Technologiestichting STW. Jaarverslag 2002

Transcriptie

1 Technologiestichting STW Jaarverslag 2002

2 Inhoud Jaarverslag STW Jaaroverzicht 5 Toepassing en kennishandel 23 Werk maken van de kenniseconomie 5 De toepassing 24 _ Jaarverslag en utilisatierapport 5 _ Intensivering van de publiek-private samenwerking 24 _ Evaluatie 5 Resultaten STW in _ Het Open Technologieprogramma 5 _ Negen nieuwe ondernemingen 25 _ NWO-reglement 13 _ Octrooiaanvragen 28 _ Impulsprogramma s 13 _ Octrooikosten 28 _ Samenwerking en internationalisatie 14 _ Overeenkomsten 30 _ Simon Stevin Meesters 15 _ Inkomsten 30 _ Thema s NWO-strategie 15 _ Toelichting op de figuren 12 tot en met _ Trouw aan OTP-succesformule en _ interview MARC SIPKEMA _ DTN open voor verandering 15 Bestuur en Bestuursraad 16 Onderzoek 35 Bureau 16 Inleiding 36 _ interview PROF.DR.IR. ALBERT VAN DEN BERG _ Programmatische activiteiten 37 TMM _ interview PROF.DR. COCK LODDER _ TMM Diversen 20 In 2002 lopend onderzoek 57 _ Conferenties, workshops en symposia 20 _ Eerder gehonoreerde projecten 58 _ Apparatuurbank 20 _ interview DR. EKKES BRÜCK _ ATF _ Prijzen en eerbewijzen 20 _ interview PROF.DR.IR. PIETER KRUIT _ DMM Tot slot 22 _ interview PROF.DR. FRED STEENNIS _ EET _ interview DR. BERT KAPPEN EN DR. JAN NEIJT _ Statistische gegevens NNN _ figuur 1 tot en met _ interview DR. JAN VOS EN BART TIMMERMANS figuur 12 en WEB _ figuur _ Gehonoreerde projecten in _ interview DR. GENY GROOTHUIS _ GFA _ tabel 1 25 _ Beëindigde projecten in _ tabel 2 26 _ interview DR.IR. HARRY BLOKHUIS EN _ tabel 3 28 DR.IR. INGRID DE JONG _ BDG _ tabel 4 30 Lijst van gebruikers 168 _ tabel 5 31 Jurykamers en commissies 175 _ tabel 6 37 Lijst van afkortingen 180 Financieel verslag 183

3 4 jaarverslag 2002 Bestuur Prof.dr.ir. P.M. Dewilde, voorzitter Technische Universiteit Delft Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt, vice-voorzitter Universiteit Twente Ir. K. de Groot 1 voorheen Shell International Exploration & Production Prof.dr. F.W. Saris ECN 2, Universiteit Leiden 3 Mw.dr. E.M.M. de Brabander-Van den Berg DSM Fine Chemicals Dr. F.J.A.M. Greidanus Philips Research Laboratories Bestuursraad Prof.dr. P.M.G. Apers Universiteit Twente Prof.dr.ir. D.H. van Campen Technische Universiteit Eindhoven Prof.ir. L.A.A.M. Coolen KPN 4, Universiteit Maastricht Prof.dr. W.M.J. van Gelder Technische Universiteit Eindhoven, Numico Ir. N.G. Ketting Commissie MER Prof.dr. J.H. van Lint Technische Universiteit Eindhoven Mw.dr. M.J. de Nie-Sarink Shell Pensioenfonds Beheer BV Prof.dr.ir. K. van t Riet S&P-TNO Ir. J.A. Roels Gist-Brocades BV J.F. Sistermans Universiteit Twente Prof.dr.ir. G. van Straten Wageningen Universiteit Prof.dr.ir. C.T. Verrips Unilever Research Laboratorium Prof.dr. J.H.W. de Wit 5 Corus Staal BV Dr. S. Wittekoek ASML BV Prof.ir. J. Witteveen vertegenwoordiger KIvI Ir. D.Ph. Schmidt vertegenwoordiger TNO Drs. F.J.G. van de Linde directeur Technologiestichting STW Directie Drs. L.J. Halvers 6 Drs. F.J.G. van de Linde 7 Dr. C.A.M. Mombers 8 Mw. R.L.C. Wijnans 1 tot februari 2 tot april 3 sinds half mei 4 tot oktober 5 tot november 6 tot april 7 sinds september 8 interim directeur van maart tot september

