Chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie

Transcriptie

1 Stand van Zaken Chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie Invloed op kwaliteit van leven Anne Scheel, Antoinetta J.M. Beijers, Floortje Mols, Catharina G. Faber en Gerard Vreugdenhil Perifere neuropathie is een veelvoorkomende bijwerking van chemotherapie bij kanker. De incidentie van chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie (CIPN) neemt toe doordat betere behandelingen tegen kanker beschikbaar komen, het gebruik van chemotherapie toeneemt en perifere neuropathie vaker voorkomt bij nieuwe chemotherapeutische middelen. De diagnose CIPN wordt vooral op klinische gronden gesteld. Kenmerkend voor CIPN is dat het met name sensorische symptomen geeft. De indeling van CIPN in graden van ernst wordt meestal gedaan met de National Cancer Institute - common toxicity criteria, maar er is discussie over de betrouwbaarheid van deze criteria. Waarschijnlijk is gebruik van een combinatie van klinische parameters en subjectieve vragenlijsten de beste manier om de graad van CIPN vast te stellen. Als CIPN optreedt, zijn alleen dosisreductie of staken van chemotherapie bewezen effectieve maatregelen. CIPN vermindert de kwaliteit van leven. Het is belangrijk om de symptomen van CIPN te evalueren, net als de invloed hiervan op het dagelijks leven. Maxima Medisch Centrum, afd. Interne geneeskunde, Veldhoven en Eindhoven. Drs. A. Scheel, anios interne geneeskunde; drs. A.J.M. Beijers, arts-onderzoeker interne geneeskunde; dr. G. Vreugdenhil, hematoloog-oncoloog (tevens: Maastricht Universitair Medisch Centrum, afd. Medische oncologie, Maastricht). Tilburg University, afd. Medische en klinische psychologie, Tilburg. Dr. F. Mols, psycholoog (tevens: Integraal Kankercentrum Nederland, afd. Onderzoek, Eindhoven). Maastricht Universitair Medisch Centrum, afd. Neurologie, Maastricht. Dr. C.G. Faber, neuroloog. Contactpersoon: dr. G. Vreugdenhil (g.vreugdenhil@mmc.nl). Een vrouw van 47 jaar heeft een coloncarcinoom, T3N1M0, stadium III. De richtlijn adviseert behandeling met adjuvante chemotherapie met daarin een oxaliplatine-bevattend regime. Patiënte is pianolerares. Perifere neuropathie is een veelvoorkomende bijwerking van behandeling met oxaliplatine. Dit kan leiden tot functionele beperkingen die invloed kunnen he bben op het piano spelen. Na uitgebreid overleg met patiënte wordt daarom besloten om af te zien van behandeling met oxaliplatine en te starten met capecitabine-monotherapie. Chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie Perifere neuropathie is een veelvoorkomende bijwerking van chemotherapie. 1,2 De incidentie van chemotherapiegeïnduceerde perifere neuropathie (CIPN) is afhankelijk van het type cytostaticum, de cumulatieve dosis, de intensiteit en de inlooptijd van de chemotherapie. 1-5 Neurotoxiciteit komt frequent voor bij cytostatica zoals platinaderivaten, taxanen, vinca-alkaloïden, thalidomide en bortezomib. Meestal ontstaat sensibele neuropathie, maar ook motorische en autonome verschijnse- NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455 1

