Vooruit in vertrouwen Jaarverslag Jaarverslag

Transcriptie

1 Vooruit in vertrouwen Jaarverslag 2010 Jaarverslag

2 Inhoud Koninginnepage fourageert op een speerdistel in een weiland in de Achterhoek. Foto: Bart Wullings Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen streeft toegankelijkheid en transparantie na. De verslaglegging van onze organisatie vindt plaats in dit jaarverslag voor onze begunstigers en onze relaties. Daarnaast beschikken we over de financiële jaarrekening, waarin financiële verantwoording wordt afgelegd. In beleidsdocumenten zijn visie, beleid en aanpak beschreven. Onze website bevat een schat aan informatie over ons werk. De jaarstukken zijn te bestellen of in te zien op deze website. Vastgesteld door de Directie op 5 april 2011, goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 25 mei Colofon Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen Postbus HA Arnhem (026) Teksten: Mirjam Lammertink, Jeanine Perryck, Ton Roozen, Marjan Visscher Interviews: Karlijn van Onzenoort Beeldredactie: Karlijn van Onzenoort, Jennie Burgers Eindredactie: Omomo, Den Haag Vormgeving: Pim Smit, Amsterdam Coördinatie: Ine Sanders Foto cover: Jennie Burgers Foto achterkant: Frank Peters Vooruit in vertrouwen GLGK luistert Begunstigers en breder publiek Publieksonderzoek en inloopavonden Begunstigersexcursie en vergadering Bezoekerscentra GLGK kiest Meerjarenvisie Keuzes maken Kennis en onderzoek Plannen voor de toekomst Nog meer plannen GLGK werkt Beheren voor behoud Transparant Projecten uitvoeren Financiële bijdragen aan resultaten GLGK omarmt Begunstigers Bijzondere evenementen Zorg voor goed gastheerschap Samenwerking GLGK fascineert Dubbele Mooi Gelderlandprijs Ecopassages en bijenstal op Doorwerth Heerlijkheid Hernen herleeft Biodiversiteit en waarnemingen Cannenburch Compleet Catharina van Arkel terug naar Ammersoyen Muntencatalogus Charlotte Sophie van Aldenburg Bentinck Molen Waardenburg weer in bedrijf Publicaties Terugkeer portretten Ter Borch naar Zypendaal Meerjarenconservering GLGK beweegt De wereld verandert Kritisch Samenwerking Duurzaamheid Automatisering Onze mensen Kennis Doelen en resultaten Jaarverslag Raad van Toezicht Beknopte jaarcijfers Bestuurlijke organisatie Raad van Toezicht Raad van Advies Beheer Advies Commissie Vermogens Beheer Commissie Verantwoordingsverklaring Stichting Het Geldersch Landschap Bedrijfsrelaties Behouden voor de toekomst 2 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

3 Vooruit in vertrouwen Ons thema in 2010 was Vooruit in vertrouwen. Vertrouwen vooral in onze eigen kracht in een tijd van politieke en financiële onzekerheden. Het was bemoedigend te zien dat ons vertrouwen werd bevestigd door de vele hoogtepunten die we in het afgelopen jaar mochten meemaken: de opening van ons nieuwe bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden in Leur, de viering van 750 jaar Doorwerth, de start van het herstel van het stuifzand in natuurgebied De Haere en de oplevering van kasteel en park Cannenburch na een restauratieperiode van drie jaar. Ook zagen we onze langjarige beheersinspanningen beloond met een flink aantal waarnemingen van zeldzame planten- en diersoorten in onze terreinen. Orchideeën in het Wisselse Veen, de mierenboktor in Hernen en de gevlekte witsnuitlibel in het Teeselinkven. Dat zijn sprekende resultaten die ons nog meer vertrouwen geven in de verdere toekomst. Ambities herbezien Vooraf bestempelden we 2010 als een ijkjaar. Vanuit een realistische begroting wilden we opnieuw naar onze ambities kijken. Dit hebben we gedaan en dat heeft een nieuwe meerjarenvisie voor 2011 tot 2015 met bijbehorende meerjarenbegroting opgeleverd. De aangekondigde korting van de provinciale bijdrage in 2014, de toenemende personele kosten en de wellicht nog doorwerkende bezuinigingen van de rijksoverheid vroegen in het afgelopen jaar al om terughoudendheid in onze bedrijfsvoering. Een enkele vacature werd niet ingevuld en een aantal projecten werd voorlopig aangehouden. Het werk gaat door Dat wil niet zeggen dat we hebben stilgezeten! Het dagelijkse beheer en onderhoud van de terreinen en gebouwen is gecontinueerd. We hebben natuurterreinen gemaaid, bossen waar nodig gedund en de huizen en tuinen hebben onderhoudswerkzaamheden ondergaan. Ook is in veel parken onderhoud gepleegd zodat onze bezoekers daar op een veilige manier kunnen blijven