Nummer: Notitie scholenbestand openbaar basisonderwijs Borger-Odoorn, de cijfers. (een doorrekening van de scenario s)

Transcriptie

1 Nummer: Notitie scholenbestand openbaar basisonderwijs Borger-Odoorn, de cijfers (een doorrekening van de scenario s) November

2 1. Terugblik In juni 2009 is de notitie Scholenbestand openbaar Onderwijs Borger-Odoorn door het college, als bevoegd gezag van het openbaar onderwijs, gepresenteerd. Deze notitie bestaat uit een A en een B deel. Deel A gaat over de kwaliteit van onderwijs, deel B bevat, naast een scenario op basis van de wettelijke bepalingen, een drietal scenario s. Bij de behandeling van bovengenoemde notitie is, op verzoek van de Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad(GMR), de kwaliteit van het onderwijs het eerste vertrekpunt geweest. Het was de bedoeling om na de vaststelling van de gewenste onderwijskwaliteit een combinatie met de geschetste scenario s uit deel B te maken. In haar advies, door ons ontvangen op 5 oktober 2009, laat de GMR echter weten dat het advies van de GMR ten aanzien van het onderdeel Kwaliteit, deel A van de Notitie scholenbestand Borger-Odoorn negatief is. Aan het slot van de brief stelt de GMR dat de scenario s zoals zij in de notitie scholenbestand zijn beschreven volledig losgekoppeld moeten worden van deel A, Kwaliteit. In deze notitie volgen wij het advies van de GMR en zullen ons in het vervolg van deze notitie in eerste instantie richten op de rekenkundige uitwerking van de scenario s uit deel B. De verdere ontwikkeling van de onderwijskwaliteit en de inrichting van het onderwijs zal voorlopig parallel hieraan worden voortgezet. Voorafgaand aan de rekenkundige uitwerking geven we een korte samenvatting van de scenario s uit de notitie Scholenbestand openbaar Onderwijs Borger-Odoorn. 2. De Scenario s, een samenvatting. In deze paragraaf worden de vier scenario s kort beschreven. Voor een uitvoerige beschrijving ervan verwijzen wij naar de notitie Scholenbestand. De volgende scenario s worden onderscheiden. Scenario 0: op basis van de wettelijke bepalingen Scenario A: op basis van het beleid van de voormalige bestuurscommissie Scenario B: gebaseerd op de hoofdkernengedachte, zoals vastgesteld in de notitie Kern & Kader II Scenario C: een voorstel voor de toekomst Scenario 0 Scenario 0 is gebaseerd op de nu geldende wettelijke bepalingen. - De opheffingsnorm voor onze gemeente is 33 leerlingen. - Op basis van de 10/6- regeling is de uiteindelijke instandhoudingsnorm 23 leerlingen. - Het aantal scholen blijft in stand, maar het leerlingenaantal daalt en de inkomsten per school nemen verder af. - Scholen worden pas gesloten als ze 23 leerlingen of minder hebben. - Spreiding en bereikbaarheid van scholen blijven voorlopig onveranderd. - De financiële middelen voor formatie en huisvesting voor de kleinste scholen blijken niet toereikend te zijn. 2

