Anatomie Lesmateriaal lesbijeenkomst 1 (les 1) Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Transcriptie

1 Anatomie Lesmateriaal lesbijeenkomst 1 (les 1) Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

2 Inhoudsopgave Menselijke anatomie 2 Belangrijke systemen van het menselijke lichaam 2 Uitwendige delen 2 Interne organen 2 Zenuwstelsel 3 Menselijke hersenen 3 Hart- en vaatstelsel 4 Het hart 4 De Pomp 4 Opbouw bloedsomloop 6 Lymfevatenstelsel 8 Aandoeningen 10 Trombose 10 Hartinfarct 11 Beroerte 11 Spataders 11 Aneurysma 12 Ademhaling 12 Buik- en borstademhaling 12 Longen 12 Zuurstof en koolzuur 13 Bouw van de longen 13 De adembeweging 13 Buik 14 1

3 Menselijke anatomie De menselijke anatomie bestudeert organen en orgaansystemen van het menselijke lichaam. De studie van weefsels heet histologie en de studie van cellen cytologie. Het menselijke lichaam wordt samengesteld uit systemen, die uit organen worden samengesteld, die uit weefsels worden samengesteld, die op hun beurt worden samengesteld uit cellen. Belangrijke systemen van het menselijke lichaam Zenuwstelsel: verzamelt, verwerkt en brengt informatie over door middel van zenuwcellen Cardiovasculair systeem: bloedsomloop, hart en bloedvaten Ademhalingssysteem: de organen die voor de ademhaling worden gebruikt Spijsverteringssysteem: verwerking van voedsel; bevat mond, maag en darmen Reproductief systeem: de geslachtsorganen Endocrien systeem: systeem van klieren die inwendig afscheiden Exocrien systeem: systeem van klieren die uitwendig afscheiden Immuunsysteem: het verdedigen tegen ziekteveroorzakers Skelet: structurele steun bescherming door beenderen, kraakbeen en huid Spiersysteem: het bewegen van het lichaam Huid, haar en nagels Uitwendige delen Algemene namen van goedbekende delen van het menselijke lichaam, van boven tot onder: Huid Hoofd Voorhoofd Oog Oor Neus Mond Tong Tanden Onderkaak Gezicht Wang Kin Hals Keel Adamsappel schouders Arm Elleboog Pols Hand Vingers Duim Wervelkolom Borst Ribbenkast Buik Geslachtsorganen Rectum Anus Heup Billen Been Dij Kuit Knie Hiel Enkel Voet Tenen Interne organen Algemene namen van interne organen: Hersenen - Hart - Longen - Maag - Darmen - Twaalfvingerige darm - Alvleesklier - Galblaas - Lever - Nieren - Bijnieren - Blaas - Milt - Baarmoeder - Eierstokken - Testikels - Prostaat - Schildklier - Bijschildklier - Zwezerik - Hypofyse 2

4 Zenuwstelsel Het zenuwstelsel is het orgaansysteem dat een coördinerende rol speelt bij alle handelingen, zoals het aansturen van de spieren, het verwerken van zintuigelijke prikkels en de emotionele en cognitieve processen. Het zenuwstelsel kan worden onderverdeeld in het centraal zenuwstelsel en het perifeer zenuwstelsel. Het centraal zenuwstelsel bestaat uit de grote hersenen, de kleine hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg. Het perifeer zenuwstelsel bestaat uit zenuwen. De zenuwen verbinden het centraal zenuwstelsel met alle delen van het lichaam. Het zenuwstelsel zorgt voor een goede samenwerking van de organen, voor contact met de buitenwereld, voor houding en beweging, voor verstand en wil. Menselijke hersenen De menselijke hersenen, ook het menselijk brein of het encephalon (Grieks voor "in het hoofd"), zijn het waarnemende, aansturende, controlerende en informatieverwerkende orgaan in mensen. Ze bevinden zich binnenin de schedel en samen met het ruggenmerg vormen ze het centraal zenuwstelsel. De menselijke hersenen (hierna: hersenen) zijn een extreem complex orgaan; ze zijn opgebouwd uit ca. 100 miljard zenuwcellen (neuronen) waarvan elk in verbinding staat met een groot aantal andere zenuwcellen, soms vele duizenden. De hersenen besturen en coördineren sensorische systemen, beweging (zowel bewust als onbewust) en homeostatische lichaamsfuncties zoals ademhaling, bloeddruk en lichaamstemperatuur. De hersenen zijn ook de bron van cognitie, logisch denken, verbeelding, creativiteit, emotie en geheugen. Afb. 1 Menselijke hersenen Functies De hersenen ontvangen signalen van de zintuigen, via de zenuwen. Deze signalen worden door de hersenen geïnterpreteerd waarna reacties worden geformuleerd, gebaseerd op reflexen en aangeleerde kennis. Eenzelfde soort systeem bezorgt aansturende boodschappen vanuit de hersenen via de zenuwen bij de spieren in het hele lichaam. 3

