De schilder-spuiter DE SCHILDER-SPUITER

Transcriptie

1 DE SCHILDER-SPUITER 1. Algemeen De beroepsgroep schilders omvat ongeveer personen; een klein aantal daarvan is werkzaam als schilder-spuiter: deze groep omvat, ruw geschat, ongeveer 500 tot 800 schilderspuiters. De schilder-spuiter is werkzaam in timmerfabrieken, en in timmerwerkplaatsen van grotere aannemers, waar raam- en deurkozijnen, deuren, balken en andere houten constructiedelen worden vervaardigd. Deze worden verder verwerkt in nieuwbouw- en onderhouds- of renovatieprojecten. Vooral in grote timmerfabrieken waar elementen in serie worden geproduceerd, worden de producten gespoten. Kleine elementen worden vaak gedompeld in verfbaden. In kleine en in tijdelijke timmerwerkplaatsen wordt nog vaak met de kwast geschilderd 2. Werkzaamheden Alvorens de verf aan te brengen wordt deze met een houten spatel doorgeroerd om alle bestanddelen homogeen te verdelen. Eventueel wordt verdunner toegevoegd en doorgeroerd. De verf wordt met behulp van een spuitpistool, of bij moeilijk bereikbare plekken met een spuitlans, verneveld en op het oppervlak gesproeid. Voor het verspuiten van verf bestaan verschillende spuittechnieken: airless, pneumatisch, en elektrostatisch. Airless spuiten en pneumatisch spuiten komen in de bouw het meest voor; een relatief nieuwe ontwikkeling is het HVLP- en LVLP-spuiten: High/Low Volume, Low Pressure. Dit zijn pneumatische systemen met een relatief lage overdruk, waardoor het spuitrendement aanzienlijk hoger (tot 70 %) is dan bij hoge-druk systemen. Bij het verspuiten van verf treedt altijd een verlies op doordat een deel van de verf niet op het object terecht komt: dit noemt men de overspray. Bij pneumatisch spuiten is dit verlies het grootst (30-80 %); de verliezen bij airless (15-50 %) en elektrostatisch spuiten (10-50 %) zijn kleiner. Bij pneumatisch en elektrostatisch spuiten zijn voorzieningen noodzakelijk in de vorm van een spuitcabine. Bij het airless (luchtloos) spuiten wordt de verf verneveld door deze onder zeer hoge druk ( bar) door een nauwe opening te persen. Door middel van een compressor wordt de verf onder druk gebracht en via een slang naar een spuitpistool geleid. Compressoren kunnen vast opgesteld zijn, of verplaatsbaar (voorzien van wielen). Er bestaan ook draagbare spuitinstallaties voorzien van een klein drukvat, waarmee bijvoorbeeld reeds gemonteerde elementen gespoten of bijgewerkt kunnen worden. 3. Werkomstandigheden De schilder-spuiter werkt in het algemeen in een timmerfabriek of in de timmerwerkplaats van een aannemersbedrijf. Op grote bouwlocaties wordt wel eens een loods ingericht als tijdelijke timmerwerkplaats waarin soms ook geverfd of gespoten wordt. In de timmerfabrieken en -werkplaatsen komen hoge lawaainiveaus voor, veroorzaakt door de diverse houtbewerkingsmachines. Omdat er ook veel houtstof vrijkomt, vindt het spuitwerk

2 veelal plaats in een afgescheiden of afgeschermde ruimte. De schilder-spuiter wordt blootgesteld aan verfnevel en aan oplosmiddeldampen. In grote timmerfabrieken wordt gespoten tegen een wand, die voorzien is van afzuiging; de spuitruimte wordt geventileerd. De spuitruimte in kleinere timmerwerkplaatsen en in tijdelijke werkplaatsen beschikt niet altijd over afdoende ventilatie. 