Jaarverslag Stichting Het Drentse Landschap

Transcriptie

1 Jaarverslag 2009 Stichting Het Drentse Landschap

2 Inhoud 1 Voorwoord Verslag van de directie / bestuur 3 Verslag Raad van Toezicht 5 2 Natuur en landschap Externe belangenbehartiging 7 Projectontwikkeling 12 Grondverwerving 14 Beheer natuurgebieden 16 3 Cultureel erfgoed Externe belangenbehartiging 23 Projectontwikkeling 24 Gebouwenbeheer 25 Cultuurhistorie 27 Stichting Oude Drentse Kerken 29 Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds 30 Stichting Drentse Boerderijen 31 4 Verankering in de samenleving Projectontwikkeling 33 Steun 34 Maatschappelijk draagvlak 36 5 Organisatie Personeelszaken 41 6 Jaarrekening 2008 Bijlagen Bestuur 69 Personeel en organisatieschema 71 Natuurgebieden in hectares 76 Overzicht archeologische objecten 77 Overzicht beelden en zwerfstenen 78 Overzicht gebouwen 79 Overlegstructuren 82 Bedrijfssponsoren 84 Lijst met afkortingen 85

3 Jaarverslag 2009 Stichting Het Drentse Landschap Missie Stichting Het Drentse Landschap is opgericht op 11 juni Het Drentse Landschap wil ervoor zorgen dat Drenthe mooi en leefbaar blijft. Dat doet ze door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultureel historisch waardevolle objecten zoals boerderijen en kerken en door het geven van educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt een groot draagvlak voor de bescherming van natuur, het landschap en de cultuur in Drenthe belangrijk. Daarom opereert ze op veel verschillende werkvelden en zal ze daar waar noodzakelijk haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil de organisatie haar positie in de sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken zowel binnen het politieke, overheids- en provinciale beleid alsmede bij aanverwante organisaties en de Drentse bevolking. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van: Stichting Drentse Boerderijen Stichting Oude Drentse Kerken Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-keur. Stichting Het Drentse Landschap Kloosterstraat KD Assen

4 Voorwoord Stichting Het Drentse Landschap vierde in 2009 haar 75-jarig bestaan. Daarom stond het jaar in het teken van feest. We wilden iedereen op zoveel mogelijk momenten in het jaar laten genieten van het Drentse landschap. Niet alleen van onze natuurgebieden, maar ook van het culturele erfgoed dat we beheren. Terugkijkend zijn we hier goed in geslaagd. Nog nooit steunden zoveel mensen het werk van onze stichting en werden onze activiteiten zo goed bezocht. In dit jaarverslag wordt vanuit de verschillende disciplines een terugblik gegeven op dit bijzondere jaar. 1 2

5 Verslag van de directie/bestuur Groei In het afgelopen jaar groeide de achterban van Het Drentse Landschap tot bijna begunstigers. Deze groei wijkt qua beeld in positieve zin af van de landelijke trend die een duidelijke afname van de donateurs van natuurorganisaties laat zien. De stichting kon in 2009 ook maar liefst 201 ha verwerven, met steun van de Provincie Drenthe en de Dienst Landelijk Gebied (DLG). De organisatie Mede door de groei van de organisatie waren er verschillende wijzigingen in ons personeelsbestand. Inzet hierbij was om het functioneren van de sectoren Gebouwen en Financiën en Middelen op een hoger plan te brengen. Eind 2009 werd het CBF-keur voor drie jaar verlengd. Het Meerjarenbeleidsplan is goeddeels voorbereid en zal in het voorjaar van 2010 door de Raad van Toezicht vastgesteld kunnen worden. Voor wat betreft de infrastructuur van de organisatie kon eindelijk een start gemaakt worden met de uitbreiding van ons kantoor via de renovatie van de panden Kloosterstraat 9 en 11. Ook met de bouw van het nieuwe beheercentrum voor de buitendienst in Westerbork werd gestart. Crisis De jaarrekening van 2008 liet al zien dat Het Drentse Landschap niet vrij van financiële risico s zou blijven. In dit voorjaar werd door het Rijk aangegeven dat er tot 2011 twee keer 100 miljoen uit het budget voor ILG genomen zou worden, terwijl ook bezuinigingen op provincies en gemeenten werden aangekondigd. Eind 2009 ontving de stichting dan ook een brief van de Provincie Drenthe waarin werd aangegeven dat gesubsidieerde instellingen voor 2011 rekening moesten houden met bezuinigingen. Een ander zorgpunt is dat de slechte financiële positie van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) van invloed zou kunnen zijn op de beheersvergoedingen. Terwijl deze nu al aan de magere kant zijn, zo bleek uit onderzoek van IPO en LNV. De aanbevolen vergoeding van 84% van de reële kosten, zoals aangegeven door de commissie Van Dijk, zal de sector een betere financiële basis kunnen verlenen. De helft van de meeropbrengsten wordt evenwel in de jaren 2010 en 2011 door IPO en LNV voor alle terreinbeherende organisaties afgeroomd om de kosten van implementatie van de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL) te financieren. Natuur en landschap Het grote natuurontwikkelingsproject LOFAR dat in het Hunzegebied gerealiseerd wordt, is in september 2009 opgeleverd. Samen met ASTRON wordt in dit gebied ruim 400 ha nieuwe natuur ingericht. Een prachtige combinatie van natte natuur met de grootste radiotelescoop ter wereld. Het is de bedoeling de gronden eind 2010 aan Het Drentse Landschap over te dragen. Ook met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) mondde de intentie tot samenwerking uit in concrete resultaten. In 2009 beheerde de stichting ca 370 ha natuur in de winningsgebieden van de WMD. Eind 2010 wordt nagegaan of hier een duurzame samenwerking voor de lange termijn uit zal groeien. De groene sector heeft, hiertoe uitgedaagd door de Provincie Drenthe, haar Groene Kijk op de toekomst van Drenthe als bouwsteen voor het nieuwe Omgevingsplan ingebracht. Bij de hoofdopdracht, namelijk het robuuster maken van de natuur en de verbindingszones tussen de verschillende natuurgebieden, bestaan zeer ruime mogelijkheden voor samenwerking met de waterschappen. Met name in de beekdalen bestaan veel kansen voor het vasthouden en bergen van water in natuurontwikkelingsgebieden. Cultureel erfgoed De rol als erfgoedorganisatie groeide ook in 2009 sterk. Er konden maar liefst zeven nieuwe gebouwen worden verworven. Dit was vooral mogelijk dankzij de steun van Provincie Drenthe. Onder de nieuwe aanwinsten bevinden zich enkele pareltjes zoals de aankoop van het 15 e -eeuwse Huis ter Hansouwe te Peize, de boerderij Eesinge aan de Reest bij Meppel en de eerste molen van de stichting: De Eendracht in Gieterveen. Tevens werden er maar liefst acht restauratieplannen voor gebouwen van de stichting ontwikkeld. Omdat de aankoop en restauratie van monumenten erg kostbaar is, legt deze rol een zware druk op de financiële middelen van de stichting. Om die reden is een risicoanalyse gemaakt. Hieruit bleek dat Het Drentse Landschap aan de bestaande verplichtingen kan voldoen, maar een degelijker financieringsstructuur voor de erfgoedprojecten in de toekomst noodzakelijk is. Vooralsnog zal de stichting daarom terughoudendheid betrachten inzake het verwerven van nieuwe gebouwen. Bijzonder heugelijk was dat in 2009 de uit 1929 daterende Stichting Oud Drenthe haar eigendommen, te weten de drie Drentse schansen, onder opheffing van zichzelf aan Het Drentse Landschap over heeft gedragen. Hoe populair erfgoed momenteel is, bleek uit het grote succes van ons erfgoedfestival dat ter gelegenheid van ons 75-jarig jubileum op 20 juni in Orvelte werd gehouden. Maar ook de hartverwarmende reacties op de prachtige uitgave Have en Goed, 20 cultuurschatten van Het Drentse Landschap, geven aan dat cultuurhistorie in de belangstelling staat. 3