5 Hart- en vaatstelsel Het bloedvatenstelsel of de bloedsomloop is het gesloten systeem van vaten waardoor bloed stroomt. Er zijn 2 bloedsomlopen, de kleine en de grote. De vaten verbinden het hart en de organen en zorgen voor de aanvoer van zuurstof en voedingsstoffen en voor de afvoer van afvalstoffen zoals koolstofdioxide. Ook zorgt de bloedsomloop voor circulatie van hormonen en afweerstoffen. Het hart 1. rechter atrium (boezem) 2. linker atrium 3. bovenste holle ader 4. aorta 5. longslagader 6. longader 7. mitralisklep 8. aortaklep 9. linker ventrikel (kamer) 10. rechter ventrikel 11. onderste holle ader 12. tricuspidalisklep 13. pulmonalisklep Afb. 2 Het hart Het hart is een holle spier die door geregeld samen te trekken bloed door het lichaam pompt. Het is een zeer gespecialiseerd orgaan met vier afzonderlijke, door kleppen gescheiden kamers die samen twee pompen vormen die een in serie geschakelde maar verder gescheiden long- en een lichaamscirculatie op gang houden. De Pomp Afb. 3 Systole Afb. 4 Diastole 4

6 Deze bestaat uit de samentrekkende spieren van het hart en de hartkleppen. Het bloed dat uit de longen terugvloeit naar het hart komt terecht in de linker hartboezem (het linker atrium). Het stroomt vandaar langs de mitralisklep naar de linker hartkamer (de linker ventrikel) die een dikke gespierde wand heeft. Door samentrekking van de linker kamerwand wordt het bloed uit het hart weggepompt via de aortaklep naar de aorta, de grote lichaamsslagader. Na een circuit door het lichaam te hebben gemaakt komt het nu zuurstofarme bloed in de rechter hartboezem terug. Daar gaat het langs de tricuspidalisklep naar de rechter hartkamer en wordt bij de volgende contractie van het hart weer langs de pulmonalisklep naar de longslagader geperst waarna het in de longen kooldioxide afstaat en weer verzadigd wordt met zuurstof. Het wegpompen van het bloed is een actief proces, de hartspier trekt zich samen (systole). Na de systole volgen de ontspanning en rustfase (waarin de spiercellen zich opnieuw 'opladen' voor de volgende contractie), de diastole. Tijdens de diastole vullen de boezems en kamers zich weer met bloed. Dit is voor het grootste gedeelte een passief proces. Pas aan het eind van de diastole als de boezems zich samentrekken wordt extra bloed de kamers ingeperst. Hierdoor komen deze als het ware een beetje onder spanning te staan, waardoor de samentrekking van de kamers extra krachtig wordt. De diastole duurt ongeveer twee maal zo lang als de systole. Wanneer we zware inspanningen gaan doen kan er echter een probleem optreden. Bij zware inspanningen zal ons hart sneller moeten contraheren om voldoende bloed (en dus zuurstof) naar de spieren te kunnen brengen. Als het hart sneller slaat, dan zien we in eerste instantie dat de duur van de diastole zal ingekort worden. Hier echter zit het probleem. Wanneer we de diastole verkorten, dan kan er minder bloed in het hart gepompt worden. Dit is natuurlijk in tegenstelling tot de juist grotere hoeveelheid bloed die ons lichaam nodig heeft. Bij gezonde personen echter vormt dit geen probleem. Opbouw bloedsomloop Afb. 5 Bloedsomloop bij de mens Bij de mens (na de geboorte) wordt het bloed mechanisch voortgestuwd vanuit het hart met een normale maximale druk van 120 mm Hg. Het bloed stroomt daardoor met hoge snelheid vanuit de linkerhartkamer via de aorta door de slagaders tot in de organen. 6

