RIS130212a_02-aug-2005 Overzicht recente gegevens Epidemiologie over harddrugs, cannabis en alcoholgebruik en problematiek

Transcriptie

1 RIS130212a_02-aug-2005 Overzicht recente gegevens Epidemiologie over harddrugs, cannabis en alcoholgebruik en problematiek Harddrugs Omvang Het aantal opiaatverslaafden in Nederland blijft vrij stabiel en is in vergelijking tot andere Europese landen laag. Onder de Nederlandse bevolking verdubbelde tussen 1997 en 2001 het percentage actuele gebruikers dat (bijna) dagelijks cocaïne gebruikt van 1,8% naar 4,5%. De toename is het grootst onder jongeren van jaar. Cocaïne vindt grote aftrek onder probleemgebruikers van opiaten, vooral in de kant-en-klare rookbare vorm (basecoke). (Bron: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004) Op basis van informatie uit registraties van de politie en zorginstanties in Den Haag wordt het aantal (problematische) Haagse harddruggebruikers geschat op ruim drieduizend. Gelijk gedefinieerd verandert dit aantal gedurende weinig. Per jaar houdt de politie ruim een vijfde van hen aan en komt de zorg met bijna tweederde in contact. Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn in Nederland de steden waar de meeste harddruggebruikers wonen of verblijven, ook wanneer rekening wordt gehouden met het hogere inwonersaantal. Gedurende kwam de politie en/of de zorginstanties in een jaar met circa harddruggebruikers in contact, voornamelijk mannen. Per jaar kregen minimaal één keer een proces verbaal (ruim 10% van de aangehouden verdachten). Het aandeel harddruggebruikers boven de veertig jaar neemt tussen 1999 en 2002 verder toe van 29% naar 37%. Het aantal cocaïnegebruikers blijft evenals elders in Nederland sterk toenemen (in 1999 waren er 553 in zorg en in , een toename van bijna de helft. Het aantal opiaatgebruikers daalde in die periode licht van naar Herkomst en bereik verslavingszorg Alle instanties zien voor ten minste de helft van oorsprong Nederlandse harddruggebruikers. De verdeling naar etnische herkomst is de afgelopen tien jaar vrijwel onveranderd gebleven. Het relatieve aantal Antilliaanse, Marokkaanse en Surinaamse harddruggebruikers blijft bovengemiddeld. Tussen 1999 en 2002 daalt echter het aantal Antilliaanse harddruggebruikers van 19 tot 15 per Antilliaanse Hagenaars. Bij de Marokkanen en Surinamers varieert dit aantal tussen de 12 en 14 (Den Haag gemiddeld 7-8 per 1.000). Onder de jarige Marokkanen doet zich tussen 1999 en 2002 een daling voor. Vergelijking met eerder onderzoek (periode en ) leert dat het bereik van de zorginstanties zowel onder de Nederlandse harddruggebruikers als de niet-nederlandse groter wordt, maar dat dit bij de Hagenaars van niet-nederlandse herkomst nog steeds lager ligt. Haagse wijken Gedurende de periode wonen in absolute aantallen in de Schildersbuurt en in Laakkwartier/Spoorwijk met Binckhorst de meeste harddruggebruikers (2002: respectievelijk 220 en 188). In beide wijken samen wonen circa 20% van de harddruggebruikers. Rekeninghoudend met het aantal wijkbewoners zijn Morgenstond, Moerwijk, de Stationsbuurt en de Schildersbuurt de wijken met de meeste harddruggebruikers: 1% van hen is harddruggebruiker. Het zijn wijken met een lagere sociaal-economische status. De instanties bereiken een toenemend aantal harddruggebruikers zonder (vaste) woon- of verblijfplaats. 1