2 TABEL 1 Symptomen van chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie bij vaak gebruikte chemotherapeutische middelen middel incidentie sensorische symptomen motorische symptomen autonome symptomen platina-derivaten cisplatine 30-40% distale paresthesieën verminderde vibratiezin pijn- en temperatuurzin minder aangedaan teken van lhermitte oxaliplatine, acuut 60-80% door koude geïnduceerde paresthesieën in handen en peri-oraal oxaliplatine, chronisch 10-50% paresthesieën in distale extremiteiten verminderde vibratiezin pijn- en temperatuurzin minder aangedaan carboplatine 10-20% symptomen zoals bij cisplatine, maar in mindere mate minder vaak dan sensorische symptomen krampen in de kuiten en kaak, maar palpitaties, duizeligheid en impotentie kunnen voorkomen, maar palpitaties, duizeligheid en impotentie kunnen voorkomen vinca-alkaloiden vincristine 30-40% distale paresthesieën vinblastine vinorelbine vindesine pijn en hyperesthesie meeste neurotoxiciteit bij vincristine en vindesine, minder bij vinblastine en vinorelbine regelmatig spierzwakte in dorsale flexoren van de enkels en extensoren van vingers of tenen spierkrampen verlaagde reflexen vooral bij vincristine: koliekpijn in het abdomen obstipatie impotentie urineretentie orthostatische hypotensie taxanen paclitaxel docetaxel 10-20% distale paresthesieën verminderde sensibiliteit pijn verminderde vibratie-, temperatuur- en pijnzin teken van lhermitte geringe distale spierzwakte verlaagde reflexen overige bortezomib 50% distale sensibele stoornissen neuropathische pijn staat op voorgrond thalidomide 20-40% distale, soms pijnlijke paresthesieën soms enige spierzwakte, vooral distaal soms geringe spierzwakte spierkrampen len kunnen optreden (tabel 1). 1,2,5 Bij de meeste patiënten is de neuropathie irreversibel of slechts partieel reversibel, vooral wanneer er sprake is van ernstige neuropathie. 3 De meeste cytostatica kunnen de bloed-hersenbarrière niet passeren. De bloed-zenuwbarrière is echter wel te penetreren door de meeste middelen, vooral in de gebieden rondom het spinale ganglion en de zenuwuiteinden. 1,3 Hoewel het werkingsmechanisme van chemotherapie bekend is, is de exacte pathogenese van CIPN nog niet duidelijk. Verschillende mechanismen spelen hierbij waarschijnlijk een rol, zoals beschadiging van het nucleaire RNA van de spinale ganglia, interactie met het mitochondriële DNA, beschadiging van mitochondriën of het endoplasmatisch reticulum en verlies van axonale microtubuli. Verder onderzoek naar de pathogenese van CIPN, 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455

3 waaronder farmacogenetische studies, moeten hierover meer duidelijkheid brengen. 5 Op dit moment is er effectieve methode beschikbaar voor preventie of behandeling van de neurotoxiciteit bij CIPN. 1,5-7 De enige maatregel is dosisreductie of stoppen van de chemotherapie bij het ontstaan van neuropathie, maar dit kan een negatieve invloed op de overleving hebben. 1-3,7 Het belang van een effectieve preventiestrategie die invloed heeft op de werking van de chemotherapie is daarom groot. Gelet op de incidentie, de impact op de kwaliteit van leven, het gebrek aan consensus over diagnostiek en het ontbreken van preventie- of behandelingsmaatregelen, is onderzoek naar CIPN van belang. Onlangs is er een systematische review uitgevoerd naar de invloed van CIPN op de kwaliteit van leven van patiënten. 8 Aan de hand van deze review zullen we ingaan op de invloed van CIPN op de kwaliteit van leven. Bovendien zullen we de criteria bespreken voor het stellen van de diagnose CIPN en daarnaast de preventie- en behandelingsopties voor CIPN. Kwaliteit van leven bij CIPN Er komt steeds meer aandacht voor kwaliteit van leven in de oncologie, zowel binnen de curatieve als de palliatieve oncologie. Het doel van de medische behandeling is niet alleen verlenging van het leven, maar ook het behoud van de kwaliteit ervan. De behandeling van patiënten met een maligniteit wordt steeds effectiever, waardoor de levensverwachting van patiënten toeneemt, maar ook de secundaire effecten van de behandeling vaker voorkomen. 