3 - Er is op de kleinste basisscholen formatie voor twee groepen en geen extra formatieve ruimte voor speciale ondersteuning zoals Interne Begeleiding en Remedial Teaching of een vrijgestelde directie. Alle kwalitatieve input moet komen van de man of vrouw voor de klas. - Eventuele extra financiële middelen gaan ten laste van de grotere scholen en daar zijn er maar heel weinig van in onze gemeente (140 leerlingen wordt beschouwd als een middelgrote school); aangezien er in Borger-Odoorn 3 grote scholen (groter dan 140 leerlingen) zijn en 13 kleine basisscholen, is deze druk onevenredig groot. Scenario A Scenario A is gebaseerd op het beleid van de voormalige bestuurscommissie. - Een basisschool heeft tenminste 50 leerlingen. - Er kunnen drie groepen geformeerd worden. - Ook in dit scenario zijn de financiële middelen onvoldoende. Er is iets meer ruimte dan in scenario 0, maar nog steeds moet de school een beroep doen op de financiële middelen van de grotere school. - Het leerlingenaantal zal blijven dalen en op termijn zullen meer scholen onder de grens van 50 leerlingen zakken. - Er blijven 12 scholen voortbestaan. OBS Ekkelhof in Drouwen OBS Grollemanschool in Borger + Daltonschool Ees OBS De Buyne in Buinen OBS 75 in Buinerveen OBS Parklaan + OBS 24 te Nieuw-Buinen + OBS De Kruiplank in Drouwenermond OBS De Westhoek in 2 e Exloërmond + OBS De Mondenhoek in 1 e Exloërmond OBS De Zweng in Exloo OBS De Weiert in Odoorn OBS t Schienvat in Klijndijk OBS De Linderakkers in Valthe OBS De Aanloop in Valthermond OBS Oost in Valthermond Scenario B Scenario B is gebaseerd op de hoofdkernengedachte, zoals vastgesteld in de notitie Kern & Kader. - De zes hoofdkernen hebben een basisschool. - Door een goed systeem van leerlingenvervoer kan de bereikbaarheid in stand blijven. - Op de meeste scholen zullen extra voorzieningen te realiseren zijn, zoals kinderopvang, peuterspeelzaal, bibliotheek en sportvoorzieningen. Vergelijk de toekomstige MFA s in Borger en Nieuw-Buinen. - De gemiddelde afstand van huis naar school neemt toe. Leerlingenvervoer moet de bereikbaarheid vergroten en voldoende maken. - Scenario B is ingrijpend, maar bijzonder toekomstbestendig. - Er blijven 6 scholen voortbestaan. OBS Grollemanschool in Borger + Daltonschool Ees + OBS Ekkelhof in Drouwen + OBS De Buyne in Buinen 3

4 Scenario C OBS Parklaan + OBS 24 te Nieuw-Buinen + OBS De Kruiplank in Drouwenermond + OBS 75 in Buinerveen OBS De Westhoek in 2 e Exloërmond + OBS De Mondenhoek in 1 e Exloërmond OBS De Zweng in Exloo OBS De Weiert in Odoorn + OBS t Schienvat in Klijndijk + OBS De Linderakkers in Valthe OBS De Aanloop in Valthermond + OBS Oost in Valthermond Scenario C beschrijft een tussenvorm tussen A en B: - Iedere hoofdkern heeft een school. - Alle andere bestaande scholen hebben tenminste 4 klassen, waarbij er maximaal 2 leerjaren in 1 lokaal zitten. - De spreiding van de scholen doet recht aan een plattelandsgemeente. - Door een goed systeem van leerlingenvervoer kan de bereikbaarheid in tact blijven. - Er zijn voldoende leerkrachten, zodat een redelijke bijdrage kan worden gevraagd voor de inzet bij schoolse en bovenschoolse zaken. - In de toekomst kan het gesprek zich richten op de inhoud van het onderwijs en niet op de instandhouding. - Er blijven 10 scholen voortbestaan. OBS Ekkelhof in Drouwen OBS Grollemanschool in Borger + Daltonschool Ees + OBS De Buyne in Buinen OBS 75 in Buinerveen OBS Parklaan + OBS 24 te Nieuw-Buinen + OBS De Kruiplank in Drouwenermond OBS De Westhoek in 2 e Exloërmond + OBS De Mondenhoek in 1 e Exloërmond OBS De Zweng in Exloo OBS De Weiert in Odoorn OBS t Schienvat in Klijndijk OBS De Linderakkers in Valthe OBS De Aanloop in Valthermond + OBS Oost in Valthermond 3. Prognoses Er is veel gesproken over het gebruik van prognoses. Kloppen ze wel of kloppen ze niet. Wij maken gebruik van een tweetal prognoses. De lange termijn prognoses die wij twee-jaarlijks laten maken door Planningsverband Groningen en de korte termijn prognoses die gebaseerd zijn op de toekomstige leerlingen die al geboren zijn. We hebben enkele recente prognoses naast de inmiddels werkelijke aantallen leerlingen gezet. Onze conclusie is dat de prognoses soms iets te positief zijn en af en toe iets te negatief, maar de dalende trend is helder. Bijlage 1 geeft een overzicht van de actuele prognoses. In deze notitie werken we voornamelijk met de korte termijn prognoses, gebaseerd op de werkelijke geboortecijfers in onze gemeente. 4