genieten. Daarnaast hebben we hard gewerkt aan onze inhoudelijke projecten, zoals u in dit jaarverslag kunt lezen. Een groot aantal projecten is opgenomen in het Investeringsbudget Landelijke Gebied (ILG), het contract met de provincie dat in 2010 is geëvalueerd. Foto: Marc Pluim Uitkomst van deze evaluatie is dat de uitvoering van de meerjarenovereenkomst met de provincie goed op schema ligt. Wel hebben we moeten constateren dat de provincie minder grond heeft geleverd die wij vervolgens ook niet hebben kunnen inrichten. Stappen gezet Ook in projecten op lokaal niveau boekten we vooruitgang, zoals de bouw van een bijenstal op Doorwerth, de uitbreiding van parkeerplaatsen op de Veluwe, de start van de inrichting van het Vossenbroek bij Epe, de realisatie van de ecopassage bij Doorwerth en de afsluiting van het succesvol verlopen project Stappen in de Toekomst. Verder hebben we voor het landgoed Biljoen een toekomstvisie geformuleerd en de eerste aanzet gegeven om tot herstel en onderhoud van het kasteel en omgeving te komen. De omliggende bebossing hebben we inmiddels ook aangepakt. Start begunstigerswerving In 2010 vond ook de aftrap plaats van onze campagne om meer begunstigers te werven. De eerste resultaten hiervan zijn positief. Parallel aan dit wervingstraject zijn we gestart met de positionering van onze organisatie: hoe willen we onszelf als organisatie presenteren en met welke boodschap? De basis voor die positionering is het ensembledenken dat onze werkwijze kenmerkt: de eenheid van huis en tuin en een geïntegreerd beheer en exploitatie van het natuurlijk en cultureel erfgoed. In 2010 hebben we de doelstellingen van onze stichtingen - het beheer, de instandhouding en de ontwikkeling van ons natuurlijk en cultuurhistorisch erfgoed - onverkort nagestreefd en zo een bijdrage geleverd aan ons mooie Gelderland. Met trots bied ik u dan ook ons jaarverslag aan! Peter van den Tweel, directeur Fuut met jongen op de rug. Eenden leggen wel acht tot twaalf eieren, futen meestal drie tot vier. De eerste weken zijn de jongen niet waterbestendig; zo n lift komt dan goed uit. Foto: Ernst Dirksen 4 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

4 De grootoorvleermuis overwintert in de kelders van kasteel Nederhemert. In tegenstelling tot andere vleermuissoorten schreeuwt deze vleermuis niet: hij luistert en fluistert meer als hij op jacht gaat. GLGK luistert Op allerlei manieren kwam GLGK in 2010 in contact met haar begunstigers en een breder publiek en luisterde ze naar hun wensen en ideeën. Dit gebeurde niet alleen telefonisch en elektronisch, maar ook door middel van een publieksonderzoek en inloopavonden. Daarnaast boden de (nieuwe) bezoekerscentra en bijeenkomsten, zoals de begunstigersexcursie en vergadering, goede gelegenheid om te horen wat er leeft onder onze donateurs. Zo toonde GLGK ook in het afgelopen jaar een proactieve houding in de richting van haar doelgroepen. In gesprek over verdwenen huizen en geliefde wandelroutes Foto: René Janssen Begunstigers en breder publiek Zelfs in deze financieel moeilijke tijden kunnen we ons verheugen in de steun van bijna begunstigers. Dit aantal is zelfs licht gegroeid. Dit zien we als een waardering voor ons werk, maar ook als resultaat van een actieve en open communicatie met onze omgeving. We zijn ook blij met de nog steeds toenemende aandacht voor onze activiteiten in de media. Het totale aantal vermeldingen steeg dit jaar naar Onze mogelijkheden om met publiek in contact te komen nemen ook toe. Steeds vaker weten belangstellenden ons te vinden via de website Mooigelderland.nl dat in het afgelopen jaar ruim bezoeken telde. We zijn via de website of meer dan tweeduizend maal benaderd voor informatie over bijvoorbeeld de opengestelde kastelen, de verkoop van brandhout, wandelfolders, webcams, vacatures, stagemogelijkheden, etc. Ook de digitale nieuwsbrief, die naar meer dan tienduizend adressen wordt verstuurd, zorgt dat mensen onze organisatie tegenwoordig gemakkelijk weten te bereiken. Naar aanleiding van ons werk krijgen we soms klachten, in 2010 een kleine honderd. Die kunnen we niet altijd naar tevredenheid oplossen, maar iedere klacht wordt serieus in behandeling genomen en de klager krijgt een persoonlijke reactie en uitleg. Publieksonderzoek en inloopavonden We luisteren naar wensen en ideeën van omwonenden, gebruikers en bezoekers van de terreinen