Control Europe 90 / 2 Lancering : 14 september tot en met 30 oktober 2015* *Behoudens vervroegde afsluiting 1 21/08/2015 Waarom AG Protect + Risk Control Europe 90 / 2? Volgende reeks

Nadere informatie

Rendement versus risico:

Rendement versus risico: Rendement versus risico: Een belangrijke keuze! 1. Uw risicoprofiel is de hoeksteen van een goed beleggingsadvies Het gepersonaliseerd beleggingsadvies dat u van KBC krijgt is gebaseerd op uw risicoprofiel.

Nadere informatie

Strategy Background Papers

Strategy Background Papers november 2013 Beleggen in vastgoed Huurder of eigenaar, iedereen krijgt in het dagelijkse leven te maken met vastgoed. De meeste eigenaars van een huis zien hun woning meer als een vorm van comfort dan

Nadere informatie

Landbouwproducten doen mee aan de olympische spelen!

Landbouwproducten doen mee aan de olympische spelen! Landbouwproducten doen mee aan de olympische spelen! De sector grondstoffen blijft scoren. En binnen de sector zorgt deze stijging voor een nieuw aanzuigeffect: de landbouwproducten staan nu ook in de

Nadere informatie

Diversificatie Wat als ze niet meer werkt?

Diversificatie Wat als ze niet meer werkt? Diversificatie Wat als ze niet meer werkt? Portefeuilles met aandelen en obligaties zijn minder gediversifieerd dan vroeger. De huidige monetaire versoepeling en politieke risico's dwingen beleggers om

Nadere informatie

OEFENINGEN HOOFDSTUK 6

OEFENINGEN HOOFDSTUK 6 OEFENINGEN HOOFDSTUK 6 1 OEFENING 1 EEN INDIVIDU NEEMT EEN BELEGGING IN OVERWEGING MET VOLGENDE MOGELIJKE RENDEMENTEN EN HUN WAARSCHIJNLIJKHEDEN VAN VOORKOMEN: RENDEMENTEN -0,10 0,00 0,10 0,0 0,30 WAARSCHIJNLIJKHEID

Nadere informatie

Oefenopgaven Hoofdstuk 7

Oefenopgaven Hoofdstuk 7 Oefenopgaven Hoofdstuk 7 Opgave 1 Rendement Een beleggingsadviseur heeft de keuze uit de volgende twee beleggingsportefeuilles: Portefeuille a Portefeuille b Verwacht rendement 12% 12% Variantie 8% 10%

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming

Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming Elke beslissing heeft consequenties voor de toekomst en deze consequenties kunnen voordelig of nadelig zijn. Als de extra kosten de voordelen overschrijden,

Nadere informatie

2

2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 WOORDENLIJST A Active Return: Verschil tussen het rendement van het fonds en van de referte-index. Alpha: Indicator

Nadere informatie

2

2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 WOORDENLIJST A Active Return: Verschil tussen het rendement van het fonds en van de referte-index. Alpha: Indicator die de bijdrage van de beheerder tegenover de referte-index

Nadere informatie

2

2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 WOORDENLIJST A Active Return: Verschil tussen het rendement van het fonds en van de referte-index. Alpha: Indicator

Nadere informatie

Verder zien. Meer weten.

Verder zien. Meer weten. Verder zien. Meer weten. 1 EEN SOLIDE LANGETERMIJN BELEGGING Dankzij de gebundelde expertise van topbeleggers 2 De beste beleggers voor de beste resultaten Toegang tot de meest exclusieve fondsen ter wereld

Nadere informatie

We onderwegen grondstoffen (industriële metalen en olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden.

We onderwegen grondstoffen (industriële metalen en olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden. We onderwegen grondstoffen (industriële metalen en olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden. Grondstoffen daalden in december het sterkst in drie maanden

Nadere informatie

Rendement versus risico:

Rendement versus risico: Rendement versus risico: Een belangrijke keuze! 1. Uw risicoprofiel is de hoeksteen van een goed beleggingsadvies Het gepersonaliseerd beleggingsadvies dat u van KBC krijgt is gebaseerd op uw risicoprofiel.

