Lopende bandarbeid door 13, 14 en 15 jarigen?

Transcriptie

1 Lopende bandarbeid door 13, 14 en 15 jarigen? -Rapport- drs. Kees Peereboom Eur. Erg. Ir Gjalt Huppes Eur.Erg. drs. Nicolien de Langen Datum Opdrachtgever Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Contactpersoon dhr. P. Venema vhp projectnummer tel fax vhp adviseurs BV Huygensstraat 13a 2515 BD s-gravenhage

2 Colofon Titel Auteurs Datum 16 februari 2007 Project vhp adviseurs BV Huygensstraat 13 a 2515 BD s-gravenhage Tel: keespeereboom@vhp-ergonomie.nl Internet: Lopende bandarbeid door 13, 14 en 15 jarigen? Drs. Kees Peereboom Eur.Erg; Ir Gjalt Huppes Eur.Erg; Drs. Nicolien de Langen

3 Samenvatting Het Ministerie van SZW werkt momenteel aan een herziening van de Beleidsregel nietindustriële hulparbeid van lichte aard. Deze beleidsregel bevat momenteel een verbod op lopende bandwerkzaamheden voor 13, 14 en 15 jarigen. De Minister van SZW wil bezien of, en zo ja onder welke strikte voorwaarden, lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen kunnen worden toegestaan. Op verzoek van de opdrachtgever is deze vraagstelling door vhp adviseurs uitgewerkt en primair beantwoord voor het werken van 13, 14 en 15 jarigen aan pelbanden in de bloembollensector. Vervolgens is bekeken bij welke werkzaamheden lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen mogelijk (in de toekomst) evens aan de orde is. De uitkomst van het onderzoek is een beoordelingsmodel op grond waarvan bepaald kan worden of, en zo ja onder welke strikte voorwaarden lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen kunnen worden toegestaan. Voor de beantwoording van de vraagstelling is allereerst in kaart gebracht welke Europese en Nederlandse regelgeving van toepassing is. Daarnaast is uitgezocht welke wetenschappelijk informatie ( evidence based informatie) beschikbaar is en zijn deskundigen en wetenschappers geraadpleegd ( expert based informatie). Vervolgens zijn methoden en modellen toegepast waarmee de belasting-belastbaarheid van kinderen bepaald is in relatie tot lopende band arbeid. Tijdens het onderzoek stonden de volgende onderwerpen centraal; Bestaande (Europese) wetgeving; Fysieke belasting; Mentale belasting; Veiligheidsaspecten. Het binnen het kader van de onderhavige vraagstelling voldoen aan Europese regelgeving is een eerste vereiste. Vanuit de wetgeving bezien is de vraagstelling beantwoord voor tien van toepassing zijnde criteria. Een essentieel criterium is dat Artikel 7.39, in combinatie met artikel 1.37, tweede lid, van het Arbobesluit, stelt dat het niet toegestaan is voor 13, 14 en 15-jarigen om machine gebonden arbeid te verrichten. Machine gebonden arbeid is in dit kader nader gespecificeerd als arbeid door kinderen waarbij het tempo door een machine of lopende band op een zodanige wijze wordt beheerst dat de jeugdige werknemer zelf verhinderd wordt het tempo van de arbeid te beïnvloeden. Concreet betekent dit: tempodwang is niet toegestaan. Daarnaast is arbeid op basis van stukloon door kinderen niet toegestaan. Vervolgens is vanuit zowel fysieke- als mentale belasting als vanuit veiligheidsaspecten bezien, of en zo ja onder welke strikt te hanteren randvoorwaarden lopende band werk door kinderen toegestaan kan worden. Tijdens het onderzoek leverde het onderwerp veiligheid echter de meeste discussie op, dit zowel aan de lopende band als ook in de werkomgeving (bijvoorbeeld bij risico s door rijdende heftrucks en andere aangedreven interne transportmiddelen). Voor fysieke belasting, mentale belasting en veiligheid heeft op basis van de beschikbare informatie een afweging plaatsgevonden die geresulteerd heeft in een overzicht van strikt te hanteren randvoorwaarden (zie tabel 1). Het antwoord op de vraag van de minister is: Nee, lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen dienen in principe niet te worden toegestaan, tenzij voldaan is aan een aantal strikte randvoorwaarden. In tabel 1 zijn in de linker kolom de criteria weergegeven, welke zijn vastgesteld op basis van bestaande (Europese) wetgeving. In de rechter kolom staan de daarbij te hanteren randvoorwaarden

4 Tabel 1: Beoordelingsmodel op grond waarvan bepaald kan worden of en zo ja onder welke strikte voorwaarden lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen kunnen worden toegestaan Criteria: 1. Risico Inventarisatie (RI&E) Randvoorwaarden waaraan strikt voldaan dient te worden om lopende band arbeid door 13, 14 en 15 jarigen toe te staan De specifieke risico s voor kinderen zijn in kaart gebracht in een RI&E en waar nodig opgelost. De RI&E moet op aanvraag getoond kunnen worden. 2. Voorlichting Zowel de kinderen als hun wettelijke vertegenwoordigers hebben voorlichting ontvangen over de gevaren van het werk en de genomen maatregelen om deze gevaren te voorkomen; De wettelijke vertegenwoordigers van het kind tekenen daar ook voor ( informed consent ). 3. Machine gebonden Er is geen sprake van tempodwang: het kind kan gedurende de gehele arbeidstijd zelf bepalen wanr het een object pakt, dan wel een object plaatst; Indien met meerdere personen aan een lopende band gewerkt wordt geldt voor elke zijde van de band waaraan gewerkt wordt: de laatste persoon aan de band is een volwassene; De bandsnelheid is zodanig dat het te pakken, dan wel te plaatsen object minimaal 8 seconden binnen de primaire reikcirkel van het kind blijft (binnen de 40 cm breedte tussen de ellebogen en binnen 45 cm naar voren reiken). 4. Stukloon Het kind wordt betaald op basis van een uurloon en niet op basis van stukloon. 5. Het werk is licht 6. Lichamelijke en mentale capaciteiten van het kind worden niet overschreden 7. Toxische of kankerverwekkende stoffen De maximale voorwaartse reikafstand is 30 cm 1 ; De maximale voorwaartse reikafstand mag 45 cm 2 zijn als het kind de mogelijkheid heeft tijdens of tussen de werkhandelingen door de onderarmen af te steunen op een vlakke ondergrond van tenminste 8 cm diep en 60 cm breed; Sociale contacten tijdens lopende band arbeid zijn zonder meer mogelijk (doordat het werk met meerdere mensen aan de band wordt uitgevoerd). In de twee weken voorafgaand aan het werk zijn geen bestrijdingsmiddelen toegepast. 1 Dit kan bijvoorbeeld bij bollen pellen bereikt worden door te werken met een band van niet meer dan 60 cm breed (waar van twee kanten aan gewerkt wordt) met afsteun mogelijkheid of door aan het begin van de band een scheider aan te brengen waardoor de bollen naar opzij worden gedwongen tot binnen het bereik van 30 cm langs de kinderen. 2 Dit kan bereikt worden door te werken met een band van niet meer dan 90 cm breed (waar van twee kanten aan gewerkt wordt) met een afsteun mogelijkheid