en kastelen. Zo hebben we in 2010 op enkele opengestelde kastelen bezoekers gevraagd naar de beweegredenen voor hun bezoek. Die informatie gebruiken we voor het aantrekke- lijker maken van onze bezittingen in de publiciteit. Voordat we met de uitvoering van projecten beginnen, worden inloopavonden georganiseerd. Zo is een inloopavond georganiseerd voor het stuifzandproject op De Haere bij Wapenveld en voor de uitvoering van de natuurherstelplannen in het Vossenbroek bij Epe. Met beide projecten is het afgelopen jaar een begin gemaakt. Dat we serieus rekening houden met de publieke opinie, illustreert de ontwikkeling rond de herstelplannen voor het landgoed Laag Oorsprong bij Oosterbeek. Bij onze plannen wilden we in het hart van het park op de plaats van het voormalige huis weer een gebouw neerzetten. Maar aangezien hiervoor onder omwonenden te weinig draagvlak was, besloten we in overleg met de gemeente Renkum om de plannen voor het gebouw in te trekken. Een ander voorbeeld is de voorgenomen kap van een populierenlaantje op Biljoen, die we hebben uitgesteld om eerst met omwonenden in gesprek te gaan. Begunstigersexcursie en vergadering Soms moeten we om heel andere redenen onze plannen bijstellen. De begunstigersexcursie wilden we in 2010 organiseren in de omgeving van Batenburg en Hernen. Om onnodige risico s te vermijden hebben we een alternatief programma opgesteld in een Q-koortsvrij gebied. Een formelere mogelijkheid om met begunstigers van gedachten te wisselen is de jaarlijkse begunstigersvergadering die plaatsvond op 2 oktober op de Cannenburch. Zo n vijfhonderd begunstigers zijn daar geïnformeerd over de activiteiten van het afgelopen jaar en over de plannen voor Begunstigers hadden die middag het voorrecht om als eersten kennis te nemen van het prachtig gerestaureerde park, de vernieuwde inrichting van het kasteel en het erfgoedcentrum van de Cannenburch. Bezoekerscentra Bezoekerscentra zijn bij uitstek geschikt om direct in contact te komen met bezoekers en inwoners van Gelderland was in dat opzicht een oogstjaar. In april werd het nieuwe bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden in de door ons gerestaureerde Vlaamse schuur op landgoed Leur geopend. In oktober volgde de oplevering van de omvangrijke herstelwerkzaamheden aan kasteel Cannenburch. Hier hebben het erfgoedcentrum en de daarin ondergebrachte winkel een belangrijke publieksfunctie gekregen. Luisteren naar en inspelen op wat leeft onder de bevolking heeft nadrukkelijk inhoud gekregen in het vernieuwende project Stappen in de Toekomst. Dit project werd na een periode van vijf jaar afgesloten. Als gebiedsregisseur heeft GLGK verantwoordelijkheid genomen voor samenwerking in het Land van Maas en Waal. Door intensief overleg is een brede coalitie tot stand gekomen tussen particulieren, boeren, gemeenten, waterschap, landbouworganisatie en leefbaarheidsgroepen. Het resultaat is een groot aantal projecten op het gebied van leef- en beleefbaarheid, natuur en landschap. Het eerder genoemde bezoekerscentrum in Leur is een van de aansprekende resultaten. Luisteren houdt niet op bij de landsgrenzen. Als lid van de International National Trusts Organisation (INTO) maken we gebruik van de kennis en ervaring van vergelijkbare organisaties die elders in de wereld actief zijn. 6 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

5 GLGK kiest Continuïteit in beheer en beleid is voor een erfgoedorganisatie van groot belang. Waardevolle bezittingen met een veelal lange geschiedenis verdienen het om voor de verdere toekomst te worden veiliggesteld. De doelen staan dan ook niet snel ter discussie, maar wel de manier waarop deze doelen gerealiseerd kunnen worden. Dat vraagt om regelmatige herijking. In 2010 hebben we gewerkt aan een nieuwe meerjarenvisie. Gelet op de huidige politieke en financiële situatie is keuzes maken onvermijdelijk. Hierbij zijn kennis en onderzoek onmisbaar. Al met al liggen er voor de komende jaren mooie plannen op de plank. Een realistische begroting en bijgestelde ambities Blessen is het selecteren en markeren van bomen die gekapt moeten worden, om een toekomstboom ruimte te geven. Tegenwoordig gebeurt dit met verf: de te vellen bomen krijgen een roze streep. Foto: KINA Meerjarenvisie De wereld verandert. Het klimaat, de samenstelling van de bevolking, de betrokkenheid van burgers bij hun leefomgeving, de manier