nummer juli 2010 In dit nummer oa De diepte in Wie, wat, WUR? De meesterproef

Transcriptie

1 1 nummer juli 2010 In dit nummer oa De diepte in Wie, wat, WUR? De meesterproef

2 2 3 In dit nummer: Technasium werkt! Technasium werkt! 3 1. Wat is Technasium werkt!? 4 2. Onderzoek in de brugklas? Yes, I sink so Hoe bèta is Henk van den Boom? Dikke vrienden De diepte in Koffiepauze bij: Mix Architectuur Wie, wat, WUR? The theatre of dreams Rasveredelaars Ga toch fietsen! De Valley Trophy Meesterproef 36 Nuttige websites 39 Hierbij krijgt u het eerste exemplaar van Technasium werkt! toegestuurd. Het is een interactief, digitaal tijdschrift dat is voortgekomen uit de samenwerking van de technasiumafdeling van Het Streek en Technocentrum de Vallei. Het doel van Technasium werkt! is om onderwijs en arbeidsmarkt in de Gelderse Vallei dichter bij elkaar te brengen. Het betekent dat ondernemers op de hoogte gesteld worden van de manier van werken in het bètatechnisch onderwijs (technasium, WUR) en dat iedereen die betrokken is bij het onderwijs kennis kan nemen van regionale bedrijvigheid. De nadruk ligt daarbij op de speerpunten van de Food Valley, namelijk: food and nutrition techniek, technologie en duurzaamheid health Als u Technasium werkt! ook wilt ontvangen of niet meer wilt ontvangen, dan kunt u dit mailen aan: technasium@hetstreek.nl. Eindredaktie: Gerrit Visscher Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

3 4 5 1.Wat is Technasium werkt!? Technasium werkt! is een initiatief van de technasiumafdeling van Het Streek en Technocentrum de Vallei. Het is een interactief digitaal tijdschrift voor onderwijs en ondernemingen (O&O) in Ede en omstreken. Technocentrum de Vallei maakt deel uit van het landelijk netwerk van 14 samenwerkende technocentra. De doelstellingen van de technocentra zijn: bevorderen van kennisoverdracht, optimale benutting van hoogwaardige en moderne apparatuur en versterking van de aansluiting van bètatechnisch onderwijs op de regionale arbeidsmarkt. Het Technocentrum verwacht een tekort aan hoog opgeleid bètatechnisch personeel in de regio. Ede ligt midden in de Food Valley, nu al een internationaal kenniscentrum op het gebied van voeding en gezondheid. Het Technocentrum wil talentvolle leerlingen al op jonge leeftijd interesseren voor de regionale arbeidsmarkt, ofwel de bèta s van de toekomst vroegtijdig binden aan de Vallei. Wat is het technasium? Het technasium is een opleiding voor havo en vwo waarbij geprobeerd wordt leerlingen op jonge leeftijd enthousiast te maken voor bèta en techniek. Landelijk zijn er op dit moment 41 scholen met een technasiumafdeling. Het Streek is met 250 technasiumleerlingen één van de grootste. Naast de reguliere vakken krijgen de leerlingen 5 uur in de week O&O, Onderzoek en Ontwerpen. In klas 1 tot en met 4 krijgen de leerlingen 4 projecten per jaar, daarna 2. In het eindexamenjaar doen de leerlingen een meesterproef. O&O is een door het ministerie erkend eindexamenvak. Tijdens een project verdiepen leerlingen zich in teamverband in reële problemen uit de bètawereld. De opdrachtgever is altijd een bedrijf, instelling of vervolgopleiding. Doel van de samenwerking met een opdrachtgever is te komen tot levensechter onderwijs, een betere afstemming op de activiteiten in de Vallei en een soepele aansluiting bij het hoger onderwijs. Via Technasium werkt! willen we de ondernemers stimuleren mee te denken over authentieke opdrachten. Natuurlijk doen we een beroep op de maatschappe- Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

