Negen maanden hollen en stilstaan

Transcriptie

1 Negen maanden hollen en stilstaan Wat komt er kijken bij zwangere verpleegkundigen in de Acute Zorg? Bijna elk soort werk biedt risico s voor een zwangerschap, maar de (Acute) Zorg is toch wel een bijzondere tak van sport. Zo heb je onder andere te maken met een pittige fysieke belasting, onregelmatige werktijden en chemische factoren. Drukte en chronisch personeelstekort zorgen er daarnaast voor dat voldoende rust nemen er niet altijd in zit. Hoe zit het nou precies en waar heb je recht op? Tekst Anne van den Berg Fotografie Glenn Cornelisse Als verpleegkundige in de Acute Zorg heb je ongetwijfeld kaas gegeten van wat de gevaren zijn van je werk voor je ongeboren kind. Ook al denk je de kennis in pacht te hebben, een gesprek waarin de risico s van je werk worden aangestipt is geen overbodige luxe. Sterker nog: het aangeven van risico s is een wettelijke verplichting. Al jaren bestaat er een wet waarin staat dat werkgevers in bepaalde gevallen maatregelen moeten nemen voor zwangere vrouwen ten aanzien van hun werkplek en voorlichting moet geven (zie kader 1). Wet en praktijk In tegenstelling tot wat onze wetten zeggen, leren ervaringen uit de praktijk en de resultaten van literatuuronderzoek (Van Beukering en Brand, januari 2014) dat een deel van de zwangere vrouwen geen voorlichting krijgt over de risico s die ze kunnen lopen en dat hun werk niet wordt aangepast als dat wél nodig is. De Acute Zorg is daarin geen uitzondering. Vaak trekken verpleegkundigen pas aan de bel als ze ergens specifiek last van hebben. Zo ook Sarah Schellekens (31), IC-verpleegkundige op de IC-kinderen van het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. Vanaf 20 weken kreeg zij last van bekkeninstabiliteit. Met 28 weken stopte Sarah met In de Arbowet is opgenomen dat de werkgever een zwangere werknemer binnen twee weken na melding informeert over: n De mogelijke gevaren van het werk voor haar en het (ongeboren) kind tijdens zwangerschap en borstvoeding; n De maatregelen om deze gevaren voor haar en het ongeboren kind te voorkomen/ te beperken; n De aanpassing van werk- en rusttijden bij zwangerschap; n De arbeidsvoorwaardelijke consequenties; n De afsluitbare rustruimte in het bedrijf voor zwangere- en borstvoeding gevende werknemer. Bron: Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid 12 Venticare Magazine

2 OKTOBER 2016 Vakblad voor Acute Zorg 13

3 Risico s van het niet luisteren naar je lijf tijdens je werk: n Groeivertraging of een te kleine baby n Zwangerschapshypertensie n Erge vermoeidheid n Depressieve klachten n Bekkenklachten n Vroeggeboorte werken, zonder aangepaste werkzaamheden vooraf: Achteraf gezien ben ik veel te lang doorgelopen met die bekkeninstabiliteit. Ik had het eerder moeten aangeven. In plaats daarvan was ik na een drukke dienst helemaal uitgeteld en kon ik niets meer doen. Dat werd zo erg dat ik drie dagen uit de running was. Hoe kan het dat ze het zo ver liet komen? Sarah: IC-verpleegkundigen zijn vaak een beetje eigenwijs, geloof ik. Vanwege dat chronische personeelstekort zet je jezelf toch een beetje opzij. Het voelt dan niet oké als ik zeg: ik ga even zitten, doe jij even mijn patiënt. Voor mijn gevoel belast ik mijn collega s dan. Inmiddels heeft ze spijt van haar late handelen en dat ze haar grenzen niet heeft bewaakt. Nu, elf maanden na haar bevalling, heeft ze er nog altijd last van: Dan merk ik dat ik aan het einde van een drukke dienst niet meer kan staan en eenmaal thuis niet kan ontspannen. Zwangerenbeleid De werkgever speelt (als het goed geregeld is) een belangrijke rol in de zwangerschap van een werkneemster. Het zwangerenbeleid staat dan centraal: wettelijk verplicht beleid dat is gericht op arbeidsomstandigheden en zwangerschap, zodanig dat