4 Jaaroverzicht 5 WERK MAKEN VAN DE KENNISECONOMIE De Technologiestichting STW heeft als missie het stimuleren van technisch-wetenschappelijk onderzoek aan de Nederlandse universiteiten en enkele geselecteerde onderzoeksinstituten, en het bevorderen van de toepassing van de onderzoeksresultaten door derden. In 2002 had de STW daarvoor een budget van bijna 46 miljoen euro beschikbaar. Dat budget is voor 60 procent door NWO en voor 40 procent door EZ ter beschikking gesteld. Het beschikbare budget is op basis van competitie aan onderzoeksprojecten toegewezen. Er werd daarbij een honoreringspercentage van nagenoeg 40 procent van de ingediende projectaanvragen bereikt. In 2002 zijn 204 projecten aangevraagd. Daarvan zijn er 39 gehonoreerd en nog 118 in behandeling. Bovendien zijn er in projecten gehonoreerd, die in 2001 zijn aangevraagd. Het gemiddeld aantal lopende projecten bedroeg 417. In 2002 werden er 97 projecten beëindigd. Er zijn 54 contracten met gebruikers afgesloten en 29 octrooiaanvragen ingediend. Alle beschikbare middelen zijn toegewezen aan het beste technisch-wetenschappelijke onderzoek met de hoogste kans op toepassing. En dat is goed, want dit draagt in sterke mate bij aan de nationale doelstelling dat Nederland tot de Europese koplopers dient te behoren in de kenniseconomie. Jaarverslag en Utilisatierapport Het voor u liggende jaarverslag geeft een overzicht van de belangrijkste aspecten van het vervullen van de missie van de STW in het kalenderjaar Het inhoudelijk jaarverslag en het financieel jaarverslag voorheen gescheiden maar gelijktijdige publicaties vormen nu één publicatie. De STW publiceert daarnaast in september haar jaarlijkse utilisatierapport waarin gedetailleerde verantwoording wordt afgelegd over het bereiken van de utilisatiedoelstelling. Het utilisatierapport kijkt terug op projecten die vijf en tien jaar geleden zijn gestart. Evaluatie In 2002 is het definitieve evaluatierapport over de periode verschenen. De belangrijkste conclusie is dat de STW een hoog gewaardeerde instelling is die zijn middelen efficiënt en effectief inzet. EZ en NWO, die opdracht gaven tot de evaluatie, zullen de financiering van de STW dan ook op de gebruikelijke wijze voortzetten. Voor EZ was de evaluatie aanleiding een eenmalige bonus van ruim 300 duizend euro te verstrekken. Deze is aan de OTP-middelen voor 2003 toegevoegd. Daarnaast zag EZ zich genoodzaakt om algemene bezuinigingsafspraken uit het regeerakkoord ook in de financiering van de STW te laten doorwerken, zij het in geringe mate (één tot vier procent over een periode van vier jaar). Voorts verbindt EZ een aantal voorwaarden aan de financiering, waaronder een lichte stijging in thematische programmering, meer gebruikers in de gebruikerscommissies, en meer indicatoren om het onderzoek van de STW te valideren. Aan een andere voorwaarde, namelijk om de lengte van de aanvraagprocedure te bekorten tot zes maanden, is op eigen initiatief van de STW eind 2002 al vrijwel voldaan. Deze en andere beleidswijzigingen zullen met ingang van 2003 ook gevolgen hebben voor de jaarverslagen. In dit jaarverslag wordt nog zoveel mogelijk aangesloten bij de systematiek van voorgaande jaren, waarbij de meeste statistische gegevens gebaseerd zijn op het Open Technologieprogramma. Het Open Technologieprogramma Het belangrijkste programma van de STW, het Open Technologiepro-

5 6 jaarverslag 2002 Jaaroverzicht gramma, is te beschouwen als de kernactiviteit die in doorslaggevende mate heeft bijgedragen aan de hoge waardering die uit de evaluatie naar voren komt. Gemeten in aantallen projecten besloeg het OTP 82,4 procent van het totaal (figuur 1). Gemeten in budget was het aandeel van het OTP 85,9 procent (figuur 2). Deze getallen zijn vergelijkbaar met voorgaande jaren. In het OTP kunnen doorlopend onderzoeksaanvragen worden ingediend. De aanvrager bepaalt het onderwerp van het onderzoek. De selectie geschiedt aan de hand van commentaar van minimaal vijf onafhankelijke deskundigen, de referenten. Figuur 3 geeft aan dat voor de ingediende projecten in 2002 de meeste projecten door vijf of zes referenten werden becommentarieerd. Grote projectaanvragen vergen meer referenten. In een klein aantal gevallen is het aantal referenten om uiteenlopende redenen minder dan vijf; de belangrijkste reden is dat die projecten net in behandeling zijn genomen, waardoor het zoeken naar referenten op het moment van de statistische analyse nog in gang was. Het OTP kent de mogelijkheid van weerwoord van de aanvrager op het commentaar van de referenten, evenals de mogelijkheid van bijstelling van de aanvraag door de aanvrager op basis daarvan. Het eindoordeel over de wetenschappelijke kwaliteit èn de kans op utilisatie wordt vervolgens met een schriftelijke procedure bepaald door een onafhankelijke lekenjury met twaalf leden. Per tranche van ongeveer twintig projecten wordt tien tot twaalf maal per jaar steeds een nieuwe jury samengesteld. In 2002 waren er tien jury s. De samenstelling daarvan is weergegeven op pag Het bestuur van de STW stelt de honorering vast aan de hand van het beschikbare budget en een streefwaarde voor het honoreringspercentage van 40 procent. In dit percentage kunnen verschillen per instelling worden geconstateerd, zoals figuur 4 in beeld brengt. Het bestuur kan extra voorwaarden stellen aan de bijdragen van derden in het project. De omvang van deze en andere bijdragen komt aan de orde in het hoofdstuk Toepassing en kennishandel. De STW stelt per onderzoeksproject een gebruikerscommissie in met het oog op projectspecifieke kennisbescherming en -exploitatie. Het aantal gebruikers in deze commissie is projectspecifiek, zoals figuur 5 aangeeft. Het meest gebruikelijk is een aantal van vier tot zeven gebruikers. In twintig procent van de projecten zijn er meer gebruikers, tot soms meer dan tien. Eveneens in twintig procent van de projecten vinden we minder dan vier gebruikers, en soms slechts één. In dergelijke gevallen zijn er doorslaggevende redenen om met weinig gebruikers te werken, bijvoorbeeld de exclusiviteit van het onderzoek. Omgekeerd kan een gebruiker participeren in meer dan één gebruikerscommissie. Veelal speelt dat bij multinationals of omvangrijke instellingen zoals TNO, die op meerdere terreinen actief zijn en zich kunnen permitteren meer personen hiervoor in te zetten. Figuur 6 (logaritmische schaal) laat zien dat de meeste gebruikers weliswaar in niet meer dan één gebruikerscommissie participeren, maar dat er ook enkele gebruikers zijn die in meerdere, en soms zelfs in meer dan tien gebruikerscommissies zijn vertegenwoordigd. De vergoeding van de kosten van het onderzoek vindt in het OTP plaats op declaratiebasis. Bij het verrichten van kennishandel maakt de STW gebruik van de daarbij behorende middelen zoals contracten en octrooien. Daarvan wordt verslag gedaan in het hoofdstuk