6 Landelijke politiek De politiek laat zich steeds ongenuanceerder uit over de natuur en de natuurbescherming. Zo stelde een Tweede Kamerlid van het CDA voor om maar windmolens in natuurgebieden te plaatsen omdat er dan tenminste nog wat opbrengsten uit te halen zijn Ook het verzoek van premier Balkenende aan de EU om de regelgeving rond Natura 2000 gebieden uit te hollen vanwege de nadelen voor economische ontwikkelingen, komt niet sterk over. En de EHS, die men dreigt op te geven omdat ze maar moeizaam gerealiseerd wordt. Overigens omdat het Rijk al 30 jaar onvoldoende middelen en instrumentarium ter beschikking stelt. De situatie rond de Westerschelde riep ook de nodige vraagtekens op waarbij Nederland niet het fatsoen had om zich aan de gemaakte afspraken met België te houden en de natuurschade te compenseren. Gesuggereerd werd om alle natuur maar door boeren te laten beheren omdat ondanks de beheersubsidies aan TBO s de biodiversiteit toch terug blijft lopen. Wat echter geheel veroorzaakt wordt door de steeds verslechterende milieuomstandigheden: verdroging, vermesting, verzuring, klimaatsverandering etc. De EHS, Natura 2000, de KRW, het ammoniakdossier, worden uitsluitend gezien als obstakels voor economische ontwikkeling. Tenslotte was er nog het Verdrag van Linschoten waarbij particulieren en boeren dezelfde mogelijkheden voor aankoop en beheer van natuur geboden wordt als terreinbeheerders. Die echter wel ideële en juist geen commerciële doelen hebben, die in hun statuten zijn vastgelegd en die bovendien bewezen goedkoper en beter natuur te produceren. Ondanks het volkomen ontbreken van rendement blijft de rijksoverheid declameren dat particulieren en boeren beter natuur kunnen beheren dan TBO s. En deze laatsten, ook De- 12Landschappen, ondertekenen zo n intentie zoals verwoord in het verdrag van Linschoten. Het Drentse Landschap heeft dit niet gedaan en zet de komende jaren liever in op een betere communicatie met de politiek en de bevolking om de natuur- en landschapsbescherming de plaats te geven die het verdient. Namelijk als een belangrijke inspanning om de klimaatsverandering op te vangen en onze wereld leefbaar en genietbaar te houden. Resultaat 2009 De verwachting dat in het jaar 2009 een deel van de forse koersverliezen uit 2008 zouden worden goedgemaakt, is bewaarheid geworden. De baten uit onze beleggingen bedroegen in 2009 maar liefst ,- -, voor een belangrijke deel bestaande uit niet gerealiseerde koerswinst. Dit gegeven heeft in hoge mate het positief resultaat van ,-- van Het Drentse Landschap over 2009 bepaald. Een mooie prestatie zeker gezien het feit dat begin 2009 nog een last van ,-- moest worden genomen veroorzaakt door een notariële fout. Genoemd bedrag moest worden afgeboekt omdat een toegezegd legaat veel kleiner uitviel dan was aangegeven en verwerkt in de resultaten over Ook de Stichting Oude Drentse Kerken en het AVJ Den Hartogh Fonds sloten het jaar met een batig saldo van respectievelijk 3.062,-- en ,-- (koerswinst) af. Het batig saldo van Het Drentse Landschap van ,-- is toegevoegd aan onze reserve groot onderhoud gebouwen. Noodzakelijk om aan de vele restauratieverplichtingen die de stichting heeft aangegaan, te kunnen voldoen. Ook in 2009 ontving de stichting steun van diverse fondsen en stichtingen. Belangrijke partners zijn bijvoorbeeld de Nationale Postcode Loterij en het Prins Bernhard Cultuurfonds, tezamen met kleine fondsen zoals het JM Fonds, Stichting Albino en Dinamo Fonds. Hierdoor kunnen jaarlijks tientallen projecten gerealiseerd worden. Vooruitblik In 2010 zullen we ons moeten inzetten om de gevolgen van de aanstaande bezuinigingen op te vangen. We zullen intern de administratieve processen moeten verbeteren en versnellen. Het nieuwe meerjarenbeleidsplan zal worden gepresenteerd. Het Drentse Landschap moet onderzoeken hoe een betere financiering voor onze erfgoedtaken geregeld kan worden. Dit onderzoek wordt samen met de Provincie Drenthe opgepakt. Overwogen wordt om misschien wel een aparte stichting voor deze taken in het leven te roepen. Een andere belangrijke opgave is om de politiek en de samenleving te overtuigen van het nut en betekenis van natuur, landschap en de natuurbescherming voor de maatschappij. Zonder die maatschappelijke verankering kan ons werk nooit duurzaam uitgevoerd blijven. Eric van der Bilt directeur 4

7 Verslag van de Raad van Toezicht De omvorming van het bestuur naar een Raad van Toezicht heeft in 2009 zijn beslag gekregen. Hiermee ontstaat een verantwoorde scheiding tussen de directie en de toezichthouders. De Raad van Toezicht is 8 maal bijeengekomen. Tijdens de vergaderingen van de Raad van Toezicht is onder meer aandacht besteed aan de verdere professionalisering van de interne organisatie van de stichting. Deze moet zich vooral voltrekken vanuit de sector Financiën en Middelen, waarvoor eind 2009 een nieuw sectorhoofd is aangetrokken. Daarnaast is met enige zorg gesproken over de financiële ontwikkelingen in verband met de bezuinigingen op de rijksbegroting als gevolg van de economische crisis en zijn mogelijke risico s op lopende projecten in kaart gebracht. Overige aandachtspunten waren de gang van zaken rond het TT-circuit, de verdere ontwikkelingen rond het Erfgoedkwartier, de voortgaande ontwikkeling van onze stichting in de rol van erfgoedorganisatie en de aankoop van Huis ter Hansouwe. De Raad van Advies is 3 maal bijeengekomen en heeft zich over een aantal thema s gebogen. De toegankelijkheid van de terreinen van de stichting werd besproken naar aanleiding van een recreatieonderzoek, uitgevoerd in het voorjaar van Daarnaast zijn speerpunten uit het concept Meerjarenbeleidsplan aan de orde gekomen en als laatste is de rol van de stichting als erfgoedorganisatie besproken, naar aanleiding van een excursie langs een aantal markante panden van de stichting. Ali Edelenbosch voorzitter Raad van Toezicht en Raad van Advies Kengetallen Oppervlakte in beheer/eigendom Aantal begunstigers Aantal vrijwilligers Aantal personeelsleden Aantal bedrijfsbegunstigers Aantal verworven gebouwen 2 7 Aantal kerken SODK 2 2 Aantal persberichten Aantal kwartaalbladen Aantal excursies/lezingen 169 (7021 deelnemers) 221 (8308 deelnemers) Aantal deelnemers activiteiten (incl onderwijs) Bezoekers 5 informatiecentra Besteding aan doelstelling 101,4% 87,27% Kosten eigen fondsenwerving 5,39% 7,67% 5

8 Natuur en landschap Het Drentse Landschap vindt het belangrijk dat de belangen van natuur en landschap zo goed mogelijk worden behartigd. Daarom zitten medewerkers en bestuursleden in verschillende commissies en overlegstructuren, waarbij het accent ligt op veel zaken die spelen op de gebieden van ruimtelijke ordening, gebiedsgericht beleid en landinrichting. In het hierna volgende wordt een aantal zaken op de genoemde terreinen nader toegelicht. Daarnaast zijn in een kader de belangrijkste netwerkactiviteiten weergegeven. 2 6