een zwangere vrouw en haar ongeboren kind geen risico lopen. Bij het aannemen van een baan moet je bijvoorbeeld altijd het zwangerenbeleid kunnen opvragen, zodat je weet met welke risico s je akkoord gaat ten tijde van Het is toch van de zotte als een zorgorganisatie vergeet zijn eigen zwangeren zorg te verlenen? een mogelijke zwangerschap. De inhoud van zo n beleid is niet gestandaardiseerd: werkgevers mogen binnen de kaders van de wet dus zelf bepalen hoe hun zwangerschapsbeleid er precies uit ziet. De Arbeidsinspectie kan dat beleid opvragen en adviseren er nog eens aandacht aan te besteden als dat nodig is. Als blijkt dat er dan geen aanpassingen zijn gedaan, hebben ze zelfs de bevoegdheid sancties op te leggen. In de praktijk gebeurt dat echter nooit. Dat maakt het dan ook meteen tot een grijs gebied waar helaas nog het een en ander te behalen is. Monique van Beukering is 28 jaar bedrijfsarts (sinds kort bij Zorg van de Zaak), promovendus bij het AMC en projectleider van de richtlijn Zwangerschap, postpartumperiode en werk. Die richtlijn werd in 2007 ontwikkeld namens de NVAB (Nederlandse Vereniging van Arbeid- en Bedrijfsgeneeskunde). Volgens Van Beukering zouden alle zwangeren voorlichting moeten krijgen van de werkgever of, nog beter, in een gesprek met de bedrijfsarts. Van Beukering: Een bedrijfsarts kijkt naar je persoonlijke situatie, maakt op basis daarvan een risicoprofiel (zie kader hieronder) en maakt een plan van aanpak. Advies van een bedrijfsarts is bovendien bindend voor je werkgever. Daarnaast bespreekt een bedrijfsarts ook altijd je rechten. Zo heb je tijdens je zwangerschap bijvoorbeeld 1/8e van je werktijd recht op extra pauzes en mag je na je bevalling 1/4e van je werktijd besteden aan voeden en kolven in een apart daarvoor bestemde ruimte. De richtlijn voor bedrijfsartsen wordt helaas nog niet altijd in praktijk gebracht: In 2007 kreeg 75 procent van de Nederlandse zwangeren geen voorlichting over risico s en zaken zoals verlof en borstvoeding. Over nu heb ik geen cijfers. Het lijkt de goede kant op te gaan maar het kan nog altijd beter. Niet gehoord worden De rol van een werkgever wordt helaas niet overal serieus genomen. Lieke Schippers (schuilnaam, wil liever anoniem blijven) is 33 jaar en werkt op een IC-afdeling in een ziekenhuis in het midden van het land. Na 16 weken zwangerschap kreeg Greep uit de factoren van werkbelasting die meespelen bij het opstellen van een persoonlijk risicoprofiel van een IC-verpleegkundige: n Fysieke belasting (lopen, staan, tillen) n Onregelmatige werktijden (nachtdiensten, ploegendiensten, overwerken) n Mentale belasting (personeelstekort, werkdruk, regelmogelijkheden en agressie) n Chemische factoren (cytostatica en bepaalde antibiotica) n Fysische factoren (röntgenstraling en magnetische velden) n Biologische agentia (infectieziekten) 14 Venticare Magazine

4 OKTOBER 2016 Hoe is het geregeld bij Ambulance Zorg Nederland? Er zijn 25 Regionale Ambulancevoorzieningen (RAV) in Nederland. Elke RAV maakt eigen afspraken met een Arbodienst. Volgens een bedrijfsarts die betrokken is bij meerdere RAV s, maakt een medewerker standaard een afspraak bij de bedrijfsarts voor een preventief consult. Deze vindt plaats voor de 15e week van de zwangerschap. De bedrijfsarts geeft tijdens dit consult voorlichting over de risico s in het werk in relatie tot de zwangerschap, bespreekt ervaringen binnen de organisatie en de sector en de ingeschatte belastbaarheid. Dit consult heeft ook als doel om het contact tijdens de zwangerschap laagdrempelig te maken voor de zwangere medewerker. Bij een ongecompliceerd verloop is het volgende consult rond een zwangerschap van 20 weken. Wanneer medewerkers zich nog goed voelen, willen ze vaak nog niet stoppen met werken op de ambulance. Vaak worden er dan