6 jaaroverzicht 7 Toepassing en kennishandel. Een belangrijke variatie is te constateren in het beslag dat door universiteiten en onderzoeksinstituten op de STW wordt gelegd. Gemeten in aantallen in 2002 lopende en beëindigde projecten plus de projectvoorstellen van 2002 (figuur 7) doet de STW de meeste zaken met de drie technische universiteiten en de Wageningen Universiteit. Dit beeld is consistent over de laatste jaren. Een zelfde beeld zien we in de toewijzing per instelling (figuur 8), indien dat wordt uitgedrukt in euro s. De universiteiten van Twente en Delft bezetten daarbij de eerste en de tweede plaats, gevolgd door Wageningen en Eindhoven. Daarna volgen de algemene universiteiten. De verschillen in prioriteitsvolgorde tussen de universiteiten die in het oog vallen bij vergelijking van de figuren 7 en 8 worden veroorzaakt door de gemiddelde projectomvang. Figuur 9 brengt dat in beeld. Delft en Twente, alsmede Wageningen en Eindhoven, verwisselen onderling van plaats doordat de projecten van Twente groter zijn dan die van Delft, en die van Wageningen groter dan die van Eindhoven. Gemiddeld lopen de projectkosten per jaar op, zoals figuur 10 weergeeft. Terwijl de verhouding van kosten van personeel, materiaal, figuur 1 verdeling van het totaal aantal lopende projecten in 2002 naar soort programma figuur 2 verdeling van het STW-onderzoeksbudget in 2002 naar soort programma

7 8 figuur 3 aantal referenten Aantal referenten per projectvoorstel in de beoordelingsfase. figuur 4 honoreringspercentage Honoreringspercentage bij de verschillende onderzoeksinstellingen. NB. Alleen die instellingen die tien of meer aanvragen hebben ingediend zijn opgenomen.

8 figuur 5 gebruikers Aantal gebruikers in de gebruikerscommissies. 9 figuur 6 projecten en gebruikers Verdeling van de externe gebruikers naar het aantal projecten waarbij zij zijn betrokken. Zo zijn er 467 gebruikers slechts bij één STW-project betrokken, 112 gebruikers zijn bij twee projecten betrokken. Ook zijn er nog 8 gebruikers bij meer dan 14 verschillende projecten betrokken. STW-onderzoek is er dus niet voor een happy few, in 2002 waren totaal 720 gebruikers bij het onderzoek betrokken. N.B. Divisies van bedrijven worden niet als afzonderlijke gebruikers weergegeven.

9 10 figuur 7 status projecten per instelling Status van de STW-projecten bij de verschillende onderzoeksinstellingen. figuur 8 toewijzingen per instelling Omvang van de toewijzingen per onderzoeksinstelling (inclusief voortzettingen, aanvullingen, mutaties en D-besluiten).

10 figuur 9 gemiddelde projectkosten per instelling Omvang van de projectkosten per onderzoeksinstelling (van de in 2002 ingediende projectvoorstellen). 11 figuur 10 gemiddelde projectkosten per jaar De gemiddelde projectkosten gedurende de laatste tien jaar.

11 12 figuur 11 honoreringsbeleid Verdeling van de gehonoreerde, afgewezen (staafdiagram) en ingediende projectvoorstellen (lijn) in de afgelopen 23 jaar.