5 Criteria: 8. Extreme hitte, lawaai of trillingen Randvoorwaarden waaraan strikt voldaan dient te worden om lopende band arbeid door 13, 14 en 15 jarigen toe te staan Hitte: de temperatuur in de hal is gedurende de gehele arbeidstijd lager dan 28ºC; Lawaai: het geluid is op de arbeidsplaats niet hoger dan het equivalent van 80 db(a); Trillingen: voor hele lichaamstrillingen die het lichaam binnen dringen via een grondvlak of via een stoel geldt een maximale blootstelling van 0,5 m/s² gedurende de gehele arbeidstijd; voor hand/arm trillingen geldt een maximale blootstelling van 2,5 m/s² gedurende de gehele arbeidstijd. 9. Veiligheidsrisico s Het kind bedient zelf geen machine; Aan de band: voor 13 en 14 jarigen is er continu toezicht door een volwassene, voor 15 jarigen is er geregeld toezicht door een volwassene; Aan de band: de werkplek is childproof. Het kind verblijft uitsluitend op een werkplek waar door knellen, pletten, snijden, stoten, schaven, schuren, botsen dan wel het op enigerlei wijze verwonden van lichaamsdelen niet mogelijk is, ook niet als gevolg van risicovol gedrag van het kind; De werkplekken aan de lopende band zijn fysiek afgescheiden van heftruck verkeer; Indien een kind zich verplaatst door zones waar sprake is van intern transport (heftrucks, lepeltrucks of andere aangedreven interne transportmiddelen): een kind verplaatst zich door de hal en over het terrein in interne transportzones uitsluitend onder directe begeleiding van een volwassene. 10. Verantwoordelijkheid Het kind is niet verantwoordelijk voor het werk of de werksituatie. In tabel 1 zijn wettelijke bepalingen en criteria opgenomen die aanvullend en specifiek van toepassing zijn op kinderen. Aan alle overige bepalingen zoals deze normaalgesproken van toepassing zijn op arbeidsomstandigheden van volwassenen dient uiteraard evens voldaan te worden 3. Deze zijn niet opgenomen in de huidige rapportage. 3 Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan: alle machines zijn CE gemarkeerd en verkeren in goede staat van onderhoud, werknemers hebben de beschikking over de vereiste persoonlijke beschermingsmiddelen en en het beschikken over een RIE waarin o.a. geluid moet zijn beoordeeld en zonodig moet worden gemeten als er een vermoeden bestaat dat het geluid rond de 80dB(A) ligt)

6 Inhoudsopgave Colofon...1 Samenvatting Inleiding en vraagstelling Inleiding Vraagstelling Leeswijzer Uitgangspunten Toelichting op bollen pellen in de praktijk Historie Beschrijving bollenpelmachine Snelheid Machinaal of met de hand Intern transport De werksituatie in de praktijk Overige werkzaamheden aan de lopende band Onderzoeksmodel Wet en regelgeving Context ILO overeenkomst De EU richtlijn Jongeren Huidige nationale regelgeving Wetgeving concreet toegepast op bollen pellen aan de lopende band Vertaling van regelgeving naar beoordelingscriteria Beoordeling lopende band werk door kinderen Nadere uitwerking randvoorwaarden Randvoorwaarden opgenomen in het beoordelingsmodel Randvoorwaarden niet opgenomen in het beoordelingsmodel Conclusies...30 Bijlage A Wettelijk kader ILO...32 Bijlage B Wettelijk kader EU...37 Bijlage C Werk en rusttijden in huidige Nederlandse wetgeving 43 Bijlage D Samenvatting huidige regelgeving jongeren

7 Bijlage E Bijlage F 5 werkfactorenmodel...46 Beoordeling bollen pellen...52 Bijlage G Belastbaarheid van kinderen en volwassenen Algemeen Werktaken Werktijden Werktempo en werkdruk (tempodwang) Werkplek (kracht, antropometrie, trillingen, veiligheid, arbeidshygiëne)..58 Bijlage H Bijlage I Bijlage J Bronvermelding...62 Bedrijfsbezoeken...64 Interviews en deskundigenbijeenkomst...67 Bijlage K Definities...72 Bijlage L Overzichttabel beoordeling criteria