afspraken gemaakt over nachtdiensten, werken op rustigere posten, inzetten van tilassistentie, et cetera. De ervaring in die regio s is dat rond de weken zwangerschap gestopt wordt met werkzaamheden op de ambulance. Er wordt in dat geval vaak vervangend werk gezocht, bijvoorbeeld op de meldkamer. ze bekkenklachten. Ze meldde het niet omdat ze geen zeurende zwangere wilde zijn, maar na 22 weken trok ze alsnog aan de bel. Lieke: Op aanraden van mijn unithoofd maakte ik een afspraak met de bedrijfsarts, maar ik voelde me daar niet serieus genomen. Er werd bijvoorbeeld totaal niet gevraagd welke werkzaamheden moeilijker gingen. In plaats daarvan werd er alleen gekeken in hoeverre ik in uren kon minderen. Na een week minder werken, zag ze in dat ook dat geen optie was omdat haar pijnklachten bleven. Ook haar collega s wezen haar daarop. Lieke: Ik kreeg al moeite met de afstand van de parkeerplaats naar de afdeling toe. Mijn leidinggevende handelde er niet naar en wuifde het weg met een flauwe opmerking: Heb je een rolstoel nodig? Dan dacht ik: mens, je ziet toch dat het niet gaat? Een daaropvolgend gesprek met haar leidinggevende verliep weer teleurstellend. Ze vroeg onder andere of ik psychische problemen had. Voor mijn gevoel moest ik doorwerken totdat ik erbij neerviel en m n verlof begon. Maar wat is daarvan de meerwaarde voor de werkgever? In alle aspecten ben ik over m n grenzen heengegaan. Gebruik je boerenverstand Prof. dr. Jan Nijhuis is hoofd obstetrie en gynaecologie van het Maastricht UMC+. Hij wil zwangeren graag laten inzien dat het allemaal begint bij het snappen waaróm dingen niet kunnen en dat eigenwijs zijn geen enkele nut heeft. Nijhuis: De taak om zo min mogelijk risico te lopen ligt primair bij de zwangere die haar verantwoordelijkheid moet nemen. Pas daarna komt de leidinggevende in beeld, die open behoort te staan voor feedback van de zwangere en vervolgens goede zorg moet leveren. Nijhuis hoopt dat zwangeren in belang van hun eigen Vakblad voor Acute Zorg 15

5 Mini-interview gezondheid én dat van hun kind accepteren dat ze sneller moe zijn en dat je niet alles meer kunt. Als zwangere loop je een marathon van 40 weken. Al lang voordat je buik groeit, is je basis hart/minuutvolume al 30% zwaarder belast. Arbeid is dus simpelweg zwaarder. s Avonds huilend op de bank of drie dagen bijkomen van een dienst? Dat moet je jezelf niet aandoen en is zelfs een beetje dom, aldus Nijhuis. Heb je pijn in de rug, last van bekkeninstabiliteit of ben je extreem vermoeid? Gebruik dan je boerenverstand en kaart het aan op je werk. Meerling Alinde Mijnheer (34) is IC-verpleegkundige in het Diakonessenziekenhuis in Utrecht. Drie jaar geleden was zij zwanger van een tweeling. Vanaf week 25 vond ze het erg pittig worden op de werkvloer. Met haar unithoofd sprak ze af dat ze dagdiensten ging doen en langer mocht rusten. In de praktijk lukte dat laatste niet altijd. Alinde: Als mensen ernstig ziek De taak van verantwoordelijkheid nemen ligt primair bij de zwangere binnenkomen, dan ga je niet zomaar even zitten. Soms ga je dan grenzen over. In mijn 27e week kreeg ik acute appendicitis en uiteindelijk zijn mijn kinderen met 28 weken spontaan geboren. Maar ook al was me dat bespaard gebleven, dan nog had ik mijn werk nooit kunnen volhouden tot 34 weken. Officiële cijfers van het UWV ontbreken, maar volgens Alinde redt 75 procent van haar zwangere collega s het niet tot hun verlof. Goed geregeld De eerdergenoemde prof. dr. Jan Nijhuis is naast hoofd obstetrie en gynaecologie van het Maastricht UMC+ ook bestuurlijk verantwoordelijk voor de spoedzorg aldaar. De bovengeschetste negatieve ervaringen doen hem denken aan zijn jonge jaren, toen hij werkte in een maatschap waar voornamelijk mannen in opleiding waren: Als er vroeger een assistent in