12 jaaroverzicht 13 reizen en investeringen per jaar over een periode van tien jaar vrijwel constant blijft, loopt de gemiddelde projectomvang op tot ongeveer 380 duizend euro in Figuur 11, ten slotte, geeft een overzicht per kalenderjaar, sinds de STW werd opgericht, van de honoreringen en afwijzigingen in het OTP, uitgedrukt in het aantal bestuursbesluiten. Omdat deze bestuursbesluiten deels betrekking hebben op projectaanvragen van het voorgaande jaar, zijn deze als indieningen eveneens in de grafiek met een lijn weergegeven. Tussen beide zit een looptijdverschil; de indieningen lopen voor op de bestuursbesluiten. Figuur 11 schetst een beeld dat als volgt geïnterpreteerd kan worden, rekening houdend met de toename van de gemiddelde projectgrootte en een stabiele overhead van circa zeseneenhalf procent. Tot medio negentiger jaren liep het aantal aanvragen en het aantal bestuursbesluiten op. In de vijf daarop volgende jaren trad een stabilisatie op. Vervolgens begon het aantal aanvragen af te nemen. Hieraan liggen verschillende factoren ten grondslag, waaronder de maatregelen die het bestuur moest afkondigen in verband met de afname van het budget. De laatste jaren staan in het teken van herstel nu de neerwaartse druk op het budget is weggenomen. Het bestuur spreekt dan ook de hoop en de verwachting uit dat 2003 verder herstel zal laten zien. NWO-reglement Eind 2002 verscheen het nieuwe NWO-reglement met annex, met daarin een uitwerking van de status aparte van de STW. Kern daarvan is dat de STW enerzijds een zelfstandige stichting is en anderzijds als uitvoerder van de taken van het NWO-wetenschapsgebied Technische Wetenschappen (TW) onderdeel uitmaakt van de NWO organisatie. Het reglement erkent dat de STW specifieke procedures hanteert om haar unieke utilisatiedoelstelling te bereiken, en voorziet er onder meer in dat de STW voor de hele NWO organisatie de kennishandel verricht. Het Nationaal Regieorgaan Genomics heeft de STW verzocht om te helpen de kennisbescherming en -exploitatie te realiseren. Daartoe is een medewerker van de juridische afdeling van de STW met ingang van 2002 bij het Regieorgaan gedetacheerd. De STW is ingenomen met het nieuwe NWO-reglement en verwacht dat dit voor de komende jaren een stevige basis voor haar werkzaamheden zal vormen. Impulsprogramma s De STW heeft in 2002 een bijdrage geleverd aan een tweetal impulsprogramma s, namelijk de persoonsgerichte Vernieuwingsimpuls van NWO, en de themagerichte Kennisimpuls van EZ. De laatstgenoemde omvatte voor de STW twee onderwerpen, namelijk: 1. breedband informatie- en communicatietechnologie ( Freeband-impuls ), en 2. nanotechnologie ( Nano-impuls ). De Vernieuwingsimpuls nieuwe stijl heeft in 2002 op verzoek van de STW meer aandacht besteed aan het utilisatiecriterium. Dit met het oog op aanvragen die bij de STW terecht komen. Dit criterium is nu goed weergegeven in de brochure voor aanvragers, zodat dit NWOprogramma vanaf 2003 zal aansluiten op de specifieke missie van de STW. Beide kennisimpulsprogramma s zijn voorlopers van Bsik-projectvoorstellen ( Freeband en Nanoned ) die zullen worden ingediend in In deze voorstellen is voorzien dat de STW het projectsecretariaat zal behartigen. Een soortgelijke opzet speelt ook bij enkele andere Bsikprojectvoorstellen die in de loop van 2002 tot ontwikkeling kwamen, zoals Tissue Engineering.

