9. Hoe maak je modellen meer bruikbaar voor praktijken van planning? Een constructieve dialoog als brug tussen twee werelden 1

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "9. Hoe maak je modellen meer bruikbaar voor praktijken van planning? Een constructieve dialoog als brug tussen twee werelden 1"

Transcriptie

1 9. Hoe maak je modellen meer bruikbaar voor praktijken van planning? Een constructieve dialoog als brug tussen twee werelden 1 Marco te Brömmelstroet Onderzoeksinstituut AMIDSt, Universiteit van Amsterdam Abstract Sinds er planningsondersteunende (computer)instrumenten worden ontwikkeld zijn er onderzoekers die constateren dat te weinig van deze instrumenten ook daadwerkelijk gebruikt worden in dagelijkse planningspraktijken. Actoren in deze praktijken geven echter wel aan dat zij betere ondersteuning zouden willen, maar dat de karakteristieken van de instrumenten niet aansluiten bij de eisen die gesteld worden door de complexe planningscontext. Dit hoofdstuk bespreekt een methode om via een gestructureerde dialoog tussen instrumentontwikkelaar en planner te komen tot zowel goede als relevante instrumenten. Door deze toe te passen op een concreet planningsvraagstuk en zo te leren over de (on)mogelijkheden van het instrument ontstaan er zowel inzichten in het planningsprobleem als in de eisen voor planningsondersteuning. Dit hoofdstuk bespreekt een case waarin ruimtelijke- en mobiliteitsplanners in Amsterdam gezamenlijk strategieën ontwikkelen, ondersteund door een verkeersmodel. 1. Inleiding Het is alweer ruim drie-en-een-half decennia geleden dat Douglas Lee (1973) in zijn Requiem for Large-Scale Models voor het eerst benoemde dat de werelden van planningsondersteunende (computer)modellen en de daadwerkelijke planningspraktijk mijlenver uit elkaar staan. In het artikel benoemd Lee de zeven zonden van de modellen die ervoor zorgen dat ze niet of nauwelijks gebruikt worden voor de ondersteuning van planning (zoals teveel variabelen en detail, datahonger en te hoge kosten). Modelleurs (vaak wetenschappers of consultants) beginnen nu vaak hun modelpresentaties met de opmerking dat de voortdurende technologische en intellectuele vooruitgang ervoor heeft gezorgd dat Lee s zonden zijn opgelost en dat daarmee het gesignaleerde probleem (weinig gebruik van de modellen door planners) uit de wereld is of zou moeten zijn. Wie echter de literatuur over 1 Het in dit hoofdstuk beschreven onderzoek is mede mogelijk gemaakt door Transumo. Transumo (TRANsition SUstainable MObility) is een Nederlands platform van bedrijven, overheden en kennisinstellingen die gezamenlijk kennis ontwikkelen op het gebied van duurzame mobiliteit.

2 planningsondersteunende computermodellen bestudeert, ziet al snel dat het implementatiegat niet is verdwenen in de afgelopen drie decennia. Telkens komen modelleurs met nieuwe generaties van modellen met klinkende namen 2, daarbij gebruik makend van steeds meer geavanceerde technieken (bijvoorbeeld multi-agent systems, cellular automata, zelflerende algoritmes). Maar telkens blijkt weer dat planners niet warm lopen voor hun creaties (zie bijvoorbeeld Lee, 1994; Meadows & Robinsons, 1985; Uran & Janssen, 2003; Vonk et al., 2005). Succesvolle modellen ondersteunen vaak standaard werkzaamheden (data verzamelen, kaarten maken) of het maken van keuzes uit een reeks alternatieven, terwijl juist bij typische planningstaken, zoals strategieontwikkeling en visievorming, succesvolle implementatie niet of nauwelijks voorkomt. Dit is niet alleen frustrerend voor modelleurs, maar ook voor de planners die aangeven wel degelijk behoefte te hebben aan betere planningsondersteuning die hen kan helpen om te gaan met de complexiteit en onzekerheid die verbonden is aan hun planningsactiviteiten. Hoe kan het toch dat domeinen die elkaar zo zouden kunnen versterken, elkaar in de praktijk niet kunnen vinden? En interessanter nog: hoe zouden we deze situatie kunnen verbeteren? 2. Modelleurs als onverantwoordelijke clowns, planners als lompe boeren? Wie het artikel van Lee helemaal leest, ziet dat hij niet alleen zonden opsomt, maar dat hij ook fundamentelere problemen signaleert die het gebruik van modellen in de weg staan. Volgens hem is het belangrijker dat whether the models are desirable ( ) than whether they are possible (Lee, 1973: 168). En over toenemende computer mogelijkheden, stelt hij dat bigger computers simply permit bigger mistakes (Ibid.: 169). Als leren over afhankelijkheden in steden en experimenteren met interventies en hun mogelijke consequenties centraal staan in planning, dan moeten planningsondersteunende modellen de rol spelen van gaming platform en niet van alwetende experts (zie ook figuur 1). Transparantie (consensus over aannames) is daarbij cruciaal. Het model kan dan nog steeds fout zijn, maar de gebruikers kunnen het in ieder geval kritischer gebruiken. Ook een balans tussen theorie en intuïtie (om aansluiting te houden met planningsproblemen), starten bij een concreet planningsprobleem - niet bij een technologie - en een focus op versimpeling, zijn belangrijke verbeteringen die Lee voorstelt (Ibid.: ). Figuur 1 Verschillende leercycli van modelleurs en planners 2 Large Scale Urban Models (LSUM) in de jaren zeventig, Spatial Decision Support Systems (SDSS) in de jaren tachtig, Geografische Informatie Systemen (GIS) in de jaren negentig en Planning Support Systems (PSS) nu.