5 4. Weglekeffecten. In de discussies van de afgelopen maanden is verschillende keren gesproken over de weglekeffecten. Een weglekeffect kan zich voordoen als twee scholen fuseren en een locatie wordt gesloten. De ouders van leerlingen van de gesloten school kunnen dan besluiten naar een andere school dan de fusieschool te gaan. Het is lastig om dit in cijfers uit te drukken. De ervaring leert ons (bijvoorbeeld de sluiting van Drouwenerveen) dat bij actief beleid, zoals het inzetten van fusiefaciliteiten en het organiseren van een goede vervoersvoorziening, het weglekeffect minimaal zal zijn. In de berekeningen hebben wij, als aanname rekening gehouden met een weglekpercentage van 5%. 5. De opzet van deze notitie Er is in 2009 vaak en veel gesproken over het openbaar basisonderwijs in onze gemeente. De reden van de vele gesprekken, bijeenkomsten en discussies wordt gevormd door de situatie waarin het openbaar basisonderwijs zich bevindt. Er is een aantal factoren aan te wijzen dat zowel een aanslag doet op de betaalbaarheid als op de continuering van de kwaliteit van ons openbaar basisonderwijs. We noemen de belangrijkste. 1. De terugloop (de krimp) van het aantal leerlingen. Het aantal leerlingen zal in 2013 zijn teruggelopen met 281.Van 1581 in 2009 naar 1300 in In onze gemeente is een gemiddeld oud lerarenkorps werkzaam. Dit betekent dat gemiddeld per formatieplaats meer wordt uitgeven dan door de rijksoverheid wordt vergoed. 3. In onze gemeente zijn veel kleine en weinig grote scholen. Dat betekent dat de financiële tekorten van de kleine school onvoldoende gecompenseerd kunnen worden. Dit alles ondanks de kleine-scholen toeslag. 4. De kleiner wordende school krijgt steeds meer combinatiegroepen, in veel gevallen drie groepen in 1 lokaal. Bij ongewijzigd beleid is het zeer denkbaar dat er ook combinaties van 4 groepen in 1 leerjaar gecombineerd worden. Dit vraagt om een enorme inspanning van het onderwijzend personeel, waarbij de continuïteit van de kwaliteit van ons onderwijs niet kan worden gewaarborgd. In het vervolg van deze notitie komen bovenstaande factoren uitvoerig aan de orde. Deze factoren zijn door de voormalige bestuurscommissie te laat onderkend. Hierdoor is er te laat ingegrepen. Daardoor was er te veel personeel werkzaam op de scholen. Goed voor de scholen en het onderwijs, maar slecht voor de reservepositie van OPO. Inmiddels is hard gewerkt aan het weer in evenwicht brengen van het personeelsbestand met het aantal leerlingen. Dit heeft voor veel scholen de consequentie dat er minder personeel kan worden ingezet. Het te laat onderkennen van de daardoor ontstane zorgelijke financiële situatie heeft ertoe geleid dat op korte termijn een strak en sober financieel beleid is ingezet. Er is afscheid genomen van een flink aantal personeelsleden. Dit ingrijpen lost echter het bovenliggende probleem niet op. Op basis van de demografische ontwikkelingen zal het leerlingenaantal fors blijven dalen in Noordoost Nederland en ook in Borger-Odoorn. *) Om op de verwachte ontwikkelingen te kunnen anticiperen is veel meer nodig. Want ook al had de bestuurscommissie vroegtijdig ingegrepen dan nog hadden we voor een belangrijke beleidskeuze gestaan. 5

6 De beleidskeuze luidt: Laten we onze scholen langzaam teruglopen tot de instandhoudingsnorm of gaan we actief beleid ontwikkelen dat leidt tot een krachtig, toekomstbestendig, kwalitatief goed en betaalbaar openbaar onderwijs. Over OBS De Kruiplank is in deze notitie geen voorstel opgenomen. De prognoses laten zien dat deze school in 2013 onder de instandhoudingsnorm van 23 is gezakt en daarmee ook buiten de rijksbekostiging valt. *) zie hiervoor ook de publicatie Bevolkingsafname in Nederland van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. *) In de bijlagen van deze notitie komen af en toe enkele kleine afrondingsverschillen voor. 6