13 14 jaarverslag 2002 Jaaroverzicht Met name bij Freeband-impuls is afgeweken van de gebruikelijke werkwijze van de STW. Dat is inherent aan het impulskarakter, dat immers contrasteert met het doorlopende karakter van het OTP. Het afgelopen jaar was in die zin een belangrijk leerjaar voor de STW. De vraag hoe je impulsprogramma s het best kunt combineren met het doorlopende OTP is nog niet in detail beantwoord, maar door de inzet van het STW-bureau zijn ad hoc werkende oplossingen gevonden. In 2003 zal de dialoog over deze beleidsproblematiek verder worden gevoerd. Samenwerking en internationalisatie De STW heeft in 2002 aansluiting gerealiseerd bij het samenwerkingscontract tussen NWO en Senter dat in dat zelfde jaar is afgesloten. Samenwerking wordt onder meer opportuun in het kader van Bsik, aangezien Senter daarbij met ingang van 2003 de controller functie vervult, terwijl, zoals hierboven vermeld, in een aantal projecten de STW is voorgesteld als secretaris. Bovendien is een start gemaakt met samenwerking op het gebied van Genomics Technology, als onderdeel van het IOP Genomics, dat door Senter wordt uitgevoerd. Het IOP Genomics en de STW hebben elk twee miljoen euro gereserveerd voor technologisch onderzoek op het gebied van genomics. Eind december waren er acht vooraanvragen binnengekomen op de desbetreffende oproep. Ook bij andere programma s, zoals PROGRESS, een onderzoeksprogramma voor embedded systems, dat wordt medegefinancierd door EZ en NWO (NWO-EW en AB-NWO), loopt een vruchtbare samenwerking met Senter en andere partijen. Een algemene samenwerkingsovereenkomst met NWO-CW loopt naar tevredenheid. Daarbij begeleiden enkele beleidsmedewerkers van NWO-CW onderzoeksprojecten uit het OTP met een chemisch-technologisch karakter. Ook is er specifieke samenwerking met NWO-CW binnen het onderzoeksprogramma Scheidingstechnologie. Met ZonMw wordt samengewerkt binnen het programma Tissue Engineering. Wetenschap en technologie reiken over alle landsgrenzen. Het is mede door het internationale perspectief dat wetenschap en technologie de afgelopen eeuwen zo n buitengewone vooruitgang hebben geboekt. Het is daarom voor onderzoekers van groot belang dat zij voldoende bewegingsvrijheid hebben en tot internationale samenwerking worden aangezet. De STW wil daar optimaal aan bijdragen. Daarnaast hebben onze financiers ook de terechte wens dat de resultaten van het STW onderzoek zoveel mogelijk ten goede komen aan dezelfde samenleving die de investeringskosten draagt. Die wens brengt gebondenheid met zich mee. Binnen deze vrijheid in gebondenheid wil de STW werken aan een verdere internationalisatie van het onderzoek. Daarbij is ons beleid om aansluitend op de beleidsinstrumenten van de Europese Commissie, zoals ERA (European Research Area), ervaring op te doen aan de hand van concrete projecten. Een voorbeeld is de in 2002 gestarte samenwerking met de Engineering and Physical Sciences Research Council, EPSRC, de evenknie van de STW in Engeland. Deze samenwerking voorziet er in dat onderzoekers in beide landen een gezamenlijk voorstel kunnen schrijven en dat bij toerbeurt bij de STW of de EPSRC kunnen indienen. Er was in 2002 een voorstel in ontwikkeling dat bij de STW zal worden ingediend. Ook met de Deutsche Forschungs Gemeinschaft, DFG, wordt een dergelijke samenwerking ontwikkeld. Twee voorstellen zijn in behandeling genomen. De STW deelt de ervaringen met deze en andere samenwerkingspro-

14 jaaroverzicht 15 jecten binnen PIN, de Projectgroep Internationalisering van NWO. Kortom, 2002 heeft een verdere oriëntatie van de STW laten zien op nationale en internationale samenwerking. Dit onderstreept dat de STW zich ervan bewust is dat daarmee haar positie binnen het nationale dynamische innovatiesysteem nog verder aan belang kan winnen. Simon Stevin Meesters Een jaarlijks hoogtepunt voor de STW is de uitreiking van de Simon Stevin Meesterschapsprijs. Deze prijs behelst een bedrag van 500 duizend euro, te besteden aan technisch wetenschappelijk onderzoek, plus een bronzen sculptuur voor de Simon Stevin Meester. De prijs komt ten goede aan STW-onderzoekers die bewezen hebben het meest succesvol te zijn met het aanvragen en uitvoeren van STW-onderzoek. In 2002 waren er twee prijswinnaars, namelijk prof.dr.ir. A. van den Berg en prof.dr. J.C. Lodder, beiden werkzaam aan de Universiteit Twente. De eerstgenoemde kreeg zijn prijs voor onderzoek aan lab-on-a-chip systemen, laboratoria ter grootte van een creditcard gebaseerd op microsysteemtechnologie. Prof. Lodder werd met de prijs in het bijzonder geëerd voor zijn werk op het gebied van elektromagnetische geheugenopslag en nieuwe materialen. Een interview met beide Simon Stevin Meesters is te vinden op pag. 17 en pag. 50. Uitreiking van de Simon Stevin Meesterschapsprijs aan prof.dr.ir. A. van den Berg (links) en prof.dr. J.C. Lodder (rechts). Thema s NWO-strategie De STW is sterk betrokken bij twee van de negen thematische invalshoeken van de NWO-strategie, namelijk Nanowetenschappen en -technologie en Opkomende technologieën. Van de projecten in het OTP zijn er 37 nanotechnologieprojecten, met een totale omvang van 13 miljoen euro. Het eerder genoemde Nano-impulsproject bedraagt ruim 22 miljoen euro. De STW wil het gehele OTP inzetten in het kader van het thema Opkomende technologieën. Daarnaast zijn er enkele specifieke samenwerkingsprogramma s in dit thema geïdentificeerd, zoals de eerder aangeduide programma s Tissue Engineering en Scheidingstechnologie. Trouw aan OTP-succesformule en open voor verandering De STW wil zoveel mogelijk vasthouden aan haar succesformule, het OTP. Daarnaast ziet de STW het belang van een actieve en pro-actieve bijdrage aan programma s om waar nodig achteraf of vooraf de krachten te bundelen. Ten aanzien van de systematiek in deze programma s steeds vaker samenwerkingsprogramma s beseft de STW dat principieel vasthouden aan alle procedures uit het OTP, hoe sterk de argumenten daarvoor ook kunnen zijn, de samenwerking niet altijd ten goede zal komen. Daarom zal onder leiding van het bestuur en onder toezicht van de bestuursraad voortdurend worden gezocht naar de optimale werkwijze, passend bij de wensen van de financiers, de ideeën van het onderzoeksveld, en de behoeften van de samenleving, met behoud van de hoge kwaliteitseisen die de STW gewend is te hanteren. Programma s, projecten en kennishandel worden in de volgende hoofdstukken gedetailleerder beschreven.