7 De slagaders (arteriën) zijn stevige buizen die vooral instaan voor het snelle transport van het bloed. Ter hoogte van de organen monden ze uit in arteriolen (letterlijk vertaald: kleine slagadertjes) die kunnen samentrekken. Door samen te trekken, verkleinen ze hun lumen (vaatholte) zodat er minder bloed naar het orgaan vloeit. Door te ontspannen, vergroten ze hun diameter, zodat er meer bloed naar het orgaan kan stromen. De arteriolen monden op hun beurt uit in de haarvaten (capillairen). Dit zijn heel dunne bloedvaatjes waar het bloed slechts erg traag doorheen kan stromen. Hierdoor kan er uitwisseling plaatsvinden van zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen met de weefsels waar deze capillairen doorheen lopen. De haarvaten gaan over in de venulen (letterlijk: kleine adertjes). Dit zijn kleine vaten met een slappe wand waarin het bloed zeer traag stroomt. Het bloed is zuurstofarm als het in de venulen terechtkomt, waardoor de weefsels hier makkelijker hun CO 2 kunnen afgeven. Uit de venulen komt het bloed in de aders (venen) terecht. De aders monden uit in de holle ader (vena cava) die uit een bovenste (vena cava superior) en uit een onderste (vene cava inferior) gedeelte bestaat. Deze holle ader staat in verbinding met de rechterhartboezem (rechter atrium). Vanuit de rechterboezem wordt het bloed via de tricuspidalisklep in de rechterkamer (rechter ventrikel) gepompt. Het zuurstofarme bloed wordt vervolgens door de pulmonale klep heen via de longslagaders (arterie pulmonalis) naar de longen gepompt met een normale maximum bloeddruk van 65 mm Hg. De longen vervullen de belangrijke taak zuurstof en koolstofdioxide uit te wisselen aan de bloedbaan (via arteriolen, capillairen en venulen). Via de longader (vena pulmonalis) stroomt het nu zuurstofrijk bloed naar de linkerhartboezem. Vanuit de linkerhartboezem (linker atrium) stroomt het bloed door de mitralis- of bicuspidalisklep in de linkerkamer. De boezem zal op het einde van de diastole samentrekken om zoveel mogelijk bloed in de linkerkamer te kunnen stuwen. De linkerkamer (linker ventrikel) is het krachtigste deel van het hart en zal voldoende kracht ontwikkelen om het hier verzamelde bloed via de aortaklep door het lichaam te stuwen. 7

8 Lymfevatenstelsel Afb. 6 Het lymfevatenstelsel Het lymfevatenstelsel, ook wel het lymfestelsel, lymfatisch stelsel of lymfatisch systeem genoemd, is het geheel van organen, vaten en weefsels in het lichaam van gewervelde dieren waarin zich hoofdzakelijk lymfe en lymfocyten bevinden en getransporteerd worden. Het stelsel maakt deel uit van de veneuze bloedsomloop en fungeert als een drainagesysteem van het lichaam dat begint in de lymfevaten en eindigt in grote aders. Het stelsel is van groot belang bij de afweer in het menselijk lichaam, voorkoming van een auto-immuunrespons, transport van bloedcellen, afbraak en rijping van lymfocyten alsmede het reinigen van het bloed. Het stelsel vervult een immuunafweerfunctie van het lichaam door de aanwezigheid van lymfocyten in lymfeknopen, die via de lymfe en de grote borstbuis in de bloedsomloop worden gebracht. Het lymfevatenstelsel ligt nagenoeg parallel aan de bloedvaten en is een open systeem, in tegenstelling tot de bloedsomloop. Het bestaat uit lymfevaten, lymfebanen en lymfeklieren. Lymfe dat de bloedbaan heeft verlaten, wordt vanuit de extracellulaire ruimte opgezogen door de lymfevaten. Die transporteren lymfe via de lymfeknopen terug naar de bloedbaan. De milt behoort niet tot het lymfestelsel, maar voert een soortgelijke functie uit in het bloedvatenstelsel. 8