1 Daarnaast is het waarschijnlijk dat de prevalentie van CIPN de komende tijd zal stijgen doordat er steeds meer chemotherapie wordt voorgeschreven en doordat CIPN frequenter voorkomt bij nieuwe middelen. 5 Patiënten met neuropathie door het gebruik van platinaderivaten of taxanen ervaren distale tintelingen, gevoelsverlies en brandende pijn. 9 Daardoor kunnen beperkingen ontstaan in functies van het dagelijks leven. Deze fysieke en functionele beperkingen kunnen ook stemmingsveranderingen veroorzaken. 9 Onderzoek naar de invloed van deze bijwerking op de kwaliteit van leven is daarom belangrijk. In enkele studies is het effect van CIPN op de kwaliteit van leven onderzocht. In de systematische review die wij hier bespreken werden 23 publicaties geïncludeerd; in 9 hiervan is daadwerkelijk de associatie tussen CIPN en kwaliteit van leven onderzocht (tabel 2). 8 Deze artikelen werden geselecteerd aan de hand van een systematische zoekactie in de medische databases van PubMed en Science Direct (figuur). De artikelen die een associatie tussen CIPN en de kwaliteit van leven toonden, zullen we hieronder kort bespreken. Bespreking studies In de systematische review waren 9 studies die het verband tussen CIPN en kwaliteit van leven onderzochten, waarvan er 6 een invloed van CIPN op de kwaliteit van leven aantoonden Een studie bij patiënten met een kleincellig longcarcinoom toonde dat patiënten met meer neuropathiesymptomen een lagere kwaliteit van leven rapporteerden. 10 Neuropathie door gebruik van docetaxel en carboplatine had ook een statistisch significant negatief effect op de kwaliteit van leven na 3 cycli chemotherapie in een Zweedse studie. 14 Een andere studie, bij patiënten die behandeld waren met taxanen, platinumderivaten en vinca-alkaloïden, vond significant meer belemmeringen in het dagelijkse leven door CIPN met klachten van de handen, voeten en mond. Patiënten hadden tevens moeite met het accepteren van de consequenties van de neuropathie. 11 Een Nederlandse studie concludeerde dat patiënten met colorectale kanker die 2-11 jaar na behandeling veel klachten van neuropathie hadden, ook een statistisch significante en klinisch relevante slechtere kwaliteit van leven hadden. Dit kwam vooral tot uiting op de domeinen fysiek functioneren en sociaal functioneren. 13 Ook een Koreaanse studie vond een significante vermindering in fysiek functioneren bij de aanwezigheid van neuropathie. Er werd echter significant verschil gevonden op mentaal vlak. Dit impliceert dat CIPN vooral invloed heeft op de fysieke aspecten van de kwaliteit van leven. 12 Een Amerikaanse studie uit 1988 toonde een statistisch significant verband aan tussen symptomen van CIPN en vermoeidheid, malaise, psychologisch leed, een verminderd gevoel van gezondheid en beperkingen van dagelijkse activiteiten. 15 Op basis van de bovengenoemde studies lijkt CIPN een negatieve invloed te hebben op de kwaliteit van leven. De heterogeniteit van de studies is echter groot. Dit wordt deels veroorzaakt door een gebrek aan consensus over de indeling van CIPN in graden van ernst en het evalueren van de kwaliteit van leven. Hier zullen we in de volgende paragraaf verder op ingaan. Diagnose en testen van CIPN De diagnose CIPN wordt meestal gesteld op basis van het klinisch beeld. Differentiaaldiagnostisch moet worden gedacht aan paraneoplastische neuropathie, invasie van perifere zenuwen door de tumor of aan andere oorzaken van neuropathie, zoals vitamine B 12 -tekort of diabetische neuropathie. 3,6 Bij het neurologisch onderzoek kunnen verlies van reflexen, voornamelijk de achillespeesreflex, en verminderde sensibiliteit worden gevonden. 1,2,5 Met name het sensibiliteitsonderzoek is echter afhankelijk van de coöperatie van de patiënt en geeft een NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455 3

