Volkskrant*20*juli*2015** * Wat*is*er*zo*erg*aan*voedselverspilling?*

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Volkskrant*20*juli*2015** * Wat*is*er*zo*erg*aan*voedselverspilling?*"

Transcriptie

1 Volkskrant20juli2015 Watiserzoergaanvoedselverspilling? Detiengebodenvangoedeten Wewillengoedeten:duurzaam,diervriendelijk,gezond.Enwewillenlekkereten.Maar hoe?vonderzoektineenseriede10gebodenvangoedeten.vandaaghetachtstegebod: Gijzultgeenetenweggooien.Waaromniet? Door:MacvanDinther20juli2015,21:00 OphetoogzietInstockeruitalseendoorsneehippeeettentinAmsterdam:parketvloer, wittetafels,langehoutenbanktegendemuur,mosgroenplafond.middenindezaakstaat eengrotebar,naasteengoedgevuldwijnrek,linksziejedeopenkeuken. Hetmenu'OogstvandeDag'ismetwitkrijtopeenzwartschoolbordgekalkt.Vandaagisdat 'bibimbap',gevolgddoorentrecotemetwortelpuree,groenegroentenenaardappeluitde oven.alstoetjeschaftdepotbread&buttermpuddingmetperzik.watbibimbapis? Koreaanserijstsalademetingelegdegroenten,zegtdeserveersterineenkekzwartschortje. Afvalrestaurant Hetetenisprimaennietduur:22,50eurovoordriegangen.WatInstockbijzondermaakt,is nietwatvóór,maarachterdeschermengebeurt:indekeukenwordtloutergewerktmet voedselrestenuitdesupermarkt.elkeochtendrijdteenelektrischkarretjelangszesfilialen vanalbertheijninamsterdamenhaaltopwatisovergeblevenvandevorigedag:brood, groenten,fruit;datanderszouwordenweggegooid. IndekeukenvanInstockwordtallesverzameldengesorteerd.Metwatnogbruikbaaris, wordteendagmenugekooktvoormaximaaltachtigmensen.datiselkedageenverrassing. Ookvoordekok,zegtFrekevanNimwegen,eenvandeoprichters. InstockisopgezetdoorvierjongeAlbertHeijnwerknemersdienietmeerkondenaanzien hoeveelerindesupermarktwordtweggegooid.zeschreveneenbusinessplanvooreen 'afvalrestaurant'enpresenteerdendataandedirectie.metsteunvanaholdbegonnenze vorigjaareenpopmuprestaurant,sindshalfjuniheeftinstockeenpermanentevestigingin AmsterdamMOost.Vanavondzitdathelemaalvol.

2 Nietverspilleniship Voedselverspillingiseenpopulairthema.Hetritseltvandeinitiatieven,grootenklein,groen enrijp. HetVoedingscentrumdeeldevorigjaareenmiljoenmaatbekertjesM'eetmaatjes'Muitom rijstenpastameeaftemeten;inveelhuishoudenswordtteveelgekookt.sirelanceerde 'kliekipedia',eenwebsitemettipsvoorkokenmetkliekjes.hetbedrijfkromkommermaakt soepenensauzenvanonverkochtegroenten,debrabantsecateraarhuttenheeftserieuze plannenvooreen'verspillingsfabriek'. DamnFoodWastezettopkoksintegenvoedselverspilling,eenstelwhizzkidsuitEindhoven maaktedeappafgeprijsd,dieconsumenteneropattendeertwelkeproducteninhun supermarktindeaanbiedingzijnomdatzedehoudbaarheidsdatumnaderen. Volksvijandnummer1 DeingrediëntenzoalszebijInstockzijnbinnengekomen. StudioV HetetenvanInstock. StudioV

3 EnhetisnietalleeneenNederlandsfenomeen.DeBritsesupermarktTescobegoneen campagnebuyone,getonefreelateromtevoorkomendatklantenteveelineenskopen. EenDeensbedrijfmaaktchipsvanvisafval.InFrankrijkwerdeenwetaangenomendie supermarktenverplichtvoedseloverschotteneengoedebestemmingtegeven. Dewereldvanhetvoedselheeftverspillinguitgeroepentotvolksvijandnummer1. Opmerkelijk,wantnognietzoheellanggeledenwasheteennonMthema. Datheeftallestemakenmetvroeger.Nederlandersdiedeoorlognoghebbenmeegemaakt zijnopgegroeidmetschaarsteenzuinigheid.inrichtlijnenvoordehedendaagschevoeding uit1943werdgeadviseerdaardappelenmetschilenaltekokenomdaterandersteveel verlorengaat.nadeoorlogisallesopallesgezetomvoedselschaarstevooraltijduitte bannen.metalsgevolgdatdegeneratiesvannadejarenzeventignietbeterwetendandat ervoedselinovervloedis:goedkoop,altijdenoveralbeschikbaar. Eenpaarjaargeledenbegonhetideetegroeiendathetietsperversheeftometenwegte gooienineenwereldwaarinhonderdenmiljoenenmensenhongerlijden.milieuproblemen zoalsdeopwarmingvandeaardegingeneenrolspelen,ookindediscussieovereten.hetis nietzondeomschaarsehulpbronnenmland,water,energiemaantewendenvoorvoedsel datdeprullenbakingaat? Deiniatiefnemer DeBritseTristramStuart(1977)zettehetonderwerpin2009wereldwijdopdeagendamet debestsellerwaste,uncoveringtheglobalfoodscandal.hierinbecijferdehijdat wereldwijddehelftvanhetvoedselwordtweggegooidinplaatsvangegeten.devnm landbouworganisatiefaosteldedatin2011bijtot1,3miljardton:eenderdevande (humane)voedselproductie.minder,maarnogsteedsheelveel. Iedereendoeteraanmee.Vissersgooienbijvangstoverboord,boerenlatenaardappelenop hunlandliggendietekleinzijn,tegroot,ofmisvormd.supermarktenengroothandels gooientonnenvoedselwegdateigenlijknoggoedis.enpakweg40tot50procentvande voedselverspillinginrijkelandenkomtvoorrekeningvandeconsument. Overigensmoetenallecijfersmeteenkorrelzoutwordengenomen.Eigenlijkweetniemand precieshoeveelerdaadwerkelijkwordtverspildeninhetantiverspillingskampwordtde overdrijvingnietgeschuwd. Doelstelling 'Geefonshedenonsdagelijksbrood.'Dieopdrachtisingewikkelderdanooittevoren.De moderneconsumentmoetzicheenwegbanendooreenmijnenveldvanmeningen, borrelpraat,elkaartegensprekendeonderzoeken,heleenhalvewaarheden.de voedingsindustrie,deboeren,demilieubeweging,desupermarkten,deklimaatactivisten, slowfood,iederheeftzijneigenagenda.wiemoetjenoggelovenenwieniet?omde