9 Externe belangenbehartiging Ruimtelijke ordening Een van de taken van Stichting Het Drentse Landschap is het behartigen van de belangen van natuur en landschap in de ruimtelijke ordening. Hierin wordt vaak samengewerkt met andere terreinbeheerders en de Natuur- en Milieufederatie Drenthe (MFD). Een overzicht van de belangrijkste zaken die in 2009 speelden volgt hieronder. Omgevingsvisie In 2009 werden belangrijke stappen gezet om een concept Omgevingsvisie te realiseren. Samen met de Natuur en Milieufederatie Drenthe (MFD) is op vele momenten aandacht gevraagd voor het belang van natuur, milieu en landschap. Zo werd gereageerd op de nota Drenthe Kiest en de Bouwsteen natuur. De stichting was ook aanwezig bij de presentaties van de Provincie Drenthe over de kernkwaliteiten en het robuuster maken van de EHS. Samen met de MFD is een visie gegeven op de conceptnotitie Reikwijdte en detail voor de plan-mer procedure en het concept Omgevingsvisie. Het ontbreken van een adequaat juridisch kader baart zorgen. Windenergie Het Drentse Landschap heeft zich met name in de landelijke discussie duidelijk gedistantieerd van de benadering om in kleinschalige landschappen zoals in Drenthe ook een forse taakstelling voor windenergie te realiseren. In Drenthe worden windmolens politiek een steeds belangrijker item. Het uitgangspunt om windenergie met name in de zuidoost hoek van de provincie te concentreren wordt door Het Drentse Landschap onderschreven. Bestemmingsplannen Overleg met de Gemeente Assen inzake het bestemmingsplan voor het Erfgoedkwartier, Kloosterstraat 9 en 11, de gezamenlijke groene ruimte tussen het Drents Archief en het kantoor van de stichting. In de Gemeente ontstond veel opschudding doordat de plannen voor een vierde kwadrant van de rondweg nieuw leven ingeblazen leek te worden. Uiteindelijk zijn deze plannen gelukkig weer van tafel. Samen met Bond Heemschut heeft Het Drentse Landschap bezwaar gemaakt tegen de bouwplannen voor een schuur naast een karakteristieke keuterij in Midlaren, gelegen in de Gemeente Tynaarlo. Aan de procedure rond het motorcrossterrein Zuidwolde in Gemeente de Wolden lijkt geen einde te komen. Het blijft onthutsend dat jarenlang gedoogbeleid van overheidswege uiteindelijk ontaardt in medewerking van dezelfde overheden in een planologische vertaling van een strijdige functie binnen de Ecologische Hoofdstructuur. In de Gemeente Borger-Odoorn is de stichting betrokken geweest bij de voorbereiding van de uitbreiding van de golfbaan nabij de manege in Exloo, naast de Zoersche Landen. In de planologische procedure is derhalve geen bezwaar gemaakt tegen de uitbreiding. Het Drentse Landschap heeft bij de Gemeente Aa en Hunze een zienswijze ingediend tegen het voorontwerp Gasselternijeveen dorp. De plannen van de Gemeente zijn met name van invloed op de gewenste natuurfunctie in het deelgebied Oude Weer in het Hunzedal. Recreatie Voor het bungalowpark het Vennegien in Spier biedt het oude bestemmingsplan Beilen van de Gemeente Midden-Drenthe de mogelijkheid om vier nieuwe bungalows te bouwen op de plaats van het huidige ven midden op dit recreatieterrein. Samen met de koper van deze bouwkavels en de bewoners van de omliggende bungalows is gezocht naar een alternatieve locatie om deze bungalows te bouwen. Ondanks het forse tijdsbeslag heeft dit niet tot resultaat geleid. Wegenstructuur Samen met de MFD is bezwaar gemaakt tegen de onnodige schade die de ongelijkvloerse kruising over de N48 bij Zuidwolde (Gemeente De Wolden) aan de EHS toe zou brengen. Uiteindelijk is een overeenkomst getekend om de natuur te compenseren. De stichting heeft tevens een bijdrage geleverd aan de structuurvisie van de Gemeente. Overleg met de Gemeente Midden-Drenthe is er geweest over de wens om de weg dwars door het Scharreveld aan de openbaarheid te onttrekken. De Gemeente heeft hier moeite mee, maar wil wel nagaan of de weg alleen voor bestemmingsverkeer open kan blijven. Gebiedsgericht Beleid Gebied Zuidwest-Drenthe In de gebiedscommissie Zuidwest Drenthe werd o.a. over de volgende zaken gesproken en besluiten genomen: Natura 2000, Drenthe Kiest, Watercompensatiebank, project Huisvesting op het platteland, SER De Wolden, speerpunten Gebiedsplan, Cultuurhistorisch Kompas, diverse landschapsprojecten (Echten, Hoogeveen, Reestdal), jaarprogramma 2010, gestuurde waterberging Veeninger Landen, subsidiëring herbouw schaapskooi Westerbork, project Poort naar de Reest bij De Havixhorst, IP Havelte-Oost, TenneT bestedingen, RVZ Nijensleek. Het Drentse Landschap was ambtelijk bij een groot deel van genoemde onderwerpen betrokken. Projectgroep IP Havelte Oost Het Drentse Landschap heeft deelgenomen aan de projectgroep IP Havelte Oost voor de nadere uitwerking van de voorgestelde maatregelen. De DLG is belast met de uitwerking van de plannen. Een deel van de planuitwerking zal via het Natura-2000 spoor moeten gaan lopen. Het is de bedoeling dat in het gebied door zoneringsmaatregelen de bezoekers beter begeleid kunnen worden. Dit kan 7

10 bereikt worden door eenduidige bebording, zonering met themaroutes en dorpsommetjes. Aanleg van een parkeergelegenheid kan ertoe bijdragen dat het gebied bij de hunebedden voor gemotoriseerd verkeer wordt afgesloten. Voor het Uffelter Binnenveld dat mede deel uitmaakt van het Natura-2000 gebied bij Havelte, zal weinig veranderen. Oude Diep Voor het Oude Diep zijn zogenaamde TenneT gelden beschikbaar gekomen. Deze zullen in dit gebied met name worden ingezet voor grondaankopen. De Projectgroep Oude Diep heeft een notitie opgesteld om tot een integrale aanpak te komen: Oude Diep van kralensnoer tot integraal beekdal. Inmiddels is er al van de TenneT gelden gebruik gemaakt om een boerderij met bijbehorende gronden in het beekdal nabij Stuifzand aan te kopen. De aankoop en het slopen van de gebouwen is uit de Tennet gelden betaald. Nationaal Park Drents-Friese Wold Er is overleg geweest met de voorzitter van het Overlegorgaan over de positionering van het DFW in de toekomst. Thema s die aan de orde kwamen tijdens de vergaderingen van het Overlegorgaan waren het pilot Wildernis-project om Edelherten in het NP los te laten, BIP, bestedingenplan 2010, de toekomst van het infopunt Diever. Vanuit de TBO s zijn voorstellen uitgewerkt voor het laten Overzicht netwerkactiviteiten Rijk Overleg met het ministerie van VROM inzake de aanwijzing van het Hunzedal als klimaatbuffer. Overleg LNV-Noord tezamen met de andere terreinbeherende organisaties. Onderwerpen: voortgang EHS n.a.v. rapport Rekenkamer, bezuinigingen ILG, ontbreken van de zichtbaarheid van LNV, Linschotenverdrag. Doornemen rapport van de Rekenkamer over voortgang EHS en de nota Braakliggend veld van de Raad voor het Landelijk Gebied waarin veel kritische kanttekeningen over LNV en politiek t.a.v. natuur- en landschapsbeleid. Overleg ministerie van OCW en de staatssecretaris van Financiën over fiscale vrijstelling van overdrachtsbelasting bij de aankoop van rijksmonumenten. De Groene Organisaties hebben in juli een brief aan de Tweede Kamer gezonden over de zorgelijke ontwikkelingen rond Natura 2000 en het ammoniakbeleid. Er is tevens bezwaar aangetekend tegen enkele habitattypen in het aanwijzingsbesluit voor het Natura 2000 gebied Witterveld. Waterschappen Ondanks het feit dat bij de waterschapsverkiezingen in 2008 de partij Water Natuurlijk landelijk bijna overal de grootste fractie is geworden, zijn ze er slechts beperkt in geslaagd deel van het Dagelijks Bestuur van de verschillende waterschappen uit te gaan maken. Samen met de MFD is gereageerd op de waterbeheerplannen van de vier waterschappen. In het algemeen werd vanuit de sector het ambitieniveau als te laag ingeschat. Op 2 april werd in Orvelte voor de nieuwe waterschapsbestuurders een bijeenkomst georganiseerd met als thema Beeldschoon Water. Er werd stilgestaan bij de grote opdrachten die de natuurbescherming en de waterschapswereld gezamenlijk kunnen en mogen uitvoeren. Het blijkt dat de wateropgave namelijk heel goed met natuurontwikkeling is te combineren. De groene sector heeft op 12 oktober haar Groene Kijk op de toekomst van Drenthe aan de waterschapsbestuurders toegelicht. De aanslag waterschapslasten voor natuurterreinen in Drenthe (en elders in het land) riep veel discussie op. Het is een gunstige ontwikkeling te noemen dat de lasten voor natuurterreinen, als niet economische functie, sterk naar beneden zijn gebracht. Waterschap Hunze en Aa s Overleg met de secretaris/directeur over o.a. de ontwikkelingen in de Noordma, de moeizame oplossing voor het woonbotenprobleem in De Groeve en de ontwikkelingen in de Hunze. Bestuurlijk overleg over het Beheerplan , Natura 2000, TOP-verdrogingsbestrijding Drentse Aa, gedragscode Floraen faunawet, stroomgebiedsoverleg Hunze, verdroging Hunzedal en KRW. Waterschap Reest en Wieden Bestuurlijk overleg over het realiseren van een gestuwde waterberging in Zuidwest-Drenthe onder meer in en rond de Plas Veeningen bij Echten. Het Drentse Landschap is bereid daaraan mee te werken. WOM-project Reestdal. Resultaten van de grond- en oppervlakte watermodellering werden besproken om inzicht te krijgen op welke wijze de gewenste waterpeilen in het Reestdal te bereiken zijn. Ook de hydrologische omstandigheden in de stadsrand van Meppel werden apart in beeld gebracht. Het idee van een watercompensatiebank werd door de stichting gesteund. Het is een benadering waarbij waterschappen hun wateropgave flexibeler over een veel ruimer gebied zouden kunnen realiseren/compenseren. 8

