THC-concentraties in wiet, nederwiet en hasj in Nederlandse coffeeshops ( )

Transcriptie

1 THC-concentraties in wiet, nederwiet en hasj in Nederlandse coffeeshops ( ) Trimbos-instituut, Utrecht Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) Programma Drug Monitoring Juni 2008 Prijs: 12,50,- inclusief verzendkosten Bestelnummer: AF0829 1

2 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van: het ministerie van VWS, Directie VGP, beleidsonderdeel Drugsbeleid en Verslavingszorg Samenstelling: Raymond Niesink Sander Rigter Jani Hoek (Deltalab) Henk Goldschmidt (Deltalab) Projectuitvoering S. Rigter, Trimbos-instituut Chemische analyses J. Hoek, Deltalab Projectleiding Dr. R.J.M. Niesink, Trimbos-instituut THC-concentraties in Wiet, nederwiet en hasj in Nederlandse coffeeshops ( ). Niesink, R.J.M. e.a. Trimbos-instituut. ISBN , Trimbos-instituut, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Trimbos-instituut. 2

3 Voorwoord Op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is opnieuw onderzoek gedaan naar de percentages THC in cannabisproducten zoals die verkocht worden in Nederlandse coffeeshops. Voor het onderzoek zijn in december 2007 en januari 2008 in vijftig coffeeshops in Nederland wiet en hasjmonsters gekocht. De monsters zijn in het Deltalab geanalyseerd op het percentage THC. Het onderzoek is uitgevoerd door medewerkers van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) van het Trimbos-instituut onder leiding van Raymond Niesink. Sander Rigter coördineerde de aankoop en registratie van de cannabismonsters. Onze dank gaat uit naar iedereen die op welke wijze dan ook heeft meegewerkt aan dit onderzoek: de begeleiding door de contactpersoon van het ministerie van Volksgezondheid, de medewerkers die hebben geholpen bij het aanschaffen van de monsters, de medewerkers van het Deltalaboratorium. Ook iedereen die het conceptrapport kritisch heeft doorgelezen, met name August de Loor, Dirk Korf, Ed Pennings, Wil de Zwart en onze DIMS collega s willen wij hiervoor hartelijk danken. Uiteraard willen wij ook het personeel en de eigenaren van de coffeeshops, die wij in het kader van dit onderzoek hebben bezocht, bedanken voor hun medewerking bij het geven van informatie over de bij hen aangeschafte producten Utrecht, juni

4 4

5 Inhoud Samenvatting 3 1 Inleiding Cannabinoïden en 9 -tetrahydrocannabinol 5 2 Opzet en uitvoering van het onderzoek Monstername Chemische analyse Verwerking van de gegevens 11 3 Resultaten Gewichten en aankoopprijzen Percentages THC, CBD en CBN Correlaties tussen prijs en sterkte Vergelijking van de resultaten met die van de vorige steekproeven Vergelijking van de resultaten met die van de extra steekproeven 20 4 Discussie 23 5 Conclusies 27 6 Summary 29 Referenties 32 Bijlage A: Boxplots, spreiding van het THC-gehalte in de diverse cannabisproducten

6 2 2

7 Samenvatting Dit is het verslag van het negende systematische onderzoek naar de THC-gehalten van cannabisproducten zoals deze in Nederlandse coffeeshops worden aangeboden. Opnieuw werden at random 50 Nederlandse coffeeshops geselecteerd uit de lijst van in gedoogde coffeeshops in Nederlandse gemeenten. Ten behoeve van het onderzoek zijn 14 monsters wiet van buitenlandse herkomst 1, 60 monsters nederwiet (meest populaire varant), 59 monsters buitenlandse hasj en 10 monsters hasj bereid uit nederwiet aangekocht. Ook werden 49 wietmonsters aangekocht die door de medewerkers van de coffeeshops als het meest sterk werden beschouwd. De aankoop geschiedde anoniem. Van oudsher bevat hasj meer THC dan wiet. Dit komt omdat hasj feitelijk een concentratieproduct is van wiet. In ons onderzoek bevatte nederwiet significant meer THC (16,4%) dan wiet van buitenlandse herkomst (8,5%). Ook de hasj bereid uit nederwiet bevatte gemiddeld meer THC (27,6%) dan de hasj die afkomstig is uit het buitenland (16,2%). Het gemiddelde THC-percentage in nederwiet was gelijk aan de nederwiet van vorig jaar (16,4% in 2008 versus 16,0% in 2007); dit geldt ook voor de THC-concentraties in de wiet die werd aangekocht als zijnde het meest sterk (17,7% in 2008 versus 16,5% in 2007). De THC-concentratie in de meest populaire nederwiet verschilde niet significant van de THC-concentraties in de (neder)wiet die als meest sterk werd omschreven (16,4% versus 17,7%). In 2007 daalde het THC-gehalte in geïmporteerde hasj van 18,7% in 2006 naar 13,3% in In 2008 is het THC-gehalte in deze cannabissoort weer gestegen tot 16,2% en is daarmee weer op het nivo van vóór De prijs die betaald moest worden voor nederwiet is voor het eerst niet hoger dan die voor buitenlandse wiet ( 7,70 versus 5,20). Nederhasj is wel veel duurder dan hasj van buitenlandse oorsprong ( 25,10 versus 8,10), bovendien is nederhasj betrekkelijk weinig verkrijgbaar. De prijs die gemiddeld voor een gram nederwiet moest worden betaald is ten opzichte van vorig jaar gelijk gebleven ( 7,70 in 2008 versus 7,30 in 2007). De prijs van een gram van de sterkste wietvariant is de afgelopen twee jaar sterk gestegen van 6,70 in 2006 naar 8,70 in 2008, een prijsstijging van 30% in twee jaar. In vergelijking met de voorgaande reguliere metingen zijn de THC-concentraties in nederwiet niet verder gestegen. Nederwiet bevat aanzienlijk hogere concentraties THC dan aan het eind van de jaren 90. Er is een einde gekomen aan de stijging en inmiddels is sprake van een stabilisering van een gemiddeld THC-gehalte van rond de 16 à 17%. De THC-concentratie in nederwiet aangekocht in september 2007 verschilde niet van die aangekocht in januari 2008 (15,4% versus 16,4%). Er is nauwelijks nog verschil tussen het THC-gehalte van samples gekocht in september en januari. Internationaal onderzoek naar de sterkte van wiet (King e. al., 2004), suggereerde dat de sterkte van Nederlandse wiet een uitzonderingspositie innam op de Europese drugsmarkt. Onderzoek van meer recente datum duidt erop dat ook de meeste wiet in het buitenland, in ieder geval in het Verenigd Koninkrijk, inmiddels veel hogere THC-percentages bevat (Hardwick en King, 2008). Hoewel de onderzoeksmethoden niet onderling vergelijkbaar zijn (monsters aangeschaft in de coffeeshop 1 Met buitenlandse wiet of geïmporteerde wiet wordt bedoeld wiet die (vermoedelijk) niet in Nederland is gekweekt. 3 3

8 versus straatsamples ), kan wel geconcludeerd worden dat Nederland wat betreft de sterkte van wiet inmiddels geen uitzonderingspositie meer bekleedt. 4 4