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/2015. Macro & Markten, strategie. 1. Rente en conjunctuur : EUROPA

BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/2015. Macro & Markten, strategie. 1. Rente en conjunctuur : EUROPA BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/15 Macro & Markten, strategie 1. Rente en conjunctuur : EUROPA De Europese rentevoeten zijn historisch laag, zowel op het korte als op het lange einde, en geven de

Nadere informatie

=> We zijn niet langer onderwogen in grondstoffen, maar blijven afwachtend. Industriële metalen: onderwogen => Neutraal

=> We zijn niet langer onderwogen in grondstoffen, maar blijven afwachtend. Industriële metalen: onderwogen => Neutraal => We zijn niet langer onderwogen in grondstoffen, maar blijven afwachtend. Industriële metalen: onderwogen => Neutraal De Standard & Poor's GSCI Spot-index van 24 grondstoffen is deze maand met 0,5% gestegen

Nadere informatie

Voorstelling van de Beursvennootschap. Leleux Associated Brokers Aan uw zijde bij uw beleggingen

Voorstelling van de Beursvennootschap. Leleux Associated Brokers Aan uw zijde bij uw beleggingen Voorstelling van de Beursvennootschap Leleux Associated Brokers Aan uw zijde bij uw beleggingen Aan uw zijde bij uw beleggingen 3 de grootste Beursvenootschap van België en 1 ste Onafhankelijke. Opgericht

Nadere informatie

High Risk. Equity Interest Other. ING Metal Index Note

High Risk. Equity Interest Other. ING Metal Index Note High Risk Equity Interest Other ING Metal Index Note 175% participatie in de mogelijke stijging van een metalen-index 60% garantie van de nominale waarde op einddatum Maximum aflossing: 187,50% van de

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2015 t/m 31 december Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2015 t/m 31 december Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2015-1 oktober 2015 t/m 31 december 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 103,7% naar 106,3%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

FONDSHUIS PERFORMANCE ANALYSE. Armgard Investment Management. 31 december 2011

FONDSHUIS PERFORMANCE ANALYSE. Armgard Investment Management. 31 december 2011 Specialist in Vermogensbeheer PERFORMANCE ANALYSE feb-02 aug-02 feb-03 aug-03 feb-04 aug-04 feb-05 aug-05 feb-06 aug-06 feb-07 aug-07 feb-08 aug-08 feb-09 aug-09 feb-10 aug-10 feb-11 aug-11 Beleggingsstrategie

Nadere informatie

ETF. Brochure bestemd voor particuliere beleggers INTERMEDIATE. Een onderneming van de KBC-groep

ETF. Brochure bestemd voor particuliere beleggers INTERMEDIATE. Een onderneming van de KBC-groep Brochure bestemd voor particuliere beleggers Gepubliceerd door KBC Securities in samen werking met Euronext. p. 2 Index 1. Inleiding 3 2. Fysieke ETF s 4 3. Synthetische ETF s 5 Voor- en nadelen 5 4. Inverse

Nadere informatie

Rendement. 9 de jaargang maart 2015 nr 30 FINANCIEEL NIEUWS

Rendement. 9 de jaargang maart 2015 nr 30 FINANCIEEL NIEUWS Rendement 9 de jaargang maart 2015 nr 30 FINANCIEEL NIEUWS De voordelen van globale diversificatie Ondanks de sterk toegenomen globalisering blijft internationale diversificatie in aandelenportefeuilles

Nadere informatie

Reële karakteristieken van beleggingscategorieën

Reële karakteristieken van beleggingscategorieën Reële karakteristieken van beleggingscategorieën Henk Hoek ORTEC Postbus 4074 3006 AB Rotterdam Max Euwelaan 78 Tel. +31 (0)10 498 6666 info@ortec.com www.ortec.com 6 november 2008 Inleiding: nominaal

Nadere informatie

Tactische Asset Allocatie

Tactische Asset Allocatie Tactische Asset Allocatie Enno Veerman Volendam, 2 maart 2012 Tactische Asset Allocatie (TAA) Strategische Asset Allocatie (SAA): portefeuille samenstellen op basis van lange-termijn voorspellingen TAA:

Nadere informatie

Performance Update. Legends Fund houdt verliezen beperkt in uiterst volatiele markten

Performance Update. Legends Fund houdt verliezen beperkt in uiterst volatiele markten Performance Update Augustus 2015: -2.68% Legends Fund houdt verliezen beperkt in uiterst volatiele markten Augustus 2015 gaat de boeken in als een van de meest volatiele maanden in aandelenmarkten van

Nadere informatie

Beleggen met LG Partners

Beleggen met LG Partners Beleggen met LG Partners Voordat u met ons gaat beleggen wilt u weten waar u aan toe bent. Bij LG Partners begrijpen we dat. Daarom zetten wij in deze brochure op een rijtje hoe wij tegen beleggen aankijken.