8 1 Inleiding en vraagstelling 1.1 Inleiding Het Ministerie van SZW werkt momenteel aan een herziening van de Beleidsregel nietindustriële hulparbeid van lichte aard, welke op 1 april 2007 in werking dient te treden. Deze beleidsregel bevat momenteel een verbod op lopende bandwerkzaamheden voor 13, 14 en15 jarigen. In het kader van de herziening van de beleidsregel heeft de Minister van SZW aangegeven te willen bezien of, en zo ja onder welke strikte voorwaarden, lopende bandwerkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen kunnen worden toegestaan. Op verzoek van de opdrachtgever wordt deze vraagstelling primair uitgewerkt voor het werken van 13, 14 en 15 jarigen aan pelbanden in de bloembollensector. Vervolgens is een overzicht opgesteld op basis van wettelijke bepalingen aangevuld met randvoorwaarden. Deze randvoorwaarden zijn zodanig geformuleerd dat deze ook toepasbaar zijn bij andere soorten lopende band arbeid. De uitvoering van het project heeft plaatsgevonden in samenwerking met een begeleidingscommissie vanuit het Ministerie van SZW bestaande uit dhr. Piet Venema (Directie Arbeidsomstandigheden), mw. Bodie Wibier (Arbeidsinspectie), dhr. Adriaan Weber (Directie Arbeidsomstandigheden) en dhr. Jan Mark Mulder (Directie Arbeidsverhoudingen). 1.2 Vraagstelling Centrale vraagstelling voor dit onderzoek is of, en zo ja onder welke strikte voorwaarden lopende band werkzaamheden door 13, 14 en 15 jarigen kunnen worden toegestaan. De subvragen hierbij zijn: 1. Zijn er lopende banden die zo werken dat van tempodwang geen sprake is? 2. Aan welke voorwaarden dient een lopende band voldoen, wil het een kind niet verhinderen zelf het tempo van de arbeid te beïnvloeden? 3. Is een kind in staat ( assertief genoeg) zelf het tempo van de arbeid te beïnvloeden? 4. Is dit realistisch als op basis van stukloon wordt gewerkt? 5. Wat zijn effecten van het werken aan een lopende band op de fysieke gesteldheid van een kind (vanwege repeterende handelingen of een eenzijdige belasting van bepaalde lichaamsstructuren), hierbij rekening houdend met de voorwaarden die de Nadere regeling kinderarbeid stelt aan de arbeid- en rusttijden van 13, 14 en 15 jarigen? 6. Daar waar het tempo van de lopende band door het kind zelf bepaald kan worden: wat zijn de effecten van het werken aan een lopende band op de psychische gesteldheid van een kind (is het werk psychisch belastend vanwege het monotone karakter en wat is de invloed van werken op basis van stukloon?). Hierbij dient rekening gehouden te worden met de voorwaarden die de Nadere regeling kinderarbeid stelt aan arbeid- en rusttijden van 13, 14 en 15 jarigen. 7. Kunnen deze effecten, vanuit het oogpunt van de bescherming van de veiligheid en gezondheid van kinderen aanvaardbaar worden geacht? 2 Leeswijzer In hoofdstuk 3 worden uitgangspunten gepresenteerd. De uitgangspunten specificeren op hoofdlijnen langs welke meetlat de vraagstelling beantwoord is. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 uitgelegd hoe het machinaal bollen pellen in de praktijk uitgevoerd wordt. In hoofdstuk 5 wordt een overzicht gegeven van andere werkzaamheden waarbij (in de toekomst) mogelijk sprake is van lopende band arbeid door kinderen. In hoofdstuk 6 wordt het

9 onderzoeksmodel toegelicht. Omdat op voorhand bekend was dat er weinig onderzoek gedaan is naar de belasting van lopende bandwerk uitgevoerd door kinderen, is gewerkt vanuit een model waarbij naast de wetgevingsaspecten ook gekeken is naar belasting/belastbaarheid van kinderen. In hoofdstuk 7 wordt nader ingegaan op de achtergrond betreffende de regelgeving. In de paragrafen 7.1 tot en met 7.4 worden de verschillende wettelijke achtergronden toegelicht. In paragraaf 7.5 wordt de concrete meetlat gepresenteerd. De beoordelingscriteria die daarbij gehanteerd dienen te worden, worden in paragraaf 7.6 toegelicht. In hoofdstuk 8 worden de resultaten van de beoordeling van lopende band arbeid door kinderen beschreven. In hoofdstuk 9 worden de daarbij te hanteren randvoorwaarden nader toegelicht. Hierbij wordt ook aangegeven welke randvoorwaarden overwogen, maar niet toegepast zijn. Tot slot worden in hoofdstuk 10 conclusies getrokken op basis van de vraagstelling. Aan de rapportage zijn 12 bijlagen toegevoegd. In de rapportage wordt waar relevant doorverwezen naar deze bijlagen. 3 Uitgangspunten Het arbeidsomstandighedenbeleid in Nederland dient in lijn te zijn met de Europese regelgeving. Dit impliceert: 1. Als er voorwaarden zijn waaronder lopende bandarbeid door 13, 14 en 15 jarigen toegestaan kan worden, dan dient minimaal voldaan te worden aan de Europese Richtlijn 94/33/EEG; Daarnaast en aanvullend is als uitgangspunt vastgesteld: 2. De 13, 14 en 15 jarigen mogen tijdens hun werk geen gezondheidsschade oplopen. Dit betekent onder meer dat het werk in overeenstemming met hun belasting belastbaarheidprofiel dient zijn. Omdat er weinig evidence based onderzoeksgegevens beschikbaar zijn, is dit uitgangspunt ingevuld op basis van een expert based aanpak. Deze expert based aanpak betreft met name de aspecten fysieke belasting, mentale belasting en veiligheid. Daarbij is alleen ingegaan op de werkomstandigheden en de daarbij optredende gezondheidsrisico s voor zover deze kinderen van 13, 14 ven 15 betreffen. De normale eisen aan arbeidsomstandigheden en de eisen aan de werktijden zoals verwoord in de diverse regelgevingen zijn een vast gegeven en daardoor geen onderwerp van deze studie. 4 Toelichting op bollen pellen in de praktijk 4.1 Historie In het verleden was het heel gebruikelijk dat kinderen handmatig bollen pelden. Pelwerkzaamheden bestonden uit het pellen van bollen uit manden, dan wel uit het pellen van bollen rechtstreeks uit een kuubskist. Bollenpellers zaten verspreid over de schuur aan tafels, kisten of manden. Het kind werd over het algemeen betaald per gepelde mand of per kist met bollen (stuksloon). Bollen pellen was daarmee een van oudsher bekend type vakantiewerk dat gedurend enkele weken in de zomervakantie uitgevoerd werd. De pelbeweging zelf betreft het vastpakken van de wortels onderaan de (bloem)bol en het met een draaibeweging scheiden van wortels en bol. De draaibeweging is nodig om te voorkomen dat de vliesdelen afscheuren, hetgeen de kwaliteit van de bol vermindert. Binnen het verwerken van bollen heeft de laatste jaren een technologische ontwikkeling plaatsgevonden waardoor het mogelijk is bollen voor een groot deel machinaal te pellen