2 Criminaliteit Per harddruggebruiker varieert het aantal aanhoudingen sterk: van één tot ruim twintig keer in een jaar, oftewel éénvijfde van hen neemt de helft van deze aanhoudingen voor zijn rekening. Bron: Burger I. Haagse harddruggebruikers: aard, omvang en trends in Onderzoekscommissie MORE. Den Haag, december Instroom Haagse harddruggebruikers die zich in nieuw aanmeldden bij de verslavingszorg zijn hoofdzakelijk man, ouder dan dertig en in meerderheid Nederlander. Onderscheiden naar gebruikerstype is de instroom heroïnegebruikers (met en zonder recent cocaïnegebruik) het oudst. Van hen is één op de vier Surinamer: dat is in vergelijking tot de cocaïnegebruikers die geen heroïne gebruiken ruim twee keer zoveel. Marokkanen zijn het sterkst vertegenwoordigd in de groep die zowel heroïne als cocaïne gebruikt (12%) en degenen uit de O verige landen zijn dit in de groep heroïnegebruikers die geen cocaïne gebruiken (17%). De heroïnegebruikers bij wie ook sprake was van recent cocaïnegebruik functioneerden op met name het sociaal-maatschappelijke en justitiële vlak aanzienlijk minder dan de overige gebruikerstypen. (Bron: Batenburg-Eddes T van, Blanken P, Hendriks VM. Verslavingsproblematiek en zorgtrajecten van Haagse cliënten binnen Parnassia Verslavingszorg, Parnassia Addiction Research Centre. Den Haag, 2004) Het gebruik van opiaten is vooral riskant als ze worden ingespoten. De laatste decennia is dit echter steeds minder in zwang. In 2003 stond 10% van de opiaatcliënten van de (ambulante) verslavingszorg in Nederland geregistreerd als spuiter en ruim 70% als roker. (Bron: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004) Onderwijs Heroïne is impopulair onder Haagse leerlingen van het voortgezet onderwijs. In 2003 hadden meer jongens dan meisjes ooit of recent heroïne gebruikt (ooit: 1,0% versus 0,5%; actueel: 0.8% versus 0,5%). In bepaalde kringen experimenteert een kleine minderheid, vaak gemarginaliseerde jongeren met heroïne. In het Haagse uitgaansleven is heroïne niet van betekenis. (Bronnen: Berns MPH, Gelton AJM, Zwartendijk-Schats MATW. Roken, alcohol- en druggebruik onder Haagse scholieren vanaf 10 jaar. Epidemiol Bul Grav 2005, nr 2; Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbosinstituut. Utrecht, 2004; Gelder P van, Reinerie P, Smitz M, Burger I, Hendriks V. Uit (je dak) in Den Haag, 2003: uitgaande jongeren en genotmiddelengebruik. Onderzoekscommissie MORE. Den Haag, oktober 2004) Uitgaan Snuifcocaïne is vrij populair onder uitgaande jongeren, met name in trendy clubs, discotheken en cafés. Uit onderzoek in 2003 in Den Haag bleek dat van ondervraagde uitgaanders 10% de afgelopen maand cocaine had gebruikt. Onder Haagse leerlingen van het voortgezet onderwijs is dit beduidend lager. In datzelfde jaar hadden van de schoolgaande jongens de afgelopen maand 0,9% cocaïne gebruikt en van de meisjes 0,6%. (Bronnen: Berns MPH, Gelton AJM, Zwartendijk-Schats MATW. Roken, alcohol- en druggebruik onder Haagse scholieren vanaf 10 jaar. Epidemiol Bul Grav 2005, nr 2; Gelder P van, Reinerie P, Smitz M, Burger I, Hendriks V. Uit (je dak) in Den Haag, 2003: uitgaande jongeren en genotmiddelengebruik. Onderzoekscommissie MORE. Den Haag, oktober 2004) 2

3 Tabel : Achtergrondkenmerken van nieuwe instroom harddruggebruikers in zorg per gebruikerstype. Den Haag Heroïne zonder cocaïne Heroïne met cocaïne Cocaïne zonder heroïne en zonder alcohol Cocaïne met alcohol en zonder heroïne Aantal % Mannen 83% 88% 89% 86% Leeftijd ten tijde van intake 38 jaar 35 jaar 31 jaar 32 jaar % Nederlanders 54% 55% 69% 70% % Surinamers 24% 24% 10% 9% % Antillianen 0,4% 2% 8% 9% % Marokkanen 4% 12% 5% 5% % Turken 1% 2% 3% 1% % Overige landen 17% 5% 5% 7% 3