Nadere informatie

WOORDENLIJST A Active Return: Verschil tussen het rendement van het fonds en van de referte-index. Alpha: Indicator die de bijdrage van de beheerder tegenover de referte-index aangeeft, rekening houdend

Nadere informatie

Informatie over beleggingsbeleid particulier vermogensbeheer. 1) Op welke beleggingsovertuigingen baseert Index People haar dienstverlening?

Informatie over beleggingsbeleid particulier vermogensbeheer. 1) Op welke beleggingsovertuigingen baseert Index People haar dienstverlening? Informatie over beleggingsbeleid particulier vermogensbeheer 1) Op welke beleggingsovertuigingen baseert Index People haar dienstverlening? Welke principes vormen de basis voor het beleggingsbeleid en

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Verder zien. Meer weten. 1 EEN SOLIDE LANGETERMIJN BELEGGING Dankzij de gebundelde expertise van topbeleggers 2 De beste beleggers voor de beste resultaten Toegang tot de meest exclusieve fondsen ter wereld

Nadere informatie

Verslag Investment Committee. 30 september Verslag Investment Committee

Verslag Investment Committee. 30 september Verslag Investment Committee Verslag Investment Committee Geert Van Herck Chief Strategist KEYPRIVATE September was duidelijk een goede maand voor risicodragende activa : de correctie op de aandelenmarkten van eind april tot midden

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

INVINCO BENELUX. Graanprijzen zijn aan het crashen!

INVINCO BENELUX. Graanprijzen zijn aan het crashen! Graanprijzen zijn aan het crashen! 2 BELEGGERS OPGELET! Sommige markten zijn uitstekend voorspelbaar. Bedenk maar wat er gebeurt als het aanbod de vraag fors gaat overschrijden. Die voorspelbaarheid maakt

Nadere informatie

De 17 beleggingsprofielen voor Basis Beheerd Beleggen van Nationale-Nederlanden

De 17 beleggingsprofielen voor Basis Beheerd Beleggen van Nationale-Nederlanden De 17 beleggingsprofielen voor Basis Beheerd Beleggen van Nationale-Nederlanden Nationale-Nederlanden heeft 17 beleggingsprofielen voor het samenstellen van de beleggingsportefeuilles. Onze beleggingsprofielen

Nadere informatie

Argenta Bank- en Verzekeringsgroep. Beleid inzake landbouwgrondstoffen

Argenta Bank- en Verzekeringsgroep. Beleid inzake landbouwgrondstoffen Argenta Bank- en Verzekeringsgroep Beleid inzake landbouwgrondstoffen Antwerpen, 25 september 2017 Gevoeligheid: Publiek ARGENTA BANK- EN VERZEKERINGSGROEP NV, BELGIËLEI 49-53, 2018 ANTWERPEN DIRECTIE

Nadere informatie

Vraag en Aanbod in de Goudmarkt

Vraag en Aanbod in de Goudmarkt Vraag en Aanbod in de Goudmarkt Beleggen in goud is een populair onderwerp sinds de financiële crisis zijn intrede heeft gedaan. In 2011 bereikte de goudprijs een all time high van $1900 per troy ounce.