3.1 Fysieke belasting De lichamelijke belasting van schilder-spuiters in de timmerwerkplaatsen is lager dan die van de schilders die op de bouwplaats of in renovatieprojecten werken. Men werkt minder vaak in ongemakkelijke houdingen, hoeft niet op ladders te staan, en bij het spuiten wordt voortdurend bewogen, zodat de statische belasting van been- en rugspieren gering is. Wel kan het vasthouden van het spuitpistool leiden tot een statische belasting van hand, arm en schouder. In de grote timmerfabrieken waar in serie wordt geproduceerd, moeten de te spuiten elementen worden opgehangen aan transportrails; dit kan een zware dynamische belasting van rug-, been-, arm- en schouderspieren veroorzaken. In de tijdelijke werkplaatsen valt de dynamische belasting over het algemeen mee, al kan het soms nodig zijn zware kozijnen en dergelijke te tillen en/of te manoeuvreren. 3.2 Werkstress Werkstress wordt, zoals overal in de bouw, vooral veroorzaakt door de tijdsdruk waaronder gewerkt moet worden. Schilder-spuiters ervaren hun werk als weinig boeiend en onvoldoende afwisselend. Aan werkstress gerelateerde klachten als hoofdpijn en nervositeit komen onder schilder-spuiters voor. Voor schilders kan van belang zijn, dat werkdruk gecombineerd wordt met het werken met organische oplosmiddelen; beide factoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van effecten op het zenuwstelsel. 3.3 Geluid In de timmerwerkplaats, waar ook de schilder-spuiters zich regelmatig bevinden, komen geluidsniveaus voor van 80 tot 120 db(a), afkomstig van diverse houtbewerkingsmachines. De gemiddelde blootstelling in de timmerwerkplaats wordt geschat op 93 db(a). Wanneer de spuitruimte niet goed afgeschermd is van de rest van de werkplaats, zullen ook daar hoge geluidsniveaus voorkomen. Vast opgestelde of verplaatsbare compressoren van de verfspuitinstallatie moeten, vanwege het geproduceerde lawaai, in een van de spuitruimte afgescheiden ruimte worden opgesteld. Ook overdracht van trillingen van diverse machines op de kanalen van het afzuigsysteem kan leiden tot hoge geluidsniveaus. Gezien de geluidsniveaus die voorkomen is er kans op het ontstaan van gehoorschade, en moeten door de werkgever gehoorbeschermingsmiddelen beschikbaar worden gesteld. Maatregelen ter verlaging van de geluidsniveaus zijn volgens de wet, indien redelijkerwijze mogelijk, verplicht bij geluidsniveaus boven 85 db(a); werknemers zijn verplicht gehoorbescherming te dragen bij geluidsniveaus boven 85 db(a). 3.4 Trillingen Het is niet bekend in hoeverre blootstelling aan hand-arm trillingen optreedt bij het spuiten van verf. Blootstelling aan trillingen komt bij schilders incidenteel voor, bijvoorbeeld bij het

3 gebruik van schuurmachines. Dergelijke apparatuur veroorzaakt blootstelling aan trillingen met een intensiteit van gemiddeld 6,4 m/s 2. Bij herhaalde langdurige blootstelling aan dergelijke trillingen is het optreden van "dode" vingers (white-finger syndrome) en/of gewrichtsaandoeningen, niet uit te sluiten. Volgens de richtlijn is de maximale blootstellingsduur per dag dan ongeveer één uur. 3.5 Klimaat De schilder-spuiter werkt binnen; in de spuitruimten van timmerfabrieken zijn er meestal mogelijkheden tot klimaatbeheersing. Wel ondervindt men nadelige klimaatinvloeden als tocht, droge lucht en gebrek aan frisse lucht. Door de afzuiging en ventilatie van de spuitruimte kan het in de winter moeilijk zijn om een goede temperatuur te handhaven. In een op een bouwplaats opgestelde timmerloods zijn de omstandigheden soms ongunstig. In de winter kan het er te koud worden, doordat bijvoorbeeld verwarming ontbreekt; in de zomer kan het in de timmerloods te warm worden, mede afhankelijk van de constructie van de loods en de mogelijkheden tot ventilatie. Bij hogere temperaturen (boven 24 o C) neemt de maximale arbeidsprestatie snel af. Daar zal rekening mee moeten worden gehouden, door extra pauzes in te lassen en extra water te drinken. 