opleiding zwanger was, dan konden leidinggevenden lelijk reageren. Dat is dramatisch en niet meer van deze tijd. Ook in Wetswijzigingen sinds 1 januari 2015: n moeders van extreem vroeg geboren kinderen waarvan pas na de geboortedatum het zwangerschapsverlof ingaat en waarvan het kind bij de geboorte moet worden opgenomen, hebben recht op 10 weken zwangerschapsverlof. Dit verlof gaat in zodra de baby thuis komt. n vrouwen hebben het recht om bevallingsverlof te spreiden. Alleen de eerste zes weken na de bevalling moet in voltijd worden opnemen, de rest mag ook in deeltijd. In totaal mag het verlof worden verspreid over 30 weken. Deze periode gaat in op de eerste dag dat het bevallingsverlof niet meer fulltime wordt opgenomen. De totale verlofduur blijft hetzelfde. Als een vrouw haar bevallingsverlof flexibel wil inzetten, moet ze daarvoor uiterlijk drie weken na de bevalling een verzoek bij haar werkgever indienen. Die moet op zijn beurt binnen twee weken op dit verzoek reageren en mag het verzoek bovendien alleen weigeren als hij daarvoor zwaarwegende bedrijfsbelangen heeft. De bedoeling is dat vrouwen door de wetswijziging werk en zorgtaken beter kunnen combineren. Wetswijzigingen sinds 1 april 2016: n vrouwen die zwanger zijn van een meerling, kunnen eerder met zwangerschapsverlof: 10 tot 8 weken voor de uitgerekende datum. Verlof moet uiterlijk 8 weken voor de verwachte bevallingsdatum ingaan. Let op: er wordt teruggeteld vanaf de dag ná de verwachte bevallingsdatum. Bron: Rijksoverheid Wie? Kareliene Pouw (36) Wat? Hoofdverpleegkundige/unithoofd van Cardiologie/EHH/CCU Waar? AMC Als mensen bij mij hun zwangerschap melden ga ik eerst zelf met ze in gesprek. Ik leg ze altijd de procedure uit: dat ze hun zwangerschapsverklaring moeten opsturen en dat ze vast moeten nadenken over hun verlof. Ik adviseer ze altijd om 6 weken van tevoren met verlof te gaan als je aan het bed staat. Daarnaast krijgen ze standaard een consult bij de bedrijfsarts. Die bespreekt met hen de fysieke belasting, isolatierichtlijnen, het gevaar van röntgenstraling, hoe om te gaan met onregelmatig werken, et cetera. Ik adviseer ook altijd om voldoende rust te nemen en dat ze hun grenzen moet aangeven. Zeker op een acute afdeling, want dan is je instinct om vol gas te geven. Maar alleen jij voelt je grenzen aan en alleen jij kunt die bepalen. de opgeleide wereld moet er ruimte zijn om gezond zwanger te zijn. Het zwangerenbeleid in de spoedzorg in Maastricht is volgens hem goed geregeld omdat er is gekozen voor coachend leiderschap: Dat betekent samen met je leidinggevende bekijken hoe je het leuk kunt houden. Bij ons komen zwangeren al heel vroeg in de preventiefase terecht. Dan gaan we om de tafel om te overleggen. Eén vraag staat dan centraal: Hoe kunnen we jou zo gezond mogelijk houden tijdens je zwangerschap? Vervolgens gaan werknemers soms lichtere werkzaamheden doen, in de hoop dat de zwangere gezond blijft. Het is toch van de zotte als een zorgorganisatie vergeet zijn eigen zwangeren zorg te verlenen? Terugkomst op de werkvloer Gelukkig zijn er ook genoeg goed verlopen zwangerschapsverhalen. Zo werkt Sanne den Boer (27) op de PICU-afdeling van het Sophia Kinderziekenhuis. Ze kreeg weliswaar in de laatste drie weken hypertensie en ging halve dagen werken, maar was erg tevreden over het beleid. Sanne: 16 Venticare Magazine

6 OKTOBER 2016 Vakblad voor Acute Zorg 17