3 [hier invoegen figuur 1] Bron: Lee, 1973: 173 In zijn terugblik in 1994 constateert Lee dat de modelleurs zich gestort hebben op de zeven zonden, maar dat deze fundamentele veranderingen niet hebben plaatsgevonden. Meer recente analyses tonen aan dat dit nog steeds niet het geval is (bijvoorbeeld Te Brömmelstroet, 2007; Vonk, 2006). Alhoewel er op bijeenkomsten van modelleurs veel lippendiensten aan deze ideeën worden bewezen, is het in de praktijk dus nog steeds niet uitgewerkt. In een analyse van deze discrepantie, komen Meadows en Robinson met een aantal scherpe hypotheses. Volgens hen is er een groot cultuurverschil tussen modelleurs en planners. Ze hebben te maken met andere prikkels, hebben andere objecten, andere opleidingen en kijken anders naar de wereld (bijvoorbeeld feiten versus interpretaties, wetenschap versus beleid) (Meadows & Robinsons, 2002: 278). Couclelis noemt dit een Janus relatie: planners kijken vooruit, terwijl modellen per definitie op het verleden zijn gebaseerd (terwijl de toekomst zich zelden volgens dezelfde regels als het verleden ontplooit) (Couclelis, 2005: 1359). Daarnaast stellen ze dat planningsondersteunende modellen pas relatief kort bestaan. De eerste fase richtte zich op technische en wetenschappelijke aspecten, nu is de tijd pas gekomen om naar toepassingen te kijken 3. Beide hypotheses openen in ieder geval het perspectief dat het mogelijk is om door middel van gezamenlijk leren een brug te slaan. Ze herinneren ons eraan dat modelleren een on-going, ever-changing experimental process is waarbij altijd ruimte is voor verbetering (Meadows & Robinsons, 2002: 282). We kunnen echter niet verwachten dat dit wederzijdse leerproces automatisch op gang komt (zie figuur 2). Modelleurs moeten al goed zijn opgeleid als wetenschappelijk en technische ingenieurs om goede modellen te maken. Om te experimenteren en de links te leggen met planners moeten ze ook betere communicatieve en sociale vaardigheden krijgen. Het is nauwelijks te verwachten dat een modelleur (of planner) al deze bekwaamheden in huis heeft. Dit kan een hoofdreden zijn voor de moeite die het kost om de lessen uit de literatuur en afspraken op congressen om te zetten in succesvolle praktijken. Figuur 2 Een karakteristieke weergave van planningsondersteuning [hier invoegen figuur 2] Bron: gebaseerd op Meadows & Robinsons, 2002: Meadows en Robinson refereren naar de geneeskunde, waar ook pas na honderden jaren ontwikkeling de curekill ratio de 1:0 overschreed (Meadows & Robinsons, 2002: 279)

4 Hieronder wordt een methodiek uiteengezet die planners en modelleurs concrete handvatten moet geven om een experimenteel leerproces in te gaan, dat zowel meer bruikbare planningsondersteunende instrumenten kan opleveren, als inzichten in concrete planningsproblemen. Na een korte theoretische introductie wordt, ter illustratie, een concrete toepassing besproken waarin planningsondersteuning wordt ontwikkeld voor integrale ruimtevervoer strategievorming. Het hoofdstuk sluit af met concrete lessen voor de praktijk. 3. Mediated Planning Support: Theoretische fundamenten Eerst is het van belang om te definiëren wat we verstaan onder planningsondersteunende instrumenten. De huidige generatie wordt vaak aangeduid als Planning Support Systemen (PSS). De meest brede definitie van een PSS is een infrastructuur die systematisch relevante (ruimtelijke) informatie inbrengt bij een specifieke set van gerelateerde planning acties. Dit hoeft niet per se een computermodel te zijn, maar kan ook bestaan uit kaarten of zelfs mondelinge informatie. Het doel is het ondersteunen van een planningsproces. Andere wetenschappelijke domeinen bieden inzichten die als handvatten kunnen dienen voor een dialoog tussen ontwikkelaars van PSS en planners. Vooral in de jaren negentig heeft het domein van kennismanagement veel inzichten opgeleverd in hoe je verschillende soorten kennis met elkaar kunt verbinden om tot nieuwe kennis te komen. Deze inzichten zijn gebaseerd op de constatering dat expliciete informatie (K1 kennis; uitdrukbaar in woorden en getallen en overdraagbaar als data en wetenschappelijke formules) een steeds kleinere impact heeft op besluitvormingsprocessen. In plaats daarvan wordt een andere soort kennis steeds belangrijker. Die kennis, die veel minder goed is uit te drukken, veel persoonlijker is en minder goed is over te dragen (bijvoorbeeld persoonlijke ervaring, intuïtie en gevoelens) wordt ook wel tacit knowledge (K2) genoemd. Om tot nieuwe kennis te komen is het belangrijk dat deze twee soorten kennis (van verschillende mensen) met elkaar worden geconfronteerd, zoals door Nonaka en Takeuchi is gevonden bij innovatieve Japanse bedrijven (Nonaka & Takeuchi, 1995). Voor ons betekent dit dat de K1 kennis van PSS via iteratieve confrontaties moet worden verbonden met de K2 kennis van de planners. Niet alleen bij de toepassing, maar vooral ook bij het ontwikkelen van de instrumenten, omdat dan zowel de K1 als de K2 kennis versterkt kan worden door wederzijds leren. Inzichten in systeemdynamisch onderzoek, software ontwikkeling en groepsleren leiden tot de volgende leidende principes voor een proces waarbij zulke kennis wordt uitgewisseld:

5 - Een iteratieve, stapsgewijze aanpak geeft structuur, maar houdt rekening met double loop leereffecten (Argyris, 2005; Stapleton & Constable, 1997); - Ervaring, reflectie, abstraheren en experimenteren zijn van belang voor ieder (sub)product (volgens de leercyclus van Kolb, 1984); - Socialisatie, externalisatie, combinatie en internalisatie zijn opgenomen in de hele methodiek om tacit en explicit kennis te integreren (Nonaka, 1994; Nonaka & Konno, 1998); - Van probleemdefinitie tot het opstellen van strategieën voor een bestaand planningsprobleem om aan te sluiten bij eisen van planners en om de PSS integraal onderdeel te maken van planningsproces (Checkland & Scholes, 1990; Lee, 1973; Vonk, 2006); - Constructieve en continue dialoog tussen planners en PSS ontwikkelaars (Meadows & Robinsons, 2002; Van den Belt, 2004; Vennix et al., 1997); - Een focus op groepsleren om te komen tot planningsproducten (Argyris, 1999; Vennix et al., 1997); - Gebruik zoveel mogelijk bestaande (en door planners gebruikte) technologieën om acceptatie en kans op verankering te vergroten (Vonk et al., 2005); - De PSS is zo simpel mogelijk, maar niet simpeler dan noodzakelijk. Deze balans (kruisende lijnen in figuur 1) wordt in dialoog bepaald (Meadows & Robinsons, 2002; Van den Belt, 2004). Met deze principes is een methodiek ontwikkeld die voor het ontwikkelen (en gebruiken) van PSS (dus proces en specifieke informatie) kan worden ingezet. Deze methodiek is door ons Mediated Planning Support (MPS) genoemd (zie figuur 3). De input voor MPS is een concreet planningsprobleem waarvoor ondersteuning, bestaande modellen en instrumenten nodig zijn. In een aantal stappen doorlopen PSS-ontwikkelaars en planners een ontwikkeling van een proces- en informatiecomponent (die samen de PSS vormen). Door te beginnen bij een concreet planningsprobleem en te eindigen bij planningsproducten wordt de PSS niet alleen ontwikkeld, maar ook toegepast. Er zit een initiële volgorde in de te doorlopen stappen, maar leereffecten kunnen tot iteraties van eerdere stappen leiden: 1. Definiëren van probleem- en doelstellingen: zowel voor het planningsprobleem als voor de PSS; 2. Opstellen van procesprotocol: welke stappen worden ondernomen om antwoorden te krijgen op het planningsprobleem?