9 1 Inleiding Sinds 1999 wordt door het Trimbos-instituut in opdracht van het ministerie van VWS, de sterkte van cannabisproducten gemeten. Het betreft producten zoals deze te koop worden aangeboden in Nederlandse coffeeshops. Nederland is daarmee het enige land dat de sterkte van cannabis, zoals deze door gebruikers wordt geconsumeerd, systematisch in kaart brengt. In enkele gevallen wordt in het buitenland wel de concentratie THC van in beslag genomen cannabisproducten gemeten, maar ook dit gebeurt meestal niet systematisch (King e.a., 2004). De enige uitzondering hierop vormt het Cannabis Potency Project uitgevoerd door de Universiteit van Mississippi. In dit project wordt al sinds 1971 het THC-gehalte van in de Verenigde Staten in beslag genomen cannabis gemeten (ElSohly et al., 2000). In de jaren negentig verschenen steeds meer berichten in de media over hoge THCconcentraties in Nederlandse wiet. Omdat het niet mogelijk was om deze berichten tegen te spreken, dan wel te bevestigen zonder adequate gegevens, werd het Trimbos Instituut gevraagd de THC-gehaltes te monitoren van cannabisproducten zoals deze in Nederlandse coffeeshops werden verkocht. Sinds de winter van 1999/2000 worden daarom ieder jaar door medewerkers van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) in 50 coffeeshops verspreid over het land anoniem cannabisproducten aangeschaft. De producten worden door het Deltalab geanalyseerd op het THC-gehalte. Omdat het er in de eerste jaren van de monitor op leek dat er sprake was van sterke seizoensinvloeden, worden sinds 2001 ook aan het eind van de zomer wietmonsters van Nederlandse origine aangekocht en geanalyseerd op het THC-gehalte. In dit rapport worden de resultaten besproken van de 9 e jaarlijkse (winter)meting. 1.1 Cannabinoïden en 9- tetrahydrocannabinol De cannabisplant synthetiseert meer dan 400 verbindingen, iets meer dan 60 hiervan behoren tot de cannabinoïden (Turner e.a., 1980). Cannabinoïden vormen een groep van biologisch actieve verbindingen die structureel verwant zijn. Ze worden alleen door de cannabisplant gemaakt. Tot op heden zijn deze verbindingen nooit in andere plantensoorten aangetroffen. De belangrijkste cannabinoïden, dat wil zeggen die welke in de hoogste concentraties in de cannabisplant voorkomen, zijn: cannabinol, cannabidiol en 9 -tetrahydrocannabinol ( 9 - THC). Van de cannabinoïden zijn 9 -tetrahydrocannabinol ( 9 -THC) en 8 -tetra-hydrocannabinol ( 8 -THC) de enige twee die alle psychoactieve effecten van marihuana kunnen opwekken (Grotenhermen, 1999). Omdat de hoeveelheid 8 -THC in de cannabisplant ten opzichte van 9 -tetrahydrocannabinol te verwaarlozen is wordt de sterkte van de psychoactieve effecten van de cannabisplant in de praktijk gerelateerd aan de concentratie 9 -THC. Hoewel de concentratie THC voor de gebruiker een belangrijke indicatie is voor de kwaliteit van cannabisproducten is dit niet de enige factor. 5 5

10 Figuur I-1 Omzetting van cannabiszuren in 9 -tetrahydrocannabinol ( 9 -THC) In de hennepplant is 9 -THC slechts voor een klein deel in vrije vorm aanwezig. Het grootste deel van de stof is aanwezig in de vorm van zuren (THC-zuren) die bij verhitting, bijvoorbeeld door roken of koken, spontaan tot 9 -THC decarboxyleren. Omdat de gebruiker in de praktijk wordt blootgesteld aan de totale hoeveelheid 9 -THC is er in dit onderzoek voor gekozen om de totale hoeveelheid 9 -THC in de aangekochte cannabismonsters te bepalen. Hiervoor wordt de cannabis tijdens het analyseproces zodanig verhit dat alle THC-zuren worden omgezet in vrije THC. Hoewel de meeste andere cannabinoïden zelf niet psychoactief zijn, of slechts in beperkte mate, zijn sommigen in staat de effecten van THC te versterken of juist te remmen. Figuur I-2 Structuurformule van cannabidiol (CBD). Behalve THC bevat de hennepplant ook twee andere in meetbare concentraties voorkomende cannabinoïden, cannabidiol (CBD) en cannabinol (CNB). In de natuur komen 9 -THC en CBD het meest voor. Cannabidiol is evenals 9 -THC in bijna alle cannabisvariëteiten aanwezig. Afhankelijk van de variëteit kan CBD van 0 tot 95% bijdragen aan de totale hoeveelheid cannabinoïden in een plant. De hennep die gebruikt wordt voor vezelproductie bevat over het algemeen meer CBD dan 9 -THC. CBD is zelf niet psychoactief, maar in combinatie met 9 - THC kan het bepaalde aspecten van een high versterken of verzwakken. CBD kan ook enkele farmacologische effecten van THC verminderen, de stof heeft echter veel minder affiniteit tot de CB 1 - en CB 2 -receptor dan THC (Long e.a., 2005). Recent onderzoek doet vermoeden dat met name CBD de positieve effecten van medicinale cannabis veroorzaakt (Zuardi et al., 2006; Mechoulam et al., 2007; Russo and Guy, 2006). 6 6

11 Figuur I-3 Structuurformule van cannabinol (CBN). Cannabinol wordt niet door de hennepplant zelf gemaakt, maar is een degradatieproduct van 9 -THC. 9 -THC kan geoxideerd worden tot CBN. Verse cannabisproducten bevatten slechts weinig CBN (Ross en ElSohly, 1997). Cannabinol heeft zelf geen psychoactieve werking, maar de concentratie ervan in een hennepproduct geeft aanwijzingen over de oorspronkelijke hoeveelheid 9 -THC. 7 7