4 consumenteenwegtewijzendoorditoerwoudheeftvde10gebodenvangoedeten opgesteld.ineenonregelmatigverschijnendeseriewordenallegebodenaaneendiepgaand onderzoekonderworpen.aanheteindhiervanhopenwemeerteweten. Voedselverspillingisookeenmoreeldilemma StaatssecretarisSharonDijksma InNederlandzetteCDAMministerGerdaVerburghetthemaopdeagenda.Zijschreefinde NotaDuurzaamVoedseldatdeNederlandseconsumentjaarlijksvoor1,6miljardeuroaan voedselweggooit.zeverbonderookmeteeneendoelstellingaan:20procentminderin Diedoelstellinghalenweniet.In2013MwaaruitderecentstecijfersstammenMgooide Nederlandtussende1,8en2,7miljoentonetenweg,109tot162kiloperpersoon.Datis zelfseenpaarkilomeerdanin2009.maarwehebbenheterwelweervakerover,want Verburgshuidigeopvolger,staatssecretarisSharonDijksma(PvdA)heeftvoedselverspilling opnieuwtotthemagemaakt.dijksmawildatnederlandinternationaalvooroplooptinde bestrijdingervan. VorigemaandwasNederlandgastheervaneenvierdaagseconferentieinDenHaagmet afgevaardigdenvanregeringen,bedrijvenenngo'suitdehelewereld:nomorefoodto Waste.'Voedselverspillingisookeenmoreeldilemma',sprakDijksmatotdeconferentie. 'Metwatweweggooien,kunnenwemiljoenenvoeden.' Duurzaam,ecologisch,kleinschalig Dieopvattingwordtbreedgedeeld.Voedselverspilling,schrijftTheHighLevelPanelof ExpertsonFoodSecurityandNutrition,eendoordeFAOopgerichtedenktank,staatvoor alleswatermisismetonsvoedselsysteem:inefficiënt,oneerlijkennietduurzaam.hetis, kortom,eengrofschandaal. Eenvanderedenenwaaromvoedselverspillingheeftkunnenuitgroeientoteenpopulair themaisdathetapolitieklijkt.hetvoedseldebatissterkgepolitiseerd.aandeenekant staandeverdedigersvandegangbare,industriëlelandbouwendaartegenoverdiegenendie eentotaalandersysteemvoorstaan:duurzaam,ecologisch,kleinschalig. Oververspillingkaniedereenheteenszijn:goedvoedselweggooien'hoortniet',vindt tweederdevanallenederlandersvolgenseenonderzoekvanhetvoedingscentrum.eindelijk eenonderwerpwaaropweschouderaanschouderstaan:consument,regering,dealbert HeijnenenUnileversvandezewereld:samenmakenweonssterktegenvoedselverspilling envoorhetbestrijdenvandehongerindewereld.wiekandaartegenzijn? Deoorzaak Dematevanvoedselverspillingindewereldisredelijkverdeeld.56procentkomtvoor rekeningvanderijkerelanden:noordmamerika,europa,australië,china,japan,zuidmkorea.

5 Deresterende44procentwordtveroorzaaktdoorontwikkelingslanden.DeVSzijnkampioen weggooien. Deoorzakenzijnheelverschillend.Inontwikkelingslandengaathetmeestevoedselverloren vooraanindeketen:ophetveld,tijdenshettransport,indeopslag.inrijkelanden daarentegenwordtruim40procentvanhetverliesgemaaktindelaatstefase:dievan supermarktenconsument.inarmelandenisvoedselverspillinghetgevolgvangebrekkige omstandighedenmslechteopslag,geenkoeling,beroerdewegen.inrijkelandenisheteen luxedieweonskunnenpermitteren. Voedselverspillingiseenonderdeelvandemodernewesterselevensstijl:supermarktendie alleengavegroentenenfruitinhetschaptoelaten,fabriekendieteveelproduceren, handelarendiewatvandaagnietwordtverkochtmorgenweggooienenconsumentendie eenkeerindeweekhunkarvolladenindesupermarkt,teveelkopenenmeteenvolle ijskastblijvenzitten. Hongerbestrijding Hetbestrijdenvandehongerindewereldwordthetvaakstgenoemdalsredenom voedselverspillingtebestrijden.logisch,wantergaateensterkmoreelappèlvanuit:hetis bijnaobsceenomgoedetenwegtegooienterwijlanderenstervenvandehonger.erzijn bijna800miljoenwereldmbewonersdiehongerlijden.diekunnenhunbuikvoletenaande 1,3miljardtonetendiewejaarlijksweggooien.Natuurlijkbelandteenkrommekomkommer dieinamsterdamwordtgeredofeenkliekjedatinnijmegenwordtbewaardniet rechtstreeksophetbordvaneenkindinburkinafasso.maaringroterverband,zeggen activistenenbeleidsmakers,heeftdattocheffect. AlswijinhetWestenminderetenweggooien,hoevenwemindertekopen.Daardoorneemt devraagnaarvoedselaf,dalendeprijzenopdewereldmarktenwordtetenbereikbaarder voorarmemenseninontwikkelingslanden.daarlijktgeenspeldtussentekrijgen,alleen:dat verbandisinonderzoeknooitaangetoond.eenvandeweinigendieeenpogingdaartoe hebbengedaaniseengroeponderzoekersvanleimwageningenuniversiteit.in2013 onderzochtenzijinopdrachtvandeeuropesecommissiewatheteffectisvanhettegengaan vanvoedselverspillingineuropaopdebestrijdingvanhongerindederdewereld. Verrassend:datblijktergemiddeldgenomennietofnauwelijkstezijn,zegteconome MartineRutten,eenvandevierauteurs.Hongeriseenweerbarstigprobleem.Datgaatniet alleenovervoedselprijzen,maarookoverdebeschikbaarheidvanetenopdeplekwaarhet nodigisenovermensendiehelemaalgeengeldhebben. Ingewikkeld Intheorieleidtminderverspillingtotlagerevoedselprijzen,waarvanarmeconsumenten profiteren.prijsdalingenzijnslechtnieuwsvoorkleineboeren,endaarzijnerveelvan,in landenwaarhongerwordtgeleden.watzeindeenehanderbijkrijgenmgoedkoperetenm betalenzemetdeanderehandterug:mindergeldvoorhuneigenproducten.

6 Wieechtietswildoentegenhongerindewereldkanzijnenergiebeterstekeninandere zaken:hulpaankleineboeren,opheffenvanhandelsbarrières,investerenindelokale economie.voedselverspillingbestrijdenisdannietdeeersteprioriteit. Hongerligtdusingewikkeld,maardatlaatonverletdathetmilieuerwelbijgebaatis. VolgensdeFAOisdebergvoedseldiewejaarlijksweggooiengoedvoor3,3miljardtonCO2, 6tot10procentvandetotalebroeikasgasMuitstoot.Zouvoedselverspillingeenlandzijn,dan washetdederdegrootstevervuiler,nadevsenchina. Vanderegenindedrup De1,3miljardtonvoedseldienooitwordtgegetenneemt1,4miljardhectare landbouwgrondinbeslag.ergaat250kubiekekilometeraanop,driekeerdeinhoudvanhet meervangenève.doorgeenvoedselteverspillenkunnenwedatallemaalbesparen. Klinktgoed,maaropnieuw:hetisdevraagofhetzosimpelwerkt.SteldatdeEuropese consumentzijnvoedselverspillingmetdehelftvermindert.daarmeebesparenwejaarlijks 150euro.Watdoenwemetdatgeld?Bestedenwehetaaneenvliegtuigtripjenaardezon, eengrotereautoofeendikkerebiefstuk,danzijnwemilieumenklimaattechnischvande regenindedrupbeland. Ookhiervoorgeldt:wiljemetvoedselechtietsdoenvoorhetmilieu,danzijnereffectievere maatregelentebedenken.mindervleeseten,minderzuivelenjuistmeergroentenenmeer fruit.datisnoggezonderook,maardatiseenboodschapdieinnederlandmetzijngrote zuivelmenvleesindustriemindergoedaanslaat. Pervers Hetiseenillusieomtedenkendatdestrijdtegenverspillinginiedersbelangis LEIMonderzoeksterRutten Hierverschijnendeeerstebarsteninhetfront.Hetiseenillusieomtedenkendatdestrijd tegenverspillinginiedersbelangis,zegtleimonderzoeksterrutten.supermarktenen groothandelszienhunomzettendalenalsdeconsumentminderweggooit. Ookvoorboerenheefthetvooralnadelenalserverderopindeketenminderwordtverspild: danverkopenzijminderenooknogtegenlagereprijzen.eenvandeuitkomstenvanruttens onderzoekwasdathettegengaanvanvoedselverspillingslechtisvoordeeuropese landbouw. Wiedieperdoorgraaft,ontdektalgauwdatvoedselverspillingverdergaatdankokenmet kliekjes.hetiseenonlosmakelijkonderdeelvanonsvoedingssysteem.wiealleenverspilling aanpakt,doetaansymptoombestrijdingenlaatdeechteoorzakenongemoeid.