6 3. Uitwerken in informatieprotocol: Wat voor soort informatie is er en welke informatie is nodig per planningsstap? Wat voor soort analyses zijn relevant en welk complexiteitsniveau? 4. Combineren in PSS-prototype: beide producten vormen samen een eerste concept van het PSS; 5. Toepassen van de PSS om tot planningsproducten te komen: door het PSS te doorlopen gaan de planners aan de slag met het planningsprobleem en ontstaat er meer inzicht in datgene wat wel en niet goed werkt qua planningsondersteuning. Figuur 3 Mediated Planning Support als methodiek voor PSS-ontwikkeling [hier invoegen figuur 3] Bron: Te Brömmelstroet & Bertolini, 2008: Integrale strategievorming in de Amsterdamse regio De MPS methodiek is toegepast om planningsondersteuning te ontwikkelen voor strategische planvormingsprocessen in de Regio Amsterdam waarin ruimtelijke- en verkeer- en vervoerplanners (ROVV) integrale strategieën willen ontwikkelen. Zoals in hoofdstuk 8 van dit boek is beschreven, is deze integratie een belangrijke voorwaarde voor duurzame plannen, maar is het lastig om een gezamenlijke taal te vinden. Huidige (verkeers)modellen zijn niet goed in staat om die taal te bieden. In Amsterdam werd eenzelfde conclusie getrokken met betrekking tot het gebruikte verkeersmodel (GenMod). Recent onderzoek heeft aangetoond dat dit (klassieke) model de best mogelijke verkeersanalyses van Nederland oplevert. Toch wordt het vooral ingezet om fijnstofberekeningen te maken, terwijl de kennis een grote strategische waarde vertegenwoordigd. In 2006 en 2007 is er met een groep ruimtelijke- en verkeer- en vervoerplanners (gemeente Amsterdam en Stadsregio), modelleurs en de NS een MPS-proces doorlopen om de potentiële bijdrage van GenMod voor strategische planvorming te vergroten. Dit proces en de resultaten daarvan worden elders uitvoerig besproken (Te Brömmelstroet and Bertolini, 2008; Te Brömmelstroet et al., 2007). Hier gaan we vooral kort in op vier ontwikkelde (sub)producten om een idee te geven van wat een MPS-proces kan opleveren. Planningsprobleem Als planningsprobleem werd door de deelnemers gedefinieerd: het faciliteren van economische groei in de regio door het ontwikkelen van woningen en

7 arbeidsplaatsen vanuit een integraal ROVV strategie. Deze doelstelling is het eindresultaat van een aantal iteraties. Procesprotocol Een ontwerpende aanpak, bestaande uit drie stappen is opgesteld om hier strategieën voor te vinden; 1) ontwikkelen van ruimtelijke ontwerpen vanuit bereikbaarheid (in de zin van hoofdstuk 8) en restricties; 2) analyseren van effecten voor verkeersnetwerk en optimaliseren vanuit netwerkkansen (ook infrastructuur interventies) en; 3) analyseren van effecten en benoemen van robuuste strategieën en afhankelijkheden. De planners wilden op deze manier een beter begrip van afhankelijkheden creëren om in de toekomst betere afwegingen te kunnen maken (strategische capaciteit) en zij wilde geen nieuw plan of visie ontwikkelen. Informatieprotocol In de eerste ontwerpstap moet GenMod vooral ruimtelijke weergaves geven (dus ook van netwerkindicatoren). Dit laat kansen en potenties zien, waardoor er prikkels ontstaan voor ontwerpen. In de tweede stap kunnen effecten in de vorm van netwerkkaarten worden getoond, zodat het verband tussen ruimtelijke interventies en vervoersproblemen zichtbaar wordt. Voor de laatste analyses zijn vooral grafieken van belang die verschillen tussen ontwerpen laten zien, zodat een beeld ontstaat van keuzes en effecten. Dit leidt tot een gevoel voor robuuste strategieën en afhankelijkheden. ROV- strategieën Het proces eindigde in een gezamenlijk opgestelde lijst van strategieën en afhankelijkheden. Hier enkele voorbeelden: concentreer nieuwe woon- en werklocaties in bestaande OV-corridors. stop na de A6-A9 met uitbreiding van het snelwegennet. als we grote aantallen woningen in Almere ontwikkelen, is vooral een versnelling van het OV naar Amsterdam noodzakelijk. Zoals door de planners gewenst, levert het proces vooral een groter ROVV-inzicht op, waardoor de strategische capaciteit van de planner kan worden vergroot. 5. Conclusie en praktische aanbevelingen

8 De MPS methodiek richt zich op een aantal barrières die er bestaan tussen de werelden van de modelleurs en de planners. Het probeert handvatten te bieden om gezamenlijk een constructieve dialoog te voeren. Hierbij is het wel belangrijk om te beseffen dat het als handboek niet over de schutting van óf de modelleur óf de planner kan worden gegooid. Het is heel belangrijk dat er mediators zijn die de dialoog begeleiden; mensen die de vaardigheden van beide werelden in zoverre begrijpen dat ze als brug kunnen dienen. De methodiek is nu toegepast in drie verschillende cases, die allemaal het raakvlak tussen ruimtelijke- en verkeer- en vervoerplanners op strategisch niveau gemeen hadden. Deze cases leren dat er een aantal belangrijke mechanismen zijn die bij dit soort processen de kans op succes vergroten: De modelleur (of informatie-aanbieder) moet aanwezig zijn bij het proces. Enerzijds om beter te leren welke informatie er nodig is. Anderzijds om te zorgen dat de K1 kennis goed begrepen wordt zodat de planners in staat zijn om ermee te leren en nieuwe K2 kennis te ontwikkelen; Deze dialoog moet serieus worden aangepakt in vroege fases van planvorming. Als er in de beginfase van planprocessen geen aandacht is voor de potentiële rol van planningsondersteuning, verkleint dit de kans dat er later goede ondersteuning plaatsvindt; Er moet aansluiting zijn bij bestaande planningsproblemen, maar ook ruimte om te kunnen experimenteren. De deelnemers nemen de informatie mee naar hun dagelijkse praktijken, dus directe aansluiting op een planningsproces is niet vereist en kan zelfs een goed experiment in de weg staan; Documenteren van het leerproces dat plaatsvindt tussen modelleurs en planners is cruciaal om zo met de dynamiek van planprocessen (de groep verandert in de tijd vaak van samenstelling) om te kunnen gaan. Nieuwkomers moeten ingeleid worden in het proces; In vroegtijdige planprocessen is de rol van een model het vergroten van begrip van de complexe werkelijkheid. Dit is dan belangrijker dan wetenschappelijke accuratesse na te streven. Zonder begrip, geen leren; zonder leren geen betere plannen. Literatuur Argyris, C. (1999), On Organizational Learning. Blackwell publishing, Oxford.