4 6 7 lijke verantwoordelijkheid van de opdrachtgevers, want meedenken kost wel wat tijd. Maar er komt ook iets voor terug: slimme en onbevangen leerlingen denken na over een vraagstuk waar de opdrachtgever zelf ook mee worstelt. Dat kan wel eens tot zeer originele oplossingen leiden. Onze ervaring is dat beroepsbeoefenaren genieten van de manier waarop de leerlingen denken en werken. Misschien zijn de ideeën zelfs bruikbaar. Dat is pure winst voor beide partijen. Maar de winst is zeker dat er meegeholpen wordt bèta s vroegtijdig te binden aan de Food Valley 2020 en dat jongeren enthousiast worden voor de regionale bedrijven en opleidingen. In de volgende hoofdstukken kunt u kennis maken met voorbeelden van technasiumprojecten en met een aantal bedrijven in de regio. 2. Onderzoek in de brugklas? Yes, I sink so. Michiel Gunsing, maritiem ingenieur bij het Marin in Wageningen, heeft aan de brugklasleerlingen gevraagd onderzoek te doen naar de veiligheid van cruiseschepen. Het Marin moet de nieuwste schepen van de Holland America Line, zoals de Westerdam, aan veiligheidstesten onderwerpen. Het Marin is een internationaal gerenommeerd bedrijf met vestigingen in Wageningen en Ede. Er werken ruim 300 mensen, die zich bezig houden met de scheepsbouw, vaargedrag, olie- en gaswinning en baggeractiviteiten. Het Marin heeft zeven bassins waarin proeven gedaan kunnen worden en acht testbruggen. Onlangs is in Ede een nieuwe vacuümtank geopend om nog beter testen te kunnen uitvoeren. Het is een bedrijf waar onze regio trots op kan zijn. De Holland America Line wil niet alleen volgens de regels bouwen, maar ook een schip dat absoluut veilig is, want er zijn ruim 2500 gasten aan boord. Die gasten vinden het vooral belangrijk dat hun eten en drinken niet gaat schuiven, dus het schip moet ook nog eens een minimum aan deining geven. Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

5 8 9 Als het schip zich gedraagt als een sleepboot, dan liggen de reizigers snel over de reling. De vraag is dus: hoe reageert het schip onder zware omstandigheden? Wat gebeurt er als er een lek ontstaat? Hebben de opvarenden in geval van nood tijd om van boord te komen? De leerlingen moesten onderzoek doen naar oorzaken van scheepsrampen, een schaalmodel van de Westerdam bouwen, inclusief compartimenten, en het schaalmodel vervolgens testen in een waterbak. Van de resultaten is een verslag gemaakt, een powerpointpresentatie en soms zelfs een filmpje. Hier een mooi voorbeeld. Om een echte specialist te worden heeft Michiel Gunsing een gastles gegeven en uitgelegd wat er komt kijken bij de stabiliteit en veiligheid van zeeschepen. Als klap op de vuurpijl zijn de leerlingen naar de marinehaven in Den Helder geweest, hebben een marineschip en een onderzeeër bezocht en een rondvaart gemaakt. Zou het mogelijk zijn om als 12-jarige maritiem onderzoek te doen waarvoor je normaal gesproken eerst jaren moet studeren? En zonder alle testfaciliteiten van het Marin? Onderzoek in de brugklas, kan dat? De conclusie is duidelijk: Yes, I sink so! Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

6 10 11 Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

7 Hoe bèta is Henk van den Boom? Net als Michiel Gunsing is ook Henk van den Boom maritiem ingenieur bij het Marin. Maar, hoe word je maritiem ingenieur? En hoe bèta moet je daarvoor zijn? We vroegen het Henk van den Boom. Hij vertelt: je moet wel echt exact zijn aangelegd, een vwo-diploma hebben met wiskunde en natuurkunde in je vakkenpakket. De enige plaats waar je maritieme techniek kunt studeren is Delft. Het is een pittige studie, waar in de loop der jaren 50% van de studenten afvalt. In principe duurt de studie 5 jaar, maar 6 jaar is heel normaal. Hoewel het wel een behoorlijke jongensstudie is, komen er de laatste jaren steeds meer meisjes naar de opleiding. Henk schat dat tegenwoordig ongeveer 15% meisje is. Volgens Henk van den Boom is het een veelzijdig vakgebied: je moet creatief zijn, kennis hebben van mechanica, motoren, stromingen en goed kunnen rekenen. Dus inderdaad, je moet behoorlijk bèta zijn. Maar ook vindingrijk, want bedrijven komen vaak bij het Marin met een probleem, waar nog niet een echt goede oplossing voor is. Op dit moment doet het Marin bijvoorbeeld onderzoek naar de mogelijkheden om helikopters veiliger te laten landen op offshore schepen, ook bij ruwere zee. Omdat ze bij het Marin hier zelf ook niet helemaal uitkwamen, heeft Henk van den Boom de leerlingen uit 4 technasium om hulp gevraagd. En ja, dan krijg je natuurlijk briljante ideeën! De meeste afgestudeerden komen op een ingenieursbureau terecht. De werkzaamheden van een maritiem ingenieur hebben een internationaal karakter. Als je bij offshore activiteiten (boorplatforms) betrokken bent, ligt je werkgebied bijvoorbeeld voor de kust van Noorwegen of in de Golf van Mexico. Vooral BP kan nog wel een paar slimme ingenieurs gebruiken, die niet voor één gat te vangen zijn. De belangrijkste scheepswerven liggen in het Verre Oosten en ook de marine bevaart alle wereldzeeën. Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