Nadere informatie

FONDSHUIS PERFORMANCE ANALYSE. Armgard Investment Management. 31 maart 2012

FONDSHUIS PERFORMANCE ANALYSE. Armgard Investment Management. 31 maart 2012 Specialist in Vermogensbeheer PERFORMANCE ANALYSE feb-02 aug-02 feb-03 aug-03 feb-04 aug-04 feb-05 aug-05 feb-06 aug-06 feb-07 aug-07 feb-08 aug-08 feb-09 aug-09 feb-10 aug-10 feb-11 aug-11 feb-12 Beleggingsstrategie

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%

Nadere informatie

Inhoud. Deel 1 Geen rendement zonder risico 1 Rustig en onrustig beleggen 12 2 Alles heeft z n prijs 27 3 Verdeel en heers 41

Inhoud. Deel 1 Geen rendement zonder risico 1 Rustig en onrustig beleggen 12 2 Alles heeft z n prijs 27 3 Verdeel en heers 41 Inhoud Inleiding 9 Deel 1 Geen rendement zonder risico 1 Rustig en onrustig beleggen 12 2 Alles heeft z n prijs 27 3 Verdeel en heers 41 Deel 2 Eigen vermogen of onvermogen 4 Eigen vermogen 56 5 Uit balans

Nadere informatie

Futures Trading Commission.

Futures Trading Commission. => We hebben op korte termijn een long positie in USD en een short positie in EUR Over minstens één aspect van de Amerikaanse economie zijn "stieren en beren" het eens: namelijk dat de dollar, de meest

Nadere informatie

Uitkomen voor de beste resultaten. DB Star Performer

Uitkomen voor de beste resultaten. DB Star Performer Uitkomen voor de beste resultaten DB Star Performer Gestimuleerd rendement Voordelen Hoe het werkt Simulatie aan de hand van historische gegevens geeft consistente resultaten op lange termijn Voordelen

Nadere informatie

Fortis AG - Uw verzekeringen bij uw makelaar

Fortis AG - Uw verzekeringen bij uw makelaar Fortis AG - Uw verzekeringen bij uw makelaar Top Protect Flexible Strategy 02/2017 1 Flexibel, veilig... en rendabel! Never change a winning team. In de beleggingswereld bevat deze uitspraak alvast heel

Nadere informatie

Nieuwsbrief februari 2016

Nieuwsbrief februari 2016 Nieuwsbrief februari 2016 In deze nieuwsbrief vindt u de volgende onderwerpen: - De beleggingsresultaten over 2015 - Vragen en antwoorden over de beleggingsresultaten en uw pensioenregeling bij Aegon PPI

Nadere informatie

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese

Nadere informatie

Hoofdstuk 10: Kapitaalmarkten en de prijs van risico

Hoofdstuk 10: Kapitaalmarkten en de prijs van risico Hoofdstuk 10: Kapitaalmarkten en de prijs van risico In dit hoofdstuk wordt een theorie ontwikkeld die de relatie tussen het gemiddelde rendement en de variabiliteit van rendementen uitlegt en daarbij

Nadere informatie

Profiteer van stijgende grondstofprijzen

Profiteer van stijgende grondstofprijzen Profiteer van stijgende grondstofprijzen Profiteer van stijgende grondstofprijzen De prijzen van grondstoffen zijn de afgelopen jaren sterk gestegen. Gedreven door de vraag vanuit China en India zijn met

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2016 t/m 30 juni Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2016 t/m 30 juni Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2016-1 april 2016 t/m 30 juni 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gedaald van 98,1% naar 97,9%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Consumentenbrief beleggingen van. Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer

Consumentenbrief beleggingen van. Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer Consumentenbrief beleggingen van Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer Introductie Een groot aantal brancheorganisaties waaronder DSI, DUFAS, NVB, VBA en VV&A hebben het initiatief genomen om Consumentenbrief

Nadere informatie

ETF. Brochure bestemd voor particuliere beleggers INTERMEDIATE. Een onderneming van de KBC-groep. Gepubliceerd door KBC Securities

ETF. Brochure bestemd voor particuliere beleggers INTERMEDIATE. Een onderneming van de KBC-groep. Gepubliceerd door KBC Securities Brochure bestemd voor particuliere beleggers Gepubliceerd door KBC Securities p. 2 Index 1. Inleiding 3 2. Fysieke ETF s 4 3. Synthetische ETF s 5 Voor- en nadelen 5 4. Inverse en leveraged ETF s 6 5.