9 Argyris, C. (2005), Double-Loop Learning in Organizations: A Theory of Action Perspective. In: Smith K. G. & Hitt, M. A (eds.), Great Minds in Management: The Process of Theory Development, Oxford University Press, Oxford. Belt van den, M. (2004), Mediated Modeling: A System Dynamics Approach to Environmental Consensus Building, Island Press, Washington. Checkland, P., & Scholes, J. (1990), Soft Systems Methodology in Action, Wiley, Chicester. Couclelis, H. (2005), Where Has the Future Gone? Rethinking the Role of Integrated Land- Use Models in Spatial Planning. In: Environment and planning A, 37, Kolb, D. A. (1984), Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development, Prentice Hall, New Jersey. Lee, D. B. (1973), Requiem for Large-Scale Models. In: Journal of the American Planning Association, 39, p Lee, D. B. (1994), Retrospective on Large-Scale Urban Models. In: Journal of the American Planning Association, 60(1), p Meadows, D. H., & Robinsons, J. M. (1985), The Electronic Oracle: Computer Models and Social Decisions, John Wiley & Sons Inc, Chicester. Meadows, D. H., & Robinsons, J. M. (2002), The Electronic Oracle: Computer Models and Social Decisions. In: System Dynamics Review, 18(2), p Nonaka, I. (1994), A Dynamic Theory of Organizational Knowledge Creation. In: Organization science, 5(1), p Nonaka, I., & Konno, N. (1998), The Concept of 'Ba': Building a Foundation for Knowledge Creation. In: California management review, 40(3), p Nonaka, I., & Takeuchi, H. (1995), The Knowledge-Creating Company: How Japanese Companies Create the Dynamics of Innovation, Oxford University Press, New York. Stapleton, J., & Constable, P. (1997), Dsdm: A Framework for Business Centered Development, Addison-Wesley, Boston. Te Brömmelstroet, M. C. G. (2007), Desired Characteristics of Expert Knowledge to Support the Integration of Land Use and Transport Planning. Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk, Antwerps, Belgium. Te Brömmelstroet, M. C. G., & Bertolini, L. (2008), Developing Land Use and Transport Pss: Meaningful Information through a Dialogue between Modelers and Planners. In: Transport Policy, 15(4), p Te Brömmelstroet, M. C. G., Bertolini, L., Nip, M., Verschuuren, S., Kuik, F., & Buffing, T. (2007), Integrale 'Ruimte - Verkeer & Vervoer' Strategieën Voor De Regio

10 Amsterdam: Vingerwijzingen Vanuit Een Workshop Reeks Met Amsterdam En De Stadsregio Amsterdam. Transumo, Amsterdam. Uran, O., & Janssen, R. (2003), Why Are Spatial Decision Support Systems Not Used? Some Experiences from the Netherlands. In: Computers, Environment and Urban Systems, 27, p Vennix, J., Andersen, D., & Richardson, G. (1997), Group Model Building: Adding More Science to the Craft. In: System Dynamics review, 13(2), p Vonk, G. (2006), Improving Planning Support; the Use of Planning Support Systems for Spatial Planning, Nederlandse Geografische Studies, Utrecht. Vonk, G., Geertman, S., & Schot, P. (2005), Bottlenecks Blocking Widespread Usage of Planning Support Systems. In: Environment and planning A, 37, p

DE GEMIDDELDE INWONER HEEFT NIET DE TOEKOMST: Activiteitenpatronen van huishoudens als uitgangspunt bij stedelijke planning

DE GEMIDDELDE INWONER HEEFT NIET DE TOEKOMST: Activiteitenpatronen van huishoudens als uitgangspunt bij stedelijke planning DE GEMIDDELDE INWONER HEEFT NIET DE TOEKOMST: Activiteitenpatronen van huishoudens als uitgangspunt bij stedelijke planning Marco te Brömmelstroet Universiteit van Amsterdam/AMIDSt marco@transport-planning.eu

Nadere informatie

Computer instrumenten ter ondersteuning van strategische planning: Wat we kunnen leren van het ontwerp van een gasfornuis

Computer instrumenten ter ondersteuning van strategische planning: Wat we kunnen leren van het ontwerp van een gasfornuis Computer instrumenten ter ondersteuning van strategische planning: Wat we kunnen leren van het ontwerp van een gasfornuis Marco te Brömmelstroet Universiteit van Amsterdam Marco@transport-planning.eu Luca

Nadere informatie

[figuur 1.tif] [bijschrift:] 1.Redenen gering gebruik huidige verkeersmodellen bij vroege planvorming

[figuur 1.tif] [bijschrift:] 1.Redenen gering gebruik huidige verkeersmodellen bij vroege planvorming [figuurcover.jpg] Opener [Pierre, deze foto mag eventueel vervallen] [030210 007b] Het mobiliteits- en ruimtelijk systeem zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden; zo kan een nieuwbouwwijk niet zonder openbaar

Nadere informatie

Relatietherapie voor kennis en strategische planvorming

Relatietherapie voor kennis en strategische planvorming P. 82 Relatietherapie voor kennis en strategische planvorming Marco te Brömmelstroet Mode choise Route choise Destination choise Link loads Trip decision Travel times/ distances/costs car ownership Accessibility

Nadere informatie

Marco te Brömmelstroet

Marco te Brömmelstroet P. 320 Kenmerk van het ware is de eenvoud Marco te Brömmelstroet What consultants thought the users needed What the application design team though the users needed What the sofware delivered What the users

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

UvA-DARE (Digital Academic Repository) UvA-DARE (Digital Academic Repository) Making planning support systems matter : improving the use of planning support systems for integrated land use and transport strategy-making te Brommelstroet, M.C.G.