8 Dikke vrienden De leerlingen van klas 2 hebben zich verdiept in de vraag hoe het komt dat steeds meer kinderen al op jonge leeftijd te dik zijn. Hoe bereik je hen en vooral, hoe bereik je hun ouders? De heer Meijers heeft de leerlingen gevraagd om een strategie te bedenken voor ouders en kinderen met overgewicht die plezierig en makkelijk te realiseren is en die minimaal een jaar werkt. De verkeerde balans tussen het innemen van calorieën en energieverbruik moet op een speelse manier duidelijk worden gemaakt en een gezondere leefstijl moet worden gestimuleerd. Het mag een bordspel worden, een game, een webquest, een animatie, een folder of iets anders waaraan het team van de heer Meijers nog niet gedacht heeft. De opdrachtgever is de heer P. W. Meijers, kinderarts en gespecialiseerd in diabetes, overgewicht en obesitas. Hij is verbonden aan de Dikke Vrienden Club van ziekenhuis De Gelderse Vallei. De Dikke Vrienden Club De polikliniek kindergeneeskunde van Ziekenhuis Gelderse Vallei en de afdeling Jeugd van de Gelderse Roos Veluwe Vallei werken samen en hebben deze club opgericht. De landelijke voorbeelden van dergelijke clubs stimuleren dit initiatief. Een team van artsen, voedings- en bewegingsdeskundigen en gedragstherapeuten staat klaar om samen met de ouders bijvoorbeeld het eetgedrag te veranderen, de kinderen meer te laten bewegen en weerbaar te maken tegen pesten. Het doel is het bereiken van een gezond gewicht. Er komen steeds meer kinderen met overgewicht. Dit is een steeds groter gezondheidsprobleem. Dikke kinderen worden meer gepest en kunnen vaak niet goed meekomen met sporten en hebben daar vaak veel last van. Voor kinderen van 8 tot en met 12 jaar is er de Dikke Vrienden Club : een effectieve aanpak van overgewicht. De foto s geven een goed beeld van de verschillende oplossingen die gekozen zijn. Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

9 De diepte in Soms moet je echt de diepte in om onderzoek te doen, zoals de leerlingen van 3 technasium hebben ervaren. De opdrachtgever voor de leerlingen is de gemeente Ede. De projectgroep Ede-oost/ spoorzone heeft nog de nodige vragen te beantwoorden. Else Tutert is verkeerskundige bij de gemeente Ede. Zij heeft de opdracht geformuleerd en zij zal de resultaten, bestaande uit analyses, aanbevelingen en nadere uitwerkingen mede beoordelen. Dit is haar opdracht: Jullie teams gaan de door de gemeente Ede geschetste plannen betreffende het station en de spoorzone analyseren. Je levert op gefundeerde wijze commentaar op deze plannen en komt ten slotte met voorstellen voor nadere invulling. De verkeerskundige wil dat jullie teams zich met name verdiepen in de mogelijkheden van het stationsgebied. Geluidsoverlast, veiligheid en een goede doorstroming van het verkeer zijn belangrijke thema s, zeker omdat de gemeente het stationsgebied wil laten uitgroeien tot een echt zakencentrum. Verdiepen is dus het trefwoord, en dat kunnen we heel letterlijk nemen. Een verdiept spoor en een verdiept station bieden vele mogelijkheden, maar daar hangt natuurlijk ook een kostenplaatje aan. Misschien is een vergelijking met de Noord/Zuidlijn in Amsterdam niet zo gek. Daar kent men de problemen van tunnelbouw en oplopende kosten als geen ander. Dus: Amsterdam, here we come! Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