7 Mini-interview Wie? Hennie van Hoorn (63) Wat? Bedrijfsarts bij de interne Arbodienst Waar? AMC Een goede leidinggevende hoort zelf in gesprek te gaan met een zwangere medewerkster, maar zou deze ook standaard moeten doorverwijzen naar een bedrijfsarts. Wij kunnen de medische aspecten van de zwangerschap beter inschatten. Als iemand een preventief consult heeft gehad, dan komt ze bijna altijd nog een keer terug. Nazorg vinden we belangrijk. Zo kunnen we bijvoorbeeld nog eens wijzen op de kolfkamer en de algemene rechten bij terugkeer op de werkvloer. Wij hebben bij het AMC een goed zwangerschapsbeleid. De meerderheid van de zwangeren maakt gebruik van het preventief zwangerschapsconsult. Het allermooiste zou zijn als een vrouw al op spreekuur komt als ze nog niet zwanger is, maar wel is gestopt met anticonceptie. Want ook het moment van bevruchting is belangrijk en onderhevig aan risico s. Stel dat iemand met toxische stoffen werkt of met geïnfecteerde patiënten, dan zou het verschrikkelijk zijn als een zwangerschap daardoor niet goed gaat. Nu zijn we blij dat er al veel vrouwen komen, maar in de toekomst hopen we dat ze nog eerder komen. Bij mij waren ze super begripvol. Halve dagen werken was geen enkel probleem. Ze boden me ook aan om te werken op een High Care zaal, waar de werkdruk lager is. Vaak waren mijn collega s me al voor door te zeggen: jij gaat de makkelijke kinderen doen. Ik heb wel collega s die eerder stoppen met werken, maar volgens mij valt het erg mee met de uitval. Sanne vond het terugkomen eigenlijk heftiger dan het werken tijdens haar zwangerschap: Ik vond mezelf al empathisch, maar als je zelf een kindje hebt, vind ik het nog wel een tikje heftiger. Misschien is het wel deels hormonaal, maar ik ben gevoeliger geworden. Soms denk ik door alle ellende: laat mij maar lekker bij de Hema werken. Krachten mobiliseren Wat als de leidinggevende je niet hoort en je op je tanden moet bijten om te blijven werken? Met alle risico s van dien? Professor Nijhuis roept dan op om de Feiten en cijfers n In 2015 gingen er in de sector Zorg en Welzijn zwangere vrouwen in de ziektewet. Dat zijn er 2000 minder dan in 2014 (UWV). n Vrouwen die staand werk verrichten, hebben een ruim tweemaal hoger risico op vroeggeboorte dan andere werkende vrouwen (Teitelman et al., 1990). n Vrouwen die onregelmatig en nachtdiensten werken, hebben een grotere kans op een vroeggeboorte (Mozurkewich et al., 2000). Uit literatuuronderzoek van Van Beukering en Brand blijkt: n Preventieve maatregelen in het werk leiden tot een aanzienlijke verbetering van de gezondheid van de zwangere werknemers in Nederland en hun (ongeboren) kind. n Zwangere werknemers verzuimen minder als hun werk of werktijden op de juiste wijze worden aangepast. n Preventie levert ten minste 15 miljoen euro per jaar op aan besparingen van medische kosten (behandeling moeder en kind) en 7 miljoen euro per jaar aan vermijdbaar verzuim. krachten te mobiliseren. Nijhuis: In je eentje kan het lastig zijn om problemen aan te kaarten. Het zou mooi zijn als je praat met collega s omdat je samen sterker staat. Bespreek de problemen met het unithoofd, de directie of desnoods de ondernemingsraad. En onthoud: jij bent de baas. Als jij zegt dat je op deze manier niet kan werken, dan is dat zo. Zorg goed voor jezelf. Eerdergenoemde verpleegkundigen Lieke en Sarah zullen hun eventuele volgende zwangerschap anders aanpakken. Lieke: Ik wilde iedereen te vriend houden, maar ik vergat mezelf en de kleine. De volgende keer ben ik mondiger. En Sarah vraagt de volgende keer zeker een preventief consult aan: Daarmee hoop ik te ondervangen dat ik te lang doorloop. Dan heb je ook iets om op terug te vallen als je over je grenzen gaat. n Meer weten? Initiatief van de Nederlandse Federatie van UMC s en Zorgverzekeraar UMC. Biedt volop informatie over gezond werken in een ziekenhuis tijdens de zwangerschap. Website van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Biedt informatie over o.a. risicofactoren, arbeidsrecht en verzuim. Op deze site vind je de landelijke wetenschappelijk verantwoorde richtlijn over de begeleiding van bedrijfsartsen van zwangere werknemers. 18 Venticare Magazine