11 uitvoeren van een inventarisatie van vlinders, libellen en sprinkhanen, met name van open heide en stuifzandvegetaties. Voorts zijn voorstellen gemaakt voor het overgraasbaar maken van de Huenderweg waardoor het Doldersummer- en het Wapserveld als één geheel begraasd kunnen gaan worden. WOM project Reest Het Water op Maat project wordt door het Waterschap Reest en Wieden getrokken. De inzet van dit project is o.a. om de waterstand in het verdroogde Reestdal weer een voor de natuur wenselijk peil te geven. Voor het WOM project is een zodanige structuur opgezet dat hiermee feitelijk de rol van het project Samen over de Reest kan worden overgenomen en dat er aansluiting wordt gevonden bij de Gebiedscommissie Zuidwest Drenthe en het gebiedenbeleid in Overijssel. De stichting is nauw betrokken bij diverse werkgroepen van het WOM project, zoals bijvoorbeeld de werkgroep ecohydrologie. Hier is gesproken over het oplossen van de verdroging van het Reestdal (de Reest staat op de Top-lijst voor het opheffen van de verdroging), waterberging, broekbosontwikkeling, bevloeiing van graslanden, gewijzigd onderhoud van de beek en vispasseerbaarheid van een aantal stuwen. Een groot probleem is de defecte onderleider bij de Hoogeveensche Vaart. Om de uitvoering van het WOM Provincie (Bestuurlijk) overleg met gedeputeerde Munniksma over activiteitenplan, jaarevaluatie, Natura 2000, de Robuuste Verbindingszone Sallandse heuvelrug-drents Plateau, de Groene Kijk, ammoniakwet, de robuuste EHS, wildernisnatuur, de problematiek rond de N48, SNL-regeling, bezuinigingen en het Verdrag van Linschoten. Samen met de LTO, de TBO s en de MFD bestuurlijk overleg Provincie Drenthe over Natura 2000, het ammoniakdossier en de robuuste EHS. Met als inzet een voor alle partijen werkbare consensus te zoeken. Bijdrage geleverd aan een werkbezoek van de 2e Kamer fractie van de PvdA aan de provincie Drenthe. In overleg met de Provincie gewerkt aan de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Het initiatief daarvoor lag vooral bij het IPO. Lid van de Stuurgroep Aardkundige Waarden die de beleidsnotitie Hoofdlijnen Beleid Aardkundige waarden t.b.v. het Omgevingsplan heeft opgesteld. Overleg met de Provincie Drenthe over de ingrijpende nieuwe Grondwatervisie waarbij de inzet is om dit blauwe goud commercieel te exploiteren met alle gevolgen van dien voor de kwelafhankelijke natuur. Deze zorg is niet weggenomen. Bestuurlijk overleg met gedeputeerde Klip i.v.m het aanwijzen van een gebied in de benedenloop van de Hunze, het gebied Kastelenakkers, als strategische grondwaterwinning. Overleg met Provincie Drenthe over het opstellen van een integrale visie over het TT-circuit in relatie tot de ruime omgeving. Alle betrokken partijen hebben zich bereid verklaard om in dit traject te participeren, ondanks de grote meningsverschillen. Het genoemde plan van aanpak zou eind 2009 vastgesteld worden terwijl het overlegtraject heel 2010 zal beslaan. Gemeenten Overleg met de Gemeente Meppel over de realisatie van het project Poort naar de Reest, de duurzaamheidsaspecten voor de wijk Nieuwveense Landen en de cultuurhistorische betekenis van Eesinge in de stadsrandzone van Meppel. Samen met burgemeester Slagman van de Gemeente Westerveld heeft Het Drentse Landschap een gesprek gevoerd met de Dorpsbelangen Doldersum inzake de toekomst van de Huenderweg. Gezamenlijk belang ligt in het verkeersluw maken van deze weg. Overleg met de Gemeente Aa en Hunze over de toekomstige instandhouding van de molen te Gieterveen. De stichting heeft verder een zienswijze ingediend tegen het ontwerp bestemmingsplan Gasselternijveen. Daarbij ging het met name om de gebieden die nu nog landbouwkundig in gebruik zijn, maar inmiddels zijn aangekocht als onderdeel van de EHS. Het Drentse Landschap heeft samen met de MFD inbreng geleverd voor de Structuurvisie van de Gemeente De Wolden. Het Drentse Landschap heeft een reactie gegeven op de toekomstvisie Borger-Odoorn. Ook is er overleg geweest met burgemeester Out over de parkeerproblematiek rond het Hunebedcentrum en de Bronnegermaden. Reactie op de Ruimtelijke Waardenkaart van de Gemeente Emmen. Verder is gesproken over de perspectiefloze situatie rond de Anthoniuskerk te Zwartemeer. In het kader van de Versnellingsagenda wordt opnieuw gekeken naar mogelijkheden voor restauratie en herbestemming. Met de Gemeente Midden Drenthe is gesproken over een nieuw dorpshuis voor de VABO in Orvelte. Het Drentse Landschap heeft haar bezwaar tegen de voorgestelde locatie bij de ijsbaan laten vallen. 9