15 16 jaarverslag 2002 Jaaroverzicht BESTUUR EN BESTUURSRAAD BUREAU In december vond de 244e vergadering plaats van het bestuur plaats. De bestuursraad kwam voor de 65e keer bijeen. Het bestuur nam in februari afscheid van ir. K. de Groot. De STW is De Groot buitengewoon veel dank verschuldigd voor de wijze waarop hij de belangen van de STW gedurende zeven jaar heeft behartigd. Met het vertrek van De Groot is de omvang van het bestuur op de gebruikelijke omvang van vijf leden gebracht. De positie in het bestuur van prof.dr. F.W. Saris komt per januari 2003 vacant; hij zal dan plaats nemen in de bestuursraad. De bestuursraad nam afscheid van prof.dr. J.H.W. de Wit. Prof. De Wit heeft de STW bijna vier jaar met raad en daad terzijde gestaan. De STW is hem daarvoor zeer erkentelijk. Wij wensen hem veel succes in zijn nieuwe positie van lid van de Raad van Bestuur van TNO. In 2003 zijn vijf mutaties in de bestuursraad voorzien. Bij het bureau van de STW vertrokken mw. E. Azmat en mw. K. de Jong, mw.drs. F.A. Perdok, management assistenten, en ir. D.B. Bijl, program officer. Op 27 maart werd feestelijk afscheid genomen van directeur drs. L.J. Halvers in Het Slot Zeist. Het Bestuur is Halvers dankbaar voor zijn grote inzet voor de STW. Onder zijn leiding is onder meer belangrijke vooruitgang geboekt op het gebied van kennisbescherming en -exploitatie en zijn de contouren van de positie van de STW ten opzichte van NWO helder omlijnd. Dr. C.A.M. Mombers, program director, heeft gedurende een periode van zes maanden het interim-directeurschap vervuld. Mombers heeft deze functie op loyale wijze en met verve uitgeoefend en onder meer zorggedragen voor een soepele opvolging van Halvers. Het bestuur is hem daarvoor zeer erkentelijk. Drs. J.M.P. Beckers van ALW heeft in de periode april tot en met juli, voor één dag in de week, een deel van de projectwerkzaamheden van dr. C.A.M. Mombers overgenomen. Wij zijn Beckers en ALW dankbaar voor deze steun. Drs. J.A. Niessen, medewerker public relations, verliet op 31 december na ruim vijf jaar STW en werd opgevolgd door drs. A.E. Ernste. In de loop van het jaar begroetten wij als nieuwe medewerkers: mw. A.M. van der Stroom-Jut, mw. M. Groeneveld, management assistenten; dr. R.D.T. Janssen, dr. P.C. Schuddeboom en dr.ir. C. Marcelis, program officers; dr.mr. A.A.T.A. Cools, valorisatie manager, mw. N. Karaoglan en mw. J. Olf, administratief medewerkers en drs. F.J.G. van de Linde, directeur. Wij wensen deze nieuwe medewerkers veel succes in hun nieuwe werkkring en prijzen onszelf gelukkig dat getalenteerde en ambitieuze mensen er steeds weer voor kiezen om te werken in de professionele omgeving die de STW hen biedt.