12 8 8

13 2 Opzet en uitvoering van het onderzoek De centrale vraag van het project is: "Hoe hoog is het THC-gehalte in hasj en wiet die in Nederlandse coffeeshops worden verkocht?" Deelvragen zijn: Hoe hoog zijn de THC-gehaltes van in Nederland gekweekte cannabisproducten (nederwiet) en zijn deze gehaltes significant verschillend van die welke uit het buitenland worden geïmporteerd? Hebben zich in de afgelopen jaren veranderingen in de THC-gehaltes voorgedaan? Hoe constant zijn de THC-gehaltes van cannabisproducten in Nederlandse coffeeshops? Op de eerste deelvraag is al in de voorgaande onderzoeken een antwoord verkregen (Niesink, e.a., 2000 t/m 2007). De tweede deelvraag kan beantwoord worden door de gevonden THC-gehaltes te vergelijken met eerder in Nederland en inmiddels ook in het buitenland uitgevoerd onderzoek en door de resultaten van opeenvolgende jaren onderling te vergelijken. Ook de derde deelvraag kan beantwoord worden door de resultaten van de afgelopen jaren met elkaar te vergelijken. Door de resultaten van de reguliere metingen te vergelijken met die van de 'extra'-metingen 2 wordt informatie verkregen over de constantheid van de THC-gehaltes gedurende het jaar. 2.1 Monstername Voor dit onderzoek zijn 50 coffeeshops uit het totaal van Nederlandse coffeeshops at random geselecteerd. Op deze geactualiseerde lijst stonden op het moment van selectie de namen en adressen van 729 in Nederland door de lokale overheden gedoogde coffeeshops (Bieleman, Goeree en Naayer, 2005). De steekproeftrekking werd uitgevoerd door het bureau Intraval met behulp van de SPSS-routine Sample. Iedere coffeeshop werd bezocht door twee medewerkers. Dit werd gedaan omdat volgens AHOJGcriteria per bezoeker van een coffeeshop per dag niet meer dan 5 gram cannabisproduct verkocht mag worden, ongeacht de sterkte en ongeacht de soort. De medewerkers waren voorzien van een identiteitsbewijs, een kopie van het opiumverlof van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS), een afvinklijst van de monsters ten behoeve van het opiumverlof en een brief waarin de medewerking werd gevraagd voor het onderzoek. Aan de beheerder/exploitant van de coffeeshop werd eerst gevraagd naar de menukaart. Vervolgens werd gevraagd welke kwaliteit nederwiet het meest populair was, in casu het meest werd verkocht. Ook werd gevraagd naar de soort nederwiet die als het "sterkste" werd beschouwd 3. Indien aanwezig werd van de betreffende kwaliteiten één portie aangeschaft 4. Per monster werd gevraagd naar een standaardportie 5. Ook werd 1 portie nederhasj gekocht, wanneer dit niet aanwezig was werd 1 portie hasj van de meest populaire kwaliteit geïmporteerde hasj aangeschaft. Ook werd 1 portie geïmporteerde wiet gekocht. Niet 2 Sinds 2001 wordt jaarlijks in het najaar een extra meting uitgevoerd waarbij alleen het THC-gehalte in nederwiet wordt gemeten (Niesink e.a., 2001b; 2002b, 2003b, 2004, 2005, 2006, 2007). 3 In de praktijk bleek de sterkste wiet-variant meestal ook de meest verkochte (meest populaire) variant te zijn (Niesink e.a., 2001). 4 In tegenstelling tot de onderzoeken in de eerste jaren werden in de latere onderzoeken geen duplo s aangeschaft. 5 In de meeste coffeeshops liggen reeds voorverpakte gebruikerseenheden klaar. Zo n gebruikerseenheid bestaat meestal uit een bepaalde hoeveelheid voor een afgerond geldbedrag, b.v. een portie van 5 of 10 euro. 9 9

14 iedere coffeeshop verkoopt geïmporteerde wiet en nederhasj. In gevallen waarin een bepaalde soort niet voorradig was of niet in het assortiment zat werd een extra monster van een ander product aangeschaft. In principe werden per geselecteerde coffeeshop 4 cannabismonsters aangekocht, bestaande uit 1 gebruikseenheid van de meest verkochte nederwiet, 1 gebruikseenheid wiet van buitenlandse afkomst, 1 gebruikseenheid hasj en 1 gebruikseenheid van de sterkste kwaliteit Nederlandse of geimporteerde wiet. Nadat de transactie was afgesloten en de monsters waren betaald werd aan de beheerder meegedeeld dat de monsters bedoeld zijn voor wetenschappelijk onderzoek in het kader van de volksgezondheid. Eventueel werd de brief waarin om medewerking wordt gevraagd overhandigd. Vervolgens werd aan de beheerder gevraagd of deze bereid is enkele vragen over de aangeschafte monsters te beantwoorden. Indien hierop bevestigend werd geantwoord, werden de volgende vragen gesteld: Wat is de naam van de zojuist aangeschafte cannabismonsters en zijn deze uit Nederland of het buitenland afkomstig? Weet u iets meer over de kweek van deze monsters? Zijn de planten waarvan deze hasj- of wietmonsters afkomstig zijn buiten of binnen gekweekt? Betreft het hydrocultuur? Zijn de planten op een biologische wijze gekweekt? Biologisch wil hier zeggen dat de planten gekweekt zijn zonder gebruik te maken van chemische bestrijdingsmiddelen. Heeft u zelf nog vragen of opmerkingen? 2.2 Chemische analyse De gaschromatografische analyses van de cannabismonsters werden uitgevoerd in het Deltalab. Alle monsters zijn in duplo bepaald, dat wil zeggen vanaf het afwegen tot en met het uiteindelijke analyseresultaat. De resultaten die zijn gebruikt voor de statistische analyse in dit rapport zijn de gemiddelden van de beide duplowaarden. In het verleden zijn de bepalingen door het Deltalab gevalideerd door dezelfde monsters te onderwerpen aan een contra-expertise die werd uitgevoerd door twee laboratoria in het Verenigd Koninkrijk en een laboratorium van de Universiteit van Bern in Zwitserland (Zie: Pijlman e.a., 2005). De contra-expertises toonden aan dat de metingen internationaal vergelijkbaar zijn. Nadat de monsters waren aangekocht werden deze opgestuurd of meegenomen naar het Trimbosinstituut. Op het Trimbos-instituut werden de monsters geregistreerd en gewogen. Alle gegevens werden in een database opgeslagen. Tot aan de analyse op het laboratorium werden de monsters in afsluitbare plastic zakjes in luchtdichte plastic containers in een donkere koele ruimte (niet in een koelkast) bewaard. In het laboratorium werden de wietmonsters met behulp van een scalpel in kleinere stukken verdeeld en vervolgens met een mortier en vijzel zo fijn mogelijk gemaakt. Zaden en houtige delen werden verwijderd 6. De volledig fijngemaakte monsters werden overgebracht in een 20 ml plastic container met schroefdeksel en voorzien van een monsteretiket. Omdat de hasjmonsters hiervoor te plakkerig waren werden deze niet met mortier en vijzel gehomogeniseerd. In plaats daarvan werd met een scalpel de ingedroogde rand verwijderd en een stukje 'vers' materiaal uitgesneden. Van de voorbewerkte wietmonsters en van de hasjmonsters werd 100 milligram afgewogen, in extractievloeistof (methanol / chloroform = 4 / 1) opgelost en in twee stappen ultrasoon geëxtraheerd en gecentrifugeerd. Omdat het verkregen extract slechts enkele dagen stabiel is werd dit direct na het aanmaken geanalyseerd. De gebruikte referentiestandaarden zijn voor 9 -THC, Lipomed THC135, voor CBD, Lipomed THC en voor CBN, Lipomed THC Tabel II-1 geeft een overzicht van de juistheid en pre- 6 Ook gebruikers van wiet verwijderen eerst de houtige delen en zaden