4 Cannabis Van alle drugs wordt cannabis (hasj of weed) het meest gebruikt. Het roken van cannabis (blowen) komt vooral voor onder adolescenten en jongvolwassenen en is in de grote stad sterker verbreid dan op het platteland. Tussen 1997 en 2001 nam het gebruik in Nederland onder de algemene bevolking toe van 2,5% naar 3%. De toename was het grootst onder de jarigen. Scholieren In Den Haag was tussen 1996 en 2003 het gebruik in de afgelopen maand bij meisjes op het voorgezet onderwijs gestegen (van 4% naar 8%) en bij deze jongens vrijwel hetzelfde gebleven (2003: 13%). Nog steeds blowen dus meer jongens dan meisjes. Voor de stijging bij de Haagse meisjes waren vooral de jarigen verantwoordelijk (zie figuur 1). Landelijk daalde het recente gebruik onder scholieren tussen 1996 en Deze afname kwam vooral op conto van de jongens. Onder meisjes bleef het percentage recente gebruikers van cannabis tussen deze jaren vrijwel gelijk. Problematisch gebruik Het risico van afhankelijkheid neemt toe bij langdurig en frequent gebruik. Jongeren zijn daarbij kwetsbaarder dan ouderen. Problematisch cannabisgebruik komt meer voor onder bepaalde groepen jongeren, zoals jongeren die veel spijbelen en/of delinquent gedrag vertonen. Van de leerlingen in het voortgezet onderwijs in Den Haag hadden in % de afgelopen maand meer dan tien keer cannabis gerookt. De frequentie van blowen lag onder oudere leerlingen hoger dan onder jongere, en onder jongens hoger dan onder meisjes. Eén op de zeven cannabisgebruikers rookte drie joints of meer per keer; de leeftijd of het geslacht waren hierop nauwelijks van invloed. Uitgaan Cannabis is in het uitgaanscircuit een populair genotmiddel, maar is geen typische uitgaansdrug: jongeren die op doordeweekse dagen blowen doen dat gewoonlijk ook in het weekend tijdens het uitgaan, het wordt vooral in dance-scenes en hiphop-scenes waargenomen. Cliënten verslavingszorg In 2003 stonden vanwege cannabisverslaving ruim tweehonderd Haagse cliënten ingeschreven bij de verslavingszorg: hoofdzakelijk mannen in de leeftijd van jaar. Eenderde is van niet-nederlandse herkomst, het zijn in merendeel Surinamers en Marokkanen. Het aantal personen dat hulp vraagt vanwege cannabisgebruik stijgt gestaag gelijk aan het landelijke beeld (sinds medio jaren negentig ruim een verdubbeling) echter is beperkt vergeleken met het totaal aantal hulpvragers in de verslavingszorg (circa 5% van totaal). (Bronnen: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004; Middelkoop BJM, Fengler MRJM, Zwartendijk-Schats MATW. Veel genot en wijsheid?; Genotmiddelengebruik onder de Haagse schooljeugd. Epidemiol Bul Grav 1998; 33 nr. 2: 20-6; Berns MPH, Gelton AJM, Zwartendijk-Schats MATW. Genotmiddelen onder middelbare scholieren in Den Haag. Epidemiol Bul Grav 2001, 36 nr 3: 15-21; 4

5 Berns MPH, Gelton AJM, Zwartendijk-Schats MATW. Roken, alcohol- en druggebruik onder Haagse scholieren vanaf 10 jaar. Epidemiol Bul Grav 2005, 40 nr 2: 2-11; Gelder P van, Reinerie P, Smitz M, Burger I, Hendriks V. Uit (je dak) in Den Haag, 2003: uitgaande jongeren en genotmiddelengebruik. Onderzoekscommissie MORE. Den Haag, oktober 2004; Cliënt Monitoring Systeem. Parnassia Addiction Research Centre. Den Haag 2003) Figuur 1. Prevalentie van recent cannabisgebruik in het voortgezet onderwijs naar leeftijd en geslacht (jongens boven en meisjes onder). Den Haag % Totaal Leeftijd in jaren % Totaal Leeftijd in jaren