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Technische analyse kan in verschillende soorten grafieken gebruikt worden om trends en trendwijzigingen

Technische analyse kan in verschillende soorten grafieken gebruikt worden om trends en trendwijzigingen Woord Vooraf 7 8 Woord vooraf In tegenstelling tot de fundamentele analyse, waar vooral naar de waarde van een aandeel wordt gezocht, staat bij de technische analyse van aandelen de koers centraal. Wanneer

Nadere informatie

Fund Life Opportunity Index 2

Fund Life Opportunity Index 2 - jaarverslag 31.12.2017-1 / 5 Jaarverslag 31.12.2017 Inhoudsopgave 1. Omschrijving... 2 2. Beleggingsbeleid van... 2 3. Samenstelling van AXA Life Opportunity Index 2 in bedragen en in percentages op

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2013-1 oktober 2013 t/m 31 december 2013 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 120,6% naar 123,0% Reële

Nadere informatie

Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af

Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Inleiding Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologieën is het voor huishoudens eenvoudiger en goedkoper geworden om de vrije besparingen,

Nadere informatie

Beleggen met LG Partners

Beleggen met LG Partners Beleggen met LG Partners Voordat u met ons gaat beleggen wilt u weten waar u aan toe bent. Bij LG Partners begrijpen we dat. Daarom zetten wij in deze brochure op een rijtje hoe wij tegen beleggen aankijken.

Nadere informatie

Evenwichtig beleggen? Ontdek de juiste balans tussen rendement en risico, zonder dat u ervan wakker hoeft te liggen.

Evenwichtig beleggen? Ontdek de juiste balans tussen rendement en risico, zonder dat u ervan wakker hoeft te liggen. Evenwichtig beleggen? Ontdek de juiste balans tussen rendement en risico, zonder dat u ervan wakker hoeft te liggen. Bent u als belegger op zoek naar rendement én bescherming, zonder de zorgen van het

Nadere informatie

Bijlage 1: Berekening van de risicowijzer

Bijlage 1: Berekening van de risicowijzer Bijlage 1: Berekening van de risicowijzer De risicomaatstaf die voor de berekening van de risicowijzer wordt gebruikt is de standaarddeviatie van de rendementen. Deze risicomaat kent beperkingen, maar

Nadere informatie

Belfius Pension Fund Maandelijkse Reporting Juni 2015

Belfius Pension Fund Maandelijkse Reporting Juni 2015 Belfius Pension Fund Maandelijkse Reporting Juni 2015 130 125 120 115 110 105 95 90 Rendement sinds 31/12/2014 (% verandering in EUR) MSCI Europe MSCI EMU MSCI United Kingdom ( ) MSCI World ex-europe (

Nadere informatie

De 17 beleggingsprofielen voor Begeleid Beleggen van Nationale-Nederlanden

De 17 beleggingsprofielen voor Begeleid Beleggen van Nationale-Nederlanden De 17 beleggingsprofielen voor Begeleid Beleggen van Nationale-Nederlanden Nationale-Nederlanden hanteert 17 beleggingsprofielen verdeeld over de categorieën Defensief, Neutraal, Offensief en Liquide.

Nadere informatie

Wat u moet weten over beleggen

Wat u moet weten over beleggen Rabo BedrijvenPensioen Wat u moet weten over beleggen Beleggen voor het Rabo BedrijvenPensioen Uw werkgever betaalt pensioenpremies voor het Rabo BedrijvenPensioen. In deze brochure leest u hoe we deze

Nadere informatie

Overzicht van de fondsen tak 23 in Voorzorg

Overzicht van de fondsen tak 23 in Voorzorg Capital Life Overzicht van de fondsen tak 23 in Voorzorg Situatie op 31/10/2014 Capital Balanced Benchmark obligaties: EuroMTS Global Index Datum Performance (%) Sterren NIW Info oprichting 1 maand 3 maanden

Nadere informatie

Woningen in de pensioenportefeuille

Woningen in de pensioenportefeuille Woningen in de pensioenportefeuille Auteur(s): Eichholtz, P.M.A. (auteur) Hilverink, H. (auteur) Theebe, M.A.J. (auteur) Respectievelijk verbonden aan de Universiteit Maastricht en de Universiteit van