Nadere informatie

Vergroten van de bruikbaarheid van planningsondersteunende instrumenten

Vergroten van de bruikbaarheid van planningsondersteunende instrumenten TVW Tijdschrift Vervoerswetenschap Jaargang 48, nummer 3 september 2012 Pagina 29-49 ISSN: 1571-9227 www.vervoerswetenschap.nl Vergroten van de bruikbaarheid van planningsondersteunende instrumenten Een

Nadere informatie

Tijdschrift. Vervoerswetenschap. Ruimte en Mobiliteit. De Invloed van Bereikbaarheid op Vastgoedwaarden van Kantoren / pagina 5

Tijdschrift. Vervoerswetenschap. Ruimte en Mobiliteit. De Invloed van Bereikbaarheid op Vastgoedwaarden van Kantoren / pagina 5 45 e jaargang maart 2009 Tijdschrift 1 Vervoerswetenschap Ruimte en Mobiliteit De Invloed van Bereikbaarheid op Vastgoedwaarden van Kantoren / pagina 5 Besluitvorming over ruimtelijke investeringen: een

Nadere informatie

Brink, P. van den, (2003)

Brink, P. van den, (2003) Brink, P. van den, (2003) Social, Organizational and Technological Conditions that enable Knowledge Sharing. Technische Universiteit Delft. ISBN: 90-9014-681-4 Prijs: 19,95 (inclusief BTW en verzendkosten)

Nadere informatie

INTEGRALE RUIMTE VERKEER & VERVOER STRATEGIEËN VOOR DE REGIO AMSTERDAM

INTEGRALE RUIMTE VERKEER & VERVOER STRATEGIEËN VOOR DE REGIO AMSTERDAM INTEGRALE RUIMTE VERKEER & VERVOER STRATEGIEËN VOOR DE REGIO AMSTERDAM Inhoudelijke vingerwijzingen vanuit een workshop reeks met en de Stadsregio December 2007 Designing Sustainable Accessibility (Dessus)

Nadere informatie

Reshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world

Reshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world Reshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world HOE GAAT HET NU? We zetten allemaal verschillende methoden in om vraagstukken op te lossen, oplossingen te ontwerpen

Nadere informatie

Shaking up the Cost Benefit Analysis process. Issues and directions for improvement when assessing integrated spatial transport plans through a cost

Shaking up the Cost Benefit Analysis process. Issues and directions for improvement when assessing integrated spatial transport plans through a cost Shaking up the Cost Benefit Analysis process. Issues and directions for improvement when assessing integrated spatial transport plans through a cost benefit analysis E. Beukers Samenvatting Het maatschappelijke

Nadere informatie

AFSTEMMING RUIMTELIJKE ONTWIKKELING EN BEREIKBAARHEID

AFSTEMMING RUIMTELIJKE ONTWIKKELING EN BEREIKBAARHEID TRANSUMO Designing Sustainable Accessibility (DESSUS) Duurzame bereikbaarheid in de ontwerpfase Eindrapportage DESSUS; november 2009 Auteur: Luca Bertolini THEMA AFSTEMMING RUIMTELIJKE ONTWIKKELING EN

Nadere informatie

Project Portfolio Management. Doing enough of the right things

Project Portfolio Management. Doing enough of the right things Project Portfolio Management Doing enough of the right things BPUG, Hilversum, 24 juni, 2015 Inhoud 1 2 3 4 Introductie Het belang van portfolio management Project portfolio management volgens MoP 3a 3b

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

Beweging in veranderende organisaties

Beweging in veranderende organisaties Beweging in veranderende organisaties Kilian Bennebroek Gravenhorst Werken met vragenlijsten voor versterking van veranderingsprocessen PROFESSIONEEL ADVISEREN 5 Inhoud Voorwoord 7 Opzet van het boek 9

Nadere informatie

Enterprisearchitectuur

Enterprisearchitectuur Les 2 Enterprisearchitectuur Enterprisearchitectuur ITarchitectuur Servicegeoriënteerde architectuur Conceptuele basis Organisatiebrede scope Gericht op strategie en communicatie Individuele systeemscope

Nadere informatie

Jaarrapportage 2007 DESSUS

Jaarrapportage 2007 DESSUS Jaarrapportage 2007 DESSUS Jaarrapportage 2007 Projectnummer Projectnaam Datum Penvoerder Projectleider Themaleider IN.04.042 DESSUS 31-03-2008 Universiteit van Amsterdam Luca Bertolini Piet Rietveld Hoofdstuk

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN MVO Vlaanderen Naam van uw begeleider Agenda Voorstelling & toelichting Wat is duurzaamheid? Waarom deze stuurgroep? Start met de Sustatool! Waarden En nu? 1 Wie bent u? Voorstelling:

Nadere informatie

Mastermind groep. Business Development. Leiderschap in het creëren van een sterke business

Mastermind groep. Business Development. Leiderschap in het creëren van een sterke business Mastermind groep Business Development Leiderschap in het creëren van een sterke business Business Development Leiderschap in het creëren van een sterke business In turbulente tijden staat uw business voortdurend

Nadere informatie

KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity BM-Support.org STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT

KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity BM-Support.org STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT OPEN BUSINESS INNOVATIE KRACHTENBUNDELING VOOR SUCCES OPEN BUSINESS INNOVATIE KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity

Nadere informatie

Business Architectuur vanuit de Business

Business Architectuur vanuit de Business Business Architectuur vanuit de Business CGI GROUP INC. All rights reserved Jaap Schekkerman _experience the commitment TM Organization Facilities Processes Business & Informatie Architectuur, kun je vanuit

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32003 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Yuanyuan Zhao Title: Modelling the dynamics of the innovation process : a data-driven

Nadere informatie

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap

Nadere informatie

Kennismanagement is kennis delen

Kennismanagement is kennis delen Kennismanagement is kennis delen Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Typologie van kennis 3. Kennis, leren en handelen 4. Organisatorische inbedding 5. Implementatie perikelen 6. Samenvattend 1. Inleiding Zou

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

Lean Startup: voor innovatie in onzekerheid

Lean Startup: voor innovatie in onzekerheid Lean Startupin de zorg Waarom Lean Startup helpt vernieuwen in onzekere tijden Amersfoort 5 april 2016 Lean Startup: voor innovatie in onzekerheid Lean Startup verbetert de innovatie van diensten en producten

Nadere informatie

RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & SURF

RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & SURF RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & DIENSTONTWIKKELING @ SURF Wat is Research Management? Research data management is an explicit process covering the creation and stewardship of research materials to

Nadere informatie

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces Software Processen Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1 Het software proces Een gestructureerd set van activiteiten nodig om een software systeem te ontwikkelen Specificatie;

Nadere informatie

smartops people analytics

smartops people analytics smartops people analytics Introductie De organisatie zoals we die kennen is aan het veranderen. Technologische ontwikkelingen en nieuwe mogelijkheden zorgen dat onze manier van werken verandert. Waar veel

Nadere informatie

ORGANISATORISCHE IMPLENTATIE BEST VALUE

ORGANISATORISCHE IMPLENTATIE BEST VALUE ORGANISATORISCHE IMPLENTATIE BEST VALUE EEN ONDERZOEK NAAR DE IMPLEMENTATIE VAN BEST VALUE BINNEN EEN SYSTEMS ENGINEERING OMGEVING STEPHANIE SAMSON BEST VALUE KENNIS SESSIE WESTRAVEN 17 JUNI 09.00 12.00

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

BiZZdesign. Bouwen van sterke en wendbare organisaties met behulp van standaarden, methode, technieken en tools. Research & Development