4 TABEL 2 Overzicht van studies naar de invloed van chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie op de kwaliteit van leven studie indicatie soort chemotherapie Cella 10 Driessen 11 Kim 12 Mols 13 Ostchega 15 Sorbe 14 niet-kleincellig longcarcinoom, stadium IIIB/IV verschillende soorten carcinomen B-cellymfoom, folliculair lymfoom colorectaal carcinoom ovariumcarcinoom, testiscarcinoom ovariumcarcinoom, stadium IIB-IV carboplatine en paclitaxel taxanen, vincaalkaloiden en platinumderivaten R-CHOP, R-CVP (vincristine) chemotherapie met en zonder oxaliplatine carboplatine docetaxel en carboplatine vragenlijst voor neuropathie FACT/GOG-NTx CINQ FACT/GOG-NTx NSS, NDS en zenuwgeleidings-onderzoek QLQ-CIPN20 kwaliteit van leven FACT-G, FACT-Taxane aantal patiënten uitkomst 230 significant verschil in FACT-G-score tussen patiënten met en zonder neuropathie na 6 weken (p < 0,001) en na 12 weken (p = 0,035) positieve correlatie tussen neuropathie-subschaal en FACT-G (r = 0,30; p < 0,05; effectgrootte 0,10) FACT-G 131 significante beperkingen in activiteiten door problemen met handen, voeten en mond (p < 0,001) patiënten hebben moeite met het accepteren van de consequenties van de neuropathie (p < 0,001) SF significante beperkingen in het fysieke functioneren (p = 0,026), rolbeperking door fysieke problemen (p = 0,047), verminderde vitaliteit (p = 0,003) en afname van de fysieke component van de somscore (p = 0,024) bij patiënten met neuropathie ten opzichte van patiënten zonder neuropathie QLQ-C30 zelf-ontworpen vragenlijst met 8 items QOLQ NCI-CTCAE, neurologische vragenlijst, 2- punts-discriminatie, Romberg-test, KPR, APR, vibratiezin QLQ-C30 QLQ-OV significant verschil op alle functionele schalen (p < 0,001) en in globale gezondheid (p < 0,001) tussen 10% van de patiënten met de meest ernstige sensorische neuropathie en de overige 90% patiënten met de minst ernstige sensorische neuropathie, 2 tot 11 jaar na de chemotherapie. 30 significante associatie tussen symptomen van CIPN en vermoeidheid en malaise (p < 0,001), psychologisch leed (p < 0,05), een verminderd gevoel van gezondheid (p < 0,001) en beperkingen in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten (p < 0,001) 110 CIPN, gemeten met vragenlijsten, heeft een significant, negatief effect op de kwaliteit van leven (p < 0,05) na 3 cycli chemotherapie APR = achillespeesreflex; CINQ = chemotherapy-induced neurotoxicity questionnaire ; QLQ-C30 = European organisation of research and treatment of cancer-quality of life questionnaire-core ; QLQ-CIPN20 = QLQ- chemotherapy-induced peripheral neuropathy questionnaire ; QLQ-OV28 = QLQ- ovarian ; QLQ-LC14 = QLQ- lung cancer ; QOLQ = - quality of life questionnaire ; FACT-Cx = functional assessment of cancer therapy-cervix ; FACT-G = FACT general ; FACT/GOG-NTX = FACT/ gynecologic oncology group-neurotoxicity ; FACT-O = FACT- ovarian ; FACT-TOI = FACT- trial outcome index ; KPR = kniepeesreflex; NCI CTCAE = national cancer institute common terminology criteria for adverse events ; NCIC-CTG CTC = National Institute of Canada-clinical trials group expanded common toxicity criteria ; SF-36 = short form health survey. grote kans op intra- en inter-observer-variabiliteit. 