10 Koffiepauze bij: Mix Architectuur Nu hebben we net een plan ingediend voor de herbouw van de studentenflats (sterflats) in Wageningen. Het moet een flexibel plan worden, want als er minder studenten komen moeten de woningen ook voor gezinnen geschikt gemaakt kunnen worden. Het is nog afwachten of we de opdracht ook daadwerkelijk krijgen, maar een project in de eigen regio is altijd erg leuk. Reinier Ubels, architect en mededirecteur van Mix Architectuur, reageerde direct enthousiast op de vraag of ik een keertje mocht komen koffiedrinken. Dus: afspraak gemaakt, cakeje gekocht bij Mekking en op naar het hoofdkantoor aan de rand van het Edese bedrijvenpark. Wat wordt Ede toch groot! Het is dat ik met de auto was, anders was het een eind fietsen geweest. Aan de koffietafel is het een gezellige boel. Het gesprek gaat over het aanstaande bedrijfsuitje naar New York. Er was vooral teleurstelling dat het niet de wereldtentoonstelling voor de architectuur in Shanghai was geworden. Dat Reinier Ubels zelf koffie zet is misschien wel tekenend voor de sfeer bij het bedrijf. Hier zijn niet echt bazen en jongste bediendes. Aan tafel valt mij op dat er uitsluitend mannen zitten. Is de bouwwereld een echte mannenwereld? Dat geldt wel voor het echte technische werk, maar bij de architectuur valt het nog wel mee. Bij de studie bouwkunde is bijna de helft van het vrouwelijk geslacht. Het is een groot, gezellig en speels kantoor bij Mix Architectuur. Hier zijn creatieve geesten aan het werk. Dat beaamt Reinier Ubels ook. Maar let op, zegt hij, we zijn ook zakelijk, want uiteindelijk draait het allemaal om geld. Ondanks de crisis is er nog werk genoeg. Is dat geluk, handigheid, een goede naam? Van alles wat, zegt Reinier. We hebben een compleet team van 9 medewerkers, zodat we het bouwproces van begin tot eind kunnen begeleiden. We hebben architecten, technisch tekenaars en projectleiders met gevoel voor planning en financiën. En we zijn waarschijnlijk een beetje slim bij het indienen van plannen. Je kunt meedingen naar opdrachten, dat gaat vaak in wedstrijdvorm. Van de laatste 10 keer hebben we 8 keer de uiteindelijke opdracht gekregen. Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

11 20 21 Op de site van Mix Architectuur is het me opgevallen dat er veel projecten in het westen van het land zijn en dat er vaak gebruik wordt gemaakt van rechthoekige vormen. Ik wijs een huis aan dat ik qua vorm totaal niet bij de andere projecten vind passen, maar toevallig wel in Ede ligt. Een vreemde eend in de bijt. Dit blijkt het huis van de directeur te zijn, van Rienier Ubels zelf. Oei! Tijd om te gaan. De rest van de informatie haal ik wel van de website. Wat doet een architect? De kunst van het bouwen, de architectuur, is niet zomaar een kunst. Deze kunst is functioneel en dienstverlenend. Architecten hebben dan ook een veelzijdig beroep. Ze moeten meerdere kwaliteiten hebben: verstand van techniek en kennis van bouwmaterialen, maar ze moeten ook origineel en creatief zijn. Dit hoort bij hun werk: overleggen met een constructeur, de grondbezitter of aannemer een bouwtekening maken details van onderdelen van een woning uitwerken in een detailtekening een maquette maken de bouwlocatie bezoeken om te zien hoe de werkzaamheden verlopen Je kunt de opleiding op universitair niveau volgen in Delft en tegenwoordig ook in Eindhoven. Verder kun je op allerlei HBO- opleidingen bouwkunde studeren onder andere in Arnhem, Zwolle en Rotterdam. 7. Wie, wat, WUR? Sietske Bruining, sinds 2 jaar docente biologie en O&O op Het Streek, heeft in Wageningen food and health gestudeerd. Sietske heeft in klas 4 van het technasium het project Hippe Drank gegeven. Monica Mars, universitair docente, heeft hierbij geholpen en een practicum sensoriek gegeven. Sensoriek? Food and health? Wat is dat eigenlijk? Ik sprak Monica en Sietske hierover in het kantoor van Monica in het biotechnion en had een aantal erg slimme vragen bedacht. Kun je in één zin zeggen wat de studierichting inhoudt? Bij food and health houden we ons bezig met productontwikkeling van voedsel. We proberen door experimenteel te koken de gezondheidswaarde van voedsel te verbeteren. Experimenteel koken is koken op een laboratoriummanier, heel precies, zodat het altijd herhaalbaar is wat je doet. Je kunt voedsel chemisch manipuleren. Als je bijvoorbeeld het ijzergehalte van een product wilt verhogen, kun je meelworm toevoegen, maar hoeveel precies? Meer meelworm betekent meer ijzer, maar de Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