7 Geld Dehoofdoorzaakisgeld.Voedselistegoedkoopomzuinigmeetehoevenomgaan. Wereldwijdwordtjaarlijksvoor750miljarddollaraanvoedselverspild.Datlijktgigantisch veel.maaralsjeuitrekentwatdegemiddeldenederlanderkanbesparendoorminderte verspillen,dankomjeuitopdeeerdergenoemde150europerjaar(bijdehelftminder weggooien).datis3europerweek,eenbedragdatwegedachtenloosuitgevenaaneen biertjeophetterras. Eenvanderedenendaterwordtverspild,isdathetvoorkómenervansomsjuistmeergeld kost,zegtpaulbosch,analistvanderabobankenopstellervaneenrapportoverinnovatie envoedselverspilling.alshettegengaanvanverspillingsimpelwasendirectgeldzou opleveren,danwerdhetallanggedaan,zegthij.maardatisnietaltijdzo,wantverspillingzit inhetsysteemingebakken. Indevoedseleconomiedraaitallesomsnelheidenefficiency,dandoetheternauwelijkstoe alsafentoewatverlorengaat.'datisdelogicavandehandel',zegteeninkoperopde FransegroothandelsmarktRungis,die880krattensinaasappelenlaatvernietigenomdater eenstelrotzijn,indefilmtastethewaste(2010).uitzoekenwelkesinaasappelennoggoed zijn,kostteveel.hetverliesistochalindeprijsingecalculeerd. Verspillendenoneerlijk Supermarktenbestellenvanbederfelijkewarendievanverkomensomsbijvoorbaatmeer, omdatzewetendateendeelbijaankomstalverrotis.datisaltijdnoggoedkoperdan investereninbeterekoelmentransporttechniekenindelandenvanherkomst.die investeringenbetalenzichpasopdelangeretermijnuit,terwijlindevoedingswereld handelscontactenvaakkortenwisselendzijn. Alsconsumentenzuinigeromgaanmetvoedselkandatookeenonverwachtperversgevolg hebben,zegtrabomanalistbosch.alsdaardoordeprijzendalen,loonthetnogminderomin maatregelentegenverspillingteinvesteren.metalsgevolgdatjuistmeerwordtweggegooid inplaatsvanminder. Lageprijzenzijnnietderemedie,maarjuisthetprobleem,meentAndrewMacMillan, voormaligdirecteurvandefao,dewereldvoedselenlandbouworganisatie.naoorlogse regeringenhebbenjarenlangingezetopeenbeleidomveeletenvoorweiniggeldte produceren.hetresultaatiseenvoedselsysteemdatverspillendisenoneerlijk:inrijke landenwordtmeerweggegooiddanerindelandentenzuidenvandesaharawordt gegeten. Vandemensendiehongerlijdenbestaatdehelftuitkleineboeren.Diezijnnietgebaatbij lagerevoedselprijzen,maarjuistbijhogere.macmillanpleitdaaromvoorhogereen eerlijkereprijzenvoorvoedseldatduurzaamisgeproduceerdenwaaraanarmeboerenook watverdienen.

8 Watkunnenwedoen Nietsillustreertbeterwelkematevanidiotiehetsysteemvanindustriëlevoedselproductie heeftbereikt,dandeverspillingvaneten SlowFoodMoprichterCarloPetriniinhetvoorwoordvanDieEssensvernichter Allesdraaitomdewaardediewijtoekennenaanvoedsel.Ineconomisch,maarookin cultureelenmoreelopzicht.etenheeftletterlijkzijnwaardeverloren,schrijftslowfoodm oprichtercarlopetriniinhetvoorwoordvandieessensvernichter:'nietsillustreertbeter welkematevanidiotiehetsysteemvanindustriëlevoedselproductieheeftbereikt,dande verspillingvaneten.' Wieeenbevestigingvandiestellingwil,hoeftmaareenwillekeurigesupermarktbinnente stappen.vandaagindeaanbieding:eenpondspeklappenvoor2,50euro,een volkorenbroodvoor1euro,1kropslavoor69cent.eteniseenweggooiproduct. 'Ikdenkdatwezijndoorgeschoteninhetdenkenintermenalsproductiviteitsverhogingen intensivering',zegttoinetimmermans,specialistduurzamevoedselketensvande UniversiteitvanWageningenenNederlandsmeestprominenteonderzoekerophetgebied vanvoedselverspilling. Wievolgenshemechtietswildoentegenverspillingmoetervoorzorgdragendatetenweer wordtgewaardeerd.daarhoorteenreëleprijsbijwaarinookdemilieueffectenvaneten wordendoorberekend.dieprijsmoetvolgenstimmermans'significant'hogerzijnom werkelijkeffecttehebben. Genoegvooriedereen Gijzult 1Eetlieverlokaal,maarmaakjegeenzorgenoverdemilieukostenvanvoedseldatperboot ofvrachtwagenwordtaangevoerd.eetniksdatmethetvliegtuigwordtgebracht.doeje boodschappenopdefiets. 2Eetbijvoorkeurbiologisch,maarmaakergeendogmavan.Ziebiologischmeerals richtinggevenddanalszaligmakend. 3Eet(veel)mindervleesenliefstalleenvleesvandierendiediervriendelijkzijngehouden. 4Eetzoveelmogelijkversenonbewerktvoedsel,maardoenietpanischoverEMnummers. 5Betaaleen'eerlijke'prijsvooreten(faitrade,biologisch,dierenwelzijn);stemopeenpartij diedeverborgen(milieu)kostenvanetenwildoorberekenenvolgenshetprincipe'de vervuilerbetaalt'. 6Kookzoveelenzovaakmogelijkzelf.Wiezelfkookthoudtcontroleoverzijneigeneten.

9 7Alsuvantuinierenhoudt:teelzelfgroentenenfruit.Wiezelfetenverbouwtweetbeter waterinhetseizoenisenlaatzichminderopdemouwspelden.uzulterderevolutieniet meeontketenen,maarhetiswellekkerder. 8Verspilgeeneten,maarmaakjegeenillusies:hetprobleemvanvoedselverspillinggaat dieperdankokenmetkliekjes.doneerhetgelddatjebespaartaaneenorganisatiediede hongerindewereldbestrijdt. 9DoenietaangezondheidsMofafslankdiëten. 10Eetlekker. De10GebodenvanGoedEtenkunnennaarhartelustwordengeamendeerd.Reacties, Eerdereafleveringenindezeseriekunnenwordenteruggelezenop:vk.nl/tiengeboden Datgaatmisschienvanzelfwelgebeuren.Inveelonderzoekenwordteensomberscenario geschetstalsdewereldbevolkinggroeittotnegenmiljardin2050.dewereldzalallezeilen moetenbijzettenomaandestijgendevraagnaarvoedseltevoldoenentevoorkomendat deprijzendepanuitrijzen.ofdatwaaris,zalmoetenblijken.erzijnookauteursdiedaar vraagtekensbijplaatsen,zoalsjonathanlatham,hoofdredacteurvanindependentscience News,eenmediumdatdegevestigdewetenschapkritischvolgt. VolgensLathamzijndesomberevoorspellingeneenopzetjevandevoedselindustrieom zichzelfonmisbaartemaken.feitelijkproducerenwenualgenoegom12tot14miljard mensentevoeden.dewerkelijkevoedselcrisisisnietdatweteweinigvoedselhebben,maar teveel,alduslatham. Daarmeezijnwemethetonschuldigethemavanvoedselverspillingtochnogineenpolitiek mijnenveldbeland.'natuurlijkzijnwijonservanbewustdatwevooralaan symptoombestrijdingdoen',zegtoprichtstervanrestaurantinstock,frekevannimwegen, terwijlhetbroodvangisterentertafelkomt.'wewillenmensenbewustmakeneneen aanzetgeventotdiscussieovervoedselverspilling.eigenlijkmoetjehetsysteemaanpakken, maarzegjijmaarhoe.' Latenweerditvanzeggen:opiedervanonsrustdeduretaakomvoedselverspillingwaar wekunnentegentegaan.elkeaardappel,elkegraankorrel,elkeaardbeiismettoewijding geproduceerdennaaronzetafelgebracht.datvoedselverdienthetnietomachteloos verspildteworden.alsjehetgelddatjedaarmeeuitspaartdanmaarstortineenfondster bestrijdingvandehongerindewereld.wanthetwerkelijkeprobleemligttochiets ingewikkelder.

