Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Theories of Change Speerpunten en Prioritaire Thema s VOEDSEL- EN VOEDINGSZEKERHEID.

Transcriptie

1 Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Theories of Change Speerpunten en Prioritaire Thema s VOEDSEL- EN VOEDINGSZEKERHEID Narrative Om de juiste keuzes te maken in beleidsvorming en uitvoering moeten we goed zicht hebben op welke inzet in welke gevallen wel of niet effectief is. Ontwikkeling en verandering loopt immers niet lineair of via strak ingekaderde modellen. Het is dus zaak bij de ontwikkeling en planning van interventies en bij de monitoring en evaluatie daarvan met die complexiteit terdege rekening te houden. Anders gezegd: om ontwikkelingsprocessen te begrijpen moeten we minder uit gaan van treinen die over een recht spoor van A naar B rijden. Een vergelijking met zeilboten lijkt meer realistisch. Die maken immers uiteraard met een duidelijk eindpunt gebruik van wind en stromingen die zich aandienen en kunnen laveren en belemmeringen omzeilen en vallen soms stil als de wind weg valt. De ontwikkelingspraktijk is weerbarstig. Om effectief te kunnen zijn is helder inzicht in veranderingsprocessen essentieel. Dat vergt flexibiliteit, strategische reflectie en een lerende houding. Tegen die achtergrond is in 2014 een begin gemaakt om voor de prioriteiten zogenoemde Theories of Change te ontwikkelen. De aandacht richt zich daarbij op de veronderstelde samenhang tussen de politiek-maatschappelijke situatie in een land of regio en op verwachtte veranderingsprocessen in die context. Het gaat er vooral om aannames expliciet te maken en te toetsen: hoe en waarom leidt een beoogd resultaat tot de gewenste verandering? Welke veronderstellingen zijn daarbij gemaakt? En kloppen die wel? Met een dergelijke analyse is het mogelijk een veranderingsproces beter te begrijpen en daaruit af te leiden wat de specifieke Nederlandse inzet moet zijn om hier aan bij te dragen. I. INLEIDING De wereld staat voor de opgave om in miljard mensen te voeden. Tegelijkertijd lijden ruim 805 miljoen mensen nog dagelijks honger, vooral in arme landen. Ook lijden 2 miljard mensen aan verborgen honger : tekort aan voedingsstoffen vanwege te eenzijdige voeding. Het garanderen van voedselzekerheid voor iedereen, nu en in de toekomst, is letterlijk van levensbelang. Wereldwijde voedselzekerheid staat niet op zichzelf. Het hangt nauw samen met problemen van armoede, klimaatverandering en uitputting van grondstoffen en natuur. Het gaat dus om economische groei èn rechtvaardige verdeling van welvaart èn ecologische duurzaamheid. Voedselzekerheid vraagt dan ook om een integrale analyse waarin perspectieven van overheden, bedrijfsleven, ngo s en kennisinstellingen, nationaal en internationaal, samenkomen. Onderstaande veranderingstheorie is gebaseerd op de verschillende visies op en analyses van het wereldwijde voedselvraagstuk, zoals die vanuit de wetenschap en de praktijk worden gemaakt. Daarnaast zijn er voor de specifieke landensituaties aanvullende Theories of Change nodig om aan te geven hoe interventies op lokaal niveau tot veranderingen (kunnen) leiden. II. CONTEXT De honger in de wereld neemt gestaag af. De voedselprijzen blijven sinds de prijspieken aan het eind van het vorig decennium stabiel, de laatste jaren is er een licht dalende trend zichtbaar. Naar verwachting krijgt de landbouw op de langere termijn veel uitdagingen te verduren. De combinatie van een groeiende bevolking, toenemende welvaart en daarmee samenhangende toename van de consumptie van eiwitrijk voedsel staat op gespannen voet met een schaarste van natuurlijke hulpbronnen (land, water, inputs) en een veranderend klimaat. Het komt erop neer dat de landbouw voor de uitdaging staat om met de helft van de middelen de productie te verdubbelen. Vooral innovatieve en marktgerichte kleinschalige boerenbedrijven in ontwikkelingslanden, die met gemiddeld 1