12 22 23 smaak wordt ook bitterder. Dus het product wordt wel gezonder, maar is niet te eten. Hoe los je dat dan weer op? Je moet de menselijke zintuigen dan zo beïnvloeden, dat het toch weer smaakvol wordt. Dat is waar de sensoriek zich mee bezig houdt. Waar is de interesse voor voeding en gezondheid begonnen? Dit blijkt voor Monica en Sietske min of meer hetzelfde te zijn: scheikunde, biologie en wiskunde zijn leuke vakken en het exact werken gaat hun gemakkelijk af. Beide bezochten ze de Open Dag van de WUR en waren verkocht. Wat doet een universitair docente? Monica: je besteedt grofweg de helft van de tijd aan onderzoek en de helft aan onderwijs. Dat laatste houdt in: college geven, practica en werkgroepen begeleiden. De studenten krijgen meer eigen verantwoordelijkheid dan de leerlingen op het voortgezet onderwijs. Monica vindt het gebruik van het mobieltje in de collegezaal geen probleem, zolang maar niemand er last van heeft. Omdat het merendeel van de studenten meisje is, wordt er serieus gewerkt. Als iemand praat onder de uitleg, wordt er dan ook massaal ssssst! geroepen. Het onderzoek bestaat uit het begeleiden van studenten en AJO s. Ze coacht hen als ze een onderzoeksopdracht uitwerken of een scriptie schrijven. Het betekent veel lezen en mailen. Hele grappige vraag: Wat zijn bij voeding en gezondheid de krenten in de pap? Sietske: ik vond het organiseren van de buitenlandse excursie het allerleukste. Een reis naar Duitsland, Denemarken en Zweden zelf inhoud geven en het programma samenstellen, dat was echt gaaf. We deden sowieso al heel veel in klassenverband, dus de onderlinge betrokkenheid was al groot, maar door die reis werd dat nog sterker. Monica: ik vond het onderzoek dat we in Cinemec gedaan hebben erg leuk. Studenten kregen een film te zien en mochten ondertussen zoveel chocoladedrank drinken als ze zelf wilden. Maar niet in alle pakken zat hetzelfde. Sommige studenten kregen een dunnere chocoladedrank, anderen een dikkere, meer vla-achtige drank. Een verschil in viscositeit (stroperigheid) dus, en dat is interessant. Het bleek dat de vla-studenten veel minder dronken dan de studenten met de dunnere drank. Ze hadden eerder een vol gevoel, terwijl de dikkere drank niet meer calorieën bevat. Dit kan dus een wapen zijn in de strijd tegen overgewicht. Tot slot: Waarom Wageningen? Monica en Sietske zijn unaniem: het is een kleine, gezellige stad, waar je elkaar heel snel leert kennen. Een groot verschil met andere studentensteden is ook dat bijna iedereen op kamers woont. Dus weinig spoorstudenten die alleen maar komen om te studeren, maar niet om vrienden te maken. De studenten staan open voor contacten en sociale activiteiten. Extra bijzonderheid is dat er erg veel buitenlandse studenten zijn. Je maakt kennis met andere culturen, eet soms samen en leert andere gewoontes waarderen. Of niet waarderen: om 9 uur s ochtends bijvoorbeeld vis met knoflook bakken in de studentenflat, dat is niet leuk wakker worden. Of studenten die nog nooit een wc gezien hebben, en daar staande op plassen. Meisjes ook! Maar de buitenlanders zijn wel fanatieke studenten, gezagsgetrouw, leergierig en dol op feitjes stampen. Als universitair docent neem je dat plassen dan op de koop toe. Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

13 The theatre of dreams De leerlingen van 4 technasium hebben niet meer, zoals in de onderbouw, klassikaal hetzelfde project. Ze kunnen kiezen uit een tiental onderwerpen. Ook moeten ze, nadat ze met de opdrachtgevers gesproken hebben, een plan van aanpak voor de hele periode (9 weken) maken. In de onderbouw gaat dat nog meer in stapjes. Cuyk (architect) en Verbeek (projectmanager) van het bouwteam. Nog voor de zomer willen ze weten hoe het theater kan worden ingepast in het gebouw. De opdracht: Jullie team krijgt de opdracht om de plaats waar het theater komt verder te onderzoeken. Licht, verduistering, akoestiek, multifunctionaliteit, toeschouwers en podium, alles moet nog uitgezocht worden. Je krijgt de beschikking over de bouwplannen en werkt in overleg met je opdrachtgevers een plan voor het theater uit, voorzien van visuele ondersteuning. Eén van de keuzeprojecten was het theatre of dreams. De omschrijving van de opdracht staat hieronder in zijn geheel afgedrukt. De situatie: De vmbo-locaties van Het Streek gaan nieuw bouwen aan de Zandlaan in Ede, tegenover de Praxis. Het ontwerp van het gebouw is zo goed als afgerond, maar er moeten nog een aantal belangrijke knopen worden doorgehakt. Het bouwteam wil bijvoorbeeld graag een multifunctioneel theater. Daar is ook al een plaats voor uitgezocht, maar het is nog onduidelijk hoe het theater moet worden ingericht en moet worden ingepast in het gebouw. De opdrachtgever: Jullie opdrachtgevers zijn de heren Winkelman (installatietechnicus), Van Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