4,16 Ook de diagnostische waarde van zenuwgeleidingsonderzoek (emg) is discutabel. Bij dit onderzoek worden vooral dikke, gemyeliniseerde, snelle vezels onderzocht, terwijl ook dunne vezels zijn aangedaan bij CIPN. 1,17 Bovendien is het emg niet noodzakelijk voor het stellen van de diagnose wanneer het klinisch beeld en beloop past bij CIPN. 18 Quantitative sensory testing (QST), waarmee het somatosensorische zenuwstelsel onderzocht kan worden, is mogelijk zinvol voor zowel vroege detectie als het vervolgen van CIPN. 19 Voor QST wordt echter gebruikgemaakt van veel verschillende methoden en er zijn referentiewaarden vastgesteld. Daarnaast hebben omgevingsfactoren invloed op de test. Op dit 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455

5 moment is QST op zich niet geschikt voor het vaststellen en vervolgen van CIPN. 20 Daarnaast zijn bij de beoordeling van de ernst van CIPN subjectieve parameters minstens even belangrijk als objectieve. De beslissing om de dosis te verlagen of te stoppen met chemotherapie is niet afhankelijk van de afwijkingen die worden gevonden bij onderzoek, maar van de door patiënten gerapporteerde klachten en de invloed daarvan op de kwaliteit van leven. 4 Ernst van de toxiciteit bepalen Bijwerkingen van chemotherapie worden ingedeeld in graden van ernst volgens de National Cancer Institute - common toxicity criteria (NCI-CTC). 2,3 Op deze schaal wordt de ernst van de bijwerking bepaald naar de mate van interferentie met het dagelijks leven op een schaal van 0-5. Sensorische neuropathie wordt volgens de NCI- CTC ingedeeld van graad 0 (asymptomatisch), graad 1 (asymptomatisch maar objectief wel uitval die niet interfereert met de functie) en 2 (symptomatisch maar niet interfererend met het dagelijkse functioneren), graad 3 (sensorische veranderingen interfererend met de dagelijkse bezigheden) en graad 4 (paralyse) tot graad 5 (overleden). 17 De mate van toxiciteit volgens de NCI-CTC is snel en eenvoudig te bepalen. De inter-observer-variabiliteit is echter groot. Bovendien is het onderscheid tussen graad 2 en 3 moeilijk te maken, terwijl dit onderscheid wel klinische consequenties heeft. 16 Opvallend is dat bij wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe chemotherapie-schema s vooral wordt gekeken naar neuropathie graad 3 en 4, terwijl ook graad 1 en 2 klinisch relevant kunnen zijn. Door alleen rekening te houden met het optreden van neuropathie graad 3 en 4 zou de mate van neuropathie in dergelijk onderzoek kunnen worden onderschat. Recent zijn er verschillende combinatieschalen opgesteld. Deze schalen combineren objectieve neurologische parameters met subjectieve vragenlijsten over symptomen en functionele beperkingen. De totale-neuropathiescore is de meest gebruikte combinatieschaal; deze combineert sensorische en motorische symptomen en vibratiezin. Toch heeft het gebruik van de combinatiescores ook nadelen. Patiënten moeten bijvoorbeeld door zowel een oncoloog als een neuroloog worden gezien. Bovendien is het testen van alle parameters tijdrovend. 17 Verder is het belangrijkste nadeel dat het ordinale en samengestelde maten zijn, die daarmee niet voldoen aan moderne klinimetrische eisen. 21 Vaak worden somscores berekend, waarmee verondersteld wordt dat de verschillende onderdelen dezelfde weging hebben en lineair verdeeld zijn, wat onwaarschijnlijk is. Dergelijke uitkomstmaten kunnen daarom niet worden geanalyseerd met parametrische statistische methodes. 