6 Alcohol Landelijk beeld Matig drinken van alcohol (één tot twee eenheden alcohol per dag voor vrouwen en twee tot drie voor manen) schaadt de gezondheid doorgaans niet en kan het risico op coronaire hartziekte en niet-bloedige herseninfarcten verkleinen. De schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik zijn talrijk en beïnvloeden in de belangrijke mate de kwaliteit van leven in ongunstige zin. Bijna 12,5% van de ziektelast bij mannen en 2,3% van de ziektelast bij vrouwen kan worden toegeschreven aan overmatig alcoholgebruik. Afhankelijk van het aantal glazen per dag verhoogt overmatig alcoholgebruik het risico op hart- en vaatziekten; op beschadiging van lever, hersenen, nieren en zenuwen en verschillende vormen van kanker (mond, keel, slokdarm, borst, darm en lever). Bingedrinken (in korte tijd heel veel alcohol drinken) verhoogt het risico van hart- en vaatziekten, acuut nierfalen en hersenbeschadiging. Verder heeft alcoholgebruik invloed op de vruchtbaarheid en bij zwangere vrouwen op de pre- en postnatale ontwikkeling van het kind. In 2003 overleden circa achthonderd Nederlanders met alcoholgebruik als primaire doodsoorzaak. Afhankelijkheid en andere psychische stoornissen door gebruik van alcohol vormden de belangrijkste doodsoorzaak (61%) gevolgd door alcoholische ziekten (33%). Daarnaast is er ook sprake van maatschappelijk nadelige effecten van alcohol zoals overlast en geweld en de indirect gerelateerde gezondheidschade zoals door verkeersongevallen. Zo wordt circa 40% van alle agressiedelicten gepleegd onder invloed van alcohol, het aantal verkeersdoden in Nederland door alcoholgebruik op 250 geschat en het aantal ernstig gewonden op (Bron: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004) Den Haag Uit enquêtegegevens verzameld in 2001 en 2003 blijkt dat 69% van de jarige Hagenaars wel eens alcohol drinkt. Dit percentage is aanzienlijk lager dan het landelijke gemiddelde (Nederland 2003, 12 jaar en ouder: 82%). Dit verschil kan grotendeels worden toegeschreven aan het grotere aandeel islamitische inwoners in Den Haag: van de autochtone Hagenaars drinkt 79%, van de Turken 22% en Marokkanen 12%. Binnen alle onderscheiden leeftijdgroepen, etniciteiten en opleidingsniveaus drinken meer mannen dan vrouwen (tabel 1). Marokkaanse en Turkse vrouwen drinken het minst, respectievelijk 7% en 12%. Evenals in de andere grote steden en in de rest van Nederland komen de meeste alcoholgebruikers voor onder hoogopgeleiden, hogere inkomensgroepen en alleenstaanden. 6

7 Tabel 1. Mate van alcoholgebruik onder jarige Hagenaars naar leeftijd, etniciteit en opleidingsniveau voor mannen (boven) en vrouwen (onder). Den Haag Mannen Niet drinker Licht/matig * Overmatig ** Alcoholgebruik Mannen totaal Leeftijd jaar jaar jaar jaar Etniciteit Nederlands Hindostaans Overig Surinaams Turks Marokkaans Overige Opleiding Laag Middelbaar Hoog Vrouwen Niet drinker Licht/matig * Overmatig ** Alcoholgebruik Vrouwen totaal Leeftijd jaar jaar jaar jaar Etniciteit Nederlands Hindostaans Overig Surinaams Turks Marokkaans Overige Opleiding Laag Middelbaar Hoog * Licht tot matig: 20 of minder glazen per week; ** Overmatig: meer dan 20 glazen per week. 7