12 project mogelijk te maken is grondverwerving in het Reestdal essentieel. Vanuit Het Drentse Landschap is veel energie gestoken om te komen tot een gezamenlijke aanpak van de grondverwerving in Drenthe en Overijssel. Dit heeft geleid tot structureel overleg tussen alle betrokkenen uit beide provincies, waarbij de afstemming met de Landinrichting Zuidwolde en de in voorbereiding zijnde Landinrichting Staphorst speciale aandacht vraagt. Robuuste Verbinding Sallandse heuvelrug - Drents Plateau De stichting heeft deel uitgemaakt van de commissie die voorstellen moest doen voor concrete uitwerking van het zuidelijke deel van het tracé Robuuste Verbinding Sallandse heuvelrug - Drents Plateau. De verbinding en het opstellen van een toedelingsplan voor een deel van de Landinrichting was geen eenvou- dige klus, maar toch lukte het om tot een door alle betrokkenen gedragen compromis te komen. Het advies werd uiteindelijk door GS overgenomen en vertaald in een concrete begrenzing. Voor verschillende locaties zijn bos, heide en grazige vegetaties aan de hand van een model van Alterra nader uitgewerkt. Het betreft het gedeelte van de verbindingszone vanaf de Overijsselse grens via De Wildenberg-Takkenhoogte, De Slagen-Het Zwarte Gat, Steenberger Oosterveld en dan afbuigend naar het westen tot aan de Hoogeveensche Vaart en de A28. Van dit gedeelte van de Robuuste verbindingszone is inmiddels een landschapsschets gereed. De barrière van de N48 zal geslecht worden door de aanleg van twee ecoducten, een bij Linde en een ter hoogte van het Steenberger Oosterveld. De stichting zal betrokken blijven bij de inrichting en het beheer van de ecoducten. Gebied Hunzedal Het Drentse Landschap heeft zitting in de Gebiedscommissie en de Projectgroep van het Hunzeproject. Onderwerpen die ter bespreking en besluitvorming de revue passeerden waren: MER-Tusschenwater, Nieuwe boeren in Buinen, Landmark Chris Booth, diverse SEV-aanvragen, NOM-project, jaarprogramma 2010, programma ondernemers Borger-Odoorn, financiering project Torenveen, kruising N33, toeristische ondernemersstructuur Hunzedal. Torenveen De ruimtelijke ordeningsproblemen rond de uitvoering van het deelproject Torenveen werden met veel moeite opgelost. Tegelijk werd de financiering voor dit 180 ha grote natuurontwikkelingsproject voorbereid. Aanbesteding en uitvoering staan voor 2010 gepland. Projectpartneroverleg Noordma Besproken onderwerpen betreffen de ontwikkeling van het NOM-project, de verwijdering van de woonboten uit de Oostermoerse Vaart, het NO-plan Keizer bij Midlaren, aanpassingen in het nieuwbouwplan Zuidoevers, aanleg haven De Wachter en grondverwerving. LOFAR In september 2009 werd het natuurontwikkelingsproject opgeleverd. Er is veel tijd geïnvesteerd in het ontzien van de broedende weidevogelpopulatie hetgeen niet op alle momenten is gelukt. Verder wordt met de LOFAR-tafel gewerkt aan de ideeën inzake het ontwikkelen van een infocentrum met uitkijktoren. Het LOFAR project was genomineerd voor de Gouden Pyramide, een prijs voor goed opdrachtgeverschap, maar heeft deze niet gewonnen. 10

13 Hunzedal verbreding overgang N33 Onder leiding van DLG zijn in een schetsschuit voorstellen uitgewerkt voor de verbreding van de N33 door het Hunzedal. Mede omdat de grondverwerving in het gebied De Hilte/Bonnerklap goed is verlopen, wordt nu geprobeerd een inrichtingsplan voor dit gebied en de aanpassing van de kruising op elkaar af te stemmen. Zoersche Landen Naar aanleiding van het geohydrologisch onderzoek in het Achterste Diep is gebleken dat door de enorme veenoxidatie in het gebied van de Zoersche Landen bij Exloo, de bovenstroomse gebieden niet of nauwelijks meer kunnen afvoeren op de Hunze. De Provincie Drenthe en het Waterschap Hunze en Aa s is verzocht om te onderzoeken hoe deze bovenstroomse kwelrijke gebieden hun debiet wel aan de Hunze kunnen afstaan. Mede ter compensatie van een voortdurende afname van het debiet in de Hunze als gevolg van de nu al 35 miljoen m3 grote grondwaterwinningen in het stroomdal. Kavelruiladviescommissie Westdorp Deze commissie is dit jaar opgeheven. Vooraf was vastgelegd dat deze commissie een periode van 4 jaar de kans had om de verkavelingssituatie in dit gebied te verbeteren. Met name in het noordelijk deel van het blok konden aanmerkelijke verbeteringen voor de agrarische structuur worden behaald. In combinatie met de aankopen van Het Drentse Landschap kon het gebied Mandelanden bijna volledig worden vrijgemaakt ten behoeve van natuurontwikkeling. Ook voor de laatste eigenaar kon op de valreep een oplossing worden gevonden. Gorecht-West Op 24 maart werd het convenant Gorecht-West getekend tussen het Waterbedrijf Groningen, de TBO s en de Provincies Drenthe en Groningen. Dat had vooral betrekking op afspraken rond winningen in De Punt. Waarbij echter ook de relatie met de winning in De Groeve en in brede zin het Hunzedal in beeld was gebracht. Besloten is om ten bate van de natuurwaarden in de Drentse Aa de winningsdruk te verminderen en te veranderen zonder tot grootschalige uitplaatsing naar het Hunzedal over te gaan. Gebied Noordwest Drenthe De inspanningen van Het Drentse Landschap om de boerderij Huis ter Hansouwe te verwerven bracht de stichting ook in gesprek met de Gebiedscommissie Noordwest Drenthe. Niet alleen vanwege de gevraagde steun ter financiering van de aankoop, maar vooral ook om mee te werken aan de toeristisch-recreatieve ontsluiting van het geheel. Regiovisie Groningen-Assen Op 24 februari werd Het Drentse Landschap gevraagd om in het kader van het Regiopark Groningen-Assen haar visie te geven op de relatie Stad en Land in het betrokken gebied. Het valt zeer te prijzen dat men de moed en de overtuiging heeft om voor het landschap te kiezen als contramal voor de stedelijke ontwikkeling. Als een eigenstandige waarde en niet als een onherroepelijk aan de stad te offeren belang. De hoop bestaat dat de belangen van natuur en landschap ook meer aandacht zullen krijgen in de stukken van het Regioatelier. Vanuit de Regiovisie zal via een stedenbouwkundig bureau met de stichting worden gesproken over de ontwikkeling van de Koningsas tussen Assen en Groningen. Landinrichting In de Landinrichting Laaghalen werd de bezwarenprocedure tegen de toedeling dit jaar afgerond. Helaas konden enkele percelen met een natuurdoelstelling niet worden vrijgemaakt in de toedeling. Voor Zuidwolde Noord, blok West, vond de wenszitting plaats, waarbij ook de stichting haar wensen voor de toedeling kenbaar heeft gemaakt. In Zuidwolde Noord, blok Oost, is de toedeling ter visie gelegd. Helaas konden aanmerkelijke oppervlaktes met een natuurfunctie niet worden toegedeeld. Tegen deze toedeling is een zienswijze ingediend. In Zuidwolde Zuid heeft de wenszitting plaatsgevonden. Voor de stichting is dit gebied van groot belang met name vanwege het Reestdal. De stichting neemt voor dit zuidelijke deel van deze Landinrichting deel aan de Herverkavelingscommissie. Voor de Landinrichting Peize werd het plan van toedeling ter visie gelegd. Hoewel het Bongeveen volledig is afgerond met omringende cultuurgrond, bleven enkele enclaves in het natuurgebied liggen. Hiertegen is een zienswijze ingediend. Voor de Landinrichting Odoorn heeft in 2009 de aktepassering plaatsgevonden. Hiermee werd de nieuwe eigendomssituatie een feit. Deze Landinrichting is voor Het Drentse Landschap met name van belang voor het Achterste Diep. Deze gronden zijn eerst toegedeeld aan BBL, waarna de gronden vervolgens werden overgedragen aan Het Drentse Landschap. De Commissie van het deelgebied Kanaalstreek van de Herinrichting Drents-Groningse Veenkoloniën werd opgeheven, waarmee dit project na 38 jaar tot een einde is gekomen. 11