7 De cijfers 1. Leerlingenaantallen Het aantal leerlingen is de basis van de bekostiging van het onderwijs. Daarom is het belangrijk om zichtbaar te maken hoeveel leerlingen de komende jaren de openbare basisscholen zullen bezoeken. We baseren ons daarbij zoveel mogelijk op de werkelijke cijfers, de kinderen die al zijn geboren. In deze paragraaf brengen we de leerlingenaantallen in beeld in de jaren 2009, 2013 en In bijlage 2 t/m 5 is een uitgebreid overzicht van de leerlingenaantallen per leerjaar opgenomen, maar samengevat ziet het er zo uit: Leerlingen op teldatum Verschil absoluut Verschil relatief Jaar ,66% ,19% % % Tussen 2009 en 2017 gaan er, naar verwachting, 518 kinderen minder naar het openbaar basisonderwijs in onze gemeente. Dit betekent een daling van ongeveer 35% in 10 jaar. De leerlingenaantallen voor 2009 zijn gebaseerd op de formele telgegevens van De leerlingenaantallen voor 2013 zijn gebaseerd op de leerlingen die nu in de onderbouw zitten en over vier jaar in de bovenbouw. De leerlingen in de onderbouw zijn de kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar. Wel geboren, maar nog niet op school. (bijlage 3) Het leerlingenaantal van 2017 bestaat uit 0-4 jarige kinderen die geboren zijn tot 1 oktober Deze zitten in 2017 in de laatste vier leerjaren. Voor de onderbouw is aangenomen dat de geboortecijfers niet verder zullen dalen maar, tegen de trend in, stabiel blijven. Een instroom van 532 kinderen in vier jaar. Dat brengt het totale leerlingenaantal in het openbaar basisonderwijs in 2017 op 1063 leerlingen.(bijlage 4) 2. Personeel Als het leerlingaantal daalt, heeft dit logische consequenties voor het personeelsbestand: de basisformatie zal dalen. Iedere keuze heeft consequenties voor de omvang van de basisformatie. Ook in scenario 0 zal de formatie fors dalen. Op dit moment zijn er 99,57 formatieplaatsen te verdelen en 105 fte als we de projectformatie meerekenen. Bij projectformatie gaat het bijvoorbeeld over Weer Samen Naar School en rugzak formatie. 7

8 Als we niets doen en alleen de wettelijke bepalingen volgen, zoals in scenario 0, zal het aantal formatieplaatsen in 2013 moeten dalen naar 83,06 fte. Dit is de basisformatie die door de rijksoverheid wordt bekostigd. Deze formatieplaatsen zullen in 2013 verdeeld moeten worden over 15 locaties. In 2013 heeft De Kruiplank in Drouwenermond minder dan 23 leerlingen en ontvangt daarom geen rijksbekostiging meer. De gemiddelde leeftijd van ons personeelsbestand is hoger dan de gemiddelde leeftijd waarop de vergoeding van de Rijksoverheid is gebaseerd. Ook al is de formatie in evenwicht met de bekostiging dan nog is het financiële tekort in scenario 0 ongeveer en ligt het in scenario B rond de In de tabel hieronder zijn de extra kosten in de laatste regel zichtbaar gemaakt. De meerkosten van de basisformatie in de verschillende scenario s ziet er in schema in 2013 als volgt uit. Scenario 0 15 locaties Scenario A 12 locaties Scenario B 6 locaties Scenario C 10 locaties 83,06 77,04 66,72 72,31 * 5464, , , , ,- Bijlagen 6 en 7 geven inzicht in de formatie per school. Het is moeilijk voorspelbaar hoe de gemiddelde leeftijd van het personeel zich gaat ontwikkelen. Op basis van het last in, first out principe zal de gemiddelde leeftijd verder stijgen en zal het tekort nog verder toenemen. Als door een goed flankerende beleid meer ouderen vertrekken, zodat jonge leerkrachten kunnen blijven, zal de gemiddelde leeftijd dalen. Wij verwachten echter in ieder scenario het eerste decennium een fors tekort op het personeelsbudget te houden. 3. Materiële instandhouding Het budget materiële instandhouding bestaat uit twee componenten, een leerling-gebonden en een gebouwgebonden budget. Bijlagen 8 en 9 geven een overzicht van de beschikbare budgetten voor de materiële instandhouding. 3a. Leerling-gebonden Dit budget is vooral bedoeld voor de aanschaf van leermiddelen. Het budget is afgestemd op het aantal leerlingen dat de scholen bezoekt en is daarom niet te beïnvloeden. Eén rekenboek voor 2 leerlingen is geen optie. Om die reden geeft dit budget geen ruimte voor keuzes. 3b. Gebouwgebonden Anders dan het leerling-gebondenbudget geeft het gebouwgebonden budget wel ruimte voor keuzes. Dit geldt vooral voor de onderdelen leegstand en gebouwonderhoud. Leegstand Als het leerlingenaantal daalt, zal het aantal leegstaande lokalen toenemen. Dit leidt tot een aanzienlijke extra kostenpost, waar geen inkomsten tegenover staan. Het onderhoud van de schoolgebouwen bestaat uit twee onderdelen. Het schoolbestuur financiert het onderhoud aan de binnenkant van het gebouw, de gemeente onderhoudt de buitenkant. Deze paragraaf gaat over de schoolbestuurlijke component, de binnenkant van het gebouw. 8