15 cisie van de 9 -THC-, CBD- en CBN-bepalingen in dit onderzoek. De limit of detection (LOD) geeft de detectielimiet van de methode aan, de limit of quantification (LOQ) geeft een indicatie voor de laagste concentratie die met behulp van deze methode kan worden gekwantificeerd en de variatiecoëfficiënten (vc) voor de lage en hoge doseringen zijn een maat voor de betrouwbaarheid van de methode in de tijd. Tabel II-1 Overzicht van de juistheid en precisie van de gaschromatografische analyses van de cannabinoïden 9 -THC, CBD en CBN. vc = variatiecoëfficiënt. 9 -Tetrahydrocannabinol ( 9 -THC) Cannabidiol (CBD) Cannabinol (CBN) Limit of detection 0,04 mg l -1 0,04 mg l -1 0,04 mg l -1 (LOD) Limit of quantification 2,0 mg l -1 0,9 mg l -1 0,8 mg l -1 (LOQ) vc Lage 4,4% 3,8% 5,6% concentratie vc Hoge 4,5% 3,9% 5,8% concentratie Lineariteit tot 250 mg l mg l mg l -1 Ter validering zijn een aantal monsters ook met behulp van gaschromatochrafie in combinatie met massaspectrometrie (GC-MS) geanalyseerd. Tussen beide methoden werden geen verschillen waargenomen. De monsters werden gaschromatografisch (GC) geanalyseerd met behulp van een Agilent HP5890 serie II gaschromatograaf voorzien van een Agilent HP7673A autosampler, capillairinjector en een Varian vlamionisatiedetector. Kolomeigenschappen: 25 m x 0,32 (CPsil8Cb) 0.25 µ film (Varian Chrompack). Voor de dataverwerking van de GC werd gebruik gemaakt van het softwarepakket Totalchrom Nelson (PE-Biosystems). Als dragergas werd helium gebruikt en stikstof als make-up gas voor de detector. Waterstof en geperste lucht werden gebruikt voor de verbranding. Voor het monitoren van de monsters werden de volgende instellingen gebruikt: lucht 3,2 Bar; waterstof 1,8 Bar; druk kolomkop 12 psi; split flow rate 20 ml. min -1.; initiële druk 4,5 Bar; injectietemperatuur 280 º C; detectietemperatuur 300 º C; oventemperatuur 250 º C isotherm. De runtime bedroeg 8 minuten. Bij het vervangen van de kolommen werden de instrumenten geijkt en routinematig nagekeken op overeenkomst in responsfactor voor 9 -THC ten opzichte van de interne standaard. Deze was constant. 2.3 Verwerking van de gegevens In eerdere onderzoeken was reeds bepaald hoeveel monsters nederwiet en hoeveel monsters wiet van buitenlandse oorsprong minimaal zouden moeten worden aangeschaft om een verschil van 3,5% statistisch te kunnen aantonen. Uitgaande van een toetsingsdrempel van α = 0,05 (1-zijdig), een onderscheidend vermogen van (1-β) = 0,80 en de wens om een verschil van 8,5 5,0 = 3,5% met een standaarddeviatie van 3,25 (ongeveer 40%), indien aanwezig, ook in de statistiek als significant terug te vinden, zijn voor zowel nederwiet als buitenlandse wiet minimaal 19 monsters nodig. Ervan uitgaande dat niet iedere coffeeshop zowel nederwiet als buitenlandse wiet verkoopt is ervoor gekozen om uit te gaan van een aselecte steekproef van 50 coffeeshops

16 De statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van SPSS 15.0 voor Windows. Toetsen zijn tweezijdig uitgevoerd met α = 0,05, tenzij anders vermeld. Voor alle cannabismonsters 7 samen en voor de wiet en hasjmonsters en voor ieder product afzonderlijk (nederwiet, buitenlandse wiet, nederhasj, sterkste wiet en buitenlandse hasj) zijn gemiddelden (± SEM) berekend voor de prijs, het aantal milligrammen monster en het percentage 9 -tetrahydrocannabinol. Voor de vergelijking van prijs en gewicht van wiet- en hasjmonsters is gebruik gemaakt van de two sample Student-t test. Voor het vergelijken van variabelen van meer dan twee producten werd een oneway ANOVA test uitgevoerd, met behulp van een Student Newman Keuls (SNK) test werd een post hoc analyse uitgevoerd. Tevens is met een two-sample Student t-test de prijs per gram nederwiet in Amsterdam vergeleken met die in de rest van het land. Met de Kolmogorov-Smirnov toets werd bepaald of de verdeling van de variabelen per product overeenkomt met de normaalverdeling. Omdat de waarden voor cannabidiol (CBD) en cannabinol (CBN) voor de meeste producten niet normaal verdeeld zijn, zijn hiervoor de mediaan en de hoogste en laagste waarde bepaald. Voor onderlinge vergelijkingen werd gebruik gemaakt van nietparametrische toetsen (Mann-Whitney U test met Z waarde benadering). Correlaties tussen prijs en percentage 9 -THC werden berekend en geanalyseerd met behulp van de Pearson correlatiemethode. De hier beschreven metingen zijn het resultaat van een negende monstername. Een soortgelijke steekproefname en analyse vond voor het eerst plaats in 1999/2000 (Niesink, e.a. 2000). In de septembermaanden van 2001 t/m 2007 zijn extra onderzoeken uitgevoerd. In die onderzoeken werden de monsters in een ander jaargetijde (september in plaats van januari) aangeschaft en werden er alleen nederwietmonsters gekocht. De gegevens van de huidige steekproef en analyse zijn vergeleken met die van de vorige steekproeftrekkingen en analyses. Daartoe is gebruik gemaakt van een ANOVA met jaar en eventueel cannabisproduct als factor; om verschillen tussen groepen te kunnen vergelijken werd een post hoc SNK analyse toegepast. Om tijdseffecten bij een bepaald product te onderzoeken werd daarna nog een ANOVA uitgevoerd met alleen tijd als factor. Om seizoensinvloeden te onderzoeken werd een ANOVA uitgevoerd met seizoen (reguliere versus extra meting) en jaar als factor. 7 Met cannabis wordt hier bedoeld nederwiet, geïmporteerde wiet, nederhasj en geïmporteerde hasj tezamen; indien gesproken wordt van wiet dan wordt bedoeld nederwiet en geïmporteerde wiet samen en wanneer gesproken wordt van hasj dan wordt bedoeld nederhasj en geïmporteerde hasj samen

17 3 Resultaten Voor dit onderzoek werden 50 coffeeshops bezocht verspreid over het land. Figuur III-1 geeft een overzicht van de spreiding van deze coffeeshops over de verschillende provincies. Figuur III-1 Spreiding over de provincies van de vijftig in het kader van het onderzoek bezochte coffeeshops. Bij acht van de vijftig coffeeshops kwamen naam en adres van de gebruikte lijst niet (meer) overeen met de situatie ter plekke. In alle gevallen werd de dichtstbijzijnde coffeeshop in dezelfde straat, of een andere coffeeshop in de betreffende plaats, bezocht. Tabel III-1 geeft een overzicht van de aangeschafte cannabismonsters. Tabel III-1 Overzicht van de in het kader van het onderzoek aangeschafte cannabismonsters. Product Monsters aangekocht in het kader van het onderzoek Nederwiet (populairste soort) 60 Geïmporteerde wiet 14 Nederhasj 10 Geïmporteerde hasj 59 Sterkste (neder)wiet 49 Totaal 192 In 12 coffeeshops konden alle volgens het protocol gewenste monsters worden aangeschaft (d.w.z. 1 nederwietmonster van de sterkste en 1 van de meest populaire soort, 1 monster buitenlandse wiet en 1 monster (neder)hasj). In 36 coffeeshops was op het moment van bemonstering geen buitenlandse wiet te koop. In plaats daarvan is in 25 coffeeshops een extra hasjmonster en in 11 gevallen een extra nederwietmonster aangeschaft. In één coffeeshop is alleen geïmporteerde hasj 13 13