16 TMM Microvloeistof chips van glas en silicium voor het uitvoeren van chemische analyses.

17 PROF.DR.IR. ALBERT VAN DEN BERG: Met nanotechnologie in een levende cel binnendringen project: TMM.6016 Iets uitvinden wat nog niemand kan. Dat wil iedere onderzoeker. Voor prof.dr.ir. Albert van den Berg, in oktober geëerd met het Simon Stevin Meesterschap van de STW, komt die wens langzaam maar zeker dichterbij. Aan het Mesa+ instituut van de Technische Universiteit Enschede, werkt de leider van de Lab-on-a-chip leerstoel aan een onderzoek aan levende cellen. Uiteindelijk doel is de werking van bijvoorbeeld een medicijn in één levende cel te kunnen bestuderen en in kaart te brengen. de cellen kapot gemaakt worden. Wij willen nu proberen met nanopipetten door een celwand van een levende cel te dringen. Het project heet NanoSCAN, Nanofluidic Single Cell Analysis. Het eerste wat we moeten zien te bereiken is dat we iets uit een cel kunnen halen. De nanodruppel waarover we het hebben, willen we in een massaspectrometer tot in detail analyseren. Zo n massaspectrometer is in verhouding met een nanodruppel een enorme installatie die ver van de cel afstaat. Stel dat de cel een skippybal is waaruit je met een buis iets haalt, dan moet je denken aan een massaspectrometer die op 10 kilometer afstand staat waar iets in moet. Vervolgens moeten we leren er op gecontroleerde wijze iets in aan te kunnen brengen. Je zou kunnen zeggen dat we van een Lab-on-a-Chip naar een Lab-in-a-Cell gaan. We gebruiken nanotechnologie om celstudies toe te kunnen passen, zegt Van den Berg, die de prijs van een half miljoen euro specifiek voor dit onderzoek wil bestemmen. In het Lab-on-a-chip hebben we drie hoofdactiviteiten. Zo houden we ons bezig met micronanofluidics. In dat onderzoeksterrein werken we op kleine schaal met vloeistoffen. Hoe moet je ze mengen, rondpompen, ergens uithalen of inbrengen. Doe je dat op zeer kleine schaal, dan is dat een vak apart. Een tweede onderzoeksveld is analyse. Ook hierin staat miniaturiseren centraal. En ten derde werken we aan chemische reactoren op chips om nieuwe stoffen te maken. Als het lukt in één levende cel onderzoek te doen, dan opent zich een scala van mogelijkheden. Stel dat het lukt in een kankercel precies in kaart te brengen wat er tijdens de ziekte gebeurt en wat de werking van een bepaald medicijn is. Dat helpt onderzoek tegen kanker ongetwijfeld een heel eind verder. Uiteraard is geen cel gelijk aan de andere, maar bepaalde ontwikkelingen in een ziekte volgen ongetwijfeld eenzelfde patroon. Als we overigens Skippybal In het huidige onderzoek aan cellen is het mogelijk een aantal cellen te gebruiken en daaraan effecten te meten als er iets aan wordt toegevoegd of iets aan in dat stadium komen, dan zullen we ongetwijfeld samenwerking zoeken met medische onderzoeksgroepen. Onze expertise ligt in de nanotechnologie, maar wij zijn geen biochemici of medici, aldus Van den Berg. wordt onttrokken. Daarbij komen de cellen echter op kweek te staan en om de inhoud te analyseren moeten

18 TMM Baanbrekende resultaten boeken Het NanoSCAN project heeft, als alles goed gaat, ook een aantal spin offs. We willen zoveel mogelijk aan een cel kunnen meten. Een ander voorbeeld is dat we geïnteresseerd zijn in instrumentatie voor het bepalen van de werking van membraanproteïnen. Deze gaan open en dicht. Als je in één kanaal kunt meten zou je vervolgens daaroverheen een buisje moeten plaatsen om de weerstand te meten. Kennis die we hierover willen vergaren is vooral van belang voor onze kennis over celsignaaluitwisseling. Een ander voorbeeld is een onderzoek waaraan in Wageningen wordt gewerkt. Daar is men geïnteresseerd in electroporatie van cellen. Men probeert de celwand te doorbreken met behulp van elektrische spanningen. Als dit op enkel celniveau lukt, dan komen we weer een stap dichterbij het einddoel, aldus Van den Berg. samenwerken om verder te komen in ons onderzoek. Samen kun je dan baanbrekende resultaten boeken. Dat maakt wetenschap spannend. Van den Berg promoveerde in 1988 aan de Universiteit Twente, werkte een aantal jaren in Zwitserland en keerde terug bij het Mesa+ instituut als onderzoekscoördinator. Later werd hij programmadirecteur en sinds 1998 is hij hoogleraar. Hij heeft meer dan zeventig wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan, alsmede acht octrooien. Voorts is hij editor van een internationaal tijdschrift en mede-initiator van de belangrijke internationale conferentie µtas. Hij is vooral geïnteresseerd in exploratief onderzoek. Voor dit moment zijn we erg op onszelf bezig, zegt hij, maar op termijn zullen we heel nauw moeten