waarop zij natuur en landschap beleven of willen beleven. Tegelijk ontstaan nieuwe communicatiemedia en zien we nieuwe vormen van samenwerking. Dit vraagt periodiek om bezinning. Om die reden is het afgelopen jaar gewerkt aan de meerjarenvisie voor Daarin worden keuzes gemaakt voor de komende jaren. Een van de onderdelen betrof de positionering van GLGK. Wij hebben gekozen voor het verder versterken van het ensemble van het natuurlijk en cultureel erfgoed dat in het bijzonder op onze landgoederen met hun kastelen, tuinen, parken, boerderijen, bossen en natuurterreinen zo fraai ontwikkeld en beleefbaar is. Daarmee onderscheiden we ons. Voor de positionering baseren we ons op drie pijlers: erfgoed, ecologie en economie. Economie betekent een verantwoorde exploitatie van de bezittingen en het economisch benutten van hetgeen de terreinen voortbrengen. Het resultaat hiervan komt weer ten goede aan het beheer en onderhoud van het bezit waardoor de financiële bijdrage van de overheid - die onmisbaar is - toch beperkt kan blijven. Keuzes maken Het veranderende politiek-bestuurlijke en financiële klimaat dwingt ons tot het maken van keuzes. De reeds aangekondigde korting op de provinciale bijdrage in 2014 van in totaal moet worden opgevangen. Vandaar dat we 2010 hebben aangemerkt als een ijkjaar, een jaar waarin we op basis van een realistische begroting opnieuw naar de ambities van de organisatie zouden gaan kijken. Dat hebben we gedaan. We hebben kritisch gekeken naar onze uitgaven, verdere efficiencymaatregelen verkend en onderzocht hoe we meer inkomsten kunnen krijgen. Er zijn al keuzes gemaakt. Zo zullen we in verband met de sterk verhoogde pachtprijs het terrein de Volenkampen bij Culemborg niet langer op onze kosten pachten. Ook sluiten we het bezoekerscentrum in huis Aerdt bij Gendringen. Er kwamen te weinig bezoekers voor een sluitende exploitatie. Bovendien hebben wij geen bezittingen in de directe omgeving van huis Aerdt. Ook worden keuzes gemaakt in het houden van zeldzame huisdierrassen. De bezuinigingen van de rijks- en provinciale overheid werken ook op een andere wijze door. De provincie heeft in 2009 het Actieplan Grond vastgesteld. Daarmee is de provinciale ambitie om grond aan te kopen voorlopig sterk teruggebracht. Als gevolg hiervan heeft de provincie in het afgelopen jaar geen gronden geleverd aan GLGK voor het afronden van de terreinen en voor het ontwikkelen van nieuwe bossen en natuurterreinen. Met de aangekondigde bezuinigingen van de rijksoverheid ziet het ernaar uit dat de Ecologische Hoofdstructuur niet volgens plan gerealiseerd zal worden. Er zullen keuzes moeten worden gemaakt. GLGK staat op het standpunt dat het beheer van bestaand bezit absolute prioriteit heeft en dat gebieden die van grote betekenis zijn of kunnen zijn voor zeldzame of bedreigde planten en diersoorten, op een adequate wijze afgerond en ingericht moeten worden. Kennis en onderzoek Om verantwoorde keuzes te kunnen maken zijn kennis en onderzoek onmisbaar. We weten gelukkig steeds meer over klimaatveranderingen, hydrologie, verdroging, veranderingen van biodiversiteit, over de optimale condities voor planten en dieren in de terreinen, en ook over de klimaatcondities voor de bijzondere collecties in de opengestelde huizen. Veel van die kennis komt via universiteiten en hogescholen en onze Beheer Advies Commissie de wetenschappelijke adviesraad van GLGK de organisatie binnen. Ook door eigen onderzoek en inventarisatiewerkzaamheden neemt de kennis over de terreinen toe. Het afgelopen jaar is een monitoringprogramma opgesteld dat voorziet in een systematische inventarisatie van de terreinen. Nauwkeuriger dan voorheen kunnen we ontwikkelingen van de flora en fauna volgen en leren we meer over terreincondities, bijvoorbeeld de grondwaterstanden. Mede met behulp van dit monitoringprogramma kunnen we in de komende jaren zorgvuldiger verantwoording afleggen over de afspraken die met de provincie zijn gemaakt over het beheer van de terreinen. Al met al zijn we steeds beter op de hoogte van de ontwikkelingen in de terreinen en de effecten van de beheersmaatregelen die we uitvoeren, en kan waar nodig het beheer worden bijgestuurd. In het afgelopen jaar is het gehele bosbezit onder de loep genomen. We hebben de kenmerken van de verschillende bossen geïnventariseerd en de ontwikkeling in de afgelopen tien jaar nauwkeurig in beeld gebracht. De houtvoorraad in onze bossen blijkt flink toegenomen. Net als het aandeel inheems loofhout en de hoeveelheid dood hout. Dood hout is van grote waarde voor tal van organismen, zoals paddenstoelen en insecten, maar ook voor holenbroeders. De conclusie is weliswaar dat onze bossen gevarieerder zijn geworden, maar op een aantal > 8 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