18 en geïmporteerde wiet gekocht. In één coffeeshop kon geen geïmporteerde hasj worden gekocht en is geen vervangend monster aangeschaft. 3.1 Gewichten en aankoopprijzen Gemiddeld moest voor een gram cannabis, ongeacht de soort, 9.07 (SEM = 0,41; n = 192) worden betaald. De gemiddelde aankoopprijs voor een gram hasj was 10,56 die voor een gram wiet In tabel III-2 is te zien dat de prijzen van de diverse producten onderling verschillen [F (4,191) = 41,5; p < 0,001]. Het blijkt dat nederhasj veel duurder is dan één van de andere producten. Het is voor het eerst sinds de start van dit onderzoek dat de gemiddelde prijs van geïmporteerde wiet niet verschilt van de prijs van de meest populaire nederwiet en de geïmporteerde hasj. De prijzen van nederwiet, sterkste wiet en geïmporteerde hasj verschillen niet ten opzichte van elkaar (Tabel III-2). Tabel III-2 Gewichten en prijzen van de aangekochte monsters per cannabisproduct. Weergegeven zijn gemiddelden (± SEM); n=aantal waarnemingen. Product (n) Gewicht per monster (mg) Aankoopprijs per gram monster ( /gram) Hoogste prijs per gram ( /gram) Nederwiet (popul.) ± ,67 ± 0,2 12,37 Geïmporteerde wiet ,3 ± 154,6 5,16 ± 0,4 7,87 Nederhasj ,6 ± 68,2 25,11 ± ,23 Geïmporteerde hasj ,8 ± 36,7 8,09 ± 0,2 13,46 Sterkste wiet ± ,80 ± 0,4 14,77 Hoewel er bij de aankoop steeds van werd uitgegaan dat een gebruikerseenheid ongeveer 1 gram bedroeg, tenzij anders vermeld, werd 21 keer (= 11%) minder dan de beloofde hoeveelheid meegegeven en 15 keer (= 8%) meer dan de beloofde hoeveelheid. In de overige 156 gevallen (=_81%) verschilde de beoogde hoeveelheid minder dan 10% van de werkelijk meegekregen hoeveelheid. Van de 126 cannabisproducten die afkomstig waren van in Nederland gekweekte planten (nederhasj, nederwiet en sterkste wiet) was 90% binnen gekweekt en 2% buiten. Van de rest van de monsters was dit niet bekend. Dertien procent van die planten zou volgens de verkoper op basis van hydrocultuur zijn gekweekt en 19% in de volle grond. Van de meeste monsters (67%) was dit overigens niet bekend. Van 16% van de in Nederland gekweekte monsters werd gezegd dat ze afkomstig waren van biologisch geteelde planten. Van de afkomst van de geïmporteerde monsters was minder bekend. In 74% van de gevallen zou het om buiten geteelde planten gaan, van de rest van de monsters was dit onbekend. In 22% van de gevallen zouden de geïmporteerde producten afkomstig zijn van biologisch geteelde planten. De prijs die voor één gram van de sterkste wiet in Amsterdam moest worden betaald is significant hoger dan in de rest van het land. Tabel III-3 geeft een overzicht van de prijzen in Amsterdam ten opzichte van die in de rest van het land. Alleen de prijs van de sterkste wiet was in Amsterdam hoger dan in de rest van het land, voor de overige cannabismonsters was er geen verschil met de rest van het land

19 Tabel III-3 Vergelijking van de prijzen van cannabisproducten (per gram) in Amsterdam met die in de rest van het land. Weergegeven zijn gemiddelden (± SEM). Amsterdam Overig Product Aankoopprijs ( /gram) n Aankoopprijs ( /gram) n Nederwiet 7,84 ± 0, ,58 ± 0,17 40 n.s. 2) Geïmporteerde wiet 5,81 ± 0,41 5 4,80 ± 0,51 9 n.s. 2) Nederhasj 29,7 ± 7, ,44 ± 4,85 3 n.s. 2) Geïmporteerde hasj 8,31 ± 0, ,98 ± 0,28 38 n.s. 2) Sterkste wiet 11,4 ± 0, ,86 ± 0,39 31 p < 0,001 1) n = aantal waarnemingen; 1) p-waarde van Student t-toets; 2) n.s. = niet significant. 3.2 Percentages THC, CBD en CBN Tabel III-4 geeft de gemiddelde THC-concentraties in de verschillende cannabisproducten weer. Ook staan in deze tabel de laagst en hoogst aangetroffen THC-waarden per cannabisproduct. In figuur III-2 zijn de individuele THC-gehaltes per product grafisch weergegeven. Tabel III-4 Gemiddelde, laagste en hoogste THC-concentraties in de verschillende cannabisproducten. Product n Gemiddelde THCconcentratie Mediaan Laagste THC- Hoogste THC- (%) concentratie (%) concentratie (%) Nederwiet 60 16,4 ± 0,5 16,6 4,3 25,3 Geïmporteerde wiet 14 8,4 ± 1,5 6,4 2,0 20,3 Nederhasj 10 27,6 ± 5,0 26,6 9,1 50,8 Geïmporteerde hasj 59 16,2 ± 0,8 17,9 0 26,4 Sterkste wiet 49 17,7 ± 0,5 18,3 7,7 24,2 Weergegeven zijn gemiddelden (± SEM), mediaan en laagst of hoogst gemeten waarde binnen een groep; n = aantal waarnemingen. De concentratie THC in wiet (nederwiet, sterkste wiet en geïmporteerde wiet samen) was gemiddeld 16,0% (SEM = 0,4; n = 123), en in hasj (geïmporteerde hasj en nederhasj samen) 17,8% (SEM 1,1; n = 69). Het percentage THC was in de verschillende cannabisproducten niet gelijk (F 4, 191 = 16,1; p < 0,001). De nederwietmonsters (populairste nederwiet) bevatten gemiddeld meer THC (16,4%; SEM = 0,5; n = 60) dan de geïmporteerde wietmonsters (8,4%; SEM = 1,5; n = 14) (SNK: p < 0,001). De hoogst gemeten concentratie THC in nederwiet was 25,3%, in de sterkste wietsoort 24,2% en in de geïmporteerde wiet 20,3%. Één nederwietmonster bevatte minder dan 5% THC; 4 monsters bevatten tussen de 5 en 10 % THC, de overige 95% (104 samples) bevatten meer dan 10% THC. Voor geïmporteerde wiet is dat respectievelijk 29%, 36% en 36%

20 Figuur III-2 THC-concentraties in de diverse cannabismonsters: sterkst = sterkste wiet; populairst. = meest populaire nederwiet. De Nederlandse hasj bevatte gemiddeld 27,6% THC (SEM = 5,0; n = 10), de geïmporteerde hasj gemiddeld 16,2% (SEM = 0,8; n = 59). Dit verschil van 11,4% is significant (SNK < 0,001). De hoogst gemeten concentratie THC in Nederlandse hasj was 50,8%. In de geïmporteerde hasjmonsters was dit 26,4%. In een van de geïmporteerde hasjmonsters werd geen THC, CBD en CBN gevonden. Het is voor het eerst sinds de start van het onderzoek dat er geen werkzame stof in een sample werd aangetroffen. Tabel III-5 geeft een overzicht van de gemeten concentraties cannabidiol (CBD) en cannabinol (CBN) in de verschillende cannabisproducten. Omdat deze variabelen niet normaal verdeeld zijn is niet het gemiddelde maar de mediaan en de laagste en hoogste waarde per cannabisproduct weergegeven. In de tabel is tevens de mediane waarde voor de concentratieratio CBN/THC voor de verschillende cannabisproducten opgenomen. Deze waarde geeft een aanwijzing voor de 'versheid' van een bepaald monster; hoe lager deze waarde, des te verser het product (Ross en ElSohly, 1997). Tabel III-5 Mediane waarden van het percentage cannabidiol (CBD) en cannabinol (CBN) in de geanalyseerde cannabisproducten. Product n CBD Mediaan (laagste - hoogste waarde) CBN Mediaan (laagste - hoogste waarde) CBN/THC x 100 Nederwiet 60 0,3 (0,0-10,2) 0,0 (0,0 2.5) 0,0 Geïmporteerde wiet 14 0,4 (0,0-10,5) 0,5 (0,0-1.3) 5,8 Nederhasj 10 0,9 (0,3-16,5) 0.8 (0,2 1.9) 4,3 Geïmporteerde hasj (0,0-15.7) 1,3 (0,0 5.8) 9,5 Sterkste wiet 49 0,4 (0,1-9,8) 0,0 (0,0 1,3) 0,0 Tussen haakjes staan steeds de laagste en de hoogste waarden weergegeven; n = aantal waarnemingen. Zowel de percentages cannabidiol als cannabinol verschilden per cannabisproduct. Het gehalte CBD is gemiddeld het hoogst in geïmporteerde hasj. Nederwiet en de sterkste wietsoort hebben de laagste gemiddelde CBN waarde en geïmporteerde hasj de hoogste. De CBN/THC-concentratieratio was het hoogst in geïmporteerde wiet en hasj