Nadere informatie

Primavera Force Talents 1

Primavera Force Talents 1 Primavera Force Talents - jaarverslag 31.12.2014-1 / 5 Jaarverslag 31.12.2014 Primavera Force Talents 1 Inhoudsopgave 1. Omschrijving... 2 2. Beleggingsbeleid van Primavera Force Talents 1... 2 3. Samenstelling

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen HAVO 2008 tijdvak 1 woensdag 28 mei 13.30-16.30 uur wiskunde A1,2 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 21 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

De povere prestaties van beleggingsfondsen

De povere prestaties van beleggingsfondsen De povere prestaties van beleggingsfondsen Auteur(s): Horst, J. ter (auteur) Nijman, T. (auteur) Roon, F. de (auteur) Ter Horst en Nijman: Katholieke Universiteit Brabant, De Roon: Erasmus Universiteit

Nadere informatie

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur : Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden

Nadere informatie

Fund Life Opportunity Index

Fund Life Opportunity Index - Jaarverslag 31.12.2018-1 / 5 Jaarverslag 31.12.2018 Inhoudsopgave 1. Omschrijving... 2 2. Beleggingsbeleid van... 2 3. Samenstelling van AXA Life Opportunity Index in bedragen en in percentages op 31

Nadere informatie

AEGON Equity Fund. vierde kwartaal 2006

AEGON Equity Fund. vierde kwartaal 2006 Profiel Het AEGON Equity Fund is een besloten fonds voor gemene rekening, waarin verzekeringsrelaties van AEGON kunnen participeren. Het AEGON Equity Fund belegt wereldwijd in aandelen met de nadruk op

Nadere informatie

{loadposition Plus500-grafiek-zilver} BEKIJK HIER DE TECHNISCHE ANALYSE VAN ZILVER. Prijs van Zilver

{loadposition Plus500-grafiek-zilver} BEKIJK HIER DE TECHNISCHE ANALYSE VAN ZILVER. Prijs van Zilver {loadposition Plus500-grafiek-zilver} BEKIJK HIER DE TECHNISCHE ANALYSE VAN ZILVER Prijs van Zilver Zilver is een edelmetaal wat zich mag verheugen in een toenemende populariteit onder beleggers. Als beleggingsobject

Nadere informatie

METHODE VAN FINANCIËLE PLANNERS

METHODE VAN FINANCIËLE PLANNERS METHODE VAN FINANCIËLE PLANNERS De MeDirect-planningsinstrumenten bieden online oplossingen voor het plannen van uw financiële toekomst en beleggingen. Ze bieden beleggingsadvies en voorspellingen van

Nadere informatie

Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux

Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux Beleggingen Het totaal rendement over het afgelopen boekjaar 2010 is uitgekomen op 15,6%. Als we naar de onderverdeling kijken zien we het

Nadere informatie

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016 Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk april 2016 Welkom! Wij heten u van harte welkom 2 Programma 19.00 uur - Ontvangst 19.30 uur - Opening 19.40 uur - Impact lage olieprijs 20.00 uur - Pauze 20.10

Nadere informatie

Deutsche Bank Wealth Management 0

Deutsche Bank Wealth Management 0 0 Standaard risicoprofielen Bandbreedtes Vermogensbeheer Risico Profielen Conservative Core Growth Min Target Max Min Target Max Min Target Max Aandelen 0% 20% 40% 20% 40% 60% 40% 60% 80% Vastrentende

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Verlaag uw risico door te diversifiëren met valuta. 2011 Currensee, Inc. Currensee is member #0403251 of the National Futures Association (NFA) 1

Verlaag uw risico door te diversifiëren met valuta. 2011 Currensee, Inc. Currensee is member #0403251 of the National Futures Association (NFA) 1 Verlaag uw risico door te diversifiëren met valuta 2011 Currensee, Inc. Currensee is member #0403251 of the National Futures Association (NFA) 1 Agenda Wat is de valutamarkt? Hoe werkt de valutamarkt?