8 Leefstijl Overmatig alcohol drinken is een ongezonde leefstijl die niet kenmerkend is voor bewoners van (grote) steden. Excessief alcoholgebruik (meer dan 20 glazen per week) komt voor bij 14,7% van de Haagse mannen en 3,8% van de Haagse vrouwen, iets lager dan landelijk (Nederland , 12 jaar en ouder: 18,6% en 4,3%). Het verschil in percentage excessieve drinkers tussen Den Haag en Nederland is dus gering, dit in tegenstelling tot het percentage drinkers. Excessief alcoholgebruik komt in Den Haag relatief veel voor bij autochtone mannen (18%), jarige mannen (21%) en laag of middelbaar opgeleide mannen (16-17%), zie tabel 1. Vooral het geslacht en de etniciteit bepalen de kans op excessief alcoholgebruik. (Bron: Stadsenquête Den Haag) Problemen Uit onderzoek in 2004 naar problemen als gevolg van alcoholgebruik onder jarige Nederlanders bleek dat 10% problemen (ongevallen, verminderd sociaal functioneren, maaltijden overslaan e.d.) ondervindt als gevolg van regelmatig of stevig drinken 2. Dit probleemdrinken blijkt vaker voor te komen bij mannen en jongeren en minder vaak bij mensen met partner en kinderen. Het hoogste percentages is gevonden bij jarige mannen (34%). (Bron: Dijck D van en R. Knibbe. De prevalentie van probleemdrinken in Nederland: een algemeen bevolkingsonderzoek. Universiteit van Maastricht. Maastricht 2004) Scholieren In 2003 heeft 15% van de basisscholieren in de afgelopen vier weken, alcohol gebruikt en van de middelbare scholieren 48% (in 1996 en 1999 nog 42% onder middelbare scholieren). Bij de jongens is het recent gebruik gelijk gebleven en bij de meisjes toegenomen, met als gevolg dat er in 2003 géén verschil meer bestaat tussen de beide geslachten (1999: jongens 47% en meisjes 38%; 2003: 49% en 48%). Voor de toename bij de meisjes zijn vooral de jarigen verantwoordelijk, bij de oudere meisjes stabiliseert het drankgebruik zich. Bij de jongens zien we hetzelfde beeld: een toename bij de jarigen (maar niet zo sterk als bij de meisjes) en een stabilisatie bij de oudere jongens. Zoals ook eerder is geconstateerd in 1996 en 1999 is in 2003 het recent alcoholgebruik in Den Haag lager dan landelijk. Het vwo telt in 2003 verhoudingsgewijs de meeste leerlingen die recent alcohol hebben gedronken. Het percentage middelbare scholieren dat de afgelopen maand alcohol heeft gedronken is verreweg het laagst onder de leerlingen van niet-nederlandse herkomst die islamitisch worden opgevoed: van de Nederlandse leerlingen heeft 66% recent gedronken, van de niet-nederlandse leerlingen die islamitisch worden opgevoed 7%. Op de basisschool zegt 8% wel eens dronken of aangeschoten te zijn geweest.van de middelbare scholieren is 42% dit wel eens geweest en 8% ten minste vijf keer. (Bron: Berns MPH, Gelton AJM, Zwartendijk-Schats MATW. Roken, alcohol- en druggebruik onder Haagse scholieren vanaf 10 jaar. Epidemiol Bul Grav 2005, 40 nr 2: 2-11) 1 Zes of meer glazen alcohol per dag op vijf dagen in de week 2 Ten minste 21 dagen per ma and vier of meer glazen alcohol 8

9 Onder speciale groepen jongeren wordt meer alcohol gedronken, zoals door studenten, stappers, vakantiegangers, zwerfjongeren, deelnemers in spijbelopvangprojecten en autochtone leerlingen in speciaal onderwijs. (Bron: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004) Uitgaan Negen van de tien Haagse uitgaande jongeren (15-35 jaar) heeft in 2003 de afgelopen maand alcohol gedronken en zes op de tien in de afgelopen week. Het alcoholgebruik ligt onder fans van Hiphop/Rap/R&B lager dan onder de fans van Pop/Rock of Dance/House/Techno. Dit hangt mogelijk samen met de voorkeur van Marokkanen voor deze muzieksoort. (Bron: Gelder P van, Reinerie P, Smitz M e.a. Uit (je dak) in Den Haag, 2003: uitgaande jongeren en genotmiddelengebruik. Onderzoekscommissie MORE. Den Haag, oktober 2004) In 2003 stonden ruim elfhonderd Haagse cliënten ingeschreven bij de verslavingszorg met alcoholgebruik als primair probleem. Gelijk aan het landelijke beeld is de manvrouw verhouding ongeveer drie staat tot één en is (ruim) tweederde van de alcoholcliënten veertig jaar of ouder. Ongeveer één van de zes Haagse alcoholcliënten is van niet-nederlandse afkomst (landelijk 10%). Tweevijfde van de cliënten van niet- Nederlandse herkomst is Surinamer. In vergelijking met de Nederlandse alcoholcliënten is het aandeel vrouwen en veertig plussers onder de niet-nederlanders kleiner (zie figuur 1). Na een stabilisatie in lijkt zich gelijk aan landelijk - een lichte stijging voor te doen in het aantal mensen dat hulp zoekt vanwege problemen met alcoholgebruik. Verondersteld wordt dat deze toename kan worden toegeschreven aan het Actieplan Alcohol dat verslavingsinstellingen in Nederland uitvoeren. Desalniettemin is het deel dat hulp zoekt slechts een fractie van de mensen met alcoholmisbruik of afhankelijkheid in de algemene populatie. (Bronnen: Cliënt Monitoring Systeem. Parnassia Addiction Research Centre. Den Haag 2003; Nationale Drug Monitor, Jaarbericht Trimbos-instituut. Utrecht, 2004) 9

10 Figuur 1. Aantal cliënten met primaire alcoholproblematiek bekend bij de verslavingszorg, naar leeftijd en geslacht voor autochtonen (boven) en allochtonen (onder). Den Haag Aantal < > 64 Leeftijd in jaren Man Vrouw Aantal < > 64 Leeftijd in jaren Man Vrouw 10