21 3.3 Correlaties tussen prijs en sterkte In de figuren III-3 en III-4 is de relatie tussen de prijs en het THC-gehalte per wiet- respectievelijk hasjmonster grafisch weergegeven. Bij de berekening is uitgegaan van het feitelijk betaalde bedrag per gram cannabismonster. Figuur III-3 Aankoopwaarde van één gram wiet (nederwiet, sterkste wiet en geïmporteerde wiet) ten opzichte van het THC-gehalte (n=123; ppgeuro = prijs per gram in euro s). Figuur III-4 Aankoopwaarde van één gram hasj (Nederlandse en geïmporteerde hasj) ten opzichte van het THC-gehalte (n=64); ppgeuro = prijs per gram in euro s)

22 In het algemeen is het zo dat voor een cannabisproduct (wiet of hasj) met een hoger percentage THC een hogere prijs moest worden betaald (r = 0,637; p<0,001). De correlatie (r) van de gramprijs met het percentage THC is voor wiet (nederwiet, dat wil zeggen zowel de populairste als sterkste wietsoort en geïmporteerde wiet samen) 0,365 (p < 0.001) en voor hasj (nederhasj en geïmporteerde hasj samen) 0,719 (p < 0,001). 3.4 Vergelijking van de resultaten met die van de vorige steekproeven In tabel III-6 staan de THC-gehaltes van de diverse cannabisproducten weergegeven zoals deze in de vorige metingen sinds 2000 en in het huidige onderzoek werden aangetroffen. Voor de individuele cannabisproducten geldt dat de THC-concentratie in nederwiet in de januarimetingen (zie figuur III-5 en tabel III-6) steeg tot en met de meting van 2004 en in de metingen daarna is gedaald [F(8, 536) = 51,3; p < 0.001]. De stijging in de THC-concentratie in nederwiet van 16,0% in 2007 naar 16,4% in 2008 is niet significant. Ook wat betreft de (extra)metingen in september (zie figuur III-5 en tabel III-6) was aanvankelijk sprake van een stijging gevolgd door een stabilisering [F(6, 322) = 10,5; p < 0,001]. De THC-gehaltes in de wietsoorten die waren aangeschaft als sterkste wiet lieten eenzelfde beeld zien voor de januarimetingen [F(7, 378) = 20,1; p < 0.001]. Ook hier geldt dat de stijging van 16,5% in 2007 naar 17,7% in 2008 niet significant is. Voor de sterkste wietmonsters die voor de extra metingen in september zijn aangekocht geldt een aanvankelijk sterke stijging in het eerste jaar na aanvang (2002 t.o.v. 2001), gevolgd door een stabilisering [F(6, 307) = 12,5; p<0,001] (zie Figuur III-5 en Tabel III-6) % THC Figuur III-5 THC-concentraties in nederwiet (meest populaire variant), sterkste wiet en geïmporteerde wiet in de verschillende steekproeven. Weergegeven zijn de mediane waarden van de januari- (j) en septembermetingen (s), indien beschikbaar j j s j s j s j s j periode van onderzoek s j s j nederwiet-j nederwiet-s sterkste-j sterkste-s geïmporteerde s j De hoogste gemiddelde concentratie THC in nederhasj werd gemeten in 2004 en de laagste gemiddelde concentratie in 2001 (zie tabel III-6 en figuur III-6). Hierbij dient opgemerkt te worden dat het aantal coffeeshops dat nederhasj verkoopt gering is. Het grote verschil in de gemiddelde THCconcentraties in nederhasj (Figuur III-6) kan deels worden verklaard door de grote spreiding (Zie ook figuur A-4 in de bijlage). Voor de geïmporteerde hasj geldt dat alleen in het begin sprake was 18 18

23 van een toename in de gemiddelde THC-concentratie. In 2007 was het THC-percentage in dit type cannabis met 5,5% significant gedaald tot het niveau van 2001, maar in 2008 is het gemiddelde THC-percentage weer teruggekomen op het niveau van de jaren daarvoor (zie Figuur III-6 en Tabel III-6) [F(8, 450) = 10,6; p < 0,001]. Van alle cannabissoorten was het gemiddelde THC-gehalte in de geïmporteerde wiet het meest stabiel [F(8, 189) = 1,6; n.s.] (Figuur III-5 en Tabel III-6). Opmerkelijk was dat het gehalte in geïmporteerde wiet steeg van 6,0% in 2007 naar 8,4% in Dit verschil is echter niet significant, mogelijk door het kleine aantal samples dat kon worden aangeschaft. Figuur III-6 THC-concentraties in nederhasj en geïmporteerde hasj in de verschillende steekproeven % THC jaar van onderzoek Weergegeven zijn de mediane waarden. THC geïmporteerde hasj nederhasj Figuur III-7 Prijzen van nederwiet, sterkste wiet en geïmporteerde wiet over de afgelopen jaren in de januari- (j) en septembermetingen (s) Prijs per gram j 2001-j s 2002-j s 2003-j s 2004-j s Periode van onderzoek 2005-j s 2006-j s 2007-j s 2008-j nederwiet-j nederwiet-s sterkste-j sterkste-s geïmporteerde Weergegeven zijn de mediane waarden ( per gram product) per meetmoment