BiZZdesign. Bouwen van sterke en wendbare organisaties met behulp van standaarden, methode, technieken en tools. Research & Development BiZZdesign Bouwen van sterke en wendbare organisaties met behulp van standaarden, methode, technieken en tools Research & Development 1 Profile CV Joost Niehof Name Grade Nationality Residence Role Joost

Nadere informatie

Strategische Personeelsplanning. Basisdocument

Strategische Personeelsplanning. Basisdocument Strategische Personeelsplanning Basisdocument Strategische Personeelsplanning Basisdocument SPP als pijler van hr-beleid Om als organisatie in een dynamische omgeving met veel ontwikkelingen en veranderingen

Nadere informatie

De kracht van een sociale organisatie

De kracht van een sociale organisatie De kracht van een sociale organisatie De toegevoegde waarde van zakelijke sociale oplossingen Maarten Verstraeten. www.netvlies.nl Prinsenkade 7 T 076 530 25 25 E mverstraeten@netvlies.nl 4811 VB Breda

Nadere informatie

Onderzoeksprogramma TOD in de Zuidvleugel

Onderzoeksprogramma TOD in de Zuidvleugel Onderzoeksprogramma TOD in de Zuidvleugel Karst Geurs, Universiteit Twente Piet Rietveld, Vrije Universiteit Kees Maat, Technische Universiteit Delft 10/16/12 Title: to modify choose 'View' then 'Heater

Nadere informatie

Regionale afstemming en verkeersmodellen

Regionale afstemming en verkeersmodellen Regionale afstemming en verkeersmodellen Robert Cellissen Rijkswaterstaat Noord-Brabant robert.cellissen@rws.nl Bijdrage aan het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 25 en 26 november 2010, Roermond

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen

De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen 1 De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen In het publieke domein worden allerlei nieuwe technieken gebruikt: ambtenaren gebruiken Twitter, games, webplatformen en monitoringtools om de

Nadere informatie

HET POLICY LAB. Tjerk Timan. ScienceWorks 25 mei 2018

HET POLICY LAB. Tjerk Timan. ScienceWorks 25 mei 2018 HET POLICY LAB Tjerk Timan ScienceWorks 25 mei 2018 SAMENVATTING Het Policy Lab doet gecontroleerde experimenten voor het ontwikkelen van data gedreven beleid zodat beleidsmakers veilig kunnen experimenteren

Nadere informatie

BIM Laatste BIM ontwikkelingen efficiency, kwaliteit en euro s. A.M. Slockers Admea / Smits van Burgst

BIM Laatste BIM ontwikkelingen efficiency, kwaliteit en euro s. A.M. Slockers Admea / Smits van Burgst BIM Laatste BIM ontwikkelingen efficiency, kwaliteit en euro s A.M. Slockers Admea / Smits van Burgst Voorstellen Anton Slockers Directeur Admea / Smits van Burgst Admea is onderdeel van de Smits van Burgst

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

19. Reflectie op de zeven leerfuncties

19. Reflectie op de zeven leerfuncties 19. Reflectie op de zeven leerfuncties Wat is het? Wil een organisatie kennisproductief zijn, dan heeft zij een leerplan nodig: een corporate curriculum dat de organisatie helpt kennis te genereren, te

Nadere informatie

Een Janus-relatie omkeren de Potentiële OV gebruiker in Onderzoek en Beleid

Een Janus-relatie omkeren de Potentiële OV gebruiker in Onderzoek en Beleid Een Janus-relatie omkeren de Potentiële OV gebruiker in Onderzoek en Beleid Marco te Brömmelstroet Universiteit van Amsterdam marco@transport-planning.eu Luca Bertolini Universiteit van Amsterdam L.Bertolini@uva.nl

Nadere informatie

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master

Nadere informatie

The Governance of Adaptation to Climate Change

The Governance of Adaptation to Climate Change The Governance of Adaptation to Climate Change Consortium governance of climate adaptation Samenstelling consortium Wageningen Universiteit Vrije Universiteit Erasmus Universiteit Universiteit Utrecht

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

1. Goal-directed design

1. Goal-directed design 1. Goal-directed design Inspelen op behoeften en wensen van de gebruiker gelukkige gebruiker succes product Waarom zijn alle producten dan niet succesvol? Zij worden gemaakt door wetenschappers (of marketeers)

Nadere informatie

The digital transformation executive study

The digital transformation executive study The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

SMART SOCIETY IN NEDERLAND

SMART SOCIETY IN NEDERLAND SMART SOCIETY IN NEDERLAND Roxane Daniels Vereniging Nederlandse Gemeenten 23 april 2019 VVSG Brussel Paraplu-begrip Integrale aanpak van maatschappelijke opgaven Cross-sectoraal Publiek-privaat Bottom-up

Nadere informatie

Transformatie Structureel leegstaande kantoorgebouwen. Presentatie ilab Rogier Laterveer

Transformatie Structureel leegstaande kantoorgebouwen. Presentatie ilab Rogier Laterveer Transformatie Structureel leegstaande kantoorgebouwen Presentatie ilab Rogier Laterveer Voorstellen Rogier Laterveer Docent, onderzoeker en architect Kenniscentrum voor Technologie & Innovatie Initiatiefnemer

Nadere informatie

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE 2 OMNEXT IN HET KORT Broncode als bron van informatie Gevestigd in NL, UK en USA Kennis van meer dan 40 diverse technologieën Verschillende

Nadere informatie

Hoe vangt een koe een haas? Een multidisciplinaire kijk op geo-integratie in de publieke sector

Hoe vangt een koe een haas? Een multidisciplinaire kijk op geo-integratie in de publieke sector Hoe vangt een koe een haas? Een multidisciplinaire kijk op geo-integratie in de publieke sector Hoe vangt een koe een haas? Praktijk van GIS-coördinatie en - implementatie Geo-integratie in processen is

Nadere informatie

Cognitatie, de ondersteuning voor het analyseren van complexe regelgeving

Cognitatie, de ondersteuning voor het analyseren van complexe regelgeving Cognitatie, de ondersteuning voor het analyseren van complexe regelgeving John Bulles PNA Group, Heerlen, The Netherlands john.bulles@pna-group.com Abstract. In de vertaling van regelgeving naar daadwerkelijke

Nadere informatie

Factsheet Enterprise Mobility

Factsheet Enterprise Mobility Factsheet Enterprise Mobility www.vxcompany.com Informatie willen we overal, altijd en op elk device beschikbaar hebben. Privé, maar zeker ook zakelijk. Met het gebruik van mobile devices zoals smartphones

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie Technologische innovatie biedt het onderwijs talloze mogelijkheden. Maar als we die mogelijkheden echt willen

Nadere informatie

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning Functiefamilie ES Experten ondersteuning DOEL Instrumenten en methodes ontwikkelen* en aanpassen in een domein en de interne klanten ondersteunen bij de implementatie ervan teneinde de werking van de te