3.6 Toxische of hinderlijke stoffen Schilders komen via de handen frequent en langdurig in contact met de door hen verwerkte producten (lakken, verven, verdunners). Huidcontact komt ondermeer tot stand door spatten of lekken tijdens het mengen, via het spuitpistool, of door blootstelling aan spuitnevel. Verder worden er vaak oplosmiddelen gebruikt voor het reinigen van de huid. Deze gecombineerde blootstelling leidt tot ontvetting en aantasting van de huid waardoor de barrièrefunctie van de huid wordt aangetast. Het effect kan nog worden versterkt door andere in de verf aanwezige irriterende en/of ontvettende bestanddelen (zoals epoxy's en acrylaten). In de verf zijn vaak stoffen aanwezig die overgevoeligheid kunnen veroorzaken zoals epoxyhars, acrylaten en chromaten. De kans dat overgevoeligheid ontstaat wordt vergroot door de ontvettende werking van de oplosmiddelen. Bij schilderwerk komt aanzienlijke blootstelling voor aan dampen van organische oplosmiddelen; vooral bij spuitwerk kan regelmatig de norm (blootstellingsindex, een samengestelde MAC-waarde) worden overschreden. Ook andere werknemers in de timmerwerkplaats lopen de kans blootgesteld te worden aan te hoge concentraties van oplosmiddeldampen, bijvoorbeeld als gespoten (of gedompelde) voorwerpen in de werkruimte te drogen worden gezet. Spuitwerk gaat gepaard met een hogere blootstelling aan oplosmiddeldampen dan het werken met een kwast. Daarbij is er bij spuitwerk sprake van blootstelling aan verfdeeltjes in de vorm van verfnevel. De spuitmethode is mede bepalend voor de hoeveelheid oplosmiddelen die kan vrijkomen.

4 Door de hoge druk kunnen in airless systemen verven worden gebruikt met een relatief laag percentage vluchtige oplosmiddelen. Bij pneumatisch en elektrostatisch spuiten is het oplosmiddelverbruik hoog. Sneldrogende verfsoorten die relatief veel vluchtige componenten (xyleen) bevatten geven de grootste kans op blootstelling. Organische oplosmiddelen, epoxy's en acrylaten kunnen bij inademing oorzaak zijn van irritatie van de ademhalingswegen; epoxy's en acrylaten kunnen bovendien overgevoeligheidsreacties veroorzaken. Organische oplosmiddelen kunnen in het lichaam worden opgenomen via inademing en door de huid, en kunnen vervolgens het zenuwstelsel aantasten. Tot de acute effecten behoren, onder meer, een minder goede beheersing van armen en benen, gebrek aan eetlust, slaperigheid. Deze acute effecten kunnen met name optreden bij het werken in afgeschermde ruimten, of in andere omstandigheden met weinig ventilatie, wanneer geen afdoende ademhalingsbescherming wordt gebruikt. Een vaak herhaalde, sterke blootstelling aan oplosmiddelen kan op den duur leiden tot onherstelbare beschadiging van de hersenen (Organisch Psycho Syndroom). Dit komt tot uiting in effecten zoals vergeetachtigheid, prikkelbaarheid, moeheid, nervositeit, depressiviteit en (in zeer ernstige gevallen) een vervroegde dementering. Door toepassing van oplosmiddelarme of high-solid verven, of van watergedragen verfproducten (WGV) kan de blootstelling aan organische oplosmiddelen verminderd worden. De meeste WGV bevatten echter nog altijd een zekere hoeveelheid oplosmiddelen; ze bevatten bovendien componenten die in de klassieke verven niet voorkomen, zoals conserveermiddelen en oppervlakte-actieve stoffen, en soms andere additieven en/of monomeerresten. Sommige componenten kunnen aanleiding zijn tot het ontstaan van allergieën. 3.7 Verlichting De werkzaamheden vinden binnen plaats; om te zien of een element volledig gespoten is, is goede verlichting noodzakelijk. Daglicht is onvoldoende: er moet met kunstlicht worden gewerkt. Ook tijdelijke werkplaatsen dienen van goede verlichting te zijn voorzien. Slechte verlichting maakt het uitvoeren van het werk moeilijker en kan bovendien leiden tot onveilige situaties. 