10 Tijdens dit machinale pellen worden 60 tot 70% van de bollen gepeld. De bollen die niet door de machine gepeld worden dienen nog steeds met de hand gepeld te worden. In dit kader wordt tegenwoordig gesproken van napellen. Echter, door deze technische ontwikkeling is het pellen van bollen lopende band arbeid geworden. Dit heeft geleid tot een geheel andere werkwijze. 4.2 Beschrijving bollenpelmachine In figuur 1 is een bollenpelmachine afgebeeld die modulair is opgebouwd, in volgorde van links naar rechts (zie ook bijlage I): 1. kistenkantelaar met bunker doseer unit waar bollen in gestort worden; 2. oploopband; 3. ontklisterunit (afsnijden kleine bollen voor veredeling of zaaigoed); 4. schudzeef; 5. afvoerband; 6. pelmachine; 7. pelband (hier werken meestal 8 tot 10 mensen, 4 tot 5 mensen aan elke kant); 8. elevator; 9. sorteermachine; 10. lengteband; 11. afvoerbandjes naar kuubskisten. Figuur 1: Bollenpelmachine met lopende band voor bollen pellen (onderdeel nr. 6) (Bron: AGRO Techniek, Noordwijkerhout). 4.3 Snelheid Voor de bollenpelmachine zijn twee snelheden afzonderlijk in te stellen, namelijk: De snelheid van de bunker doseer unit, dit bepaald de capaciteit; De snelheid van de lopende band (de pelband), dit bepaalt hoe dicht de bollen op elkaar liggen; De laatste persoon aan de pelband kan de snelheid van de pelband aanpassen. Hier zit meestal een knop met 10 standen, waarbij meestal traploos instellen mogelijk is. Stand 3/4 wordt het meest gebruikt. De werkelijke werksnelheid (frequentie van pellen ) is afhankelijk van het aantal pellers dat ingezet wordt, de voorbewerking van de bollen (droog/vochtig), de snelheid van de pelband en de snelheid van de bunker dosseer unit. 4.4 Machinaal of met de hand 60-70% van de bollen wordt door de machine gepeld. Het percentage dat gepeld wordt door de machine is afhankelijk van de voorbewerking van de bollen en van het soort bollen. Door de komst van de pelmachine is het totaal aantal pellers, die nodig zijn voor een partij, ongeveer tot een 1/6 teruggebracht

11 4.5 Intern transport In de schuur en op het terrein rijden regelmatig heftrucks en andere aangedreven interne transportmiddelen voor de aan- en afvoer van kuubskisten. Figuur 2: Pel band Figuur 3: Bollen pellen aan de pelband 4.6 De werksituatie in de praktijk De volgende omstandigheden komen in de huidige praktijk het meest voor: 1. De medewerkers werken op basis van uurloon; 2. Het werk wordt gemiddeld 6 uur per dag uitgevoerd; 3. Het werk wordt afwisselend zittend op een verhoogde stoel of staand uitgevoerd (eigen keuze medewerker); 4. Bij het zitten is er een ondersteuning voor de voeten; 5. De breedte van de lopende band zelf is 60 tot 100 cm. Daarnaast is er een rand naast de band waarop de medewerkers kunnen afsteunen met hun onderarmen. De totale breedte van de band varieert daarmee van 70 tot 110 cm (figuur 2). De smalle (60 cm brede banden) worden meestal gebruikt als leesband (inspectie/controle taken bij bollen sorteren, b.v. in de groothandel). De brede banden worden vooral toegepast als onderdeel van de bollenpelmachine; 6. De dikte van de lopende band waar de medewerker aan zit is ongeveer 12 cm. Vooral bij de grotere diktes kan de medewerker de stoel niet goed omhoog instellen waardoor de schouders en armen extra opgetild worden. Omdat er goed afgesteund kan worden vallen de fysiek belastende effecten hiervan waarschijnlijk mee. Het minder dik maken van de band biedt natuurlijk wel ergonomische voordelen doordat er hierdoor meer beenruimte ontstaat; 7. De banden zijn goed afgeschermd, knelrisico s zijn er vrijwel niet; 8. Het (fysiek) afscheiden van de pelzone van de rijroute van heftrucks is in een deel van de situaties gerealiseerd. In de schuur zelf is er vrijwel nooit sprake van het scheiden van rijroutes en looproutes (b.v. door vloermarkering of hekken)

12 5 Overige werkzaamheden aan de lopende band Omdat lopende band arbeid door kinderen bij wet momenteel niet toegestaan is, is er weinig informatie voorhanden over situaties waar dergelijke arbeid (mogelijk) door kinderen uitgevoerd wordt. In het kader van de huidige vraagstelling is het echter zinvol om meerdere situaties onder de loep te nemen waar dergelijke arbeid (mogelijk) door kinderen uitgevoerd wordt, of in de toekomst uitgevoerd zou kunnen gaan worden. Er dient zeker gesteld te worden dat indien lopende band arbeid door kinderen in de toekomst onder bepaalde randvoorwaarden toegestaan wordt, de uitkomsten uit dit onderzoek in de vorm van randvoorwaarden ook daadwerkelijk toepasbaar zijn in elk van deze situaties. Op basis van het onderzoek van Oude Vrielink et al. (2006), naar arbeid door jongeren in de agrarische sector, is in dit kader een aantal soort lopende band werkzaamheden, zoals deze door jongeren 4 uitgevoerd kunnen worden in tabel 2 beschreven. Tabel 2: Overzicht lopende bandwerkzaamheden jeugdigen in de Agrarische sector Lopende bandwerkzaamheden: Korte toelichting: Planten van bollen voor de broei Tulpen op oogstband leggen (waterbroei) Aanvoer van planten aan de ontbol machine Opbossen van planten Sorteren en inpakken van vruchtgroenten Inhangen rozen in bosmachine Stokken steken Het rechtop zetten van bollen (= planten) in kisten. Dit gebeurt aan een stilstaande lopende band of rollenband. De aanvoer van de bollen gebeurt niet tijdens het planten. geen tempodwang Tulpen worden continu aangevoerd en in een rustig tempo door het kind op een langzaam lopende band gelegd. geen tempodwang Planten worden in kisten aangevoerd door een heftruck en vervolgens handmatig op een lopende band gelegd. tempodwang Planten worden aangevoerd en opgebost terwijl men aan de lopende band staat of zit. mogelijk tempodwang Het inpakken van de gesorteerde vruchtgroenten in een doos en vervolgens deze doos op een pallet plaatsen. Men staat of zit hierbij aan de sorteermachine. tempodwang De rozen worden aangevoerd (hoe?) en vervolgens handmatig, verticaal of horizontaal, in haken van de ronddraaiende bosmachine gehangen. Het inhangen kan op eigen tempo gebeuren omdat niet iedere haak bezet hoeft te worden. geen tempodwang Staand aan een langzaam lopende band worden een één of een aantal stokken in elke pot gestoken. tempodwang 4 Hiermee wordt door Oude Vrielink gedoeld op zowel kinderen van 13,14 en 15 jaar als ook jeugdigen van 16 en 17 jaar