10 Verantwoording Voorditartikelzijngesprekkengevoerdmet ToineTimmermans,specialistduurzamevoedselketens,WageningenUR MartineRutten,onderzoeksterLEIMWageningenUR GerdineMeijerink,headinternationalpolicyLEIMWageningenUR FrekevanNimwegen,medeoprichtsterrestaurantInstock,Amsterdam PaulBosch,analistRabobank JorisLohman,bestuurslidSlowFoodinternationaal,medeMoprichterYouthFoodAcademie Boeken,artikelen&onderzoeken: TristramStuart:Waste,uncoveringtheglobalfoodscandal.PenguinBooks,London,2009. StefanKreuzberger/ValentinThurn:DieEssensvernichter.Kiepenheuer&Witsch,Köln,2011. GlobalFoodLossesandFoodWaste.FAO2011. Foodlossesandwasteinthecontextofsustainablefoodsystems.TheHighLevelPanelof Experts2014. Foodwastagefootprint.FAO2013. ReducingFoodLossandWaste.WorldResourcesInstitute2013. PreparatoryStudyonFoodWasteacrossEU27.EuropeseCommissie2011. GlobalinitiativeonFoodlossandWasteReduction.FAO2014. ReducingfoodwastebyhouseholdsandinretailintheEU.LEIWageningenUR,oktober WebsiteFAOWhoarethehungry? Cuttinggloballossesandwasteinhalf.WageningenUR. TristramStuart:Food:howmuchdoestheworldneed?ArtikelopwebsiteWorldEconomic Forummei2015. JonathanLatham:HowtheGreatFoodWarWillBeWon.IndependentScienceNews (internet)12m1m2015. AndrewMacMillan:Hasn'tthetimecomeforsomebravenewthingkinginfood management?artikelopwww.hungerexplained.org2014 MonitorvoedselverspillingMidMtermrapportage.WageningenUR2013. Monitorvoedselverspilling.Update2009M2013.WageningenUR2015. FoodInnovationnevergoestowaste.Rabobankrapport2015. NotaDuurzaamVoedsel.MinisterievanEconomischeZaken11M8M2009. Vanschaarstenaarovervloed:70jaarvoedselvoorlichtinginNederland.Stichting VoedingscentrumNederland,2014. Voedselverspillingdoorconsumenten.FactsheetNederlandVoedingscentrum Mindervoedselverspillenhelptniettegenhonger.Volkskrant16M10M2014. Voedselproductieishetprobleem,nietverspilling.JorisLohmaninTrouw16M5M2015. Zwijnenparels.DeVolkskrant26M6M2013. Film: TastetheWaste

Les 3: Lekker uit de Schijf van Vijf

Les 3: Lekker uit de Schijf van Vijf Les 3: Lekker uit de Schijf van Vijf Pagina 16 Smaaklessen Les 3: Lekker uit de Schijf van Vijf Pagina 17 Smaaklessen Les 3: Lekker uit de Schijf van Vijf Pagina 18 Smaaklessen Les 3: Lekker uit de Schijf

Nadere informatie

Signaleren kun je in verschillende situaties doen, en op verschillende manieren

Signaleren kun je in verschillende situaties doen, en op verschillende manieren Signaleren. Signaleren is dmv het bijspelen van een kaart je partner iets vertellen over jouw bezit in díe kleur óf in een ándere kleur Signaleren doe je dus niet door middel van lichaamstaal: kaart snel

Nadere informatie

Beleidsonderzoek, data & aanbesteden

Beleidsonderzoek, data & aanbesteden Beleidsonderzoek, data & aanbesteden Thijs Kirchner Directie Mededinging en Consumenten Indeling Wie nu in de zaal? Welke onderzoeken betrokken Keuze zelf doen of laten doen Hoe zit het juridisch Overwegingen

Nadere informatie

De voedselketenles LES 1 VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt?

De voedselketenles LES 1 VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt? VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt? 1 Hoe denk je dat de aardbeienjam op jouw boterham terecht is gekomen? Wat is er allemaal nodig om die aardbeienjam op jouw boterham

Nadere informatie

BUGS. Onderzoekend leren. Over de film DE MAKERS VAN BUGS VOORTGEZET ONDERWIJS, BOVENBOUW EN MBO

BUGS. Onderzoekend leren. Over de film DE MAKERS VAN BUGS VOORTGEZET ONDERWIJS, BOVENBOUW EN MBO P. 2 INSCIENCE FILM FESTIVAL BUGS VOORTGEZET ONDERWIJS, BOVENBOUW EN MBO DE MAKERS VAN BUGS Deze lesbrief hoort bij de vertoning van Bugs tijdens het InScience filmfestival 2016. InScience wil via films

Nadere informatie

Hap, slik, weg! SNELLE HAP

Hap, slik, weg! SNELLE HAP Naam: Hap, slik, weg! SNELLE HAP Bekijk het clipje : Snelle hap. a) Wat is jouw lievelingseten? Groep: LES 2 - WERKBLAD 1 b) Waar komt jouw lievelingseten vandaan? 1. OP DE MARKT Bekijk het clipje: Op

Nadere informatie

Masterclass Lerend Transformeren 23 mei 2017

Masterclass Lerend Transformeren 23 mei 2017 Masterclass Lerend Transformeren 23 mei 2017 Lerend Transformeren leeft onder veel jeugdhulporganisaties, dat is duidelijk. Veel organisaties hebben belangstelling getoond in het project. Uiteindelijk

Nadere informatie

Altijd twee elektriciens bij voetbalwedstrijden

Altijd twee elektriciens bij voetbalwedstrijden Altijd twee elektriciens bij voetbalwedstrijden Vooraf Sector Techniek Niveau van 1F naar 2F Clib:57,4 513 woorden Denkvaardigheid: combineren, ordenen Strategie 1: voorspellen Meervoudige intelligenties:

Nadere informatie

10 het pensioenspook

10 het pensioenspook OPKIKKERTJE 9 Een goal van Anderlecht is ooit beschreven als bijna onstopbaar. Zo n wringwoord schiet tegenwoordig iedereen in het hoofd over pensioenen. Een hervorming is bijna onontkoombaar. Versta:

Nadere informatie

Werkstuk wizard Hulpvragen

Werkstuk wizard Hulpvragen Hulpvragen Hulpvragen dieren Waarnemen Hoe ziet het dier eruit? Hoe beweegt het dier? Welke geluiden maakt het dier? Hoe voelt het dier aan? Hoe reageert het dier op je? Hoe neemt het dier waar? Leven

Nadere informatie

Woordenschat hoofdstuk /2017. Les 1

Woordenschat hoofdstuk /2017. Les 1 Woordenschat hoofdstuk 1 2016/2017 Les 1 De acteur: iemand die een rol speelt, bijvoorbeeld in een film of in een toneelstuk. De chirurg: een dokter die mensen opereert. De journalist: iemand die vertelt

Nadere informatie

Wie eet wie en wie eet wat?

Wie eet wie en wie eet wat? Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één

Nadere informatie

Bewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien:

Bewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: Gemiddelde: diepte 94 meter Oppervlak: 572.000 km2 Bodem: hoofdzakelijk zand Bewoners van de Noordzee Introductie Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: De Noordzee is natuurlijk

Nadere informatie

Meer informatie? Ga naar: http://www.goedkoopsteaov.com

Meer informatie? Ga naar: http://www.goedkoopsteaov.com Voor de AOV verzekering met de beste prijs/kwaliteit verhouding bent u bij ons aan het juiste adres. Want onze AOV vergelijking resulteert niet alleen in de goedkoopste AOV, maar houdt ook rekening met

Nadere informatie

De 7 Meest Gemaakte Marketing Fouten

De 7 Meest Gemaakte Marketing Fouten De 7 Meest Gemaakte Marketing Fouten In dit verslag ontdekt U de 7 meest gemaakte marketing fouten. Niet alleen de fouten worden beschreven maar geeft ook een doeltreffende oplossing. Dit verslag wordt

Nadere informatie

LESBRIEF LES 1 DE VOEDSELKETENLES SAMENVATTING LES 1 VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD. Wat is voedselverspilling?