Nadere informatie

Binaire opties termen

Binaire opties termen Binaire opties termen Bij het handelen in binaire opties zijn er termen die bekend of onbekend in de oren klinken. Als voorbereiding is het dan ook handig om op de hoogte te zijn van de verschillende termen

Nadere informatie

ROBECO COMMODITIES (EUR) GRONDSTOFF TOT

ROBECO COMMODITIES (EUR) GRONDSTOFF TOT ROBECO COMMODITIES (EUR) O P E E N E E N VO U D I G E M A N I E R B E L E G G E N I N G R O N D S TO F F E N GRONDSTOFF G TOT N N NADENKEN ROBECO COMMODITIES (EUR) OP EEN EENVOUDIGE MANIER BELEGGEN IN

Nadere informatie

HOOFDSTUK VII REGRESSIE ANALYSE

HOOFDSTUK VII REGRESSIE ANALYSE HOOFDSTUK VII REGRESSIE ANALYSE 1 DOEL VAN REGRESSIE ANALYSE De relatie te bestuderen tussen een response variabele en een verzameling verklarende variabelen 1. LINEAIRE REGRESSIE Veronderstel dat gegevens

Nadere informatie

We onderwegen grondstoffen (industriële metalen & olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden.

We onderwegen grondstoffen (industriële metalen & olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden. We onderwegen grondstoffen (industriële metalen & olie). Maar we beschouwen goud en andere edele metalen nog altijd als veilige vluchtwaarden. Grondstoffenprijzen kunnen verder blijven dalen, waarbij onder

Nadere informatie

Robeco Emerging Conservative Equities

Robeco Emerging Conservative Equities INVESTMENT OPPORTUNITY oktober 2013 Voor professionals INTERVIEW MET PORTFOLIO MANAGER PIM VAN VLIET Robeco Emerging Conservative Equities Beleggen in opkomende markten met een lagere kans op grote koersdalingen.

Nadere informatie

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren

Nadere informatie

Fund Life Opportunity Selection 5 Dynamic

Fund Life Opportunity Selection 5 Dynamic Fund Life Opportunity Selection 5 - jaarverslag 31.12.2017-1 / 6 Jaarverslag 31.12.2017 Fund Life Opportunity Selection 5 Inhoudsopgave 1. Omschrijving... 2 2. Beleggingsbeleid van Fund Life Opportunity

Nadere informatie

Inflatie protectie: risico management of slim beleggen?

Inflatie protectie: risico management of slim beleggen? Inflatie protectie: risico management of slim beleggen? 1. Precies een jaar geleden schreven we over het inflatiefenomeen dat altijd zijn kop opsteekt na periodes van recessie. Onze conclusie was dat nieuwe

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal april 2015 t/m 30 juni 2015

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal april 2015 t/m 30 juni 2015 Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 De maand dekkingsgraad ultimo juni is sterk gestegen t.o.v eind maart De beleidsdekkingsgraad is gedaald van

Nadere informatie

Eerder technische dan fundamentele correctie 7 februari 2018

Eerder technische dan fundamentele correctie 7 februari 2018 ASSETALLOCATIE FLASH Multi-asset, Quantitative and Solutions (MAQS) Eerder technische dan fundamentele correctie 7 februari 2018 VOOR PROFESSIONELE BELEGGERS Christophe MOULIN hoofd Multi Asset christophe.p.moulin@bnpparibas.com

Nadere informatie

Jaarlijks gemiddeld Cumulatief vanaf 1970 2008 Q2 2008 Q1 2008 Q4 2007 Q3 2007 Q2 2007 Dekkingsgraad (kwartaalultimo) 143% 137% 148% 153% 153%

Jaarlijks gemiddeld Cumulatief vanaf 1970 2008 Q2 2008 Q1 2008 Q4 2007 Q3 2007 Q2 2007 Dekkingsgraad (kwartaalultimo) 143% 137% 148% 153% 153% Kwartaalbericht 2e kwartaal 2008 Dekkingsgraad op 143% Rendement 0,2% in tweede kwartaal Belegd vermogen 86,3 miljard Klein positief resultaat in moeilijke markt In het tweede kwartaal is een totaalrendement

Nadere informatie

Beleggingrisico s. Rendement en risico

Beleggingrisico s. Rendement en risico Beleggingsrisico s Beleggingrisico s Onderstaand tref je de omschrijving aan van de belangrijkste beleggingsrisico s die samenhangen met jouw keuze voor een portefeuilleprofiel. Je neemt een belangrijke

Nadere informatie