13 Uitlezen champignons aan een leesband Inpakken van gesealde bakjes Machinaal planten Oogsten (fruit,asperges) met een lopende band Inpakken van producten in doosjes, trays Oppotten Planten vanuit mobiele plantmachine (Bron: Oude Vrielink et al. 2006) Aan een lopende band worden geoogste champignons waarvan de voetjes niet zijn afgesneden uitgehaald en in een bak gedaan en verzameld. mogelijk tempodwang Gesealde bakjes worden vanaf een rollerbaan gepakt en in kisten gezet. De aanvoer van gesealde bakjes is continu. In zittende houding worden plantjes in een plantmachine geplaatst. tempodwang geen lopende band arbeid, wel machine arbeid Fruit plukken en vervolgens op een lopende band leggen. geen tempodwang In staande houding worden continu producten op een lopende band aangevoerd welke opgepakt en in een doos geplaats moeten worden. tempodwang Het oppotten zelf gebeurt machinaal. Wel moeten de potten continu van de lopende band gehaald worden. tempodwang Men plant terwijl men in een gebogen houding aan een machine zit tempodwang Zowel met behulp van het beoordelen van bollen pellen door kinderen aan de pelband (hoofdstuk 8) als op basis van de in tabel 2 beschreven situaties worden in hoofdstuk 9 randvoorwaarden voor lopende arbeid door kinderen nader beschreven en toegelicht

14 6 Onderzoeksmodel In dit onderzoek is het onderstaande model als leidraad gebruikt: Kinderen pellen bollen aan de lopende band Overige lopende bandwerkzaamheden Omgevingsfactoren, bijvoorbeeld: Kinderen werken met volwassenen Klimaat, lawaai Logistieke opstelling lopende band Veiligheid: heftrucks rijden in de schuur, gestapelde kuubskisten Arbeidsvoorwaarden (stukloon?) Beoordeling arbeidsomstandigheden, arbeidsinhoud en arbeidsverhoudingen op basis van: Wetgeving (=uitgangspunt), daarnaast: Het 5 werkfactoren model: Belastinggevolgen Belastbaarheid Wetenschappelijk onderzoek ( evidence based ) Een deskundigenoordeel ( expert based ) Belasting Figuur 4: Onderzoeksmodel Kinderen pellen bollen aan de lopende band In dit project is dit type arbeid op verzoek van de opdrachtgever als voorbeeld gebruikt. Uitkomsten worden echter zodanig geformuleerd dat naast bollen pellen aan de lopende band in generieke zin, ook andere soorten lopende band werkzaamheden (bijvoorbeeld inpakwerk en montagewerk) beoordeeld kunnen worden (zie Hoofdstuk 5). Omgevingsfactoren Hier worden alle factoren onder verstaan die niet gebonden zijn aan de directe fysieke werkomgeving, maar mogelijk wel van invloed zijn op de mate van belasting. Beoordeling bollen pellen door kinderen aan de lopende band: Wetgeving Dit wordt nader uiteengezet in hoofdstuk