14 Rasveredelaars Elke zaterdag treffen ze elkaar bij hun favoriete clubje ABC op het voetbalveld. Jaap Hoogstraten, Ron van der Laan en Ton Loogman zijn lid van de Anti Buik Club. Rasvoetballers zijn (waren) het, rasveredelaars zijn het ook. Want door de week zien ze elkaar bij Monsanto, een van de grootste plantenveredelaars van de wereld. Monsanto levert meer dan 3000 verschillende zaadvariëteiten in 156 landen. in de tuin. Na hun studie plantwetenschappen of hogere tuinbouwschool zijn ze plantenveredelaar geworden. Ton weet alles van bloemkolen, Ron van sla en Jaap van tomaten. Hoewel ze alledrie dus hun eigen specialisme hebben, passen ze toch dezelfde veredelingsprincipes toe. Hoe kweek je een goede plant? Laten we de bloemkolen nemen. De eerste stap is eigenlijk de natuurlijke selectie. Op een proefveld met bloemkolen zijn bodemgesteldheid en klimatologische omstandigheden min of meer hetzelfde. Toch zijn sommige planten beduidend mooier, voller en zitten beter in het blad. Het geoefende oog van de veredelaar kiest de beste planten uit. Daarmee wordt verder gekweekt. Er wordt een stukje van het wit van de bloemkool afgesneden en in een voedingsbodem met water, zouten en suikers gezet. Ook de andere omstandigheden, zoals belichting, beluchting, vochtigheid en temperatuur, Wie vanuit Wageningen over de dijk in de richting van de Blauwe Kamer rijdt, ziet rechts het bedrijf liggen: een modern kantoorgebouw, laboratoria, 5 hectare kassen en bijna 50 hectare proefvelden in de open lucht. Jaap, Ron en Ton behoren tot de ongeveer 100 werknemers. Op de middelbare school werd hun liefde voor de planten al gewekt, hetzij via biologie, hetzij door vakantiewerk in de kassen of gewoon door het plezier in het praktische werk Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

15 28 29 worden nauwkeurig geregeld. Soms is dit om tijdwinst te boeken, soms om ongewenste invloeden (ziektes) buiten te sluiten. Na een maand of twee heeft het bloemkooltje wortel geschoten en is een klein plantje ontstaan. Het plantje wordt nu verpot en in een grotere kas geplaatst, met nog steeds een zorgvuldige manipulatie van de natuurlijke omstandigheden. Na ongeveer een half jaar is de bloemkoolplant flink doorgeschoten en tot bloei gekomen. Opnieuw gaat de veredelaar nu selecteren: hij zet de beste planten van de ene bloemkoollijn bij een andere goede lijn om een nog sterker ras te krijgen. Eerst gaat hij testkruisingen uitvoeren om de combinatiegeschiktheid van verschillende ouderlijnen vast te stellen. Twee kwalitatief matige ouderlijnen kunnen als kruisingsresultaat een prima hybride opleveren. Vooral wanneer de beide ouders een grote genetische afstand (weinig verwantschap) hebben, dan kan dit het geval zijn. Het kruisen van de lijnen gebeurt door een aantal mannelijke en vrouwelijke planten bij elkaar te zetten onder een tent van gaas en daarin vliegen die voor de bevruchting zorgen, los te laten. Nadat uiteindelijk een superbloemkool gekweekt is moet nog getest worden of de bloemkool goed tegen ziektes bestand is. Dit is het werk van de fytopatholoog. Soms worden de planten opzettelijk besmet met schimmels of bacteriën. De ene plant blijkt dan aangetast te worden, de andere niet en is dus resistent. Dat is heel belangrijk. Niet alleen blijft de bloemkool gezond en kan flink groeien, ook zijn er minder bestrijdingsmiddelen nodig in het veld. Op deze manier draagt de veredelaar dus bij aan een duurzame manier van produceren. En misschien komen er ook vragen van boeren: kan de bloemkool ook met minder water of voedingsmiddelen groeien, kan hij ook sneller groeien. Of eten de consumenten liever broccoli en is de bloemkool minder in trek. Wat dan? Kortom, het veredelingsproces houdt nooit op. Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