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

ISM en Lean, natuurlijke bondgenoten

ISM en Lean, natuurlijke bondgenoten ISM en Lean, natuurlijke bondgenoten Een introductie van de samenwerking tussen de ISM-methode en Lean Een whitepaper van 10-8-2017 Whitepaper: ISM en Lean 1 ISM en Lean, natuurlijke bondgenoten De ISM-methode

Nadere informatie

Smart Cycling Futures

Smart Cycling Futures Copernicus Institute of Sustainable Development Smart Cycling Futures Utrecht 16 september 2015 SMART CYCLING FUTURES (SCF) Waarom SCF? Fietsen is een relatief eenvoudige oplossing voor een reeks complexe

Nadere informatie

Leerstijlen. www.gertjanschop.com/kennisenleren - pagina 1 van 5

Leerstijlen. www.gertjanschop.com/kennisenleren - pagina 1 van 5 Leerstijlen Leren volgens Kolb Kolb vat leren op als een proces dat, steeds weer, vier stadia doorloopt: fase 1: concreet ervaren fase 2: waarnemen en overdenken (reflecteren) fase 3: abstracte begripsvorming

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

Wat kan BIM betekenen voor de gebouwbeheerder?

Wat kan BIM betekenen voor de gebouwbeheerder? Wat kan BIM betekenen voor de gebouwbeheerder? Tim Lemoine WTCB Hoofdadviseur Dienst BIM en informatietechnieken tim.lemoine@bbri.be Wat kan BIM betekenen voor de gebouwbeheerder? - 13-05-16 - Pagina 1

Nadere informatie

In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen.

In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen. Leerlijn programmeren In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen. Deze leerlijn is opgebouwd aan de

Nadere informatie

Tilburg University 2020 Toekomstbeeld. College van Bestuur, april 2013

Tilburg University 2020 Toekomstbeeld. College van Bestuur, april 2013 Tilburg University 2020 Toekomstbeeld College van Bestuur, april 2013 Strategie in dialoog met stakeholders Open voor iedere inbreng die de strategie sterker maakt Proces met respect en waardering voor

Nadere informatie

HR analytics: de (genees)kracht van cijfers Abe de Jong & Bram Eigenhuis

HR analytics: de (genees)kracht van cijfers Abe de Jong & Bram Eigenhuis HR analytics: de (genees)kracht van cijfers Abe de Jong & Bram Eigenhuis 11 oktober 2016 Programma Introductie Waarom HR analytics? Wat is HR analytics? Voorwaarden voor HR analytics Q&A (5 min) (5 min)

Nadere informatie

DENKVAARDIGHEDEN bron: The Parallel Curriculum

DENKVAARDIGHEDEN bron: The Parallel Curriculum DENKVAARDIGHEDEN bron: The Parallel Curriculum In 'The Parallel Curriculum' van Tomlinson et al. (2009) worden de 'Habits of Mind' van mensen die intelligent handelen beschreven, op basis van onderzoek

Nadere informatie

Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek wat is dat?

Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek wat is dat? Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek wat is dat? DSRG congres, 3 november 2011 Prof dr ir Joan van Aken TU/e ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoek ofwel DSR (Design Science Research): brug tussen

Nadere informatie

Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new

Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new strategic approach ( Blueprint ) to sectoral cooperation

Nadere informatie

Praktijkonderzoek en Action Learning in de Lerende Organisatie Casus Maaslandziekenhuis Sittard

Praktijkonderzoek en Action Learning in de Lerende Organisatie Casus Maaslandziekenhuis Sittard Praktijkonderzoek en Action Learning in de Lerende Organisatie Casus Maaslandziekenhuis Sittard Dr. Henk Smeijsters, lector kenniskring Kennisontwikkeling Vaktherapieën (KenVaK), onderzoeker kenniskring

Nadere informatie

Onderwijs en ICT Beleidsplan

Onderwijs en ICT Beleidsplan Onderwijs en ICT Beleidsplan Periode: 2017 - School: Schoolleider: Proces eigenaar van het ICT beleid: Is er een gedragen teambesluit: Versie: Id Beleidsterrein / onderdeel Mogelijke deelvragen Inhoud

Nadere informatie

STAKEHOLDERS. Hoe gaan we daar mee om? Jacques van Unnik Manager Personnel Certification & Training 3 december 2015 BUSINESS ASSURANCE

STAKEHOLDERS. Hoe gaan we daar mee om? Jacques van Unnik Manager Personnel Certification & Training 3 december 2015 BUSINESS ASSURANCE BUSINESS ASSURANCE STAKEHOLDERS Hoe gaan we daar mee om? Jacques van Unnik Manager Personnel Certification & Training 3 december 2015 1 DNV GL 2014 Stakeholders 19 November 2015 SAFER, SMARTER, GREENER

Nadere informatie

TRAIN SERVICE & SHUNTING PLANNER

TRAIN SERVICE & SHUNTING PLANNER TRAIN SERVICE & SHUNTING PLANNER BOB HUISMAN Dit projectplan is het startpunt voor de student om 1) een voorkeur voor een project uit te spreken en 2) te gebruiken als start informatie bij begin project.

Nadere informatie

Test naam Marktgerichtheidsscan Datum 28-8-2012 Ingevuld door Guest Ingevuld voor Het team Team Guest-Team Context Overige

Test naam Marktgerichtheidsscan Datum 28-8-2012 Ingevuld door Guest Ingevuld voor Het team Team Guest-Team Context Overige Test naam Marktgerichtheidsscan Datum 28-8-2012 Ingevuld door Guest Ingevuld voor Het team Team Guest-Team Context Overige Klantgerichtheid Selecteren van een klant Wanneer u hoog scoort op 'selecteren

Nadere informatie

STRATEGIE IMPLEMENTATIE SUCCESFACTOREN

STRATEGIE IMPLEMENTATIE SUCCESFACTOREN STRATEGIE IMPLEMENTATIE FACTOREN 9 FACTOREN VOOR STRATEGIE IMPLEMENTATIE STRATAEGOS.COM STRATEGIE IMPLEMENTATIE ALS CONCURRENTIEVOORDEEL 1 2 3 4 5 Om succesvol te zijn en blijven moeten organisaties hun

Nadere informatie

NDERE KIJK OP ICT CONSULTANCY

NDERE KIJK OP ICT CONSULTANCY DE a NDERE KIJK OP ICT CONSULTANCY Innervate is al ruim 13 jaar succesvol in het adviseren van vele organisaties op het gebied van ICT vraagstukken. Naast onze dienstverlening op het gebied van ICT Beleid

Nadere informatie

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Wie wij zijn Het Retail Innovation Platform helpt de innovatie- en concurrentiekracht van de retailsector te versterken. Samen met retailers en andere

Nadere informatie

End-note. Sven Noomen Wouter Heutmekers

End-note. Sven Noomen Wouter Heutmekers End-note Sven Noomen Wouter Heutmekers 2 Ok, en morgenvroeg? Voorstellen 25111978 14 8 4 6 23 25031981 12 3 1 1339 3 Think BIG Act SMALL 2011 Scale FAST 4 5 6 Visie & strategie Strategie Ondersteuning

Nadere informatie

Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie

Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie Barend van van der der Meulen 11 KiviNiria Rathenaulezingen Rathenau Institute: Introductie Missie Improve public

Nadere informatie

POWERED BY BEPURE. Elke dag beter

POWERED BY BEPURE. Elke dag beter POWERED BY BEPURE Elke dag beter Hallo zelfvertrouwen! Hallo inzicht! Hallo POWERED BY BEPURE Elke dag beter Innoveren is kansen zien en deze omzetten in producten of diensten die uw klanten echt willen.