6 Foto: GLGK/Communicatie Foto: GLGK/Communicatie Foto: GLGK/Communicatie Foto: Eline Verwoerd Kasteel Rosendael en omgeving is een fraai voorbeeld van een ensemble. Simon Marsman, student van de Hogeschool Van Hall Larenstein, maakte het winnende ontwerp voor nieuwe wildobservatieposten. Voor het pittoreske kruidenierswinkeltje op Staverden bijgenaamd de V&D van Staverden wordt een plek gezocht op het landgoed. Vorig jaar werkten we de plannen uit voor de aanleg van nieuwe boomgaarden met vooral oude hoogstamrassen zoals cox, sterappel (op de foto) en kweepeer. plaatsen is het bos nog te dicht. De aanwas en ontwikkeling van natuurwaarden blijven hier achter. Met de waardevolle gegevens die het onderzoek heeft opgeleverd, zal het komende jaar het bosbeleid verder worden aangescherpt. We gaan bijvoorbeeld kijken of er meer hout uit onze bossen kan worden geoogst. Plannen voor de toekomst Ook bij het opstellen van plannen in het afgelopen jaar zijn prioriteiten gesteld, alternatieven gewogen en uiteindelijk keuzes gemaakt. We hebben plannen uitgewerkt om het stuifzand in het Wekeromse Zand enigszins uit te breiden en de wind meer ruimte te geven om het zand in beweging te houden. Het areaal stuivend zand kan met circa dertig hectare worden uitgebreid. Het bos dat hiervoor wijkt, wordt gecompenseerd. Met de uitbreiding leveren we een belangrijke bijdrage aan de Europese doelstellingen voor het Natura2000-gebied de Veluwe. Het Stroomhuis bij Neerijnen krijgt een publieksfunctie voor het landgoed. Bezoekers krijgen er informatie, het is startpunt voor wandelingen, er kan worden geluncht en fietsers kunnen er de e-bike (de elektrische variant van de snorfiets) opladen. De plannen zijn gereed en worden in 2011 gerealiseerd. Ook voor een aantal boomgaarden zijn plannen uitgewerkt. Er worden enkele nieuwe boomgaarden aangelegd. Bestaande worden ingeboet en zorgvuldig gesnoeid. Er zal zo veel mogelijk gebruik gemaakt worden van oude hoogstamrassen zoals de cox, de sterappel, de notarisappel en de kweepeer. Ten slotte zijn de eerste plannen uitgewerkt voor een aantal wildkansels voor publiek. Voor het ontwerp is een beroep gedaan op studenten van de Hogeschool Van Hall Larenstein. Zij hebben als leeropdracht een aantal ontwerpen gemaakt waarvan het ontwerp van Simon Marsman het meest in de smaak viel. De vormgeving is eigentijds en laat zien dat bossen van GLGK worden geëxploiteerd. Het hout voor deze kansels kan lokaal worden gekapt. Dat is duurzaam en kostenbesparend. Nog meer plannen Naast plannen ontwikkelen stelt GLGK adviezen op en schrijven we notities die voor het onderhoud en beheer van belang zijn en waarover nog de nodige besluiten genomen moeten worden. In boerderij Kerkzicht op landgoed Staverden was zo n 75 jaar een klein pittoresk kruidenierswinkeltje gevestigd. Voor de restauratie van deze boerderij is de bijzondere, cultuurhistorisch waardevolle winkelinventaris zorgvuldig gefotografeerd, gedocumenteerd en overgebracht naar het centrale depot van GLGK. We zijn nu bezig met de uitwerking van het plan om het winkeltje op Staverden ergens op het lanfgoed te handhaven en tijdens de jaarlijkse Monumentendag open te stellen. In 2009 is in Winterswijk een belangrijk scholtegoed verworven. Deels betrof dit een legaat van de laatste eigenaar. Op de afdeling Visie, Advies en Kwaliteit van GLGK is voor de landbouwgronden een inrichtingsadvies opgesteld, dat is gericht op het herstel van het kleinschalige scholtegoederenlandschap met bijbehorende waarden. Het plan omvat de aanplant van heggen en houtwallen, enkele poelen voor de zeldzame kamsalamander en de verbouw van historische graangewassen. Dat biedt nieuwe kansen voor zeldzame akkeronkruiden en voor vogelsoorten als de ortolaan die nagenoeg uit het cultuurlandschap verdwenen is. Over de historische huisdierrassen is afgelopen jaar een basisrapport geschreven. Het geeft een overzicht van de door GLGK gehouden dieren, zoals brandrode runderen, heidekoeien, heideschapen, witte