LESBRIEF LES 1 DE VOEDSELKETENLES SAMENVATTING LES 1 VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD. Wat is voedselverspilling? SAMENVATTING In deze les wordt het begrip voedselverspilling geïntroduceerd. De leerlingen maken kennis met een voedselketen en ontdekken welke partijen daarbij betrokken zijn (de schakels in de voedselketen:

Nadere informatie

= iemand die vertelt of schrijft over het nieuws. = de politie zorgt ervoor dat het veilig is.

= iemand die vertelt of schrijft over het nieuws. = de politie zorgt ervoor dat het veilig is. Woordenschat blok 1 gr5 Les 1 De journalist De politie De acteur De chirurg De soldaat De receptionist De portier Het personeel Het bedrijf De werkloze De werknemer = iemand die vertelt of schrijft over

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. mijn planning

Inhoud. Mijn leven. mijn planning Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Planning... 4 Hoofdstuk 2 Vooruitdenken... 6 Hoofdstuk 3 Waarom?... 8 Hoofdstuk 4 Voordelen... 10 Hoofdstuk 5 Agenda... 12 Hoofdstuk 6 Overzicht... 14 Hoofdstuk 7 Tips...

Nadere informatie

Werkstuk Anders Inca's

Werkstuk Anders Inca's Werkstuk Anders Inca's Werkstuk door J. 2138 woorden 16 maart 2014 2,9 13 keer beoordeeld Vak Anders Hoofdstuk 1 Wie waren de inca s? en wat deden ze? Zo n 500 jaar geleden leefden de inca s dus rond 1500

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. ik doe mijn administratie

Inhoud. Mijn leven. ik doe mijn administratie Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Administratie... 4 Hoofdstuk 2 Bewaren... 6 Hoofdstuk 3 Sorteren... 8 Hoofdstuk 4 Post... 10 Hoofdstuk 5 Doen... 12 Hoofdstuk 6 Formulier... 14 Hoofdstuk 7 Hulp... 16 Hoofdstuk

Nadere informatie

stadslandbouw in en rond Rotterdam Dutch Green Bulding Week

stadslandbouw in en rond Rotterdam Dutch Green Bulding Week stadslandbouw in en rond Rotterdam Dutch Green Bulding Week Kees van Oorschot 22 september 2014 Stadslandbouw in Rotterdam Inspiratiebron Will Allen Stadslandbouw omvat veel soorten initiatieven van burgers,

Nadere informatie

PROCES DEELOPLOSSINGEN EN VERBETERINGEN VERZINNEN

PROCES DEELOPLOSSINGEN EN VERBETERINGEN VERZINNEN DEELPROBLEMEN BEPALEN DEELOPLOSSINGEN EN VERBETERINGEN VERZINNEN SOORT 1. Hoe gaan jullie de deelproblemen die nog moeten worden opgelost bepalen? 2. Kunnen jullie toetsen aan eisen en wensen? 3. Kunnen

Nadere informatie

Hardware presentatie door Erik (iemand)

Hardware presentatie door Erik (iemand) Open dag 2015 van Satelliet club de Transponder Wat kan IK repareren en hoe? Wat kan IK repareren Tips Wat kan IK repareren en hoe? 12 tips vooraf! heid? of! Hoe werkt electronica? Hoe herken je functies?

Nadere informatie

PROCES DEELPROBLEMEN BEPALEN

PROCES DEELPROBLEMEN BEPALEN PROCES DEELPROBLEMEN BEPALEN 1. Hoe gaan jullie de deelproblemen die nog moeten worden opgelost bepalen? 2. Kunnen jullie toetsen aan eisen en wensen? 3. Kunnen jullie het vragen aan anderen? Aan gebruikers,

Nadere informatie

HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK

HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK 1 INHOUDSOPGAVE WERKSTUK I. Keuze. 1 II. Hoe te starten? 2 III. Inhoudsopgave 3 IV. Inleiding 4 V. Indeling 4 VI. Illustraties 7 VII. Taalgebruik 7 VIII. Verzorging 7 2 HET MAKEN

Nadere informatie

5 Gouden tips die je kind helpen de verleiding van chips en snoepgoed te weerstaan

5 Gouden tips die je kind helpen de verleiding van chips en snoepgoed te weerstaan 5 Gouden tips die je kind helpen de verleiding van chips en snoepgoed te weerstaan LINDA AMMERLAAN VOEDINGS- EN LEEFSTIJLCOACH VOOR HET HELE GEZIN Inleiding Wie ben ik? Als moeder van 2 kinderen weet ik

Nadere informatie

Aspirant Opleidingsschool worden.. Bespiegelingen en reflecties

Aspirant Opleidingsschool worden.. Bespiegelingen en reflecties Aspirant Opleidingsschool worden.. Bespiegelingen en reflecties 4. Kwaliteitszorg 1. Visie & Doelen Samen Opleiden 3. Professionalisering 2. Samenwerking & Organisatie Nu Activiteiten Ambitie 73 Aanvraagdossiers

Nadere informatie

foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016

foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 1 De meeste jongeren (34%) houden zich niet bezig met de gevolgen van klimaatverandering Toch

Nadere informatie

Etiquette of ethiek-ette?

Etiquette of ethiek-ette? 1 Etiquette of ethiek-ette? 1. Waaraan denk je bij het zien van het woord etiquette?.. Sommigen onder jullie denken bij het zien van de titel misschien aan een klevertje voor op je boeken, mappen en schriften

Nadere informatie

Ka nke r, hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen. met het door jouw opgehaalde geld. Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA

Ka nke r, hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen. met het door jouw opgehaalde geld. Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA Ka nke r, 21 november 2015 hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen met het door jouw opgehaalde geld Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA Het team Geldbesteding Dr. Maaike Alderliesten Onderzoekscoördinator

Nadere informatie

LESBRIEF NR 1 OPDRACHT 1 FEEST! SAMSAM = 40 JAAR! VOOR GROEP 7 + 8 +

LESBRIEF NR 1 OPDRACHT 1 FEEST! SAMSAM = 40 JAAR! VOOR GROEP 7 + 8 + LESBRIEF NR 1 VOOR GROEP 7 + 8 + DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over wereldburgerschap en kinderrechten. Het doel van Samsam is leerlingen te

Nadere informatie

Expertiseteam complexe zorg. Folder voor professionals

Expertiseteam complexe zorg. Folder voor professionals Expertiseteam complexe zorg Folder voor professionals Heb je een complexe casus waarbij een jeugdige betrokken is en weet je niet hoe je verder moet? Begeleid je een gezin waar veel verschillende problemen

Nadere informatie

Glasvezel buitengebied. Asten Someren

Glasvezel buitengebied. Asten Someren Glasvezel buitengebied Asten Someren Agenda: 1 introductie 2 glasvezel 3 aanbod 4 planning 5 vragen 13-10-2017 Introductie / achtergrond Ambassadeurs Bewoners ICT/Reseller 13-10-2017 Glasvezel 13-10-2017

Nadere informatie

Lieve vrienden van El Manguaré,

Lieve vrienden van El Manguaré, Lieve vrienden van El Manguaré, Vanuit een overstroomd Iquitos de tweede tamtam van 2012. Twee dagen geleden schreef ik onderstaand stukje: Manguaré kampt met wateroverlast! Zoals Yolanthe in de vorige

Nadere informatie

Je website is het centrum van al je online activiteiten. Dat werkt allerlei kanten op.

Je website is het centrum van al je online activiteiten. Dat werkt allerlei kanten op. Kathleenferrier.nl: het KF centrum online Handleiding voor de Blog & Nieuwssectie Je website is het centrum van al je online activiteiten. Dat werkt allerlei kanten op. Het is de plek waarvandaan mensen

Nadere informatie

Basisschool de Triangel HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK

Basisschool de Triangel HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK Basisschool de Triangel HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK 1 INHOUDSOPGAVE WERKSTUK I. Keuze. 1 II. Hoe te starten? 2 III. Inhoudsopgave 3 IV. Inleiding 4 V. Indeling 4 VI. Illustraties 7 VII. Taalgebruik 7 VIII.