22 Momenteel wordt Zoektermen: neuropathy OR neurotoxicity AND chemotherapy AND quality of life OR well-being OR patient-reported outcomes 835 artikelen gescreend op basis van titel en abstract 35 artikelen gevonden 23 artikelen geïncludeerd FIGUUR Stroomdiagram, waarin de zoekactie in PubMed en Science Direct beschreven staat. In december 2013 zochten werd op deze manier gezocht naar artikelen over de kwaliteit van leven bij patiënten met chemotherapiegeïnduceerde perifere neuropathie (CIPN). onderzoek gedaan naar een maat die wel voldoet aan deze eisen. 21 Waarschijnlijk is de beste manier om CIPN te graderen het gebruik van een combinatie van klinische parameters en subjectieve kwaliteit-van-levenvragenlijsten. 23 Kwaliteit van leven 800 artikelen geexcludeerd Inclusiecreteria: CIPN en kwaliteit van leven bij patiënten met maligniteit Orgineel artikel Gepubliceerd in peer-review tijdschrift Engels Exclusiecriteria: duplicaten screening gehele tekst Vragenlijsten met als onderwerp kwaliteit van leven worden voornamelijk gebruikt in wetenschappelijk onderzoek. De vaakst gebruikte vragenlijsten zijn de European organisation for reseach and treatment of cancer quality of life questionnaire -C30 ( QLQ-C30) en de functional assesment of cancer therapy-general (FACT-G). Door deze vragenlijsten te gebruiken in combinatie met een vragenlijst over neuropathie, respectievelijk de QLQ-CIPN20 en de FACT- gynecologic oncology group - neurotoxity (FACT-GOG-Ntx) kan het effect van neuropathie op de kwaliteit van leven geëvalueerd worden. 17 Het is echter de vraag of deze vragenlijsten het effect van CIPN op de kwaliteit van leven wel voldoende weergeven. Neuropathie lijkt voornamelijk invloed te hebben op het fysieke functioneren en veroorzaakt beperkingen in de dagelijkse activiteiten. 9,12,13 De effecten van neuropathie op de dagelijkse activiteiten NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455 5

6 worden mogelijk niet voldoende getest met deze vragenlijsten. In de praktijk wordt CIPN maar weinig in kaart gebracht met de gevalideerde vragenlijsten over kwaliteit van leven. Toch is het belangrijk om de ervaringen van een patiënt met neuropathie te meten, net als de problemen die deze daarvan ervaart in het dagelijks leven. Het is echter onduidelijk op welke manier dit het best kan worden gedaan, omdat de beschikbare vragenlijsten nog moeten worden onderzocht in prospectief onderzoek. Daarnaast is ook voorlichting aan patiënten, voorafgaand aan de behandeling met chemotherapie, over het mogelijk optreden van neuropathie klachten essentieel, zoals de casus aan het begin van dit artikel illusteerde. 9 Preventie en therapie Leerpunten Bij 10-80% van de patiënten die worden behandeld met chemotherapie treedt chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie (CIPN) op. CIPN lijkt een negatieve invloed op de kwaliteit van leven te hebben. Waarschijnlijk is de beste manier om de graad van ernst van CIPN te bepalen via een combinatie van klinische parameters en subjectieve vragenlijsten. Op dit moment is er effectieve preventiemethode voor CIPN; de beschikbare behandelopties zijn symptomatisch van aard. De kans op CIPN en de mogelijke gevolgen daarvan voor de kwaliteit van leven moeten vóór aanvang van de chemotherapie met de patiënt besproken worden. Er wordt veel onderzoek gedaan naar preventie en behandeling van CIPN. Onder andere calcium- en magnesiuminfusie tijdens behandeling met oxaliplatine, glutathion, acetyl-l-carnitine en vitamine E zijn uitgebreid onderzocht, maar van deze middelen is tot op heden niet bewezen dat ze effectief zijn. 1,5-7 Ook in de onderzoeken naar de symptomatische behandeling van CIPN en van neuropathische pijn bij CIPN is tot nu toe effectief middel gevonden. 