pauwen, Gelderse slenken (duiven), etc. In 2011 worden adviezen uitgewerkt voor het beheer. Het accent komt te liggen op de brandrode runderen en op de heidekoe. Harry Keereweer (61), van 2003 tot 2010 namens de PvdA gedeputeerde bij de provincie Gelderland: Wat vindt de provincie van GLGK als partner? Ik zit elke maand bij Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen aan tafel. GLGK is voor de provincie namelijk uitvoerder van het Investeringsbudget Landelijk Gebied. Hierbij gaat het jaarlijks om bijna vijftig miljoen euro die de provincie van het Rijk ontvangt ter verbetering van het landelijk gebied. GLGK is voor ons een bijzonder constructieve en serieuze partner in dit project. Ze is in staat mee te denken in natuurontwikkeling en in het creëren van draagvlak daarvoor. Daarnaast neemt ze zelf initiatieven op het gebied van natuur- en landschapsverbetering. Het mooie van GLGK vind ik dat haar mensen integraal denken, anders gezegd: ze kijken niet per sector, maar richten de blik in de volle breedte op natuur, plattelandsontwikkeling, recreatie en cultuurhistorie. Persoonlijk vind ik het als Gelderlander prettig om te ervaren dat er, naast Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, een organisatie is die zich inzet voor het Gelders erfgoed. Een pluspunt daarbij is dat Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen zich niet alleen hard maakt voor de natuur, maar ook voor het landschap. Een eeuwenoude houtwal of een verkavelingsgebied is voor GLGK net zo belangrijk als een bijzonder plantje of een fraai bos. 10 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

7 GLGK werkt GLGK blijft werken aan een mooie en gezonde leefomgeving. Dat doen we door ons natuurlijk, landschappelijk en cultureel erfgoed met zorg te beheren voor behoud. Als maatschappelijke organisatie willen we graag het goede voorbeeld geven, transparant en volgens bepaalde keurmerken. In het dagelijks beheer en wan- neer wij projecten uitvoeren. Ook dit jaar hebben we veel kunnen doen, mede dankzij de financiële bijdragen die wij ontvingen. Want ook al investeren wij zelf, steun van derden blijft onmisbaar voor het behoud van ons Gelders erfgoed ons rijke verleden in de toekomst. Op de Tongerense Heide laat de zeldzame klokjesgentiaan zich steeds vaker zien Ruim 750 mensen zetten zich in voor onze stichting. Dat zijn 120 medewerkers in vaste dienst, 66 seizoenskrachten, 38 leden van toezicht- en adviesorganen en meer dan 500 vrijwilligers. Foto: Koos Dansen Beheren voor behoud Er moet veel werk verzet worden om alle terreinen, gebouwen en elementen in goede staat te houden. Beekjes schonen, paden herstellen, gras maaien, vuilnis weghalen en slagbomen schilderen. Zomaar een greep uit de dagelijkse werkzaamheden. Een zware storm richtte op 14 juli veel schade aan in de Achterhoek. We hebben veel afgewaaide takken en omgevallen bomen moeten opruimen. In het Reirinkbos zelfs twee hectare zeer oud eikenbos. Het najaar was extreem nat en ook dat hebben we gemerkt. Niet alle natuurterreinen konden worden gemaaid en de tuinen en gazons bij huis Scherpenzeel en de Schaffelaar ondervonden schade als gevolg van auto s die parkeerden buiten de daarvoor bestemde plaatsen. Onze beheerders hebben dit weer op orde gebracht. Veel eikenbomen werden in het voorjaar volledig en massaal kaalgevreten door de rupsen van de kleine wintervlinder en de groene eikenbladroller. Een verschijnsel dat zich de laatste jaren vaker voordoet en met beheer helaas niet te beïnvloeden is. Beheer bij GLGK doen we met liefde voor het vak op basis van kennis, ervaring en gevoel. We zijn verheugd dat de zeldzame klokjesgentiaan en het vetblad door kleinschalige plagwerkzaamheden, bekalking en begrazing op de Tongerense Heide en het Wisselse Veen in aantallen zijn toegenomen. Beide soorten worden als gevolg van slechte milieuomstandigheden bedreigd in hun voortbestaan. Beheer zorgt soms ook voor verrassingen, zoals bij het Korte Broek. Een deel van de jonge aanplant uit 2009 bleek een waar tafeltjedek-je voor hongerige reeën. Die deden zich tegoed aan de verse twijgjes die zich plots presenteerden nadat het onkruid tussen de boompjes was verwijderd. Dit was een onbedoeld neveneffect van ons zorgvuldige beheer. Een bijzonder aspect van het beheer vormt de zorgplicht. Elke terreinbeheerder heeft verplichtingen als het gaat om het waarborgen van de veiligheid