2 om en nabij 1 hectare grond het merendeel van de wereldbevolking van voedsel voorzien, bezitten het potentieel om het grootste deel van die duurzame productieverhoging te realiseren. III. OVERKOEPELEND DOEL Nederland wil er aan bijdragen om de wereld van voldoende en goed voedsel te voorzien. Op de eerste plaats omdat we ons betrokken voelen bij mensen die arm zijn en honger lijden. Vooral bij jonge kinderen heeft ondervoeding rampzalige gevolgen voor de rest van hun leven. Nederland zet zich daarom al decennia lang in voor de strijd tegen honger en armoede, via programma s voor plattelandsontwikkeling, landbouw en voeding. Zorgen voor goede voeding voor kinderen en het ontwikkelen van de lokale landbouw zijn bovendien de beste manieren om arme landen te helpen bij hun economische ontwikkeling. Nederland maakt hierbij gebruik van zijn uitgebreide kennis en reputatie op het gebied van landbouw en voedsel en het innovatieve bedrijfsleven. Ontwikkelingslanden vragen om onze kennis en onze landbouwsector stapt daar graag op in. Meer algemeen weten we dat honger de wereld instabiel maakt en dus ook ons raakt. Conflicten, vluchtelingenstromen en noodsituaties zijn vaak (mede) het gevolg van voedselschaarste, die vaak weer samenhangt met schaarste van land, water en hulpbronnen. Nederland is, als klein land misschien wel meer dan andere, afhankelijk van het buitenland en heeft er veel belang bij dat de wereld conflicten en crises in toom houdt. In de kamerbrief Nederlandse inzet voor wereldwijde voedselzekerheid heeft het kabinet in 2014 daarom drie doelen in haar voedselzekerheidsbeleid centraal gesteld Uitbannen van de huidige honger en ondervoeding. 2. Bevorderen van inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector. 3. Realiseren van ecologisch houdbare voedselsystemen. IV. UITBANNEN VAN DE HUIDIGE HONGER EN ONDERVOEDING Momenteel zijn er 2 miljard mensen ondervoed, waarvan 795 miljoen chronisch honger lijden. Het meest kwetsbaar zijn jonge kinderen tot 2 jaar (en hun moeders), want zij kunnen opgelopen groeiachterstanden nooit meer inhalen. Ondanks toenemende verstedelijking is er nog steeds de meeste honger op het platteland. De grootste aantallen ondervoeden bevinden zich in Zuid Azië, maar in Sub Sahara Afrika is het percentage ondervoeden op de totale bevolking het hoogst. Het probleem heeft drie dimensies: Gebrek aan toegang tot voldoende/goede voeding en/of aanwending/gebruik daarvan. (periodiek) Beperkte lokale beschikbaarheid van voedsel. Gebrek aan fysiek vermogen en/of middelen om stressfactoren en schokken te weerstaan, of daarvan te herstellen. Meer/betere toegang tot en gebruik van goed voedsel voor de meest kwetsbaren; Verbeterde lokale beschikbaarheid van goed voedsel;\ Verhoogde weerbaarheid en stabiliteit van de lokale voedselsituatie. Deze verandering wil Nederland bereiken door in te zetten op drie soorten interventies: 2 Consumentgericht, door ervoor te zorgen dat kwetsbare groepen, vooral vrouwen, direct over de benodigde voedingsstoffen kunnen beschikken (voedingssupplementen, verrijking van voedsel, voedselverstrekking). Daarnaast zorgen we ervoor dat hun leefomstandigheden veranderen zodat de voedselinname verbetert. Daarvoor is het nodig dat mensen over meer koopkracht, betere sanitaire voorzieningen, goede voorlichting over gezondheid en voeding en gelijke (seksuele) 1 ref. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Interventies bestaan over het algemeen uit inzet van diplomatieke en/of financiële middelen en/of het faciliteren van netwerken/partnerschappen; meestal een mix van alle drie. 2

3 rechten beschikken. We verschaffen daartoe financiële middelen aan organisaties die de vraag van de doelgroep direct weten te bedienen; bijvoorbeeld aan UNICEF, die met de lokale overheid verbeterde voeding voor kinderen beschikbaar maakt. Nederland heeft veel expertise op voedingsgebied en het Nederlands bedrijfsleven is een internationale speler in voedselverrijking (bijvoorbeeld DSM). Producentgericht: voedingsgerichte veredeling van gewassen, introductie van meer verschillende voedselgewassen in de landbouw, lokale marktontwikkeling (voornamelijk in Sub Sahara Afrika).Dit doen we door een mix van financiële ondersteuning (bv. leningen aan agroinvesteerders), beleidsdialoog (bv. ten aanzien van kwekersrecht) en opzetten van publiek-private partnerschappen (bv tussen Nederlandse