7 De actuele richtlijn over de behandeling van neuropathische pijn beveelt behandeling met amitriptyline en carbamazepine aan. 18 Deze aanbevelingen zijn echter gebaseerd op de behandeling van neuropathische pijn door diabetische neuropathie; amitriptyline en carbamazepine zijn niet bewezen effectief bij CIPN. 6,18 Recente onderzoeken naar de behandeling van CIPN ten gevolge van gebruik van oxaliplatine met duloxetine en venlafaxine tonen veelbelovende resultaten. 6,25 Desondanks heeft momenteel alleen dosisreductie of stoppen met chemotherapie mogelijk invloed op de ontwikkeling van CIPN. Conclusie en aanbevelingen Chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie is een belangrijke bijwerking van chemotherapie. Omdat de levensverwachting van patiënten met kanker toeneemt, komen bijwerkingen van de behandeling, zoals CIPN, steeds meer op de voorgrond te staan. Op basis van de besproken studies lijkt CIPN een negatieve invloed op de kwaliteit van leven te hebben. De artikelen zijn echter moeilijk te vergelijken door de onderlinge heterogeniteit. Er worden verschillende kwaliteit-van-levenvragenlijsten gebruikt en de manier van evaluatie van CIPN loopt uiteen van vragenlijsten tot neurologisch onderzoek. Dit wordt deels veroorzaakt door het gebrek aan consensus over het graderen van CIPN en het evalueren van de kwaliteit van leven. Het is belangrijk dat hier meer consensus over komt, waardoor het vergelijken van resultaten eenvoudiger zal worden. Mogelijk kan dan een duidelijke uitspraak worden gedaan over de invloed van CIPN op de kwaliteit van leven. De diagnose CIPN wordt over het algemeen gesteld op basis van het klinisch beeld. Aanvullend onderzoek is niet bij iedereen noodzakelijk, omdat dit vaak aanvullende informatie oplevert. Bij twijfel over de diagnose of bij een atypisch beloop kan aanvullend onderzoek wel toegevoegde waarde hebben. Op dit moment is er effectieve preventiemethode of behandeling van CIPN. De enige maatregel die kan worden genomen bij het ontstaan van CIPN is daarom dosisreductie of stoppen van de chemotherapie. Dit interfereert echter met de behandeling en heeft mogelijk een negatief effect op de overleving van patiënten. Kortom, er zijn nog veel onduidelijkheden rondom het ontstaan, de prevalentie en mogelijke preventieve maatregelen of behandelingen van CIPN. Meer onderzoek naar deze invaliderende bijwerking en de invloed hiervan op de kwaliteit van leven is daarom van groot belang. Belangenconflict en financiële ondersteuning: gemeld. Aanvaard op 30 juli 2014 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 014 ;158:A7455 > Kijk ook op 6 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455

7 Literatuur 1 Gutierrez-Gutierrez G, Sereno M, Miralles A, Casado-Saenz E, Gutierrez-Rivas E. Chemotherapy-induced peripheral neuropathy: clinical features, diagnosis, prevention. Clin Transl Oncol. 2010;12: Argyriou AA, Bruna J, Marmiroli P, Cavaletti G. Chemotherapy-induced peripheral neurotoxicity (CIPN): an update. Crit Rev Oncol Hematol. 2012;82: Windebank AJ, Grisold W. Chemotherapy-induced neuropathy. J Peripher Nerv Syst. 2008;13: Postma TJ, Heimans JJ. Grading of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Ann Oncol. 2000;11: Grisold W, Cavaletti G, Windebank AJ. Peripheral neuropathies from chemotherapeutics and targeted agents: diagnosis, treatment, and prevention. Neuro Oncol. 2012;14 (Suppl 4):iv Kaley TJ, Deangelis LM. Therapy of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Br J Haematol. 2009;145: Beijers AJ, Jongen JL, Vreugdenhil G. Chemotherapy-induced neurotoxicity: the value of neuroprotective strategies. Neth J Med. 2012;70: Mols F, Beijers T, Vreugdenhil G, van de Poll-Franse L. Chemotherapyinduced peripheral neuropathy and its association with quality of life: a systematic review. Support Care Cancer. 