16 30 31 De moderne DNA-technologie heeft het vak van de plantenveredelaar de laatste 20 jaar sterk veranderd. Belangrijk is de kennis van het gebruik van DNA-merkers (te vergelijken met een streepjescode die vertelt hoe de plant er uit gaat zien). Daarmee kan de veredelaar al in een vroeg stadium tussen de vele duizenden zaailingen díe plant identificeren die aan het gewenste ideaalbeeld voldoet. DNA-merkers zijn zeer nuttig om de efficiëntie van veredeling te vergroten. De veredelaar weet dus al wat voor vorm, smaak of kleur een bepaalde groente of bloem heeft nog voordat de plant op het veld heeft gestaan. In het verlengde hiervan ligt het genetisch manipuleren van organismen. Bij dieren is dat zeer omstreden, denk aan stier Herman of het gecloonde schaap Dolly. Hoe ligt dat bij planten? Over het genetisch gemodificeerde zetmeel in soja, dat verwerkt wordt in diervoeders, is al veel geschreven. Jaap vertelt: er is op zich niet zoveel mis met GMO s (genetically modified organisms), maar de consument en sommige regeringen willen er gewoon niet aan, zeker niet in West Europa. Een genetisch gemodificeerde tomaat, die lang houdbaar blijft, is bijvoorbeeld in de VS en Groot Britannië wel toegestaan, maar in Nederland niet. Als een plant niet op een vrij natuurlijke manier gekweekt is, dan sluit men de grenzen. Bij de WUR kun je plantwetenschappen studeren. Een goede veredelaar heeft naast kennis van genetica en statistiek ook gevoel voor consumentengedrag. Je moet tenslotte wel weten wat de consument wil, voor je aan een veredelingsprogramma begint. Als veredelaar moet je als het ware in de toekomst kunnen kijken om te bepalen wat de consument over 10 jaar graag zou willen eten (smaak, vorm en kleur van groenten bijvoorbeeld). Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

17 Ga toch fietsen! Een fietssnelweg, wordt dat de oplossing voor het fileprobleem? Nederland is wel het ideale land om dit uit te proberen: de afstanden zijn niet groot, het is grotendeels vlak en elke Nederlander heeft een fiets. Daar komt nog bij dat de elektronische fiets sterk in opkomst is. Afstanden tot 30 km zijn zonder veel inspanning binnen het uur te overbruggen. Goed te doen voor het woon-werkverkeer, gezond en milieuvriendelijk. Maar dan moet het wel een beetje soepel gaan, dus niet al te veel obstakels en stoplichten. Bart, Joey en Aswin uit 5 technasium kregen van Ron Schröder, verkeersdeskundige bij Goudappel Coffeng, de opdracht om te onderzoeken wat de beste fietssnelwegroute tussen Arnhem en Ede is, welke knelpunten er zijn en hoe die knelpunten kunnen worden opgelost. Hun eigen ervaringen hebben ze in een filmpje vastgelegd. De fietssnelweg was een van de keuzeprojecten in 5 vwo. De projectopdracht schrijven de leerlingen zelf, maar wel in samenspraak met de opdrachtgever. Zo kregen Joris, Aswin en Steven van Edwin Steinmeier van Promocompany de opdracht een handzaam apparaatje te Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