Nadere informatie

Scholing en personeel De overheid betaalt mee! whitepaper

Scholing en personeel De overheid betaalt mee! whitepaper 20.07.16 Scholing en personeel 2016 De overheid betaalt mee! whitepaper In dit whitepaper: Heeft u personeel in dienst dat een opleiding volgt? Dan komt u mogelijk in aanmerking voor een subsidie praktijkleren.

Nadere informatie

21 e eeuwse vaardigheden: Programmeren

21 e eeuwse vaardigheden: Programmeren 21 e eeuwse vaardigheden: Programmeren Wat is programmeren? Als je zin hebt in een boterham met kaas, dan kan je zeggen: papa, mag ik een boterham met kaas? Maar wat nu als je vader niet weet wat een boterham

Nadere informatie

Keizerin Elizabeth. Keizer Franz Joseph I

Keizerin Elizabeth. Keizer Franz Joseph I 1 Oostenrijk Oostenrijk is een land in Midden Europa. Het is een Alpenland. Nergens grenst het aan een zee. De belangrijkste rivieren zijn de Donau en de Inn. In Oostenrijk spreekt men Duits. De munteenheid

Nadere informatie

Introductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola

Introductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola Inhoud Introductie... 2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen... 3 Duurzaamheid... 4 Maatschappelijk betrokken ondernemen... 5 Het verschil tussen MVO en MBO... 6 Bronnelijst... 7 MBO... 7 MVO... 7 Introductie

Nadere informatie

FoodValley boert bewust

FoodValley boert bewust FoodValley boert bewust ACT Project 1873 Gerben Bruil, Mark Manshanden, Tijmen Kerstens, Deslaknyo Hanjagi, Rahima Remme, Willemijn Haaksema Dinsdag, 4 juli 2017 Overzicht Wat is FoodValley? Probleemstelling

Nadere informatie

Werkstuk. En natuurlijk ook spreekbeurt. Gemaakt door: Anmami Verhulvelrij Groep 7abcd

Werkstuk. En natuurlijk ook spreekbeurt. Gemaakt door: Anmami Verhulvelrij Groep 7abcd Werkstuk En natuurlijk ook spreekbeurt Gemaakt door: Anmami Verhulvelrij Groep 7abcd (Op het voorblad komt de titel van je werkstuk, een foto of een plaatje van je onderwerp, je naam en je klas.) Inhoudsopgave

Nadere informatie

Les B-09 LogiFun: Sudoku

Les B-09 LogiFun: Sudoku Les B-09 LogiFun: Sudoku 9.0 De Sudoku hype In deze lesbrief bekijken we een voorbeeld van informatie met een ontspannend karakter: de Sudoku puzzel. Sudoku puzzels zijn volgens specifieke regels in elkaar

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management PMO IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PMO PROJECT MANAGEMENT OFFICE Een Project Management Office voorziet projecten,

Nadere informatie

Toegankelijke Domotica, het kan!

Toegankelijke Domotica, het kan! Toegankelijke Domotica, het kan! Het vergroten van de zelfstandigheid van onze cliënten door ze passende hulpmiddelen te bieden. Kan dat? En hoe werkt dat? Dat is in het kort de opgave van het project

Nadere informatie

Medische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering

Medische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering A1 Van verandering van de natuur naar verandering van het lichaam Wat is mens? A2 Medische technieken A3 gebruiken voor Maar dat is toch niet nieuw? A4 Sinds mensenheugenis zijn wij bezig de wereld om

Nadere informatie

Leerervaringen Tijd voor Onder, Midden en Bovenbouw

Leerervaringen Tijd voor Onder, Midden en Bovenbouw Leerervaringen Tijd voor Onder, Midden en Bovenbouw Leren over Tijd 1. Onderbouw Dag en dagen. 1.tijd meten aan de natuur * volgen zon gedurende de dag met schaduw 1.tijd meten aan de natuur * zonnewijzer

Nadere informatie

Waterlandstichting. Makkelijk scoren met moeilijke materie. Marcia Luyten

Waterlandstichting. Makkelijk scoren met moeilijke materie. Marcia Luyten Waterlandstichting Makkelijk scoren met moeilijke materie Marcia Luyten Laatst werkte ik mee aan een documentaire. De film was een denkoefening over wat er gebeurt als we stoppen met hulp aan Afrikaanse

Nadere informatie

b u s i n e s s c o n s u l t a n c y Parlementair onderzoek naar ICT projecten bij de overheid Rapport commissie Elias, wat moet ik ermee?

b u s i n e s s c o n s u l t a n c y Parlementair onderzoek naar ICT projecten bij de overheid Rapport commissie Elias, wat moet ik ermee? Parlementair onderzoek naar ICT projecten bij de overheid Rapport commissie Elias, wat moet ik ermee? Aanleiding parlementair onderzoek Rijksoverheid heeft een deel van haar ICT projecten niet op orde

Nadere informatie

Afvaltransport, wetgeving internationaal

Afvaltransport, wetgeving internationaal Afvaltransport, wetgeving internationaal www.vandiepen.com Congres TLN, Beurtvaartadres, EVO en Afvalkennis.nl Transport van afval 5 februari 2015 Mr Ron Laan De PARADOX in wetgeving voor internationaal

Nadere informatie

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg MKB-bedrijven worden geconfronteerd met nieuw beleid met betrekking tot producentenverantwoordelijkheid,

Nadere informatie

Lagers: stop de test?

Lagers: stop de test? Lagers: stop de test? Sébastien Blachère van lagerfabrikant SKF legde de Studiegroep Wiskunde met de Industrie een optimalisatievraag voor. Hij is op zoek naar de efficiëntste manier om lagers te testen.

Nadere informatie

Thema 2 Planten en dieren

Thema 2 Planten en dieren Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar

Nadere informatie

Programma van toetsing en afsluiting Gemengde leerweg 4. AOC Oost vestiging Almelo vmbo-groen

Programma van toetsing en afsluiting Gemengde leerweg 4. AOC Oost vestiging Almelo vmbo-groen 6-7 Gemengde leerweg 4 AOC Oost vestiging Almelo vmbo-groen Op de volgende pagina s treft u voor elk vak het programma van toetsing en afsluiting aan. Hierbij zijn de volgende onderdelen beschreven: Het

Nadere informatie

Uitwerkbijlage VMBO-KB

Uitwerkbijlage VMBO-KB Uitwerkbijlage VMBO-KB 2017 tijdvak 2 Nederlands CSE KB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen en maak alle opdrachten in deze uitwerkbijlage. KB-0011-a-17-2-u Meerkeuze: omcirkel het antwoord;

Nadere informatie

Adviesplan doggybags. Wieke Glas, Alyza Josef, Isabelle van Montfoort en Zamanalu Bidiga. 27 november 2017 Gericht naar: De Markt

Adviesplan doggybags. Wieke Glas, Alyza Josef, Isabelle van Montfoort en Zamanalu Bidiga. 27 november 2017 Gericht naar: De Markt Adviesplan doggybags Wieke Glas, Alyza Josef, Isabelle van Montfoort en Zamanalu Bidiga 27 november 2017 Gericht naar: De Markt 1 Inhoudsopgave - (Voorwoord) blz. 2 - Inleiding blz. 2-3 - (Samenvatting)

Nadere informatie

Verdiepings-RI&E Technologie (kantoorautomatisering)

Verdiepings-RI&E Technologie (kantoorautomatisering) Verdiepings-RI&E Technologie (kantoorautomatisering) Werkdruk is een arbeidsrisico waaraan (als onderdeel van een PSA beleid) in de RI&E aandacht moet worden besteed. Een bron van werkdruk kan het gebruik

Nadere informatie

Grondstoffenschaarste in drie dimensies

Grondstoffenschaarste in drie dimensies Grondstoffenschaarste in drie dimensies Ton Manders Stephan Slingerland Kivi Niria jaarcongres, 23 november 2011 Programma van deze Early Bird Sessie Grondstoffenschaarste in drie dimensies Waar moeten

Nadere informatie

Stille revolutie in de spreekkamer

Stille revolutie in de spreekkamer Patiënt beslist mee over beste behandeling Stille revolutie in de spreekkamer Bart Kiers Zorgvisie De Nieuwe Medisch Specialist moet leren de patiënt mee te laten praten over de behandeling. Luisteren,

Nadere informatie

Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.

Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket. Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen 1.1.1 Luisteren 1 De leerlingen kunnen op structurerend niveau luisteren naar uiteenzettingen, en probleemstellingen door een bekende volwassene m.b.t. een leerstofonderdeel

Nadere informatie

Wie eet wie en wie eet wat?

Wie eet wie en wie eet wat? Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één

Nadere informatie

TOOLKIT. voor intern taakspelbegeleiders. Handvatten bij de implementatie en borging van Taakspel. Ontwikkeld door de CED-Groep

TOOLKIT. voor intern taakspelbegeleiders. Handvatten bij de implementatie en borging van Taakspel. Ontwikkeld door de CED-Groep TOOLKIT voor intern taakspelbegeleiders Handvatten bij de implementatie en borging van Taakspel Ontwikkeld door de CED-Groep 2 Inhoud Toolkit 1. Inleiding en inhoud Toolkit Taakspel... 5 2. Planning implementatietraject

Nadere informatie

keuzeformulier uiterlijk vrijdag 15 maart

keuzeformulier uiterlijk vrijdag 15 maart Aan de ouders/verzorgers van leerlingen uit het tweede leerjaar TL. UCN 18/19 169 Zaandam, januari 2019 Geachte ouders/verzorgers, Wij nodigen u uit op dinsdag 5 februari voor een informatieavond over

Nadere informatie

Het kwaliteitsmodel. Klik!

Het kwaliteitsmodel. Klik! Het kwaliteitsmodel Gemeenten beschikken over veel cijfers, maar het is vaak ingewikkeld om de effecten en maatschappelijke resultaten van het jeugdbeleid echt goed in beeld te krijgen. Het blijkt bijvoorbeeld

Nadere informatie

Lokale Dialogen - 2. Beschrijving van de krutu in Apoera

Lokale Dialogen - 2. Beschrijving van de krutu in Apoera Lokale Dialogen - 2 Beschrijving van de krutu in Apoera Lokale dialogen: Apoera 23-24 November 2012 Inhoud Inleiding... 3 1. Thema: Introductie klimaatverandering... 4 2. Thema: REDD+... 5 3. Thema: Overzicht

Nadere informatie

Bernardusschool. Agenda. Bernardusschool. Koningsspelen. Paasviering Ouderhulp. Weekbrief 5 t/m 12 april 2019

Bernardusschool. Agenda. Bernardusschool. Koningsspelen. Paasviering Ouderhulp. Weekbrief 5 t/m 12 april 2019 Weekbrief 5 t/m 12 april 2019 Bernardusschool Kooikerspad 2, 2382 EA Zoeterwoude www.rkbenardusschool.nl T: 071 54 21 600 Bernardusschool Enige tijd geleden heeft een filmploeg opnames gemaakt van onze

Nadere informatie

Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden

Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden 1 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Wat doet een besturingsysteem, en hoe werkt het?... 3 Algemene informatie... 3 Taken van een besturingssysteem...

Nadere informatie

JONGEREN ZETTEN JONGEREN AAN TOT DUURZAMER IT GEBRUIK!

JONGEREN ZETTEN JONGEREN AAN TOT DUURZAMER IT GEBRUIK! JONGEREN ZETTEN JONGEREN AAN TOT DUURZAMER IT GEBRUIK! Sylvia Breukers Jennifer Dahmen, Els Rommes, Timmy de Vos, Ron Broeders useitsmartly: Environmental peer-to-peer education for youths with focus on

Nadere informatie

LESRICHTLIJN OVERZICHT LES LESDOELEN MATERIALEN, MIDDELEN EN VOORBEREIDING. Opstarten - 10 minuten. Oefening: Algoritmes met tangram - 20 minuten

LESRICHTLIJN OVERZICHT LES LESDOELEN MATERIALEN, MIDDELEN EN VOORBEREIDING. Opstarten - 10 minuten. Oefening: Algoritmes met tangram - 20 minuten U UNPLUGGED Algoritmes: Tangram Lestijd: 20 minuten Deze basisles omvat alleen oefeningen. Er kunnen inleidende en afrondende suggesties worden gebruikt om dieper op het onderwerp in te gaan als daar tijd

Nadere informatie

STROOMDIAGRAMMEN. Hoofdstuk 8. Hoe je Galgje moet spelen. Voorbeelduitvoer van Galgje. Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67

STROOMDIAGRAMMEN. Hoofdstuk 8. Hoe je Galgje moet spelen. Voorbeelduitvoer van Galgje. Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67 Hoofdstuk 8 STROOMDIAGRAMMEN Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67 In dit hoofdstuk behandelen we: Hoe je Galgje moet spelen ASCII-tekeningen Een programma ontwerpen met behulp van stroomdiagrammen In dit hoofdstuk

Nadere informatie

Plan continurooster. Basisschool de Lage Weijkens. Handleiding voor ouders

Plan continurooster. Basisschool de Lage Weijkens. Handleiding voor ouders Plan continurooster Basisschool de Lage Weijkens Handleiding voor ouders Inhoudsopgave 1. Het continurooster... 2 1.1 Het lesrooster... 2 2. Uitwerking continurooster... 3 2.1 Visie op de lunch... 3 2.2

Nadere informatie

Je zal de spitsmuis maar zijn..

Je zal de spitsmuis maar zijn.. Je zal de spitsmuis maar zijn.. Opdracht: Analyseren 1. Inleiding Bij deze opdracht gaan de leerlingen zelf een voedselweb maken met behulp van gegevens over organismen. Aan de hand van het zelfgemaakte

Nadere informatie

Een nieuwe ruimtelijke visie voor de provincie Antwerpen

Een nieuwe ruimtelijke visie voor de provincie Antwerpen Een nieuwe ruimtelijke visie voor de provincie Antwerpen 1-15/06/2016 Wat is de Nota Ruimte? 2-15/06/2016 3-15/06/2016 4-15/06/2016 5-15/06/2016 2030 6-15/06/2016 Via een partnerschap komen tot een overkoepelende

Nadere informatie

Met elkaar. Voor elkaar.

Met elkaar. Voor elkaar. Gedeelde besluitvorming Dialoog Tweerichtingsverkeer Gesprek van mens tot mens Arts is medisch expert Patiënt is expert eigen leven, gevoel, voorkeuren, etc. Doel van het gesprek: Samen komen tot de beste

Nadere informatie

Onze week in Kempten. -Merle Wellink VWO 4

Onze week in Kempten. -Merle Wellink VWO 4 Onze week in Kempten Zondag 4 maart: Om 2 minuten voor 8 ging onze trein naar Kempten. We hebben onderweg een half uur vertraging gehad waardoor we de volgende trein misten en we de trein van een uur later

Nadere informatie

Projectplan Duurzame Utrechtse Evenementen

Projectplan Duurzame Utrechtse Evenementen Projectplan Duurzame Utrechtse Evenementen De weg naar samenwerken, kennis en inkoopkracht Utrecht februari 2012 Betreft: Projectvoorstel en financiersingsaanvraag verduurzaming van de evenementen branche

Nadere informatie

Interview verslag! Anouk van Houten 538565. Interview verslag. Naam: Anouk van Houten, 538565 Klas: INF1c Vak: Interviewen Docent: Ellen Leen

Interview verslag! Anouk van Houten 538565. Interview verslag. Naam: Anouk van Houten, 538565 Klas: INF1c Vak: Interviewen Docent: Ellen Leen Interview verslag Naam: Anouk van Houten, 538565 Klas: INF1c Vak: Interviewen Docent: Ellen Leen Inhoudsopgave: Voorwoord -!!!!! blz. 3 Wempe Webdesign -!!!! blz. 4 Opleiding -!!!!!! blz. 4 Beroepskeuze

Nadere informatie

Digitale examens wiskunde VMBO 2018

Digitale examens wiskunde VMBO 2018 Digitale examens wiskunde VMBO 2018 In mijn besprekingen van de vmbo examens uit 2017 vergeleek ik de twee openbaar gemaakte digitale examens met de openbaar gemaakte schriftelijke examens uit 2017. Voor

Nadere informatie

Veilig naar de brugklas

Veilig naar de brugklas Veilig naar de brugklas Dat doe je zo! Tips voor jou en je ouders Iedereen veilig over straat Voor jou Yes! Het is bijna vakantie! En na de vakantie mag je eindelijk beginnen op je nieuwe school. Superleuk,

Nadere informatie

Rapportage Kindsdeel Bij Erfrechtshulp.nl zien we dat veel problemen spelen rondom het aanspraak kunnen maken op het kindsdeel.