Nadere informatie

Curatr als tool voor organisatie-ontwikkeling

Curatr als tool voor organisatie-ontwikkeling THEMA Demi Chau, Ashley Grimmelikhuijsen & Sanne Ghielen Curatr als tool voor organisatie-ontwikkeling Sociaal leren Massive Open Online Courses (MOOCs) zijn al enige tijd een grote trend in onderwijsland.

Nadere informatie

Handvesttoets; Wat is het? Wat levert het op? Februari 2016

Handvesttoets; Wat is het? Wat levert het op? Februari 2016 Handvesttoets; Wat is het? Wat levert het op? Februari 2016 Inhoudsopgave Aanleiding en Doelstelling... 1 In het kort... 1 Handvesttoets... 1 Resultaten... 2 Doorpakken op basis van de handvesttoets...

Nadere informatie

StadsDashboard. Staat van de Stad brengt slimme logistiek in beeld. Merle Blok 12 mei 2015

StadsDashboard. Staat van de Stad brengt slimme logistiek in beeld. Merle Blok 12 mei 2015 StadsDashboard Staat van de Stad brengt slimme logistiek in beeld Merle Blok 12 mei 2015 Missie TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn

Nadere informatie

Workshop: Selection of the perfect S&OP software. Freek Aertsen Martin Daudey

Workshop: Selection of the perfect S&OP software. Freek Aertsen Martin Daudey Workshop: Selection of the perfect S&OP software Freek Aertsen Martin Daudey How to become successful in S&OP Processes Tools People 2 3 The magic quadrant! Traditional view on software ERP?? Forecasting

Nadere informatie

Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur

Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur René van der Reijden Business Architect Pensioenfonds Horeca & Catering Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur Voortdurend in verandering Economische Sociale Ontwikkelingen Politieke

Nadere informatie

De kenniswerker. Prof. Dr. Joseph Kessels. Leuven 31 mei 2010

De kenniswerker. Prof. Dr. Joseph Kessels. Leuven 31 mei 2010 De kenniswerker Prof. Dr. Joseph Kessels Leuven 31 mei 2010 Is werken in de 21 ste eeuw een vorm van leren? Het karakter van het werk verandert: Van routine naar probleemoplossing Van volgend naar anticiperend

Nadere informatie

Oplossingsvrij specificeren

Oplossingsvrij specificeren Oplossingsvrij specificeren ir. J.P. Eelants, projectmanager Infrabouwproces CROW Samenvatting De methodiek van oplossingsvrij specificeren richt zich niet alleen op het formuleren van functionele eisen.

Nadere informatie

Appendix A Checklist voor visible learning inside *

Appendix A Checklist voor visible learning inside * Appendix A Checklist voor visible learning inside * * Op www.bazalt.nl/lerenzichtbaarmaken kunt u dit formulier downloaden en vervolgens printen. Het is belangrijk dat de medewerkers van de school deze

Nadere informatie

De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing

De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing dr. Jasper Dekkers Afdeling Ruimtelijke Economie, vrije Universiteit amsterdam Korte introductie Economie Geo

Nadere informatie

Strategische Personeelsplanning

Strategische Personeelsplanning Strategische Personeelsplanning en Onderwijslogistiek Strategische Personeelsplanning 1 Strategische Personeelsplanning / onderwijslogistiek 1.Impact van ontwikkelingen 2.Integraal plannen 3.De oplossing

Nadere informatie

Rapportage Lineage. Introductie. Methode. J. Stuiver

Rapportage Lineage. Introductie. Methode. J. Stuiver Rapportage Lineage Rapportage Lineage J. Stuiver Introductie In elk project is het essentieel om informatie over het project en haar activiteiten voor alle partijen beschikbaar te stellen. Deze informatie

Nadere informatie

waarbij de kennisontwikkeling plaatsvindt vanuit een specifieke situatie en gericht is op een specifiek gemeenschappelijk doel. In dit proces is het v

waarbij de kennisontwikkeling plaatsvindt vanuit een specifieke situatie en gericht is op een specifiek gemeenschappelijk doel. In dit proces is het v Samenvatting Het oplossen van complexe vraagstukken gebeurt steeds vaker door experts die in multidisciplinaire teams virtueel, veelal langs elektronische weg, samenwerken zonder elkaar rechtstreeks te

Nadere informatie

"Wij willen de Randstad van uitzendrobots worden"

Wij willen de Randstad van uitzendrobots worden Over Mark Menting Mark Menting heeft meer dan tien jaar ervaring in commercile managementfuncties in de regio Eindhoven. Hij heeft een achtergrond bij uitzender USG People waar hij ruime ervaring heeft

Nadere informatie

NAP innovatie programma, de analyse

NAP innovatie programma, de analyse NAP innovatie programma, de analyse Inleiding Tijdens de NAP-Contactbijeenkomst op 23 mei jl. zijn de resultaten gepresenteerd van het Programmateam Innovatie. Tijdens deze interactieve presentatie is

Nadere informatie

Gezonde Leefomgeving. De Leefplekmeter. Annelies Acda, Pharos Marc van der Ploeg, GGD NOG Anna Jansen, GGD NOG

Gezonde Leefomgeving. De Leefplekmeter. Annelies Acda, Pharos Marc van der Ploeg, GGD NOG Anna Jansen, GGD NOG Gezonde Leefomgeving De Leefplekmeter Annelies Acda, Pharos Marc van der Ploeg, GGD NOG Anna Jansen, GGD NOG Programma 1.Welkom en inleiding 2.Invullen leefplekmeter (interactief) 3.Wat is de leefplekmeter/hoe

Nadere informatie

Staff Workload Planner. Verbeter de inzet van academisch personeel

Staff Workload Planner. Verbeter de inzet van academisch personeel Staff Workload Planner Verbeter de inzet van academisch personeel Zet docenten effectiever in met gebruik van de software Staff Workload Planner van Scientia. Nu instellingen van het hoger en voortgezet

Nadere informatie