van bezoekers in de terreinen. Daarvoor hebben wij in alle regio s bij veel bomen gevaarlijke, dode takken verwijderd. Ook bij de 350 jaar oude Mariabeuk van Klooster Hulsbergen, die als gevolg van aantasting door zwammen moest worden ontdaan van zijn laatste zware takken. Helaas hadden we in 2010 ook weer te maken met vandalisme. Wij signaleerden extreem veel motorcrossers op het Wekeromse Zand en troffen geregeld zwerfvuil aan op de Sysselt. Ook hangjongeren blijven ons op sommige locaties bezighouden, zoals bij huis Scherpenzeel. We hebben concrete afspraken gemaakt met de huurders, de gemeente en de politie om de overlast en vernielingen aan te pakken. Ook onze dieren hebben dagelijks zorg nodig. Een deel van de bijzondere en zeldzame collectie witte pauwen op Staverden bleek met wormen besmet. Enkele vogels lieten het leven, maar dankzij intensieve zorg, begeleiding van een dierenarts en aanpassing van het voer verkeert de groep nu weer in blakende gezondheid. Het gaat goed met de heidekoetjes, waarvan de eerste nakomelingen na een tijdelijk verblijf op de Loenermark weer grazen op het Wekeromse Zand. Tien brandrode runderen werden geslacht en verwerkt tot biologisch vlees. Van de opbrengst hebben we nieuwe koeien aangeschaft. Transparant Als maatschappelijke organisatie hechten wij grote waarde aan een verantwoorde omgang met alles wat de samenleving ons toevertrouwt. Van financiële middelen tot terreinen en objecten. Dit blijkt onder andere uit de diverse keurmerken die wij in de loop der jaren hebben mogen ontvangen. Zo werken wij volgens het Milieukeur, de FSC-certificering voor duurzaam bosbeheer en het CBF-Keur voor goede doelen. Dit jaar vonden er in opdracht van de twee laatstgenoemde keurmerken onafhankelijke controles plaats. Daaruit bleek dat we nog steeds voldoen aan de criteria. We hebben veel werk verzet om de interne bedrijfsvoering verder te professionaliseren. Met de komst van een afdeling Bedrijfsvoering is er nieuw beleid ontwikkeld voor de inkoop en het gebruik van goederen, waaronder bedrijfsauto s. Ook hebben we regulier technisch systeembeheer opgezet. Automatisering is niet meer weg te denken uit onze organisatie. Denk aan de opslag van allerhande gegevens over de terreinen en administratie rondom projecten. Het archief is opgeschoond en er is een bewaarlijst opgesteld om te bepalen welke documenten eeuwig en welke tijdelijk bewaard moeten worden. In het kader van het meerjarenplan conservering hebben we het schilderijendepot op kasteel Cannenburch teruggebracht van twee ruimtes naar één ruimte. Objecten in bruikleen die aanwezig waren in sommige kastelen, zijn vervangen door eigendommen. Dat leverde een besparing op in kosten voor zorg, onderhoud en opslag. > 12 Jaarverslag 2010 Jaarverslag

8 Projecten uitvoeren Ook dit jaar konden we diverse projecten uitvoeren. Voor een deel dankzij legaten en bijdragen van fondsen, voor een ander deel dankzij de financiële bijdrage van de provincie Gelderland vanuit het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). In het kader van dit ILG is in 2008 een zevenjarige overeenkomst gesloten met de provincie. Hierin staan afspraken die we hebben gemaakt over de uitvoering van diverse projecten. In 2010 werd bij De Haere tien hectare stuifzand hersteld. Stuifzanden zijn bijzonder in Europa en trekken bijzondere diersoorten, zoals graafwespen. Bij kasteel Doorwerth werd een bijenstal en een educatieve grondwatermeter geplaatst. Beide objecten zijn opgenomen in het activiteiten- en presentatieprogramma van het kasteel. We gingen van start met een natuurontwikkelingsproject bij het Vossenbroek. Na de graafwerkzaamheden zal hier elzenbroekbos, natte heide en blauwgrasland tot ontwikkeling komen. Op het Wekeromse Zand en bij de Sysselt zijn de parkeerplaatsen verbeterd en vergroot. Het succesvolle project Stappen in de Toekomst in het Land van Maas en Waal hebben we afgesloten. Dit project heeft in de afgelopen jaren zo n tachtig hectare natuur, een gerestaureerde Vlaamse schuur, die ingericht is als bezoekerscentrum, en veel wandelvoorzieningen opgeleverd. De oevers van de Bonte Morgen bij Lienden hebben we van nieuwe natuurvriendelijke oeverbescherming voorzien. We hebben daarvoor hout gebruikt uit de hoogstamgriend bij Neerijnen. Het onderhoud van grienden is arbeidsintensief en duur omdat de bomen elke twee tot drie jaar met de hand gehakt