15 Beoordeling bollen pellen door kinderen In grote lijnen kan gesteld worden dat fysieke belasting, mentale belasting en veiligheid de belangrijkste issues zijn. Voor veiligheid zijn er vele specifieke eisen voor kinderen in de wetgeving opgenomen. De eisen uit deze wetgeving zijn in detail uitgewerkt naar de bollen pel praktijk. Vervolgens is deze uitwerking nader voorgelegd aan de deskundigen. De fysieke en mentale belasting zijn beoordeeld met het 5 werkfactoren model (bijlage E). Dit model is door vhp adviseurs in 1996 ontwikkeld en wordt sindsdien op grote schaal toegepast bij (preventie)projecten waar beoordeling van repeterend werk centraal staat. Dit model is bijvoorbeeld ook opgenomen in het door vhp geschreven Arbo themacahier 10: RSI in de industrie. Het 5 werkfactoren model werkt met vijf onderwerpen. Voor elk van de onderwerpen kan op basis van een puntentelling vastgesteld worden wat de mate van belasting is. Dit levert een puntenbeoordeling met een vertaling in een stoplicht: rood=voldoet niet, geel=voldoet deels, groen=voldoet. In de bijlagen E en F wordt dit nader toegelicht. Een belangrijke vraag bij toepassing van dit model is in hoeverre het toepasbaar is voor kinderen. Het model is immers ontwikkeld voor volwassenen. Voor fysieke belasting aspecten is geen evidence based informatie aanwezig op grond waarvan zonder meer een vertaling van volwassen normen naar normen voor kinderen gemaakt kan worden 5. Wel zijn er een op aantal onderwerpen duidelijke evidence based uitkomsten van onderzoek te vinden (bijlage G), bijvoorbeeld: Statische armkracht van jongens en meisjes als functie van leeftijd; Maximale knijpkracht van meisjes en jongens als functie van leeftijd; Antropometrische verschillen tussen jongens, meisjes en volwassenen. Vanwege de beperkte hoeveelheid evidence based informatie is er gekozen voor een expert based vertaling van het model voor volwassenen naar kinderen. Hierbij is gesteld dat de uiterste grenswaarde voor kinderen de Groen -> Geel overgang is, terwijl de uiterste grenswaarde voor volwassenen de overgang Geel -> Rood is. In de praktijk betekent dit dat de lat voor externe meetbare belasting voor 13, 14 en 15 jarigen ongeveer 40% lager gelegd wordt in vergelijking met volwassenen. In bijlage G Belastbaarheid van kinderen en volwassenen, zijn deze gegevens terug te vinden. Voor mentale belasting bij arbeid door kinderen is geen ook evidence based norm beschikbaar. Uit de interviews (bijlage J) met de deskundigen is gebleken dat: Meerdere aspecten een rol spelen (coping, hormonale ontwikkeling, geslachtsaspecten, gezagsverhouding, de overgang van lagere naar middelbare school etc). Tussen deze aspecten staat niet vast wat de onderlinge samenhang is; Er in ieder geval er veel variatie is tussen individuen en tussen groepen. Zo is er een duidelijk verschil tussen jongens en meisjes, en ook tussen de leeftijdsgroepen 13, 14 en 15 jarigen. Alle deskundigen zijn het er echter over eens dat er geen valide onderscheid te maken is op basis van geslacht of leeftijd; Er verschillende deskundigheidsterreinen van toepassing zijn op deze onderzoeksvraag zoals de pedagogiek, de orthopedagogiek, de ontwikkelingspsychologie, de arbeid- en organisatiepsychologie en de cognitieve psychologie (functieleer). In overleg met de opdrachtgever is besloten deze aspecten ook expert based te belichten. Hiervoor zijn de uitkomsten van de 5 x W beoordeling in detail voorgelegd aan een viertal deskundigen. 5 Vooronderzoek uitgevoerd via de Faculteit Bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam (2007) en het onderzoek in het Kader van het Onderzoek Arboconvenant Agrarische sector, Arbeid door jongeren in de agrarische sector: mogelijkheden voor veilig en gezond werken. door Oude Vrielink et al (2006) bevestigt dit beeld

16 Uit deze discussie met de deskundigen (bijlage J) blijkt het volgende: Werktaken: dit blok meet in hoeverre er sprake is van een risico op mentale overbelasting (stress) door het pellen van bollen door kinderen. Dit wordt gemeten door na te gaan of er sprake is van een volwaardige functie. Gezien het feit dat hier sprake is van vakantiewerk onder toezicht, en er geen sprake is van een functie, zijn deze criteria niet realistisch. Zie verder hoofdstuk 7. Werktijden : deze grenswaarden zijn gebaseerd op grenswaarden voor volwassenen. Daarbij geldt bij de overgang van geel naar rood een beschermingsniveau voor 75% van de volwassenen bij een blootstelling van 40 uur per week en vele jaren blootstelling (een arbeidsleven lang). Bij de overgang van groen naar geel geldt een bescherming van 90 tot 95% van de volwassenen. De kinderen die bollen pellen doen dit maximaal 3 (13 en-14jarigen), dan wel 4 weken (15-jarigen) aangesloten per jaar. Tevens vindt dit plaats in de vakantieperiode. In de interviews en tijdens de deskundigenbijeenkomst is besproken hoe dit te interpreteren. Wetenschappelijk onderzoek of deskundigheidsoordeel? Waar mogelijk is gebruik gemaakt van wetenschappelijke achtergrond. Vooral voor het beoordelen van de mentale belastingaspecten en de veiligheidsaspecten (en de combinatie daarvan) is gebruik gemaakt van interviews, de deskundigenbijeenkomst alsmede praktijkbezoeken bij bollenkwekers en een producent van bollen pel systemen. Belasting - belastbaarheid Daar waar de wettelijke uitgangspunten geen of onvoldoende uitsluitsel bieden en/of daar waar het nodig is nadere randvoorwaarden te stellen is dit gedaan op basis van het belasting/belastbaarheid principe. Hier zijn de instrumenten toegepast voor beoordeling van arbeidsomstandigheden, arbeidsinhoud en arbeidsverhoudingen. Belastinggevolgen Uiteindelijk dient de uitkomst van dit onderzoek een resultaat op te leveren waarbij met een grote mate van zekerheid gesteld kan worden dat de wetgeving zodanig ingericht kan worden dat kinderen geen nadelige belasting gevolgen ondervinden van de betreffende arbeid. 7 Wet en regelgeving 7.1 Context De wettelijke context bestaat uit twee niveaus 1. Internationale regelgeving (bijlage A en B): a. ILO overeenkomst door Nederland geratificeerd (C 138 Minimum AGE Convention ILO, 1973); b. EU regelgeving door Nederland geïmplementeerd (COUNCIL DIRECTIVE 94/33/EC of 22 June 1994 on the protection of young people at work); 2. Nationale regelgeving (bijlage C): a. Arbeidstijdenwet, Nadere Regeling Kinderarbeid, welke is uitgewerkt in de voor dit onderzoek relevante Beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard; b. Arbowet en Arbobesluit en enkele andere wetten zoals Bestrijdingsmiddelenwet en Besluit, Besluit stralenbescherming Kernenergiewet, de Dranken Horecawet en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs

17 7.2 ILO overeenkomst In het kader van dit onderzoek staat één van de artikelen van de Beleidsregel nietindustriële hulparbeid van lichte aard ter discussie, namelijk het artikel dat werken aan de lopende band regelt. Met de EU richtlijn zijn alle Europese bepalingen afgedekt, inclusief de ILO overeenkomst. In de ILO is in 1973 de Minimum Age Convention (nr. 138) vastgelegd. In deze conventie die in 1976 door Nederland geratificeerd is, is vastgelegd dat de minimumleeftijd voor arbeid in de ontwikkelde landen tenminste 15 jaar bedraagt. Op deze regel gelden een aantal uitzonderingen. Het gaat dan met name om: Artikel 7.1: National laws or regulations may permit the employment or work of persons 13 to 15 years of age on light work which is: (a) not likely to be harmful to their health or development; (b) not such as to prejudice their attendance at school, their participation in vocational orientation or training programmes approved by the competent authority of their capacity to benefit from the instruction received. In bijlage A zijn de bepalingen van de ILO (international Labor Organisation) opgenomen. 7.3 De EU richtlijn Jongeren Voor alle lidstaten van de Europese Unie geldt Richtlijn 94/33/EEG betreffende de bescherming van jongeren op het werk (bijlage B). De richtlijn stelt beperkingen aan de inzetbaarheid van jongeren (< 18 jaar) in het arbeidsproces. Het werk dient licht te zijn wat betekent: (d) 'light work' shall mean all work which, on account of the inherent nature of the tasks which it involves and the particular conditions under which they are performed is not likely to be harmful to the safety, health or development of children Schoolgaande kinderen (de leeftijdsgroep onder de 16 jaar, de leeftijdsgroep waar dit onderzoek zich op richt) krijgen speciale aandacht. De volgende werkzaamheden mogen niet door kinderen gedaan worden: Werk dat hun lichamelijke of mentale capaciteiten overstijgt; Werk met blootstelling aan toxische of kankerverwekkende stoffen; Werk met blootstelling aan straling; Werk in extreme hitte, lawaai of trillingen; Werk waar door gebrek aan ervaring en inzicht veiligheidsrisico s optreden; Werk waaraan veel verantwoordelijkheid is verbonden. Verder dient de werkgever een risico inventarisatie uitvoeren specifiek gericht op de kinderen. De werkgever dient de kinderen én hun wettelijke vertegenwoordigers (ouders, opvoeders) voorlichting geven. Kinderen boven de 13 jaar mogen naast hun school werk verrichten indien het werk voldoet aan strikte eisen qua werktijden. Daarnaast dient het werk als licht betiteld kunnen worden. In Annex I van de Richtlijn is aangegeven welke soorten werk niet uitgevoerd mogen worden door jongeren. Een belangrijke bepaling daaruit is bepaling 9 (tabel 3): Work the pace of which is determined by machinery and involving payment by results. Tabel 3: Bepaling 9 Annex 1 EU richtlijn jongeren The employer shall implement the measures provided for in paragraph 1 on the basis of an assessment of the hazards to young people in connection with their work. The assessment must be made before young people begin work and when there is any major change in working conditions and must pay particular attention to the following points: (a) the fitting-out and layout of the workplace and the workstation; (b) the nature, degree and duration of exposure to physical, biological and chemical agents; (c) the form, range and use of work equipment, in particular agents, machines, apparatus and devices, and the way in which they are handled; (d) the arrangement of work processes and operations and the way in which these are combined (organization of work); (e) the level of training and instruction given to young people. The employer shall inform young people of possible risks and of all measures adopted concerning their safety and health. Furthermore, he shall inform the legal representatives of children of possible risks and of all measures adopted concerning children's safety and health

18 7.4 Huidige nationale regelgeving Arbeidstijdenwet Volgens artikel 3:2, eerste lid, van de Arbeidstijdenwet is arbeid door kinderen verboden. Het tweede lid van dit artikel maakt op dit verbod enkele uitzonderingen. Zo is het volgens onderdeel b toegestaan dat kinderen van 13 jaar of ouder niet-industriële hulparbeid van lichte aard verrichten, voor zover deze arbeid niet wordt verricht gedurende schooltijd. Artikel 3:2 van de Arbeidstijdenwet is uitgewerkt in de Nadere regeling kinderarbeid (NRK), de Beleidsregels ontheffing verbod van kinderarbeid (BOVK) en de Beleidsregel nietindustriële hulparbeid van lichte aard. In de NRK wordt ingegaan op de toegestane arbeidstijden en verplichte rusttijden voor jeugdigen. De BOVK hebben betrekking op het verlenen van medewerking door kinderen aan uitvoeringen van culturele, wetenschappelijke, opvoedkundige of artistieke aard, ook wel kunstarbeid genoemd. In de Beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard wordt ingegaan op de aard van de werkzaamheden die kinderen al dan niet mogen verrichten, mede gelet op de hiervoor geldende internationale regelgeving. Zo wordt een nadere omschrijving gegeven van werkzaamheden die voor kinderen te zwaar, gevaarlijk of schadelijk zijn. Volgens de Beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard is lopende bandwerk voor 13, 14 en 15 jarigen verboden. Of, zoals de beleidsregel het omschrijft: onder nietindustriële arbeid van lichte aard wordt in ieder geval niet verstaan de werkzaamheden verricht aan een lopende band 6. De toelichting op de beleidsregel is hierover kort: bij lopende bandwerk gaat het om machinegebonden arbeid, en kan om die reden al geen arbeid van lichte aard worden genoemd. Arbobesluit Het Arbobesluit, in samenhang met de NRK, gaat evens in op lopende bandwerkzaamheden. Volgens artikel 12:1 van de NRK mag een kind van 12 jaar of ouder geen arbeid verrichten waaraan voor jeugdige werknemers in de zin van de Arbowet (jongeren van 16 jaar en ouder) op grond van het Arbobesluit bijzondere vereisten zijn gesteld. Dit is het geval in Artikel 7.39, in combinatie met artikel 1.37, tweede lid, van het Arbobesluit. Hier wordt gesteld dat er bijzondere vereisten zijn voor het toezicht in het geval jeugdige (in dit geval dus ouder dan 16 jaar) werknemers op basis van stukloon ongevarieerde, zich in een kort tijdsbestek herhalende arbeid verrichten, en arbeid verrichten waarbij het tempo door een machine of lopende band op een zodanige wijze wordt beheerst dat de jeugdige werknemer zelf verhinderd wordt het tempo van de arbeid te beïnvloeden. Kortom, waar 13- tot en 15-jarigen lopende bandwerk verrichten en geen invloed hebben op het tempo van de arbeid is lopende bandwerk volgens het Arbobesluit verboden. De bepaling uit het Arbobesluit sluit aan bij Richtlijn 94/33/EG. In de bijlage bij deze richtlijn wordt onder 9 aangegeven dat arbeid met een door machines bepaald werktempo en met prestatiebeloning niet is toegestaan (zie bijlage B). In tabel 4 is een samenvatting weergegeven van de bepalingen zoals deze terug te vinden zijn in AI-30 en de Beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard: niet toegestane arbeid door 13 tot en met 15 jarigen (de voor de huidige vraagstelling relevante passages zijn onderstreept). 6 Deze richtlijn uit de beleidsregel staat in dit onderzoek nu juist ter discussie