14 Projectontwikkeling De projecten voor natuurontwikkeling en flora en fauna worden veelal bepaald door de beleidsdoelen van de rijksoverheid, Provincie Drenthe en waterschappen. De grote mate van onzekerheid over het wel of niet doorgaan van projecten maakt het lastig om deze activiteiten te plannen. Hieronder is een overzicht van enkele projecten die in 2009 zijn ontwikkeld en soms ook al deels zijn uitgevoerd. Beverproject In de loop van 2008 en 2009 zijn er 17 Bevers uitgezet langs de Hunze en het Zuidlaardermeer. Het uitzetproject Beversindehunze.nl is een initiatief van Het Groninger en Het Drentse Landschap. Met dit project wordt beoogd een levensvatbare beverpopulatie te krijgen in Noordelijk Nederland. De herintroductie van de Bever past in het bredere streven van de beide provinciale landschappen om meer ruimte voor natuurlijke processen te krijgen in het stroomdal van de Hunze. De ontwikkelingen van de Gronings-Drentse beverstand worden gevolgd door een werkgroep bevermonitoring. Deze groep is samengesteld uit vrijwilligers en medewerkers van de beide landschappen. In het eerste jaar sinds de start van de herintroductie blijken de meeste Bevers in de directe omgeving van de uitzetlocaties te blijven. De uitgezette Bevers langs de Hunze en het Zuidlaardermeer laten eind 2009 duidelijke sporen achter op diverse plekken in de oeverzone. Van de 17 dieren is er één als verkeersslachtoffer omgekomen. Andere meldingen of vondsten van dode dieren zijn niet gedaan. Er zijn in 2009 nog geen jongen geboren in het uitzetgebied. Eind 2009 beginnen zich minimaal vijf territoria af te tekenen in het gebied. In en rond het Zuidlaardermeer zijn daarnaast nog enkele dieren aanwezig waarvan nog niet duidelijk is of ze al een eigen territorium in gebruik hebben. De Bevers lijken zich tot eind 2009 nog niet definitief buiten het stroomgebied van de Hunze gevestigd te hebben. Inrichtingsplannen De inrichting van het deelgebied Torenveen in het Hunzedal werd via het gebiedsgerichte beleid, het ILG en de afspraken tussen alle partijen goed geregeld. Toch was het nog een tijdrovende en arbeidsintensieve klus om onderdelen van de inrichting via het Programma Beheer uit te werken. Voor de gebieden N(oordma), O(ude Weer) en M(andelanden), het zogenaamde NOM project, is een start gemaakt met het opstellen van inrichtingsplannen voor deze gebieden. Voor Oude Weer en Mandelanden zal ook een bestek gemaakt worden. In deze gebieden heeft Het Drentse Landschap de gronden al grotendeels in eigendom. Voor het gebied Tusschenwater is gestart met de voor de wijziging van het bestemmingsplan benodigde 12

15 MER procedure. Het Waterschap Hunze en Aa s trekt deze procedure en Het Drentse Landschap is samen met het Groninger waterbedrijf, de Provincie Drenthe en de Gemeente Tynaarlo vertegenwoordigd in de projectgroep. De afdeling Onderzoek en Planning heeft een voorstel uitgewerkt voor enkele hydrologische aanpassingen aan de zuidkant van de heide van het natuurgebied Kampsheide. De werkzaamheden zijn in eigen beheer in het najaar uitgevoerd. Voor de ontwikkeling van nieuwe natuur in samenhang met waterberging in de Veeningerplas, alsmede de aan waterberging gekoppelde aanleg van broekbos in het gebied Jodenvonder, zijn globaal inrichtingsvoorstellen uitgewerkt. Verdere uitwerking zal in samenspraak met het Waterschap Reest en Wieden en de Bestuurscommissie Zuidwolde worden afgerond. Voor de noordzijde van het Groote Zand en een aantal gebieden bij Takkenhoogte- Nolderveld en De Slagen/Het Zwarte Gat, zijn in het kader van lopende landinrichtingen en de aanleg van de Robuuste verbindingszone, inrichtingsvoorstellen uitgewerkt. Met het Waterschap Velt en Vecht heeft er eind 2009 een overleg plaatsgevonden om de inrichting van het retentiegebied bij Dalerpeel aan te passen. Het natuurontwikkelingsplan Stroetenveld is aanbesteed waardoor er eind 2009 een start gemaakt kon worden met de inrichtingswerkzaamheden. Onderzoek Na een lange periode van wachten heeft de Provincie Drenthe uiteindelijk toch besloten om het monitoringsonderzoek dierziekten financieel te ondersteunen. Eind 2009 is gestart met dit onderzoek. Na het houden van een informatiemiddag voor de praktiserende dierenartsen en de eigen medewerkers, zijn inmiddels de eerste bloedmonsters verzameld en aan de Gezondsheidsdienst aangeboden voor onderzoek. In 2010 zullen de eerste resultaten bekend zijn. Zoogdieren van Drenthe in kaart Op initiatief van de Zoogdiervereniging is in 2009 in Drenthe het project Zoogdieratlas Drenthe van start gegaan. Het Drentse Landschap is één van de partners in dit samenwerkingsverband. Het doel van dit project is het in kaart brengen van de verspreiding van alle zoogdiersoorten in Drenthe en dit inzichtelijk te maken op het internet. Ter ondersteuning van dit project is medewerking verleend aan zoogdiercursussen, inventarisatieprojecten, pers en publieksacties. Het project is te raadplegen op Aardkundig Monument van Drenthe De Provincie Drenthe heeft geconstateerd dat er de laatste jaren op redelijk grote schaal aardkundige waarden verdwenen zijn. In de hoop verdere nivellering te voorkomen moeten ze daarom beter worden beschermd. Bij aardkundige waarden gaat het om alles wat met de bodem te maken heeft: hoogteverschillen, grondsoorten, verschillen in waterhuishouding, de invloed van wind, stroming, ijs etc. Wat rest na deze natuurverschijnselen zijn de aardkundige waarden: stuwwallen, pingo s, vennetjes, hoogveen, bodemprofielen, stuifzand en steilranden. Stichting Het Drentse Landschap is, net als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, gevraagd de Provincie te ondersteunen bij het behoud van de aardkundige waarden. Hiervoor is een project in het leven geroepen dat in oktober haar eerste zichtbare resultaat kon afgeven, namelijk het onthullen van het eerste Aardkundig Monument van Drenthe. Als gebied werd het Drouwenerzand uitgekozen dat sinds 1974 door Het Drentse Landschap wordt beheerd. De Provincie Drenthe wil de komende jaren elk jaar een aardkundig monument onthullen. 13

16 Grondverwerving Overzicht aankopen 2009 Scharreveld 1,16.90 ha natuurterrein Bongeveen 4,05.45 ha grasland Hondstong 0,32.00 ha bos en water in het Boekweitenveen 0,06 ha bos 0,76.09 ha natuurgebied Reestdal 4,1420 ha bouwland met keuterij in Schrapveen Zuidwolde 0,81.35 ha Reestland en Reest nabij De Wijk boerderij Eesinge met 5,33.60 ha grasland bij Meppel De Kleibosch boerderij Huis ter Hansouwe 1,55.00 ha Hijkerveld 24,90.50 ha heide Kortewegsveld Dalerpeel 25,81.20 ha waterbergingsgebied Rheebruggen vakantiewoning/keuterij te Gijsselte 0,38.20 ha Esbosjes Zuidwolde 2,26.71 ha bouwland en natuurgebied nabij Sjoert 0,55.10 ha bouwland op de Bazuiner Esch 0,42.90 ha bos op de Bazuiner Esch Oude Diep 4,64.20 ha bos, grasland en boerderij bij Stuifzand Hunzedal 16,74.30 ha grasland in de Noordma Zuidlaren 14,,85.60 ha bouwland bij Veenhof Gieten 39,74.15 ha bouwland langs het Achterste Diep Exloo 4,97.04 ha bouwland nabij Borger 2,93.40 ha grasland bij De Hilte 6,32.60 ha grasland bij Spijkerboor 10,97.11 ha bouwland in de Bronnegermaden 15,08.80 ha grasland bij Gieterzandvoort 3,28.27 ha bouwland in de Bronnegermaden 3,06.19 ha in de Mandelanden Westdorp 4,90.70 ha bouwland bij Exloo 7,16.29 ha bouwland in de Bronnegermaden 3,82.10 ha bos bij Veenhof en De Hilte 7,89.86 ha bouwland in de Mandelanden Westdorp 1,72.60 ha natuurgebied bij Gieterveen 2,19.65 ha bouwland in de Bronnegermaden 7,91.10 ha bouwland bij Eexterveen 7,89.86 ha bouwland in de Mandelanden Westdorp 4,18.50 ha bouwland in de Paardetangen Buinen 1,46.40 ha grasland nabij De Hilte 4,10.10 ha bouwland nabij De Hilte 1,83.20 ha bij Gieterveen Verkoop ruilgronden Hunzedal Verkoop 17,85.15 ha ruilgrond Drouwenerveen Verkoop 7,93.03 ha bij De Hilte Verkoop 5,35.56 ha bouwland bij Westdorp Realisatie Ecologische Hoofdstructuur (EHS) In het jaar 2009 heeft het subsidiebeleid voor aankopen veel aandacht gevraagd. Omdat de aankopen in Drenthe voor de EHS relatief goed verlopen is de druk op de door het ministerie van LNV beschikbaar gestelde middelen erg groot. Dit betekende dat in de eerste helft van het jaar terughoudendheid moest worden betracht voor de aankopen. Rond de zomer kwamen aankopen min of meer tot stilstand. In de laatste drie maanden van het jaar zijn door de Provincie Drenthe extra middelen vrijgemaakt hetgeen resulteerde in een grote werkdruk. 1 januari 2010 is een belangrijke peildatum voor de realisatie van de EHS want dan vindt de zogenaamde Midterm review plaats. In dit kader worden gesprekken gevoerd tussen het ministerie van LNV en de Provincies over het behaalde resultaat bij de verwerving van de EHS. Dit zal de basis vormen voor de financiering van het vervolg. Tegen deze achtergrond is de aandacht voor grondverwerving in de laatste maanden van 2009 maximaal geweest. Waar mogelijk is het bestaande BBLbezit aan Het Drentse Landschap overgedragen. Het ging hier met name om de toedeling uit de Landinrichting Odoorn langs Achterste Diep en de BBL toedeling in kavelruilen. Het leeuwendeel van de aankopen van Het Drentse Landschap werd ook dit jaar in het Hunzedal verricht. Dit is mogelijk dankzij de Kavelruiladviescommissie Hunze en het slagvaardig opererende team dat zich bezighoudt met het opzetten van kavelruilen. Dit jaar is ingezet op het afronden van gebieden zodat inrichting mogelijk wordt. Kort voordat de uitvoering van de natuurontwikkeling in het Torenveen kon beginnen zijn hier de laatste hectares verworven. Ook in het gebied Bonnerklap/De Hilte werden grote oppervlaktes verworven waardoor in dit gebied de weg vrij is gemaakt voor inrichting. In Westdorp werd de kavelruilad- 14