24 In Tabel III-7 worden de prijzen (per gram in euro) weergegeven die betaald moesten worden voor de diverse cannabisproducten in de afgelopen jaren. De prijs voor geïmporteerde wiet was steeds lager dan die voor één van de andere cannabisproducten, de prijs van nederhasj hoger [F(4, 187) = 16,1; p < 0,001]. De prijsstijging van nederwiet van 7,26 per gram in 2007 naar 7,76 in 2008 is niet significant. De stijging van de gemiddelde prijs per gram voor de sterkste wiet van 8,53 in 2007 naar 9,80 in 2008 is wel significant [p 0,01]. Vóór 2007 was geen sprake van (systematische) prijsstijgingen. Figuur III-8 Prijzen van geïmporteerde hasj en nederhasj over de afgelopen jaren prijs per gram jaar van onderzoek geïmporteerde hasj nederhasj Weergegeven zijn de mediane waarden ( per gram product) per meetmoment. 3.5 Vergelijking van de resultaten met die van de extra steekproeven In Tabel III-6 worden ook de THC-gehaltes van de nederwietmonsters uit de zeven extra monsternames (september) weergegeven. De gemiddelde THC-gehaltes van de 'meest populaire' soort en van de sterkste nederwietsoort, aangeschaft in september, zijn beiden het afgelopen jaar gelijk gebleven (nederwiet 15,4% in 2007 versus 16,3% in 2006; sterkste wiet 16,4% in 2007 versus 17,3% in 2006). Door de resultaten van de THC-gehaltes in nederwiet en de sterkste wiet variëteit van de extra metingen (=september) te vergelijken met die van de reguliere metingen (=januari) kan een eventueel seizoenseffect worden bepaald. Analyse met behulp van ANOVA laat voor beide variëteiten een effect zien over de jaren [nederwiet: F (8, 850) = 52,1; p<0.001] [ sterkste wiet: F (7, 672) = 26,2; p<0.001] ook is in beide gevallen sprake van een significant seizoenseffect [nederwiet: F (1, 850) = 41,0; p < 0.001] [sterkste wiet: F (1, 672) = 58,3; p < 0.001] en is de interactie tussen jaar en seizoen significant [nederwiet: F (6, 850) = 3,9; p < 0,002] [sterkste wiet: F (6, 672) = 5,1; p < 0,001]. In de januarimeting van 2007 was het THC-gehalte in nederwietmonsters 16,0% ± 0,6% (gem ± SEM) en in de septembermeting 15,4 ± 0,5%, dit verschil is niet significant. Ook het THC-gehalte in de sterkste wietsoort verschilde niet tussen januari- (16,5 ± 0,7%; gem. ± SEM) en septembermeting (16,4 ± 0,7%; gem. ± SEM)

25 Het THC-gehalte in nederwiet aangekocht in januari 2008 verschilde niet van dat van de monsters aangekocht in de daaraan voorafgaande septembermeting van Dit gold ook voor de sterkste wietmonsters

26 Tabel III-6 Gemiddelde THC-gehaltes van de diverse cannabisproducten in de diverse metingen Nederwiet 15,1 ± 5,2 (59) 18,1 ± 4,1 (55) 20,4 ± 5,1 (62) 17,7 ± 4,4 (61) 17,5 ± 3,8 (58) 16,0 ± 0,6 (53) 16,4 ± 0,5 (60) Geïmporteerde wiet 6,6 ± 5,2 (21) 6,2 ± 3,4 (27) 7 ± 3,3 (17) 6,7 ± 2,2 (14) 5,5 ± 3,7 (19) 6,0 ± 0,7 (24) 8,4 ± 1,5 (14) Nederhasj 33 ± 21 (12) 35,8 ± 18 (12) 39,3 ± 14 (12) 26 ± 14 (16) 33,3 ± 16 (19) 29,1 ± 4,0 (14) 27,6 ± 5,0 (10) Geïmporteerde hasj 17,5 ± 6,2 (54) 16,6 ± 6,1 (48) 18,2 ± 5,5 (53) 16,9 ± 6,6 (55) 18,7 ± 6,8 (44) 13,3 ± 0,9 (42) 16,2 ± 0,8 (59) Sterkste wiet 17,1 ± 4,4 (50) 19 ± 3,6 (55) 21 ± 4,5 (46) 19 ± 3,8 (49) 18,9 ± 4,1 (48) 16,5 ± 0,7 (47) 17,7 ± 0,5 (49) sep-01 sep-02 sep-03 sep-04 sep-05 sep-06 sep-07 Nederwiet 10 ± 4,5 (39) 14,4 ± 4,9 (50) 14,9 ± 4 (49) 15,4 ± 3,7 (49) 16 ± 0,5 (49) 16,3 ± 0,7 (48) 15,4 ± 0,5 (45) Sterkste wiet 10,2 ± 3,8 (30) 15,5 ± 3,7 (43) 14,7 ± 3,8 (43) 15,6 ± 3,6 (49) 16,4 ± 0,5 (49) 17,3 ± 0,7 (48) 16,4 ± 0,5 (46) Tabel III-7 Gemiddelde prijzen van de diverse cannabisproducten in de diverse metingen Nederwiet 6,1 ± 1,5 (59) 6,4 ± 1,2 (55) 6 ± 1,3 (62) 6,2 ± 1,1 (61) 6,2 ± 1,4 (58) 7,3 ± 0,2 (53) 7,7 ± 0,2 (60) Geïmporteerde wiet 4,2 ± 1,2 (21) 4,3 ± 1,3 (27) 4,9 ± 1,4 (17) 4,1 ± 1,1 (14) 4,4 ± 1,4 (19) 4,3 ± 0,3 (24) 5,2 ± 0,4 (14) Nederhasj 11 ± 5,1 (12) 15 ± 7,1 (12) 12,5 ± 6,7 (12) 8,5 ± 3,6 (16) 15,7 ± 7,5 (19) 17,8 ± 2,2 (14) 25,1 ± 5,5 (10) Geïmporteerde hasj 7,1 ± 2,6 (54) 7,6 ± 2,4 (48) 6,6 ± 1,8 (53) 6,8 ± 2,1 (55) 7,3 ± 2,1 (44) 7,7 ± 0,4 (42) 8,1 ± 0,2 (59) Sterkste wiet 6,6 ± 1,6 (50) 7 ± 1,4 (55) 6,2 ± 1,7 (46) 6,6 ± 1,3 (49) 7 ± 1,7 (48) 8,5 ± 0,3 (47) 9,8 ± 0,4 (49) sep-01 sep-02 sep-03 sep-04 sep-05 sep-06 sep-07 Nederwiet 5,4 ± 0,9 (39) 6,1 ± 1,2 (50) 6,3 ± 1,2 (49) 5,9 ± 1,3 (49) 6,3 ± 1,0 (49) 6,8 ± 1,2 (49) 7,5 ± 0,2 (45) Sterkste wiet 6 ± 0,9 (30) 6,5 ± 1,7 (43) 6,5 ± 1 (43) 6,6 ± 1,8 (49) 6,7 ± 1,2 (49) 7,7 ± 1,7 (49) 8,7 ± 0,3 (46) 22 22