9 Lymfe of lymfevloeistof is een kleurloze lichaamsvloeistof die door een apart vatenstelsel stroomt: het lymfatisch stelsel. Lymfe bestaat uit weefselvocht. In lymfe bevinden zich ook enkele witte bloedcellen (waaronder specifiek de lymfocyten) en lymfe wordt door lymfeklieren gefilterd, daarom is het een belangrijk onderdeel van het afweerstelsel van het lichaam. Vrijwel alle gewervelde dieren hebben lymfe in hun lichaam. De lymfeklieren kunnen van belang zijn voor de diagnose van bepaalde infectieziekten. Verder zijn de lymfeklieren plekken waar uitzaaiingen van kanker kunnen ontstaan. Kankercellen kunnen zich soms via de lymfebanen verspreiden, en uitzaaiingen veroorzaken in de lymfeklier. Het eerste station waarnaar een maligniteit zich verspreidt wordt de schildwachtklier genoemd. Indien een biopt (stuk weefsel verwijderd door middel van naald of iets dergelijks) uit een schildwachtklier "negatief" is, betekent dit dat er geen maligne (ongeremd delende) cellen zijn aangetroffen. De kans dat de kanker in zo'n geval ergens anders is uitgezaaid is erg klein. Daarnaast zijn er tal van andere afwijkingen aan een lymfeklier of lymfevat mogelijk. Bij sommige ontstekingen van hand of voet ziet men wel eens een rode streep over de hand of het onderbeen naar boven lopen doordat een lymfevat is gaan ontsteken; dit heet lymfangitis. Na een operatie voor diverse soorten van kanker, waaronder borstkanker, waarbij soms een groot aantal lymfeklieren uit de oksel of lies wordt weggenomen, kan de lymfeafvoer verstoord zijn met als gevolg een permanent dikke arm of been aan die kant; dit veroorzaakt een ophoping die een lymfoedeem wordt genoemd. In het lymfevatenstelsen zelf kan ook kanker ontstaan (lymfeklierkanker). Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen ziekte van Hodgkin en non-hodgkinlymfoom (NHL). 9

10 Aandoeningen Trombose Trombose is een aandoening waarbij er in de bloedvaten een bloedstolsel, de zogenaamde t(h)rombus, gevormd wordt. Trombose kan ontstaan in slagaderen en aderen. Een slagaderlijke trombus leidt tot een verminderde bloedtoevoer in de weefsels die door deze slagader worden verzorgd. Een slagaderlijke trombose ontstaat meestal in samenhang met atherosclerose. Een aderlijke trombus leidt tot verminderde bloedafvoer en zwelling. Bekende gevolgen van slagaderlijke trombusvorming zijn: - Hartinfarct - Beroerte Bekend gevolg van aderlijke trombusvorming is: - Diepveneuze trombose De bloedstolsels kunnen ook losraken van de vaatwand en door het stromende bloed meegevoerd worden tot ze vastlopen in een kleiner bloedvat en deze afsluiten. Zo'n meegevoerd bloedstolsel wordt een embolus genoemd. Een embolie kan de bloedtoevoer naar organen en weefsels afsluiten en kan leiden tot ernstige schade. In de hersenen veroorzaakt een embolie bijvoorbeeld een herseninfarct, in het hart een hartinfarct en in de longen een longembolie na het losschieten van een trombus uit een diepveneuze trombose. Trombose ontstaat door: - Factoren in de vaatwand - Factoren in het stromingspatroon in het bloed - De samenstelling van het bloed zelf Voortvloeiend uit deze drie factoren zijn de verschillende oorzaken voor vorming van een trombus gemakkelijk te herleiden. Allereerst bestaat er bij sommige mensen een (erfelijke) verhoogde stollingsneiging. Samen met andere factoren geeft dit een verhoogd risico op een trombose. Doordat er in de slagaders over het algemeen veel stroming staat ontstaat daar zeer moeilijk een trombose. Indien echter de bloedstroom belemmerd wordt door bijvoorbeeld atherosclerose, dan kan een trombose makkelijker optreden. Daarnaast vormt het ruwe oppervlak van de atherosclerotische vaatwand aanleiding tot de vorming van stolsels. In de aders is de stroomsnelheid veel lager en wordt de doorstroming geholpen door de spieren. Bij lang stilzitten of liggen neemt de stroomsnelheid van het bloed af. Ook dit vormt een risico voor trombose. Bij een bepaalde ritmestoornis van het hart, boezemfibrilleren genaamd, kan door het niet gecoördineerd samentrekken van de boezems een stagnatie ontstaan in de 10