plantenveredelaars en Oost-Afrikaanse bedrijven en overheden) in te zetten. Nederland (Topsector Tuinbouw/Uitgangsmaterialen) heeft wereldwijd een goede reputatie op het gebied van plantenveredeling en groenten- en fruitteelt. Systeem-gericht: Solide gezondheid- en voedselsystemen, prijsstabiliteit. We ondersteunen vangnetten (bv via World Food Programme of, bilateraal, via een bijdrage aan het productive safety net programma van de Ethiopische overheid) en werken samen met verzekeraars aan risicomanagement door betere financiële dienstverlening. Nederland heeft een traditie op gebied van co-operatieve financiering en verzekering en in de betreffende sector is veel betrokkenheid en energie om vergelijkbare oplossingen te verspreiden in ontwikkelingslanden. Voedingszekerheid dient uiteraard ook het bredere belang van een stabiele en veilige wereld. Mensen kiezen wanneer mogelijk voor goed voedsel. Het heeft dus zin om dat beschikbaar en toegankelijk te maken. Er is voldoende koopkracht bij lokale consumenten en de private sector kan daar ter plekke geld aan verdienen. Het is dus mogelijk om lokale voedselsystemen duurzaam te ontwikkelen. Stabiliseren van lokale voedselsystemen is effectiever en efficiënter dan (nood)hulpinterventies. Het is dus zinvol om ook in moeilijke en risicovolle omgevingen, bijvoorbeeld arme en droge gebieden, te investeren in het lokale voedselsysteem. V. BEVORDEREN VAN INCLUSIEVE EN DUURZAME GROEI IN DE AGRARISCHE SECTOR De agrarische sector produceert momenteel voldoende calorieën om de wereldbevolking te voeden (los van lokale tekorten en verdelingskwesties). In 2050 zijn er 9 miljard mensen, met vooral groei in Azië en Afrika. Om voor iedereen voldoende voedsel te hebben zal de voedselproductiviteit met ongeveer 50 tot 70% moeten toenemen. Het overgrote deel van die toename zal gerealiseerd moeten gaan worden door de 500 miljoen kleinschalige boeren in de gebieden waar de bevolking groeit. Met name in Sub Sahara Afrika is sprake van achterblijvende productie en gebrek aan winst in de landbouw. Het probleem is gebrek aan toegang voor kleinschalige boeren (vooral voor vrouwen en jongeren) tot land, productiemiddelen (water, meststoffen, kennis,, financiering) en markten en een te lage arbeidsproductiviteit. Meer toegang tot precies die middelen waarmee de productie kan worden verhoogd. En toegang en tot markten, waardoor de productiviteit en verdienvermogen verhoogd kunnen worden. Te bereiken via drie soorten interventies: Versterken van de rechtspositie en organisatie van kleine boeren (m/v). We ondersteunen daartoe boerenorganisaties, zoals via Agriterra en Agricord, en nemen hun inzichten mee in onze beleidsdialoog met partnerlanden en in onze internationale inzet (bv in VN verband). De Nederlandse landbouw is groot geworden dankzij het co-operatieve model en binnen de sector is veel animo om collega s in ontwikkelingslanden te ondersteunen 3

4 Versterken van een gunstig klimaat voor bedrijvigheid op het platteland en private sector ontwikkeling. Daarom investeren we in infrastructuur (bv. toegangswegen) en dienstverlening (bv onderwijs, plantenziektekundige dienst). Daarnaast wordt goed landbouwbeleid (bv in het kader van AU/Nepad s Comprehensive African Agriculture Development Programme (CAADP)) ondersteund. Nederland heeft belang bij een voedselzekere wereld en bij mogelijkheden voor landbouw(kennis)investeringen in ontwikkelingslande Versterken van innovatie en samenwerking in inclusieve waardeketens. We stimuleren publiekprivate partnerschappen in de voedsellandbouw, zowel in lokale voedsel- (bv cassave) als exportgewassen (bv cacao), door middel van netwerken en met behulp van subsidies, leningen en voorwaardenscheppend beleid. Nederland (de Topsectoren Agrofood en Tuinbouw/Uitgangsmaterialen) heeft veel belang bij zowel stabiele voedselketens (voorzieningszekerheid) als bij verkennen van nieuwe toekomstige markten (export). Kleinschalige boeren/boerinnen (en hun bedrijven en organisaties) hebben potentieel en zijn innovatief en ondernemend. Het heeft dus zin om daarin te (blijven) investeren, maar wel selectief want niet elke kleine boer/boerin kan