19 Tabel 4: Samenvatting bepalingen AI-30 en de Beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard 1. Werk waarbij gevaar bestaat voor instorting, zoals werken in putten of sleuven die onvoldoende tegen instorten geborgd zijn, het bressen van zand en het onoordeelkundig stapelen van goederen. 2. Werk aan, met of in de directe nabijheid van hoogspanningsinstallaties; 3. Arbeid met gevaarlijke stoffen; 4. Arbeid met persgassen, vloeibaar gemaakte gassen en opgeloste gassen; 5. Arbeid aan of met kuipen, bassins, leidingen of reservoirs waarin gevaarlijke stoffen of gassen bevinden; 6. Vervaardigen of hanteren van artikelen die ontplofbare stoffen bevatten; 7. Besturen van trekkers, aan- en afkoppelen van aanhangwagens of werktuigen; 8. Arbeid met dieren die gevaar opleveren, wilde of giftige dieren; 9. Arbeid gericht op het industrieel slachten van dieren; 10. Arbeid waarbij het tempo op een zodanige wijze wordt beheerst dat de jeugdige werknemer niet zelf het tempo van de arbeid kan beïnvloeden; 11. Arbeid met biologische agentia zoals virussen, bacteriën, gisten en schimmels; 12. Afleveren en/of gebruiken van bestrijdingsmiddelen waarvan de verpakking gezien de eigenschappen van het bestrijdingsmiddel dient zijn voorzien van een afbeelding van een doodshoofd, een Andreaskruis of van inwerkend zuur; 13. Duikarbeid, caissonarbeid, en overige arbeid onder overdruk; 14. Er dient nadrukkelijk toezicht worden gehouden. Er hoeft geen sprake te zijn van permanent nabij toezicht, maar de toezicht houder dient wel snel voor het kind beschikbaar kunnen zijn indien dat nodig is. Toezicht houdt tevens in dat er duidelijke instructies dienen zijn gegeven, er de mogelijkheid van controle aanwezig dient zijn, tijdig dient worden ingegrepen en bekend dient zijn welke werkzaamheden waar en wanr worden verricht door het kind. 15. Geen gewichten boven de 10 kg tillen; 16. Niet duwen of trekken met een kracht meer dan 20kgf; 17. Geen werkhoudingen welke langer dan 8 minuten aan dienen worden volgehouden; 18. Geen arbeid welke op de knieën dient worden uitgevoerd; 19. De werkzaamheden en de omgeving mogen geen gevaar opleveren. 7.5 Wetgeving concreet toegepast op bollen pellen aan de lopende band De Europese Richtlijn 94/33/EEG is de primaire bron waar we ons op richten, deze omvat evens de in de ILO overeenkomst opgenomen bepalingen. Vanuit de Nederlands weten regelgeving zijn waar nodig aanvullende eisen toegepast. De Europese Richtlijn 94/33/EEG hanteert een aantal uitgangspunten betreffende de bescherming van jongeren op het werk. Voor de groep kinderen (volgens deze zelfde richtlijn is dit de aanduiding voor de leeftijdsgroep van 13-, 14- en/of 15 jarigen) levert dit concreet de volgende uitgangspunten op:

20 Tabel 5: Samenvatting wettelijke bepalingen Bepalingen Europese Richtlijn 94/33/EEG 1. Het werk is niet machinegebonden; 2. Geen stukloon; 3. Het werk dient licht zijn; 4. Het werk mag de lichamelijke of mentale capaciteiten niet overstijgen; 5. Geen werk met blootstelling aan toxische of kankerverwekkende stoffen; 6. Geen werk met blootstelling aan straling; 7. Geen blootstelling aan extreme hitte, lawaai of trillingen; 8. Geen blootstelling aan veiligheidsrisico s; 9. Geen werk met veel verantwoordelijkheid. 10. Er dient een risico inventarisatie uitgevoerd te worden. De huidige Nederlandse regelgeving kent daarnaast de volgende aanvullende eisen: 11. Nadere uitwerking van de RIE. De RIE dient specifiek gericht te zijn op de doelgroep kinderen en er dient voorlichting te zijn gegeven aan zowel de kinderen als aan hun wettelijke vertegenwoordiger. 12. Er dient nadrukkelijk toezicht worden gehouden. Er hoeft geen sprake te zijn van permanent nabij toezicht, maar de toezicht houder dient wel snel voor het kind beschikbaar kunnen zijn indien dat nodig is; 13. Geen werkhoudingen welke langer dan 8 minuten aan dienen te worden volgehouden; Het wettelijke domein van dit project betreft de beleidsregel niet-industriële hulparbeid van lichte aard welke onderdeel uitmaakt van de nadere regeling kinderarbeid (NRK). De huidige wetgeving betreffende arbeidstijden staat niet ter discussie in dit project en wordt als gegeven beschouwd. De Europese en Nederlandse wetgeving specificeert wat wel en niet mag. De vraag of lopende band arbeid door kinderen van 13, 14 en 15 jaar is toegestaan is primair getoetst aan de hand van deze regels. 7.6 Vertaling van regelgeving naar beoordelingscriteria In onderstaande tabel (tabel 6) zijn de wettelijke EU- en Nederlandse richtlijnen vertaald naar toetsbare criteria in het kader van de voorliggende vraagstelling: Tabel 6: Wettelijke bepalingen en criteria Wettelijke bepalingen 1. Risico Inventarisatie (RI&E) Criterium De specifieke risico s voor kinderen zijn in kaart gebracht in een RI&E en waar nodig opgelost. De RIE moet op aanvraag getoond worden. 2. Voorlichting Zowel de kinderen als hun wettelijke vertegenwoordigers hebben voorlichting gekregen over de gevaren van het werk en de genomen maatregelen om deze gevaren te voorkomen;