11 atria, waar het bloed dan lang vrijwel helemaal niet beweegt. Dit kan aanleiding zijn tot het vormen van een stolsel. In de meerderheid van de gevallen heeft een patiënt met trombose meerdere risicofactoren. Zo ontstaat diepveneuze trombose vaak bij mensen die lang het bed hebben moeten houden (bijv. door chronische ziekte) of die lange vliegreizen maken. Daarom moet bij lange vliegreizen geen alcohol gedronken worden en uitdroging tegen gegaan worden. Daarnaast is regelmatig bewegen belangrijk. Dikke, lange en korte mensen hebben een verhoogd risico bij vliegreizen, evenals gebruiksters van de anticonceptiepil. Hartinfarct Een hartinfarct of myocardinfarct, in de volksmond hartaanval, is het afsterven van een deel van de hartspier door onderbreking van de bloedtoevoer ervan door de kransslagaderen. Dit kan leiden tot (soms op korte termijn levensbedreigende) ritmestoornissen en tot hartfalen door onvoldoende pompwerking van het hart. Een hartaanval ontstaat meestal doordat zich op de plaats van een atherosclerotische plaque in een kransslagader een bloedstolsel vormt waardoor de toevoer van bloed, die voordien al geringer was, nu opeens helemaal wordt afgesneden. Beroerte Cerebrovasculair accident (CVA) is de medische term voor een beroerte. Cerebrovasculaire accidenten worden grofweg ingedeeld in bloedige CVA's (hersenbloedingen) en niet-bloedige CVA's (herseninfarcten). Hersenbloedingen ontstaan wanneer een bloedvat in of rond de hersenen openbarst. Als dit gebeurt, krijgen de hersencellen ook geen voedingsstoffen en zuurstof meer en sterven geleidelijk af. Het bloed dat uit het bloedvat vloeit duwt het normale hersenweefsel weg. Een herseninfarct is een deel van de hersenen dat dood is, door een blokkage van het bloedvat door een trombus of een embolie. Spataders Spataderen (of Spataders) of varices zijn ontsierende en soms pijnlijke verwijdingen van aderen, bijvoorbeeld in de benen (ICD-10 I83). Spataderen ontstaan o.a. door vaak en langdurig stilstaan. De aderlijke bloeddruk stijgt hierdoor lokaal in de benen ten opzichte van de druk waarmee het bloed terugvloeit naar het hart. Hierdoor zullen de aderen in de benen maximaal gevuld worden waardoor ze worden gerekt. De beenaderen zijn elastisch, maar kunnen bij overvulling overrekken, waarbij de in de aderen ingebouwde, op regelmatige afstanden optredende terugslagkleppen het begeven, hetgeen tot spataderen kan leiden. Spataderen zijn in hoge mate erfelijk. Ze treden ook vaak op in de zwangerschap. Bij beweging, bijvoorbeeld wandelen, zakt de druk in de benen al na enkele passen aanzienlijk omdat de spiercontracties in de benen de aderen leegdrukken waardoor het bloed beter naar het hart terugvloeit. 11

12 Aneurysma Een aneurysma is een verwijding in een deel van het vaatstelsel. Het kan zich zowel in een slagader, een ader als in het hart bevinden. De meest voorkomende plaats is de lichaamsslagader oftewel aorta in de buik. Dit wordt een AAA genoemd, een Aneurysma Aorta Abdominalis. Echter, een aneurysma in de hersenen komt ook vaak voor. Na het scheuren van een dergelijk aneurysma treden vaak duidelijke klachten op, zoals uitvalsverschijnselen en heftige hoofdpijn. Ademhaling Bij de ademhaling of respiratie stroomt er lucht via de neus of mondholte, door de luchtpijp (trachea) met zijn vertakkingen naar de longen. De longen bevatten longblaasjes of alveoli waar de gasuitwisseling plaatsvindt, waarbij zuurstof vanuit de lucht wordt opgenomen in het bloed en CO2 (koolstofdioxide) en waterdamp wordt afgegeven aan de lucht. Deze zuurstofarme en CO2-rijke lucht wordt vervolgens weer uitgeademd door de neus of de mond. Door de ademhaling vindt deze gaswisseling dus plaats en dit maakt het leven mogelijk. Buik- en borstademhaling Buikademhaling' is het vergroten van het borstholtevolume door het naar beneden trekken van het middenrif richting buik. Men ziet de buik uitzetten bij het inademen. Het is de minst vermoeiende en meest optimale manier om rustig te ademen. Bij borstademhaling zijn het vooral de tussenribspieren die trachten, door het ribbenrooster uit te zetten, het volume van de borstholte te vergroten. Bij borstademhaling ziet men vooral de borstkas voorwaarts en omhoog bewegen. Longen 1. luchtpijp (trachea) 2. rechter bronchus 3. linker bronchus 4. rechter long (pulmo dexter): - bovenste (4a) - middenste (4b) - en onderste (4c) longlob 5. linker long (pulmo sinister): - bovenste (5a) - en onderste (5b) longlob 6. fissura obliqua 7. fissura horizontalis 8. arteria pulmonalis Afb. 7 De longen bij de mens 12