moeten worden. Gebruik van dit hout betekende een besparing in deze kosten. Grienden zijn van grote betekenis voor natuur, landschap en cultuurhistorie. De kwijnende stoven zitten boordevol leven, zoals mossen, planten, insecten en holenbroeders. Financiële bijdragen aan resultaten Uitvoering van projecten is niet mogelijk zonder financiële steun van derden, waarvoor wij zeer erkentelijk zijn. Dankzij bijdragen van het Prins Bernhard Cultuurfonds en de provincie Gelderland kan een waardevol behangsel in de Chinese kamer van huis Verwolde worden hersteld en geconserveerd. De Chinese kamer is genoemd naar In 2010 bleken enkele witte pauwen op Staverden met wormen besmet. Inmiddels verkeert de groep weer in blakende gezondheid. het Amsterdamse papieren behangsel met Chineesachtige afbeeldingen, dat sinds de bouw van het huis in 1788 de wanden siert. De enorme schilderingen worden volgens een vernieuwde methode door twee Gelderse restauratoren in een atelier in Barchem hersteld en zullen in 2012 weer te bezichtigen zijn. GLGK is toegetreden tot het bestuur van de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM). In het FIM komen particuliere monumentenorganisaties op voor de landelijke belangen van gebouwde, archeologische, groene en mobiele monumenten. Nadat de rijksoverheid een streep haalde door de vrijstelling van betaling van overdrachtsbelasting bij de verkoop van monumenten, heeft de FIM bij het Rijk met succes op compensatie aangedrongen. De FIM is in dat kader gevraagd een voordracht te doen voor de verdeling van twee maal acht miljoen euro subsidie die voor Aangewezen Monumentenrestaurerende Organisaties is bestemd. Voor GLGK betekent dit dat er geld beschikbaar komt voor de restauratie van het interieur, de tuin en het park van landgoed Biljoen, de molen van landgoed Waardenburg, het koetshuis van Verwolde, de toren van Wisch en het sluishoofd en de kademuur van Ruïne Batenburg. In 2010 hebben we ook een aanvraag voorbereid voor een bijdrage voor de instandhouding van groene elementen bij monumenten in het kader van het Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten (Brim). Voor gebouwen maken we al gebruik van deze regeling. We hopen een extra te ontvangen voor de instandhouding van groene elementen, zoals parken en tuinen. Tot op heden waren dat objecten die buiten reguliere regelingen vielen. Foto: GLGK/Communicatie Foto: Michiel Naaldenberg Foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg Dankzij subsidie van de Federatie Instandhouding Monumenten komt er onder andere geld beschikbaar voor de restauratie van de toren van Wisch. De zeldzame klokjesgentiaan, die als gevolg van slechte milieuomstandigheden in zijn voortbestaan wordt bedreigd, is op de Tongerense Heide en het Wisselse Veen in aantal toegenomen. Foto: Jennie Burgers In april opende het bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden in Leur zijn deuren. De eerste maanden na de opening ontvingen we al tienduizend bezoekers. Froukje Veenje (44) uit Apeldoorn schenkt samen met haar man GLGK via de lijfrenteconstructie: Belangrijk dat Gelderse natuur in stand gehouden wordt Bijna elke zondag trekken wij de natuur in. Onze jongens van elf en negen jaar vinden dat inmiddels niet altijd meer even leuk, maar wij vinden het belangrijk dat ze in hun opvoeding wat meekrijgen van de natuur. Mijn man en ik dragen de natuur allebei een warm hart toe, iets wat we van huis uit hebben meegekregen. Wij proberen zo milieubewust mogelijk te leven en de natuur beleven hoort daar volgens ons ook bij. Voor onze jongens is het belangrijk dat een uitstapje een beetje speels is. De Bedriegertjes van Rosendael vinden ze prachtig en ook een paddenstoelentocht met de boswachter is echt een uitje. Kort na onze bruiloft in mei 2000, die op kasteel Staverden plaatsvond, vatten wij het plan om aan een goed doel te schenken via een lijfrenteconstructie. De eerste vijf jaar kozen we voor Oxfam Novib, sinds 2007 is dat Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen. Onze betrokkenheid bij Staverden heeft bij die keuze een rol gespeeld. Elk jaar gaan we rond onze trouwdatum samen met de kinderen daar een wandeling maken. Maar in het algemeen vinden we het belangrijk dat de mooie natuur en fraaie landgoederen in Gelderland in stand gehouden worden, zodat iedereen ervan kan genieten, nu en in de toekomst. 14 Jaarverslag 2010 Jaarverslag