of wil een grootschalige ondernemer zijn. Bedrijvigheid bloeit onder de juiste randvoorwaarden voor private sector ontwikkeling en overheden willen die creëren. Inzetten op algemene publieke goederen als onderwijs en infrastructuur is dus verstandig, want dit leidt op den duur tot bedrijvigheid. En omgekeerd: bedrijvigheid dwingt overheden om de juiste randvoorwaarden voor private sector ontwikkeling te creëren. De schaarse middelen voor algemene publieke goederen worden immers effectiever besteed als bedrijven en producentenorganisaties aangeven waar hun behoeften en prioriteiten liggen. VI. REALISEREN VAN ECOLOGISCH HOUDBARE VOEDSELSYSTEMEN De agrarische sector legt een groot beslag op natuurlijke hupbronnen en is een belangrijke uitstoter van broeikasgassen; tegelijkertijd zijn voedselsystemen kwetsbaar voor uitputting, degradatie en klimaatverandering. Het op duurzame wijze voeden van 9 miljard mensen is productie-ecologisch gezien geen probleem, maar er is geen enkel landbouwsysteem dat overtuigend kan claimen alle oplossingen in huis te hebben. Lokaal zullen steeds de meest ecologisch efficiënte, cultureel acceptabele en economisch levensvatbare opties moeten komen bovendrijven, afhankelijk van de context. Het probleem is dat markt- en systeemfalen de keuze voor de ecologisch meest duurzame opties vaak in de weg staan. De keuze voor duurzaamheid brengt minder (economische, sociaal-culturele) kosten met zich mee en wordt daardoor gemakkelijker en aantrekkelijker. Te bereiken via drie soorten interventies: Stimuleren van groene technologieën en innovaties (cq afremmen van het omgekeerde). We investeren bv in klimaatbestendige landbouw met onze bijdrage aan plattelandsontwikkelingsorganisaties als IFAD en ICRAF en via samenwerking met de Nederlandse Topsectoren op gebied van landbouw en water. Nederland heeft zich internationaal sterk geprofileerd op klimaat slimme landbouw, lokaal en als export product van de (intensieve) Nederlandse landbouw. Stimuleren van geïntegreerd en democratisch beheer van natuurlijke hulpbronnen. We ondersteunen bv lokale overheden met het opzetten van landregistratiesystemen, dat doen we in samenwerking met Kadaster International. Ook ondersteunen we processen van duurzaam landschapsbeheer waarbij veel verschillende actoren betrokken zijn, bijvoorbeeld rond kassengebieden en theeplantages in Kenia. De Nederlandse aanpak staat internationaal bekend als de Dutch Diamond Approach: een multi-stakeholder benadering van complexe voedsel/landbouw/landschapsvraagstukken. Dit is geïnspireerd door het Nederlandse poldermodel. 4

5 De kosten van voedselproductie en consumptie op mens, natuur en ecosystemen in beeld en in rekening brengen. Nederland draagt bij aan kennis- en beleidsontwikkeling op dit gebied, bv via de Wereldbank en met internationale studies als TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity). Nederland heeft veel kennis op gebied van systeemverandering en transitie in de landbouw. Nederland heeft, net als de rest van de wereld, voor haar eigen voorzieningszekerheid op langere termijn belang bij een goede balans tussen de druk van wereldwijde voedselnetwerken en de draagkracht van natuurlijke ecosystemen. Technologie ontwikkeling leidt tot vooruitgang/groei en toenemende duurzaamheid. Investeren in moderne technologie is dus geen bedreiging voor mens en milieu, maar deel van de oplossing. - Het betrekken van meerdere partijen bij bestuurszaken (Multi-stakeholder governance) leidt tot duurzame uitkomsten. Inzetten op (soms langdurige) inspraak- en consultatieprocessen is uiteindelijk dus efficiënter dan inzetten op snelle (top-down) interventies Een prijskaartje hangen aan de natuur draagt bij aan duurzaam gebruik en beheer. Waar de gebruiker/vervuiler niet betaald komt de rekening immers meestal bij de minst draagkrachtigen en/of toekomstige generaties terecht. Een voorwaarde daarbij is wel dat toegang gewaarborgd blijft, dat wil zeggen dat uitsluiting niet plaatsvindt dan wel eerlijk gecompenseerd wordt. Ministerie van Buitenlandse Zaken Directoraat Generaal Internationale Samenwerking (DGIS Directie Inclusieve Groene Groet (IGG) Zomer