13 Longen zijn organen waarin gaswisseling plaatsvindt tussen lucht en bloed ten behoeve van het metabolisme. Per minuut haalt een volwassen mens in rust ongeveer twaalf tot zestien keer adem. Per dag passeert zo'n liter lucht onze luchtwegen, op weg naar de longen. In een gemiddeld mensenleven vullen de longen zich zo'n 500 miljoen keer. Zuurstof en koolzuur Door te ademen krijgen we zuurstof binnen en blazen we koolzuurgas uit. We hebben zuurstof nodig voor de verbranding van ons voedsel, waarbij energie vrijkomt voor een groot aantal processen in ons lichaam. Voorts wordt met de ademhaling koolzuur verwijderd, dat wordt geproduceerd bij de verbranding van voedingsstoffen. Deze functie van de longen is net zo belangrijk als de aanvoer van zuurstof. De concentratie van koolzuur in het bloed wordt geregeld door het ademcentrum in de hersenen. Bouw van de longen De mens heeft een linker en een rechter long. De wat grotere rechter long heeft drie longkwabben, de linker twee. De ingeademde lucht stroomt via de luchtpijp of trachea die zich bij de carina splitst in twee bronchiën, die haar verder voeren in een systeem van steeds meer, maar steeds fijner vertakte pijpjes, tot ze uiteindelijk terechtkomt in de zeer kleine longtrechtertjes. De wanden daarvan zijn uitgestulpt tot longblaasjes, alveolen. Deze worden omgeven door een netwerk van uiterst fijne bloedvaatjes, veel dunner dan een haar. De zuurstof in de blaasjes passeert onder invloed van de concentratiegradiënt een heel dun vlies (membraan) en komt zo in het bloed. Daar wordt de zuurstof voor het grootste deel aan hemoglobine gebonden. Om de long ligt het longvlies, de pleura. De pleura bestaat uit twee bladen, de pleura visceralis die aan de long vast zit en de pleura parietalis die aan de binnenkant van de borstwand vast zit. Tussen deze twee vliezen zit wat vocht waardoor ze aan elkaar plakken en toch ten opzichte van elkaar kunnen verschuiven (vergelijk met 2 glazen platen met water ertussen). De long is elastisch en wil van zichzelf samenvallen, maar omdat hij vastgeplakt zit aan de binnenkant van de borstwand gebeurt dat niet. De long volgt normaliter de bewegingen van de borstwand. Als er lucht tussen de twee pleurabladen komt, bv. door een messteek in de borstkast, valt de plakkende werking tussen de 2 pleurabladen weg en kan de long samenvallen: er ontstaat een klaplong, ofwel een pneumothorax. De adembeweging Bij rustige ademhaling wordt de borstholte vergroot: de ribben worden naar voren en omhoog getrokken, en het middenrif wordt minder bol. Door die verruimende beweging wordt ongeveer een halve liter lucht naar binnen gezogen. Wanneer we ons flink inspannen, zoals bij het hardlopen, gaan we sneller en dieper ademhalen. De hoeveelheid lucht die we dan met één diepe teug naar binnen krijgen, kan wel tot vier liter stijgen. Als de spieren dan weer verslappen, veert de borstkas weer terug in haar oorspronkelijke stand en krimpt de long in elkaar: de lucht wordt uitgeademd. Inademing is een actief proces, uitademing volgt (bij rustige ademhaling) door de terugverende kracht van de thorax en de long zelf. Niet àlle lucht kan worden 13

14 uitgeademd: zelfs na een diepe uitademing blijft er altijd lucht in de longen achter, ongeveer 1,5 liter (het eind-expiratoir volume). Buik De buik of het abdomen is bij de mens een holte, de buikholte, die gevuld is met een aantal organen dat vooral te maken heeft met de spijsvertering, de urineproductie en de voortplanting. De buikholte is van hart en longen afgescheiden door het middenrif of diafragma, een spier in de vorm van een dunne koepelvormige plaat die bij samentrekking de borstholte vergroot ten koste van de buikholte, zodat de longen zich vol lucht kunnen zuigen. Omdat de buikinhoud nauwelijks samendrukbaar is zal hierbij de buikwand wat naar buiten puilen. (Een korset maakt slanker ten koste van het beschikbare ademvolume van de longen.) In het midden van de buik bevindt zich de navel. 14