3.8 Hygiëne Goede hygiënische voorzieningen zijn noodzakelijk; daarom moet er vers stromend water op de werkplek beschikbaar zijn. Als er geen keet met een watertank kan komen dan moeten andere maatregelen worden getroffen. Het wordt schilders afgeraden te eten, roken of drinken op de werkplek om opname van toxische stoffen uit de verf via de mond te voorkomen. Het is dus belangrijk om over een goede schaft- en wasgelegenheid te kunnen beschikken. Ook wat betreft de toiletvoorzieningen moeten faciliteiten aanwezig zijn: goede voorzieningen zijn wettelijk voorgeschreven.

5 3.9 Veiligheid Door het verspuiten van de verf kan brand- of explosiegevaar ontstaan: de damp en nevel die vrijkomen bevatten vluchtige en brandbare stoffen. Roken tijdens het werk is daarom verboden; in de spuitruimte mag niet met elektrische (hand)apparatuur gewerkt worden. Aan de inrichting, ventilatie en afzuiging van spuitcabines en opslagruimten voor verfvoorraden worden door de overheid eisen gesteld. Schilder-spuiters die zich in de timmerwerkplaats begeven dienen alert te zijn op de daar aanwezige risico's; zie het hoofdstuk "De Machinaal Houtbewerker" Persoonlijke beschermingsmiddelen Veiligheidsschoenen met stalen tussenzool, handschoenen en een veiligheidshelm zouden tot de standaarduitrusting van elke bouwvakker moeten behoren. Bescherming van gelaat en ogen is noodzakelijk. Dat kan het beste in combinatie met het ademhalingsbeschermingsmiddel worden gerealiseerd. Gehoorbescherming dient gedragen te worden wanneer in de spuitcabine geluidsniveaus van meer dan 80 db(a) voorkomen, en wanneer men zich regelmatig in de timmerwerkplaats begeeft. Om inhalatie van oplosmiddeldamp en nevel te voorkomen is het gebruik van ademhalingsbescherming noodzakelijk. In het algemeen zal een volgelaatsmasker met toevoer van perslucht of met aangedreven gefilterde lucht (of een ander middel dat eenzelfde mate van bescherming biedt) noodzakelijk zijn om de vereiste mate van bescherming te realiseren. Raadpleeg voor de keuze van het type ademhalingsbeschermingsmiddel en de te gebruiken filters het PISA (Productgroep Informatie Systeem Arbouw), en/of een deskundige. Vervang de gebruikte filters regelmatig. Om huidcontact met verf en daarin voorkomende oplosmiddelen te voorkomen moet gebruik gemaakt worden van oplosmiddel bestendige handschoenen. Deze moeten van binnen schoon zijn en over schone handen worden aangetrokken. Het aanbevolen materiaal van de handschoenen is afhankelijk van het gebruikte type oplosmiddel. Raadpleeg hiervoor de door Arbouw ontwikkelde Verfwijzer of de leverancier. Ook beschermende kleding is belangrijk, maar deze moet goed ventilerend zijn; een dichtgeweven katoenen overall wordt aanbevolen. Zie ook de Bijlage: Huidbescherming en -verzorging Beroepsgebonden aandoeningen Bij schilder-spuiters komen gezondheidsklachten als nervositeit, hoofdpijn, verstopte neus, regelmatig hoesten en benauwdheid relatief meer voor dan bij andere bouwberoepen. Ook zijn bij schilder-spuiters symptomen van vermoeidheid, geheugen- en concentratiestoornissen aangetoond, die worden beschouwd als vroege indicatoren van Organisch Psycho Syndroom. Bij schilders komen huidaandoeningen aan handen of onderarmen twee keer zo vaak voor als onder de algemene bevolking. Er is vooral sprake van ortho-ergische (door chemische reactie veroorzaakte) eczemen; contactallergie blijkt bij schilders weinig voor te komen.