19 20 jaarverslag 2002 Jaaroverzicht DIVERSEN Conferenties, workshops en symposia In 2002 werden weer tal van conferenties, workshops en symposia door het STW-bureau georganiseerd of door de STW gesponsord. Wij noemen enkele jaarlijkse activiteiten: symposium Wiskunde Toegepast op 4 april bij de Technische Universiteit Eindhoven, als onderdeel van het jaarlijks Nederlands Mathematisch Congres; het symposium Lerende Oplossingen werd gehouden op 14 juni in Nijmegen; COMBURA, gericht op schone en zuinige verbranding, op 10 oktober in het Nieuwegeins Business Center in Nieuwegein de 3rd workshop on Embedded Systems: PROGRESS 2002 heeft plaatsgevonden op 24 oktober in de Jaarbeurs in Utrecht SAFE, ProRISC, SeSens en Sense of Contact op 27, 28 en 29 november in Veldhoven. In het kader van de toegepaste wiskunde heeft de STW tevens bijgedragen aan een Studiegroep Wiskunde in de Industrie, en aan de totstandkoming van een website Wiskunde in Perspectief. Apparatuurbank De apparatuurbank, die in 1984 werd ingesteld als marktplaats voor gebruikte technisch-wetenschappelijke apparatuur, is conform de aankondiging in het jaarverslag over 2001 opgeheven. Prijzen en eerbewijzen Diverse projectleiders en medewerkers ontvingen in 2002 prijzen en eerbewijzen. Een greep uit de vele bijzondere momenten voor medewerkers en relaties van de STW: Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt ontving op 26 april een koninklijke onderscheiding. Hij werd Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Behalve zijn wetenschappelijke verdiensten roemde de Hengelose burgemeester ook zijn kwaliteiten als bestuurder en manager van Mesa+ en zijn inzet als bestuurslid voor het Integraal Kankercentrum Twente. De STW-pionier dr.ir. T. van der Steen is benoemd tot hoogleraar Biomedische Technologie in de Cardiologie aan de EUR. STW-onderzoeker van project DEL.4476 ir. A.J. Boonstra heeft de KIvI telecomunicatieprijs ontvangen. De STW-projecten DST.1506 en DPC.3491 over een milieuvriendelijke en energiebesparende technologie om ammoniak uit afvalstromen om te zetten tot het onschadelijke stikstof in een zogenoemde Anammox-reactor, heeft geleid tot de Machevo Technologieprijs De prijs werd op 1 oktober toegekend aan het Kluyver-laboratorium van de TU Delft, met name aan prof.dr. J.G. Kuenen, prof.dr.ir. M.S.M. Jetten en prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht. De prijs is ondermeer toegekend omdat er door het schoolvoorbeeld van succesvolle samenwerking, zoals de jury het uitdrukte, nu reeds een full-scale reactor is gebouwd van 80 m 3 bij de Dokhaven in Rotterdam (foto omslag). De jury memoreerde de vruchtbare samenwerking tussen de TU Delft, industrie zoals Paques in Balk, gebruikers en financiers zoals de STW. Een vervolgproject NPC.5987 is onlangs gehonoreerd. Ir. M. Strous, onderzoeker van het hierboven genoemde onderzoek, heeft van het Bataafsch Genootschap de Steven Hoogendijk Prijs ontvangen. De prijs werd uitgereikt door de burgemeester van Rotterdam.

20 jaaroverzicht 21 Dr.ir. N.G.A. van Leerdam en dr.ir. E.E. Kunst hebben de Van den Kroonenberg Prijs voor jong ondernemen gewonnen. Van Leerdam, oud-onderzoeker van project TWT.1484 die een lichtgewicht knie-orthese heeft ontworpen, heeft deze orthese verder ontwikkeld in zijn eigen bedrijf Ambroise BV. De orthese wordt sinds enkele jaren door dat bedrijf op de markt gebracht. Daarnaast is Van Leerdam ook betrokken bij enkele andere STW-projecten. De Minerva-prijs 2002 van de FOM is toegekend aan Prof.dr. S.J.H.M. Hulscher. Zij is projectleider van twee STW-projecten: TTCT.4466 en TWO Bovendien is zij benoemd tot hoogleraar waterbeheer, in het bijzonder watersystemen, aan de faculteit Construerende Wetenschappen van de UT. Deze lijst is niet volledig. Dat komt omdat STW-onderzoek lang niet altijd als zodanig in de media verschijnt. Ons beleid is er echter op gericht om altijd de STW in de berichtgeving te laten vermelden. Behalve de talloze buitenlandse contacten, contracten, samenwerkingsvormen en werk- en conferentiebezoeken van onderzoeksmedewerkers, waren er ook andere (buitenlandse) activiteiten waarbij bureaumedewerkers waren betrokken. Enkele voorbeelden zijn: Drs. L.J. Halvers is als lid van het ICT-Forum opgevolgd door drs. F.J.G. van de Linde, directeur. De directeur is toegetreden tot de Raad van Advies van de Regio Zuid Holland van Syntens. Program officer ir. C.H. Kemper trad op als jurylid op in één van de voorrondes en in de finaleronde van de Nationale Wedstrijd Stichting De Jonge Onderzoeker. Het doel van deze Stichting is belangstelling van jongeren voor wetenschap en techniek te vergroten. Op 16 en 17 april nam Dipl.-Phys, C.N.M. Jansz wederom deel in de jury voor Jugend forscht. Ook in 2002 voerde STW een aantal taken uit op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken. Dipl.-Phys. C.N.M. Jansz organiseerde de monitoring van de Technologische Topinstituten en het toezicht op de Nederlandse bijdragen aan het EUREKAprogramma MEDEA+ en ITEA. De STW is veel dank verschuldigd aan de nationale en internationale referenten, die met uitstekende en vaak uitvoerige en diepgaande commentaren op projectaanvragen een verantwoorde beoordeling mogelijk maakten. Dat geldt evenzeer voor de bijna honderd leden van de jury s die in 2002 actief waren. Alle juryleden hebben zich nauwgezet gekweten van hun moeilijke taak, zoals het op eigen merites beoordelen van zeer ongelijksoortige onderzoeksaanvragen. Lidmaatschap van een jurykamer is geen licht op te vatten taak, en dat doen juryleden dan ook niet. Het is telkens weer een aangename ervaring dat referenten en juryleden bereid zijn om zonder compensatie zoveel tijd te besteden aan de beoordeling van STW-onderzoeksaanvragen. De STW prijst zich gelukkig met hun afgewogen oordeel. Tot op heden hebben ruim tweeduizend juryleden en een veelvoud aan referenten aan het werk van de STW bijgedragen.