18 34 35 ontwerpen waarop boodschappen kunnen worden genoteerd. Het moet als relatiegeschenk kunnen worden gebruikt en mag niet duurder zijn dan 2 euro. Het gemaakte prototype was zo geslaagd, dat de heer Steinmeier serieuze mogelijkheden zag om het, bijvoorbeeld in China, te laten produceren. De andere keuzeprojecten waren: Hoe kan het Watermuseum in Arnhem aantrekkelijker gemaakt worden voor de oudere jeugd. Het vraagstuk van de handelsreiziger: hoe reis je zo efficiënt mogelijk langs een groot aantal steden in Nederland? Welke mogelijkheden zijn er om een drijvend hotel in het Veerse Meer te bouwen, dat doet denken aan een natuurlijk eiland. Passief wonen: hoe kun je aan energiebesparing in bestaande woningen te doen. Maak een stedenbouwkundig herinrichtingsplan voor een deel van het centrum van Amsterdam. Ontwerp een demontabele en veilige klimbaan als onderdeel van een indoorspeeltuin. Maak een ontwerp voor een nieuwe ongelijkvloerse kruising in Flevoland van een snelweg, 4 spoorbanen en een fietspad. 11. De Valley Trophy De Valley Trophy,wat is dat? Ede ligt midden in de Gelderse Vallei, ook wel de Food Valley genoemd. De Food Valley is nu al een internationaal kenniscentrum op het gebied van voeding en gezondheid. Maar de Vallei wil vooruit kijken en streeft naar veelzijdige werkgelegenheid en innovatieve bedrijvigheid. In 2020 moet De Vallei toonaangevend zijn in Nederland op het gebied van voeding, technologie, duurzaamheid en gezondheid. Het moet een merknaam worden: in de Vallei worden hoogwaardige producten en diensten geleverd. Een kenniseconomie gebaseerd op toekomstgerichte ondernemers en instellingen. Met de WUR heeft onze regio een prima basis om in de komende 10 jaar nieuwe werkgelegenheid aan te trekken en andere gebieden af te troeven. Diverse belangrijke partners binnen de Food Valley vragen de leerlingen van het technasium mee te denken. Hoe trekken we nieuwe werkgelegenheid aan? Elk jaar schrijft Technocentrum De Vallei namens deze partners een prijsvraag uit, waarbij innovatief ondernemerschap het uitgangspunt is. Dit is de eerste versie van die prijsvraag: de Valley Trophy. In de jury zitten vertegenwoordigers van de ondernemers, de gemeente, de provincie en de WUR. Dit jaar is de uitdaging gelegen in de ontwikkeling van het Valley Center aan de zuidzijde van de A12. Op de afsluitende Vall-Event mogen de winnende teams hun ideeën presenteren. Ouders, ondernemers en overheidsinstanties zullen hiervoor worden uitgenodigd. Het beste ontwerp wint de Valley Trophy. Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven

19 Meesterproef Dinsdag 20 april heeft de eerste groep 6vwo-leerlingen van het technasium de Meesterproef gepresenteerd. Het was een belevenis in de ware zin van het woord. De opdrachtgevers die de presentatie bijwoonden waren enthousiast vanwege het niveau van het werk en de kwaliteit van presenteren. De feestelijkheid werd onderstreept met een meesterproef-konijnen taart. Vanaf september 2004, het jaar dat Het Streek met het technasium begon, hebben deze leerlingen gewerkt aan projecten met een realistische opdracht en een opdrachtgever uit het bedrijfsleven of Hoger Onderwijs. Deze proefkonijnen van het eerste uur hadden in hun eindopdracht alles uit de kast gehaald om een mooi resultaat neer te zetten. De opdrachtgevers, die zelf werkzaam zijn in het WO of HBO, roemden de kwaliteiten van deze technasiumleerlingen: er wordt zelfstandig, diepgravend en gestructureerd gewerkt. Ook de zelfreflectie van de leerlingen werd opmerkelijk genoemd. De opdracht van de meesterproef was dit laatste jaar gekoppeld aan de studierichting die de leerlingen aansprak. Het profielwerkstuk, al eerder gepresenteerd, was onderdeel van de meesterproef: het was een verdiepingsonderzoek, dat aanvullend voor de meesterproef is gedaan. De onderwerpen die zijn gekozen: Texel 2050, een onderzoek naar toekomstige ontwikkelingen van Texel Tragedie of Commons, een onderzoek naar boven- en ondergrondse concurrentie bij planten. Huid op huid contact, een onderzoek naar de relatie tussen huid op huid contact en borstvoeding. Greenergy, een ontwerpopdracht voor een duurzame kas. Uitbouw, een ontwerpopdracht voor een uitbouw aan een bestaand huis. Een hackende USB-stick, een onderzoek naar de mogelijkheden en gevaren omtrent misbruik van USB-sticks. Slaapproblemen, een onderzoek naar de relatie tussen eetgedrag en slaapstoornissen. UnoLight, een ontwerpopdracht voor een noodverlichting bij een ramp. Winglers, een onderzoek naar de voordelen van het gebruik van winglers (een opstaande verlenging van een vliegtuigvleugel) in de luchtvaart. Locatie Bovenbuurtweg Bovenbuurtweg XA Ede technasium@hetstreek.nl

20 38 39 Zoals al aangegeven zijn al deze onderwerpen tot stand gekomen in samenwerking met docenten van een universiteit of HBO-instelling. Het is verheugend dat vrijwel alle leerlingen de studierichting kiezen waarin ze ook hun meesterproef hebben gedaan. Het betekent dat ze gemotiveerd en gefundeerd voor een bepaalde studie kiezen en kennis hebben opgedaan van de manier van werken bij die studie. We hopen dat er weinig afvallers of omzwaaiers zullen zijn in het eerste studiejaar. Dat gaan we natuurlijk monitoren, zoals dat tegenwoordig heet. Wordt vervolgd. Nuttige websites Technasium werkt Jaargang 1 nummer 1 Samen leren, samen leven