Rapportage Kindsdeel Bij Erfrechtshulp.nl zien we dat veel problemen spelen rondom het aanspraak kunnen maken op het kindsdeel. Rapportage Kindsdeel 2019 Bij Erfrechtshulp.nl zien we dat veel problemen spelen rondom het aanspraak kunnen maken op het kindsdeel. Rapportage erfrecht De pijn van het erfrecht 4 Hoe het erfrecht in elkaar

Nadere informatie

9 Mental Triggers: De Beste Manier om Jouw Impact en Invloed te Vergroten

9 Mental Triggers: De Beste Manier om Jouw Impact en Invloed te Vergroten 9 Mental Triggers: De Beste Manier om Jouw Impact en Invloed te Vergroten Stel je voor... Je zit in een gesprek met een potentiële cliënt en je kunt al zijn gedachten lezen en je geeft antwoord op al zijn

Nadere informatie

Verslag Mini-symposium Dementie Thuis 17 april :00 17:00 uur in de Bolder

Verslag Mini-symposium Dementie Thuis 17 april :00 17:00 uur in de Bolder Verslag Mini-symposium Dementie Thuis 17 april 2018 14:00 17:00 uur in de Bolder Opening Malou van Hintum, de dagvoorzitter opent de bijeenkomst met de vraag aan een aantal van de 89aanwezigen wat ze komen

Nadere informatie

PASSEND ONDERWIJS in het VMBO: nu en straks. Irma Miedema januari 2015

PASSEND ONDERWIJS in het VMBO: nu en straks. Irma Miedema januari 2015 PASSEND ONDERWIJS in het VMBO: nu en straks Irma Miedema januari 2015 i.miedema@sardes.nl Passend Onderwijs in 4 zinnen verantwoordelijkheid voor alle leerlingen (exclusief cluster 1 en 2) bij de schoolbesturen

Nadere informatie

Interview Simon Warmer

Interview Simon Warmer Interview Simon Warmer S Autotrack, Eigen Fabrikaat Simon Warmer Interview imon Warmer De kracht van eenvoud Een goed idee, hoe ontstaat dat? Is een idee dat je binnen vijf minuten te binnen schiet minder

Nadere informatie

Lotgenoten. Bijeenkomst 2

Lotgenoten. Bijeenkomst 2 Lotgenoten Bijeenkomst 2 Welkom! Welkom! Oh,ja Vorm kleine groepjes van 3 (2) personen. Het is alweer twee weken geleden dat we bij elkaar waren. Twee groepen samengevoegd. Waar ging het de vorige bijeenkomst

Nadere informatie

GR AND DE PA RT GR AND DE PA RT

GR AND DE PA RT GR AND DE PA RT "dit is " verkle fan in gekle boom France" Nerlandse overwinning " praat over schourduw "marrage" http://ladygeek.nl KAART 1 koning praat over France" verkle fan in "op ze uitgebrei en Nerlandse gekle

Nadere informatie

Veel veld voor vlees, weinig veld voor groenten

Veel veld voor vlees, weinig veld voor groenten Voeding > 3 e graad > lesmateriaal > kniptekst Sociaal vlees? Voor de leerkracht: Knip op voorhand de tekst in stukken op de lijnen. Houd de stukken tekst per titel samen. Veel veld voor vlees, weinig

Nadere informatie

De Wegg oitest (V)MBO

De Wegg oitest (V)MBO De Wegg oitest (V)MBO Welkom, Leuk dat je meedoet aan deze weggooitest! Met deze test kom jij erachter hoeveel eten jij weggooit. De test bestaat uit 2 delen: Deel 1: een vragenlijst die je maar 1 keer

Nadere informatie

Workshop Communiceren en beslissingen nemen bij dementie, een kunst apart. Gastheer Paul-Jeroen Verkade Hoofd DOC-team NKN

Workshop Communiceren en beslissingen nemen bij dementie, een kunst apart. Gastheer Paul-Jeroen Verkade Hoofd DOC-team NKN Workshop Communiceren en beslissingen nemen bij dementie, een kunst apart Gastheer Paul-Jeroen Verkade Hoofd DOC-team NKN Stelt u eens voor U gaat met uw partner/uw gezin op vakantie en u gaat naar? Hoe

Nadere informatie

Datum: Jaar van verschijnen: Duur van de film:

Datum: Jaar van verschijnen: Duur van de film: NAAM: Kijk / luisterformulier Speelfilm Naam: Datum: Titel van de film: Regisseur: Jaar van verschijnen: Duur van de film: Lees de vragen op dit formulier voor het kijken en luisteren door. Je weet dan

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management PMO PROJECT HANDBOEK IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PMO PROJECT MANAGEMENT OFFICE Een Project Management Office voorziet

Nadere informatie

Lijst met websites voor het project Milieu en Kringloop van Alles-in-1

Lijst met websites voor het project Milieu en Kringloop van Alles-in-1 Lijst met websites voor het project Milieu en Kringloop van Alles-in-1 Algemene zoeksites: Denk van tevoren na over het trefwoord waarmee je zoekt. www.netwijs.nl www.meestersipke.nl www.google.nl ook

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management PMO ONTWIKKELPLANNEN IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PMO PROJECT MANAGEMENT OFFICE Een Project Management Office voorziet

Nadere informatie

Weggooiwijzer. Richtlijn voor bedrijven voor het toepassen van weggooi-instructies. November 2018

Weggooiwijzer. Richtlijn voor bedrijven voor het toepassen van weggooi-instructies. November 2018 Weggooiwijzer Richtlijn voor bedrijven voor het toepassen van weggooi-instructies November 2018 Inleiding Als bedrijf dat verpakte producten op de markt brengt, kunt u het afnemers en consumenten makkelijk

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management PMO IMPLEMENTATIE IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PMO PROJECT MANAGEMENT OFFICE Een Project Management Office voorziet

Nadere informatie

G32 Ambtelijke Themagroep Omgevingswet & Platform31 leerkring

G32 Ambtelijke Themagroep Omgevingswet & Platform31 leerkring 4 oktober 2018 G32 Ambtelijke Themagroep Omgevingswet & Platform31 leerkring DSO en regeldruk Start in 2016: impactanalyse of Geen impactanalyse maar pilot Omgevingsplan Pilot was fictieve ambtelijke vingeroefening

Nadere informatie

Logeerboerderij de Poartepleats

Logeerboerderij de Poartepleats Jaarverslag Juni 2012 - december 2012 Logeerboerderij de Poartepleats Boerderijnummer: 1445 Kwaliteitssysteem Zorgboerderijen Versie 4.1, juni 2011. Federatie Landbouw en Zorg Niets uit deze uitgave mag

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management PMO PROJECTSTART-UPS IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. PMO PROJECT MANAGEMENT OFFICE Een Project Management Office voorziet

Nadere informatie

Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) Lesbrief Pensioenworkshop Mañana 1

Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) Lesbrief Pensioenworkshop Mañana 1 Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) 1 Deze instructie is bedoeld voor (gast-)docenten die de pensioenworkshop Mañana gaan geven. Na het lezen van deze instructie ben je in staat om zelfstandig deze les

Nadere informatie