17 viescommissie opgeheven. Hier is het gebied Mandelanden op één perceel na verworven. De plannen voor inrichting zijn hier al in een vergevorderd stadium. Het is duidelijk dat in de rest van de EHS, waar vaak al tientallen jaren sprake is van een actief aankoopbeleid, de aankopen aanmerkelijk trager verlopen. De laatste hectares zijn veelal moeilijk te verwerven. In 2009 is ook veel aandacht besteed aan het Reestdal, met name om te komen tot een gezamenlijke benadering met Overijssel voor dit gebied. Dit heeft er uiteindelijk toe geleid dat alle betrokkenen bij het aankoopbeleid uit beide provincies met regelmaat rond de tafel zitten. Dit is ook van belang omdat het Waterschap Reest en Wieden binnen enkele jaren maatregelen moet treffen om de verdroging van dit beekdal tegen te gaan. Deze maatregelen kunnen alleen worden uitgevoerd wanneer alle gronden binnen de EHS zijn verworven. De aankoop van de historische boerderij Eesinge met bijbehorende gronden was in 2009 een zeer bijzondere aankoop in het Reestdal. Dit kan ook worden gezegd van een perceel hooiland nabij de A28 waardoor Het Drentse Landschap hier nu een aaneengesloten oppervlakte hooiland kan beheren. Voor het Bongeveen werd het laatste perceel verworven waardoor dit gebied als afgerond kan worden beschouwd. ha In het Hijkerveld is het heidegebied genaamd het Kortewegsveld al bijna 25 jaar in beheer bij de stichting. De eigenaren besloten in 2009 dit gebied aan de stichting over te dragen, hetgeen voor Het Drentse Landschap een belangwekkende aankoop betekende. Oppervlakte in beheer en eigendom 1985 Jaar Totaal heeft Het Drentse Landschap 201 hectare kunnen verwerven in 2009 waardoor er 7913 hectare in eigendom was op 31 december

18 Beheer natuurgebieden Stichting Het Drentse Landschap beheert 7913 hectare natuurgebieden, variërend van heide, bossen, cultuurlandschappen tot nieuwe natuurgebieden. Inzet bij het beheer is proberen de natuur zoveel mogelijk haar gang te laten gaan, maar dat kan niet in alle terreinen. Door de inzet van medewerkers van de stichting, inzet van loonwerkers en-of grazers worden deze gebieden onderhouden. In het navolgende een overzicht van de belangrijkste taken die op dit gebied in 2009 zijn uitgevoerd. Financiering Om het beheer van de natuurgebieden goed te kunnen doen is geld nodig. Tot voorkort kwamen deze middelen uit het Programma Beheer. Deze regeling wordt vervangen door de Subsidieregeling Natuur en Landschap. Hieronder een stand van zaken m.b.t. deze subsidie. Daarna wordt nog even stilgestaan bij de OBN EGMregeling. Subsidieregeling Natuur en Landschap Er is door de Commissie Verheijen een indexonderzoek verricht in verband met het bepalen van de normkosten voor het beheer van de verschillende nieuw opgestelde doeltypen natuur. Na voorrekening van de bevindingen heeft de Commissie Van Dijk voorgesteld om 84% van de berekende beheerkosten aan de terreinbeherende organisaties (TBO s) te vergoeden. Uiteindelijk kan dat tot een hogere beheervergoeding leiden. Wel is meteen door LNV en IPO opgelegd dat het nieuwe subsidiestelsel voor natuurbeheer de SNL (Subsidieregeling Natuur en Landschap) pas in 2011 ingaat en dat de eerste twee jaren de helft van de mogelijke beheerskostenstijging zal worden ingehouden De TBO s moeten dus betalen voor de correctie van een onwerkbaar en door LNV aan hen opgedrongen bureaucratisch Programma Beheer. Omdat de nieuwe SNL-regeling pas in 2011 in werking treedt, heeft Het Drentse Landschap voor alle gronden in het Hunzedal een aanvraag moeten uitwerken volgens de oude systematiek van het Programma Beheer. Ditzelfde is gedaan voor een aantal nieuwe gronden die nog niet in de regeling waren opgenomen, zoals drie schansen, het retentiegebied in het reservaat Dalerpeel en de stadsrand bij Hoogeveen. Samen met de Provincie Drenthe is gewerkt aan het opstellen van nieuwe beheerplannen waarbij de doelpakketten van het Programma Beheer moesten worden omgezet naar de beheertypen van de SNL. De provinciale beheertypenkaart, de feitelijk in het veld aanwezige situatie, is hierbij leidend geweest. Behalve de beheertypenkaart is ook de ambitiekaart uitgewerkt met daarop de natuurdoelen die de Provincie nastreeft. Inrichtingsaanvragen zullen worden getoetst aan de ambitiekaart. In 2010 zullen zowel de beheertypenkaart als de ambitiekaart door medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning op fouten en omissies worden nagelopen. Ook landelijk, via De12Landschappen en de Provincie Drenthe en het IPO heeft de afdeling Onderzoek en Planning inbreng geleverd inzake de aanpassingen voor het nieuwe subsidiestelsel. Waterschapslasten De aanslag waterschapslasten voor natuurterreinen in Drenthe (en elders in het land) riep veel discussie op. Het is een gunstige ontwikkeling te noemen dat de lasten voor natuurterreinen, als niet economische functie, sterk naar beneden zijn gebracht. Naar de mening van Het Drentse Landschap zijn veel van haar terreinen echter ten onrechte niet als natuurgebied beschouwd door de waterschappen. Hiertegen zijn bij alle Drentse waterschappen bezwaren ingediend. Naar aanleiding van deze bezwaren hebben in een aantal gevallen gesprekken plaatsgevonden. Deze verliepen in constructieve sfeer, het eindresultaat is echter mede afhankelijk van de afspraken die op landelijk niveau worden gemaakt. OBN/EGM In 2009 werd bekend dat de OBN/EGM subsidie m.i.v vervalt. Via deze regeling konden natuurorganisaties en particulieren veel extra herstel- en beheermaatregelen verrichten om de negatieve effecten van verdroging, verzuring en vermesting op te heffen. Een zeer succesvolle regeling voor het behoud van biodiversiteit, zo bleek uit een onderzoek van De12Landschappen. De resultaten zijn samengevat in Boven Verwachting - 20 jaar EGM-natuurherstel bij De12Landschappen. Het is nog onduidelijk of deze beheertaken uit de nieuwe SNL kunnen worden bekostigd. Voor wat betreft de hoge kosten van het goed kunnen beheren van de heide, lijkt dit niet reëel. In de natuurgebieden Scharreveld en Doldersummerveld konden met behulp van een OBN subsidie uit 2008 nog een aantal werkzaamheden worden verricht, zoals plaggen en maaien. Datzelfde werd gedaan in de natuur- 16