6 3.12 Maatregelen en oplossingen Een goede planning en werkvoorbereiding met aandacht voor arbeidsomstandigheden kan helpen om het schilderwerk gezonder en veiliger te maken. Uitgangspunt daarbij is: - Voer het spuitwerk uit in een cabine, voorzien van een spuitwand met afzuiging. - Lees de gevarenetikettering en volg de adviezen ten aanzien van gezond en veilig werken; gebruik de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen. - Gebruik alleen verfproducten waarvan voldoende informatie beschikbaar is inzake de gezondheidsrisico's en veilige verwerking. - Vraag eventueel meer informatie bij de leverancier van de verfproducten, of raadpleeg het PISA of een deskundige. - Gebruik bij voorkeur watergedragen verven of oplosmiddel-arme verfsystemen. - Zorg voor goede ventilatie, ook bij het werken met watergedragen verfsystemen.

7 Bijlage: Huidbescherming en verzorging. Huidaandoeningen bij schilders zijn grotendeels te voorkomen. Het is daarbij belangrijk aandacht aan huidbescherming, huidreiniging en huidverzorging te schenken. In de 'Huidbeschermingswaaier' van de Arbouw is dit verder uitgewerkt. Er is een systeem ontwikkeld om de individuele gevoeligheid voor huidbeschadigende stoffen te bepalen; afhankelijk van de gevoeligheid wordt al dan niet het gebruik van bepaalde type handschoenen voor een zestal verfproducten aangegeven. Een praktische handschoenenwijzer, om schilders te helpen bij het maken van een keus voor huidbescherming is onlangs uitgebracht. Ook via de Arbouw wordt een verzorgingscrème voor schilders verstrekt. Huidbescherming: door contact met verfproducten te voorkomen wordt uiteraard de meest belangrijke en meest effectieve preventie bereikt. Hiervoor is het nodig systematisch en netjes te werken, passende technieken toe te passen en goede gereedschappen en hulpmiddelen te gebruiken. Bij morsen van verfproducten op de huid is het zaak deze zo snel mogelijk te verwijderen met een schone droge doek. Ook het gebruik van handschoenen als persoonlijk beschermingsmiddel kan bijdragen aan huidbescherming. Huidreiniging: de handen dienen zo weinig mogelijk belast te worden met zepen en andere reinigingsmiddelen; de handen alleen bij echte noodzaak wassen en met een zo mild mogelijk reinigingsmiddel, dat voldoet aan de criteria van de Arbouw; het liefst zonder schuurmiddel en/of organisch oplosmiddel. De handen dienen na het wassen goed met water afgespoeld te worden en zorgvuldig gedroogd. Oplosmiddelen (zoals peut) zijn door hun ontvettende werking agressief voor de huid en het gebruik ervan dient daarom zoveel mogelijk beperkt te worden. Verwijder de verontreiniging eerst met een schone, droge doek en wrijf eventuele restjes eraf met een weinig van het oplosmiddel op een schoon deel van de doek. Huidverzorging: gebruik een goede huidverzorgende crème na contact met zeep, andere handreinigers of oplosmiddelen, om het uitdrogend effect van deze middelen tegen te gaan, volgens het recept zoals dat door de Arbouw wordt aanbevolen. Het aanbrengen van een crème voor het werk kan het schoonmaken van de huid gemakkelijker maken.