2014;22: Bakitas MA. Background noise: the experience of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Nurs Res. 2007;56: Cella D, Peterman A, Hudgens S, Webster K, Socinski MA. Measuring the side effects of taxane therapy in oncology: the functional assesment of cancer therapy-taxane (FACT-taxane). Cancer. 2003;98: Driessen CM, de Kleine-Bolt KM, Vingerhoets AJ, Mols F, Vreugdenhil G. Assessing the impact of chemotherapy-induced peripheral neurotoxicity on the quality of life of cancer patients: the introduction of a new measure. Suport Care Cancer. 2012;20: Kim BJ, Park HR, Roh HJ, Jeong DS, Kim BS, Park KW, et al. Chemotherapy-related polyneuropathy may deteriorate quality of life in patients with B-cell lymphoma. Qual Life Res. 2010;19: Mols F, Beijers T, Lemmens V, van den Hurk CJ, Vreugdenhil G, van de Poll-Franse LV. Chemotherapy-induced neuropathy and its association with quality of life among 2- to 11-year colorectal cancer survivors: results from the population-based PROFILES registry. J Clin Oncol. 2013;31: Sorbe B, Graflund M, Nygren L, Horvath G, Swahn M, Boman K, et al. A phase II study of docetaxel weekly in combination with carboplatin every three weeks as first line chemotherapy in stage IIB-IV epithelial ovarian cancer: neurological toxicity and quality-of-life evaluation. Int J Oncol. 2012;40: Ostchega Y, Donohue M, Fox N. High-dose cisplatin-related peripheral neuropathy. Cancer Nurs. 1988;11: Postma TJ, Heimans JJ, Muller MJ, Ossenkoppele GJ, Vermorken JB, Aaronson NK. Pitfalls in grading severity of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Ann Oncol. 1998;9: Cavaletti G, Frigeni B, Lanzani F, Mattavelli L, Susani E, Alberti P, et al. Chemotherapy-induced peripheral neurotoxicity assessment: a critical revision of the currently available tools. Eur J Cancer. 2010;46: Richtlijn polyneuropathie. Utrecht: CBO; Verberne WR, Snijders TJ, Liem KS, Baakman AC, Veldhuijzen DS. Toepassingen van sensibiliteitsonderzoek met quantitative sensory testing. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A Bakkers M, Faber CG, Peters MJ, Reulen JP, Franssen H, Fischer TZ, et al. Temperature threshold testing: a systematic review. J Peripher Nerv Syst. 2013;18: Cavaletti G, Cornblath DR, Merkies IS, Postma TJ, Rossi E, Frigeni B, et al. The chemotherapy-induced peripheral neuropathy outcome measures standardization study: from consensus to the first validity and reliability findings. Ann Onc. 2013;24: Stucki G, Daltroy L, Katz JN, Johannesson M, Liang MH. Interpretation of change scores in ordinal clinical scales and health status measures: the whole may not equal the sum of the parts. J Clin Epidemiol. 1996;49: Alberti P, Rossi E, Cornblath DR, Merkies IS, Postma TJ, Frigeni B, et al. Physician-assessed and patient-reported outcome measures in chemotherapy-induced sensory peripheral neurotoxicity: two sides of the same coin. Ann Oncol. 2014;25: Loprinzi CL, Qin R, Dakhil SR, Fehrenbacher L, Flynn KA, Atherton P, et al. Phase III randomized, placebo-controlled, double-blind study of intravenous calcium and magnesium to prevent oxaliplatin-induced sensory neurotoxicity (N08CB/Alliance). J Clin Oncol. 2014;32: Aziz MT, Good BL, Lowe DK. Serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors for the management of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Ann Pharmacother. 2014;48: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7455 7