19 gebieden Bouwersveld, Uffelter Binnenveld, Smilder Oosterveld en Hijkerveld. In totaal werd 11 ha geplagd en afgevoerd. Gemaaid is er over een totale oppervlakte van ruim 37 ha in de gebieden: Doldersummerveld, Dalerpeel, Landgoed Vossenberg, Hijkerveld en Kampsheide. In 2009 werd voor de laatste keer een aanvraag ingediend en gehonoreerd. Deze werkzaamheden zullen in 2010 starten. Natura-2000 Medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning zijn vertegenwoordigd in de projectgroep van de Provincie Drenthe en zijn betrokken geweest bij het opstellen van beheerplannen voor het Drouwenerzand en Havelte-Oost (Holtingerveld), gebieden waar de stichting eigenaar of mede-eigenaar is. Tevens is medewerking verleend aan het bijwerken van de habitattypekaarten en zijn inventarisatiegegevens uit het archief ter beschikking gesteld. Inmiddels zijn 8 concept beheerplannen, waar de Provincie Drenthe verantwoordelijk voor is, ingediend bij de minister van LNV. Ondertussen wordt gewerkt aan de definitieve uitwerking van de beheerplannen. Ook aan het tot stand komen van het Vogelrichtlijngebied Zuidlaardermeer, een plan dat getrokken wordt door de Provincie Groningen, is medewerking verleend. In de loop van 2009 is gestart met het Natura-2000 gebied Drents-Friese Wold, waar het ministerie van LNV en DLG de trekkers voor zijn. Begonnen is met het verzamelen van gegevens, vegetatiekaarten, soortkarteringen en de omzetting hiervan naar habitattypekaarten. In 2010 moet dit worden afgerond. Beheerwerkzaamheden Heidebeheer Naast de in het kader van de OBN uitgevoerde maatregelen heeft Het Drentse Landschap in eigen beheer 14 hectare gemaaid en afgevoerd, te weten in Doldersummerveld, De Wildenberg, Boerenveensche Plassen, Dalerpeel en Scharreveld. Ook zijn in de opnieuw ingerichte terreinen als het Reigerveen en Scharreveld weer grote oppervlaktes (ongeveer 15 ha) gemaaid en is het maaisel afgevoerd. Door medewerkers van Natuurmonumenten is tijdens een veldwerkdag opslag van vliegdennen verwijderd in het Drouwenerzand. In het kader van het jubileumjaar werd deze werkdag aangeboden aan de stichting. Door de vliegdennen in een zo vroeg mogelijk stadium te verwijderen, kan grote wildgroei worden voorkomen. Langs een ven vlakbij het fietspad nabij Diependal, is door een tweetal vrijwilligers de venrand vrijgesteld van bosopslag. Ook is het schapenraster op deze plaats naar buiten gezet zodat de schapen de opslag kort kunnen houden. Waar nodig zijn de veekerende rasters en vangkooien hersteld. Om voldoende spanning op de stroomdraden te houden, worden de rasters jaarlijks ge- 17

20 In 2009 is in de onderstaande terreinen onderzoek uitgevoerd: Broedvogels De meeste broedvogelkarteringen worden uitgevoerd volgens de BMP-methode. De gegevens worden in dat geval ook doorgeleverd aan SOVON. Doldersummerveld, Bouwersveld, Landgoed Vledderhof, Uffelter Binnenveld, Boerenveensche Plassen, Kremboong, De Palms, Hijkerveld, Kampsheide, Scharreveld, Bongeveen, Landgoed Rheebruggen, Hunzedal/Annermoeras, Hunzedal/Zoersche Landen, Hunzedal/Duunsche Landen, Reestdal/Schrapveen, Gasterse Duinen en Drouwenerzand. Eigendommen in het Hunzedal bij Buinen en Westdorp draaien mee in het landelijk weidevogelmeetnet. Reptielen In diverse terreinen worden reptielen gemonitoord volgens de RAVON-transsektmethode. In enkele terreinen wordt de adderpopulatie met behulp van fotografie en individuele herkenning bestudeerd: Hijkerveld, Gasterse Duinen, Bouwersveld, Doldersummerveld, Scharreveld, De Kleibosch. Zoogdieren In de meeste terreinen wordt de ontwikkeling van de dassenstand gemonitoord door periodiek de burchten te karteren. Een toenemend aantal burchten in terreinen van de stichting draait ook mee in het Kleintjes-dassenproject. Een gezamenlijke dassentelavond met inzet van veel vrijwilligers i.s.m. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. In de Gasterse Duinen vindt jaarlijkse konijnentelling plaats i.h.k.v. landelijke konijnenmonitoring van de VZZ. In het terrein Hondstong is in 2009 onderzoek gedaan naar de verspreiding van muizensoorten. Vanuit Het Groninger en Het Drentse Landschap is een werkgroep bevermonitoring samengesteld. Deze groep volgt de ontwikkelingen van uitgezette Bevers ter evaluatie van het uitzetproject. Vlinders en libellen In 2009 werden onder meer het Hijkerveld, Drouwenerzand, De Palms, en Nuilerveld geïnventariseerd op vlinders en/of libellen. In het Doldersummerveld en Bouwersveld wordt de vlinder- en libellenstand gekarteerd door de Vlinderstichting als onderdeel van een uitgebreidere inventarisatie van het Drents-Friese Wold. In het Drouwenerzand, Orvelterzand, Landgoed Rheebruggen en bij Landgoed Vossenberg werden nachtvlinderinventarisaties uitgevoerd. Flora en vegetatie Landgoed Vossenberg incl. natuurontwikkelingsprojecten Hamveld en Reigerveen, Kampsheide, Hunzedal/Elzenmaat, Hunzedal/Duunsche Landen, Hunzedal/Zuidoevers, Bloemendellen, Gastersche Holt, Reestdal en de graslanden van Landgoed Rheebruggen. Speciale aandacht (kartering van) kwetsbare soorten Kwartelkoning Grauwe klauwier Gentiaanblauwtje Oeverzwaluw Heivlinder Kommavlinder Veenvlinders Das Overig Er lopen onderzoeken naar aspecten van verjonging van de Jeneverbes in diverse terreinen. controleerd en vrijgemaakt van begroeiing door medewerkers van de reclassering en door een groepje enthousiaste vrijwilligers. Maatwerk voor zeldzame soorten van stuifzanden In het Orvelterzand, het Drouwenerzand en het Elper Westerveld zijn dit jaar kleinschalige beheermaatregelen uitgevoerd die betaald werden uit de Leefgebiedenbenadering van het Rijk. De maatregelen bestonden onder meer uit kleinschalig plaggen in dichtgroeiend stuifzand. Met dit soort ingrepen wordt het leefgebied van Kommavlinder en Heivlinder en diverse soorten korstmossen verbeterd. Op het Orvelterzand is het onder andere de bedreigde korstmossensoort Hamerblaadjes waarvoor de maatregelen bedoeld zijn. De maatregelen werden mogelijk gemaakt dankzij de medewerking van de Vlinderstichting. Beheer cultuurlandschap 2009 was een bijzonder jaar omdat vrijwel alle (beekdal) graslanden gemaaid en afgevoerd konden worden. Iets wat de laatste jaren bijna niet meer is voorgekomen doordat er grote neerslagperiodes waren. De meeste vegetatie is afgezet door middel van zogenaamde gras-op-stam contracten met landbouwers. Daarnaast is een deel van de graslanden geoogst voor wintervoer voor de dieren op de eigen bedrijven. In het Reestdal (Schrapveen) is plusminus 6 ha gemaaid met een speciale wetlandmaaier die geschikt is voor natte gebieden. Gras en Pitrus dat niet als ruwvoer gewonnen kon worden, is gemaaid en uiteindelijk afgevoerd naar biovergisters of composteerinrichtingen. In 2009 hebben we voor het eerst gewerkt met uitgestelde maaidata in een aantal natuurgebieden, overeenkomstig de Gedragscode Natuurbeheer. Deze over het algemeen latere maaidatum heeft wel tot gevolg dat het beheer duurder is geworden omdat meer ongeschikt ruwvoer moet worden afgevoerd. 18