9 Het schoolbestuur ontvangt van de Rijksoverheid middelen om de binnenkant van de schoolgebouwen te onderhouden. Deze inkomsten zijn gebaseerd op het aantal leerlingen. Bij minder leerlingen betekent dit dus minder inkomsten. Echter ook al heeft een schoolgebouw een aantal lege lokalen, onderhouden zullen ze moeten worden. En dit betekent een extra kostenpost. Een leeg lokaal kost het schoolbestuur gemiddeld 4.663,- per schooljaar aan onderhoud en energie. Als er in lokalen leegstaan en dit verwachten we als we niets doen, is dit een extra jaarlijkse kostenpost van voor het schoolbestuur. Het aantal lege lokalen in 2009 en 2013 laat bij ongewijzigd beleid het volgende beeld zien. Zie hiervoor ook bijlage 10 voor een gedetailleerd overzicht Totaal Onderhoud gebouwen. Zoals boven al aangegeven financiert het schoolbestuur het onderhoud aan de binnenkant van het gebouw en is de gemeente als lokale overheid, verantwoordelijk voor de buitenkant. Op basis van de huidige situatie, het 0-scenario, komt het schoolbestuur jaarlijks te kort. De vergoeding voor het binnenonderhoud, inclusief tuin en schoonmaak bedraagt in scenario De uitgaven bedragen In bijlage 9 is hiervan een overzicht opgenomen. Hierbij moet worden opgemerkt dat de scholen Parklaan en Nieuw-Buinen 24 niet zijn meegenomen in de onderhoudsplanning in 2013, omdat beide scholen in 2010 een nieuw schoolgebouw betrekken. De verschillende scenario s beïnvloeden de budgetten binnenonderhoud voor het schoolbestuur in 2013 in positieve zin en leveren de volgende besparingen op. Scenario A Scenario B Scenario C Gevolgen voor de lokale overheid Onderhoud van de schoolgebouwen. De gemeente, als lokale overheid is verantwoordelijk voor het onderhoud van de buitenkant van de gebouwen. Als de scenario s worden doorgerekend op grond van een kostenpost van gemiddeld 80 per M2 BVO dan levert dit in 2013 voor de gemeente de volgende besparingen op. Scenario A Scenario B Scenario C De bijlagen 11, 12 en 13 geven hiervan een overzicht. 9

10 Leerlingenvervoer. In het begin van deze notitie hebben wij al aangegeven dat wij denken dat een goed systeem van leerlingenvervoer het weglekeffect naar scholen buiten de gemeente zal beperken. Daarvoor is het belangrijk enig zicht op de mogelijkheden en de kosten te krijgen. We hebben hiervoor de door de gemeenteraad vastgestelde Verordening Leerlingenvervoer als uitgangspunt genomen. De kosten voor leerlingenvervoer in de verschillende scenario s bedragen in 2013: Scenario 0 Scenario A Scenario B Scenario C Bijlage 15 geeft de berekeningswijze aan. 10

11 bijlagen 11