27 4 Discussie De afgelopen jaren hebben zich op de markt van cannabisproducten enkele in het oog springende veranderingen voorgedaan. De aanvankelijke stijging van de gemiddelde THC-concentratie van nederwiet heeft zich inmiddels gestabiliseerd. In Nederland gekweekte wiet bevat gemiddeld nog wel een veel hoger percentage THC dan uit het buitenland geïmporteerde wiet. In de meting van 2004 bereikte het THC-percentage van nederwiet een absolute piek; het gehalte lag gemiddeld boven de 20%. Sindsdien is sprake geweest van een geleidelijke daling van het THC-gehalte en lijkt er nu sprake van een stabilisatie van het gemiddelde van rond de 16 à 17%. Het THC-gehalte in nederwiet is in 2008 gelijk gebleven aan 2007 (16,4% ten opzichte van 16,0%). Sinds het begin van het onderzoek in 2001 wordt geen verschil gevonden tussen nederwiet (= meest populaire soort) en de in de coffeeshop als sterkste wiet verkochte soorten. Oorspronkelijk werden grote verschillen gevonden in het gemiddelde THC-percentage van nederwiet dat in de wintermeting werd aangeschaft met dat van in de nazomer aangeschafte monsters. Sinds de meting van 2007 werd hierin geen verschil meer gevonden. Het verdwijnen wordt geheel verklaard door de afname van het THC-gehalte in wiet dat werd aangeschaft in de wintermaanden. Eén van de mogelijke verklaringen voor het verschil in gemiddeld THC-percentage tussen zomeren wintermeting was dat door een grotere vraag naar wiet in de zomermaanden de gemiddelde groeitijd korter was. Een kortere groeiperiode veroorzaakt lagere THC-gehaltes. Door schaarste van (neder)wiet, wat ondermeer blijkt uit de hogere prijzen in de tussenhandel 8, is het waarschijnlijk dat de gemiddelde groeitijd van een cannabisplant nu ook in de wintermaanden is verkort. Uit het gegeven dat de nederwiet uit ons onderzoek nauwelijks CBN bevat, mag geconcludeerd worden dat het hierbij om zeer verse producten gaat. Dit jaar was sprake van een stijging in het gemiddelde THC-gehalte van geïmporteerde wiet van 6,0% in 2007 naar 8,4% in Dit verschil is echter niet significant, vermoedelijk mede door het geringe aantal monsters dat kon worden aangeschaft. Het aantal coffeeshops dat nog geïmporteerde wiet verkoopt is niet groot. Een klein aantal coffeeshops specialiseert zich door geïmporteerde wiet van hoge kwaliteit aan te bieden. Dit geldt overigens ook voor nederhasj. Slechts weinig coffeeshops hebben dit product in het assortiment. In de meting van 2007 zagen we een sterke daling van het THC-gehalte in geïmporteerde hasj. In 2006 was deze nog gemiddeld 18,7% en in de meting van vorig jaar nog slechts 13,3%, een aanzienlijke daling. Dit jaar is de sterkte van de geïmporteerde hasj met gemiddeld 16,2% weer terug op het niveau van voor In de vorige rapportage werd door ons geopperd dat de toen geconstateerde daling mogelijk verband hield met klimatologische omstandigheden in het land van oorsprong, in casu Marokko. Dit lijkt door de huidige resultaten bevestigd te worden. Sinds 2007 stijgen de prijzen voor de populairste en sterkste nederwiet. Afgelopen jaar steeg de prijs van de populairste nederwietsoorten met 0,40; een stijging van 5%, hoewel niet significant. Bij de sterkste nederwietvarianten was de afgelopen meting wel sprake van een opmerkelijke significante stijging van gemiddeld 1,30 per gram, (van 8,50 in 2007 naar 9,80 in 2008) een prijsstijging van 15%. Vergelijking met het buitenland Het afgelopen jaar werden ook de resultaten gepubliceerd van een groot onderzoek naar de sterkte van cannabis in Engeland en Wales in streetsamples die waren verzameld in 2007 (Hardwick and King, 2008). Door de politie inbeslaggenomen cannabis werd onderzocht in twee laboratoria. In 8 Bron: F. Deij, woordvoerder coffeeshop Checkpoint Terneuzen in de documentaire Nederland Narcostaat van het KRO-programma Reporter, uitgezonden op 4 mei Zie ook: Wouters et al.,

28 80,8% van de samples was sprake van wiet en in 15,3% van hasj (de overige 3,9% was niet te identificeren). De wiet werd onderverdeeld in sinsemilla (nederwiet is bijna altijd sinsemilla) en geïmporteerde wiet. Van de wiet was 97% sinsemilla en 3% geïmporteerd. Ook in Engeland lijkt de sinsemillavariant inmiddels het meest populair, bij eerder onderzoek in 2002 en 2004/2005 betrof het aandeel sinsemilla respectievelijk 15 en 55%. De sinsimilla bevatte gemiddeld 16,2% THC. De geïmporteerde wiet bevatte gemiddeld 8,4% THC en hasj gemiddeld 5,9%. De waarden voor sinsemilla en geïmporteerde wiet komen overeen met de gemiddelde waarden die in Nederland gevonden worden. Het gemiddelde THC-gehalte in hasj is in Engeland veel lager. Dit kan verklaard worden doordat in Engeland alle in beslaggenomen hasj is geanalyseerd, terwijl in Nederland alleen de populairste soorten worden onderzocht. Daar waar de meeste sinsemilla- en geïmporteerde wietsoorten niet zoveel verschillen, is er (mogelijk) een grote spreiding in de kwaliteit van hasj. Vervuilde wiet De afgelopen jaren is er in de media nogal wat commotie geweest over het versnijden van wiet. Door toegenomen opsporingsactiviteiten is het voor de coffeeshop moeilijker geworden om wiet van een goede kwaliteit in te kopen. De inkoopsprijs voor coffeeshops is aanzienlijk gestegen. Kostte vijf jaar geleden een kilo wiet van gemiddelde kwaliteit nog gemiddeld 2800,- en een kilo van de beste kwaliteit zo n 3800,-, tegenwoordig liggen deze prijzen respectievelijk rond de 3800,- en 5500,- (bron: voetnoot 8). Een prijsstijging van meer dan 35% in vijf jaar. Deze enorme prijsstijging zou er mede toe geleid hebben dat de wiet steeds vaker wordt versneden, waardoor deze er beter uit ziet en waardoor er per kilogram meer op wordt verdiend. Het is niet duidelijk in welke mate de nederwiet die in coffeeshops wordt verkocht ook is versneden (van Amsterdam et al., 2007). Het is bekend dat in Nederland eigenaren van coffeeshops zeer alert zijn op vervuilde wiet. Zo worden adviezen gegeven om met simpele technieken vervuilingen in een vroegtijdig stadium op te sporen 9. In ons onderzoek van september zal hieraan extra aandacht worden besteed. Hoewel er in Nederland (nog) niet veel meldingen zijn geweest van gezondheidsklachten door versneden wiet, kan het versnijden wel degelijk leiden tot ernstige gezondheidsverstoringen. Dit bleek afgelopen jaar toen in Duitsland 29 personen in het ziekenhuis moesten worden opgenomen na gebruik van cannabis (Busse et al., 2008). Bij hen was sprake van een ernstige vergiftiging door met lood (!) versneden cannabis. Gebruikers in de betreffende regio konden zich enkele weken anoniem laten screenen. Van de 145 mensen die zich hiervoor meldden bleken 95 mensen behandeling nodig te hebben, omdat bij hen sprake was van gevaarlijk hoge loodconcentraties in het bloed. Rookverbod. Per 1 juli geldt ook voor de coffeeshops een algeheel verbod op het roken van tabak. Wel mogen coffeeshops, net als bedrijven in de reguliere horeca, een afgesloten rookruimte creëeren Het is nog niet duidelijk welke gevolgen dit zal hebben. Onderzoek naar een mogelijke toename van overlast op straat of veranderd consumptiegedrag bij gebruikers, lijkt wenselijk. Onderzoek, gezondheid en de media De beide volgende alinea s over de gezondheidseffecten van cannabis gaan alleen in op enkele onderzoeken die de aandacht trokken van de media; ze geven daarom zeker geen compleet beeld van het recente onderzoek naar de gezondheidseffecten van cannabis. Op dit moment wordt door het Coördinatiepunt Assessment en Monitoring van nieuwe drugs (CAM) een meer volledig literatuurrapport geschreven ten behoeve van een voorgenomen risicoschatting voor cannabis. Dat onderzoek zal naar verwachting tegen het eind van dit jaar gereed zijn. Bijna iedere keer als er een wetenschappelijke publicatie verschijnt waarin een directe verwijzing wordt gemaakt naar mogelijke (schadelijke) gezondheidseffecten van cannabis wordt dit breed uitgemeten in de media (McLean, 2008; Kennislink, 2008). Vaak nogal ongenuanceerd. Het afgelo- 9 Zie de website van het landelijk overleg coffeeshops: