Aansprakelijkheid van werkgevers: belemmerende factor voor de doorgroei van ondernemingen?

Transcriptie

1 Aansprakelijkheid van werkgevers: belemmerende factor voor de doorgroei van ondernemingen? J.M. Gaarthuis R. Knegt Rapport Uitgebracht aan het ministerie van Economische Zaken, Directie Ondernemen HUGO SINZHEIMER INSTITUUT UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM Amsterdam, 26 februari 2010

2 HUGO SINZHEIMER INSTITUUT UVA Inhoudsopgave 1 Inleiding Inleiding Doelstelling van het onderzoek Onderzoeksvragen Opbouw van dit tussentijdse rapport 3 2 Ontwikkelingen in de aansprakelijkheid van werkgevers Zorgplicht Instructieplicht en zeggenschap Machines en gevaarlijke stoffen Opzet en bewuste roekeloosheid Aansprakelijkheid en goed werkgeverschap Aansprakelijkheid voor ongevallen van derden en ambtenaren Samenvatting 12 3 Verzekeringsmogelijkheden Werkgeversaansprakelijkheid en verzekering Geen of in mindere mate dekking Premiekosten 16 4 Resultaten van de enquête onder kleine ondernemingen Opzet en verloop van de enquête Personeel als optie Overwegingen tegen het aannemen van personeel Kennis en perceptie van aansprakelijkheidsrisico s Omgaan met aansprakelijkheidsrisico s Conclusies enquête ondernemingen 31 5 Samenvatting 33 6 Bijlagen Vragenlijst enquête kleine ondernemingen Steekproeftrekking en responsverantwoording 40 2

3 1 Inleiding 1.1 INLEIDING In het kader van overheidsbeleid dat de doorgroei van (kleine) ondernemingen wil bevorderen is de vraag aan de orde gekomen in hoeverre de regeling van werkgeversaansprakelijkheid voor deze doorgroei een belemmering zou kunnen vormen. De gedachte daarbij is dat het besef van een ondernemer van het risico dat hij eventueel aansprakelijk kan worden gesteld voor handelingen van een werknemer, hem ervan zou kunnen weerhouden (meer) werknemers in dienst te nemen. Dit zou des te meer kunnen gelden als zou blijken dat die aansprakelijkheid is uitgebreid buiten het gebied dat door de gebruikelijke verzekeringspolissen voor werkgevers (AVB-polissen) wordt gedekt. Het aan de Tweede Kamer gemelde voornemen deze relatie nader te onderzoeken, heeft geleid tot een opdracht van het Ministerie van Economische Zaken aan het Hugo Sinzheimer Instituut. Het onderhavige rapport is een eerste verslag van de resultaten van dit onderzoek. 1.2 DOELSTELLING VAN HET ONDERZOEK Bij inventarisaties van de problemen die ondernemers noemen, wanneer hun wordt gevraagd welke belemmeringen zij ervaren voor het aannemen van personeel, komt onder meer het argument naar voren dat zij als werkgevers aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de gevolgen van wat werknemers doen. Het risico dat gedrag van een werknemer resulteert in een (schadevergoedings)vordering ten opzichte van de ondernemer als werkgever kan dus voor de ondernemer een overweging zijn geen of niet méér personeel aan te nemen. Het nagaan van deze mogelijke belemmering voor de doorgroei van (kleine) ondernemingen brengt een aantal vragen mee. Hoe is het gesteld met die werkgeversaansprakelijkheid en in welke zin is deze onder invloed van de rechtspraak sinds 1997 (het jaar van invoering van boek 7 van het nieuw BW) veranderd? In hoeverre sluiten de door verzekeringsmaatschappijen geboden mogelijkheden zich tegen werkgeversrisico s te verzekeren bij deze ontwikkelingen aan? In hoeverre zijn ondernemers die overwegen personeel aan te nemen zich bewust van deze risico s, mede in verhouding tot de mogelijkheden deze te verzekeren, en in hoeverre laten ze risico s en verzekeringsmogelijkheden meewegen in hun beslissing al dan niet (meer) personeel aan te nemen? En als ze besluiten dat doen, in hoeverre verzekeren zij zich dan tegen deze risico s?

4 Daarmee heeft dit onderzoek een vierledige doelstelling, namelijk duidelijkheid te scheppen over: (1) ontwikkelingen in de juridische aansprakelijkheid van werkgevers (welke kant zijn ontwikkelingen in de rechtspraak over aansprakelijkheid uitgegaan?); (2) ontwikkelingen in het aanbod van verzekeringsmogelijkheden (is de dekking van AVB-polissen met deze ontwikkelingen meegegaan?); (3) de informatievoorziening van ondernemers ten aanzien van de risico s van dergelijke aansprakelijkheid en van de verzekeringsmogelijkheden (kennen ondernemers de risico s en maken ze gebruik van de verzekeringen?); (4) de invloed die de werkgeversaansprakelijkheid heeft op de besluitvorming van ondernemers omtrent het al dan niet aannemen van (meer) personeel (is de aansprakelijkheid een (belangrijke) reden om dat niet te doen?). In paragraaf 1.3 wordt deze doelstelling uitgewerkt in onderzoeksvragen. 1.3 ONDERZOEKSVRAGEN Een en ander resulteert in een reeks onderzoeksvragen die in drie clusters kunnen worden samengenomen: A A1 A2 B B1 B2 B3 C C1 C2 C3 Ontwikkelingen in de juridische aansprakelijkheid van werkgevers Op welke wijze heeft de rechtspraak sinds 1997 verandering gebracht in de aansprakelijkheid van werkgevers voor de gevolgen van handelen van personeel? Op welke punten en in welke mate is sprake van veranderingen die de last van deze aansprakelijkheid voor werkgevers vergroten of verkleinen? Verzekeringsmogelijkheden In welke mate sluit de dekking van in de markt verkrijgbare verzekeringspolissen aan bij de risico s van de werkgeversaansprakelijkheid volgens de huidige, op de rechtspraak gebaseerde, heersende opvattingen? Voor zover dit niet het geval is, wat zijn dan de vormen van aansprakelijkheid waarvoor niet of in mindere mate dekking kan worden verkregen? Welke premiekosten brengt het afsluiten van verzekeringen voor werkgeversaansprakelijkheid mee? Kennis en perceptie van risico s en verzekeringsmogelijkheden en de consequenties voor het aannamebeleid van personeel In hoeverre zijn startende en kleine ondernemers bekend met de risico s van aansprakelijkheid voor handelingen van werknemers? Uit welke bron komt de informatie over aansprakelijkheid die deze ondernemers bereikt en in hoeverre is die informatie voor hen toegankelijk? Hoe beoordelen startende en kleine ondernemers deze risico s en in hoeverre vormen zij een overweging om geen (of niet meer) personeel aan te nemen? Hugo Sinzheimer Instituut 2

5 C4 C5 In hoeverre zijn deze ondernemers op de hoogte van mogelijkheden zich tegen deze risico s te verzekeren? In hoeverre maken zij daadwerkelijk gebruik van deze verzekeringsmogelijkheden? 1.4 OPBOUW VAN DEZE RAPPORTAGE Dit rapport bestaat uit de volgende onderdelen. In hoofdstuk 2 worden de ontwikkelingen in de jurisprudentie met betrekking tot werkgeversaansprakelijkheid nagegaan. Hoofdstuk 3 gaat in op de resultaten van het onderzoek naar verzekeringsmogelijkheden en polisvoorwaarden. Hoofdstuk 4 bevat de resultaten van de enquête onder kleine ondernemingen. Hugo Sinzheimer Instituut 3

6 2 Ontwikkelingen in de aansprakelijkheid van werkgevers Een werkgever krijgt in het arbeidsovereenkomstenrecht bijzondere verplichtingen opgelegd. Op grond van art. 7:658 BW is een werkgever verantwoordelijk voor het creëren en onderhouden van een veilige werkplek. Op de werkgever rust een zorgplicht, die moet voorkomen dat werknemers schade lijden in de uitoefening van hun werkzaamheden. Wordt deze zorgplicht geschonden, dan is de werkgever, behoudens enkele uitzonderingen, aansprakelijk en gehouden de schade te vergoeden. Voorganger van het huidige artikel 7:658 BW is artikel 7A:1638x BW. 1 Ten opzichte van dit oude artikel is vooral de regeling van de bewijslast gewijzigd. Waar in de oude regeling de bewijslast rustte op de werknemer, is in de nieuwe regeling de werkgever aansprakelijk als de werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden, tenzij hij aantoont dat hij aan zijn zorgverplichtingen heeft voldaan. De verschuiving van de bewijslast in de richting van de werkgever kan als codificatie van de jurisprudentie worden beschouwd. In de jaren voorafgaand aan de invoering van art. 7:658 BW werd in de rechtspraak in toenemende mate aangenomen dat de werkgever diende te bewijzen dat hij aan zijn zorgplicht had voldaan. 2 De werknemer hoeft in de huidige regeling slechts te stellen en aannemelijk te maken dat hij schade heeft geleden in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Om aansprakelijkheid van de werkgever te kunnen aannemen is echter niet altijd voldoende dat de werknemer aan bepaalde gevaren is blootgesteld. De werknemer dient tevens aannemelijk te maken dat er causaal verband bestaat tussen zijn aandoening en de blootstelling ZORGPLICHT De werkgever dient volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad in het kader van zijn zorgplicht die maatregelen te nemen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. 4 Bij de beoordeling welke maatregelen gevergd kunnen worden van de werkgever dient rekening gehouden te worden met het ervaringsfeit dat het dagelijks verkeren in een bepaalde werksituatie tot een vermindering van de ter voorkoming van ongevallen 1 Artikel 7:658 BW werd ingevoerd in 1997, bij vaststellingswet van titel 10 Boek 7, Stb. 1996, Arbeidsovereenkomst, art. 658, aant. 1, bewerkt door D. Christe, Deventer: losbladig. 3 HR 23 juni 2006, NJ 2006, 354 (Havermans/Luyckx); Ktr. Emmen 7 maart 2007, LJN BA HR 11 november 2005, NJ 2008, 460, m.nt. Heerma van Voss (Bayar/Wijnen). Hugo Sinzheimer Instituut 4

7 raadzame voorzichtigheid leidt. 5 Hierbij geldt als leidraad dat de zorgplicht van de werkgever ruim moet worden uitgelegd zodat van de werkgever een hoge mate van zorg wordt gevergd, ook voor onoplettendheid van de werknemer. 6 Artikel 7:658 BW beoogt echter niet een absolute waarborg te scheppen voor bescherming tegen het gevaar dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt INSTRUCTIEPLICHT EN ZEGGENSCHAP De zorgplicht van de werkgever reikt verder dan de veiligheid met betrekking tot de eigenlijke werkzaamheden en werkplek. De Hoge Raad 8 oordeelde, dat de aan de werkgever opgelegde wettelijke zorgverplichting voor veiligheid van zijn werknemers in beginsel mede betrekking heeft op het gehele bouwterrein, ook voor zover daarop door anderen werkzaamheden worden verricht. Daaraan doet volgens de Hoge Raad niet af dat de werkgever bij gebrek aan zeggenschap over het bouwterrein de zorg voor de veiligheid voor zijn werknemers aan derden moet overlaten. Deze anderen kunnen in zo een situatie worden aangemerkt als hulppersonen van de werkgever, waarvan hij gebruik maakt bij het nakomen van zijn verplichting om voor de veiligheid van zijn werknemers te zorgen. Dit brengt mee dat de werkgever voor het tekortschieten door een hulppersoon in die zorg op gelijke wijze aansprakelijk is als voor zijn eigen tekortschieten. De zorgplicht van de werkgever hangt nauw samen met de zeggenschap over de werkplek en de te verrichten werkzaamheden. De werkgever dient de bevoegdheid te hebben om de werknemer aanwijzingen te geven met betrekking tot de wijze waarop de werkzaamheden worden uitgeoefend. Wanneer het gaat om een privé-situatie van de werknemer ontbreken de zeggenschap en aanwijzingsbevoegdheid. Hierdoor worden ongevallen die werknemers in een privé-situatie overkomen, ook al hangen deze samen met de werkzaamheden, niet beheerst door art. 7:658 BW. 9 Wellicht dat de werkgever op een andere grondslag aansprakelijk zou kunnen zijn, bijvoorbeeld artikel 7:611 BW. Artikel 7:658 BW is een nadere specificering van het goed werkgeverschap van art. 7:611 BW. Uit de jurisprudentie blijkt dat de Hoge Raad in bepaalde situaties werkgeversaansprakelijkheid op grond van art. 7:611 BW aanneemt. 10 Niet alleen situaties waarbij het ging om mishandeling van de werknemer 5 HR 19 oktober 2001, NJ 2001, 663 (PTT Post/Baas); HR 2 maart 2007, JAR 2007, 91 (Perez/Casa Grande); Ktr. Utrecht 12 december 2007, JA 2008, 35 (X/Van der Lee). 6 D.E. Alink, Werkgeversaansprakelijkheid ex artikel 7:658 BW. De eigen verantwoordelijkheid van de werknemer, Maandblad voor Vermogensrecht , p HR 9 november 2001, NJ 2002, 80 m.nt. Stein (Meuffels/Ca-La); HR 4 oktober 2002, NJ 2004, 175 m.nt. Heerma van Voss (Laudy/Fairplay); HR 16 mei 2003, NJ 2004, 176 m.nt. Heerma van Voss (Dusarduyn/Du Puy); HR 12 september 2003, NJ 2004, 177 m.nt. Heerma van Voss (Koffievlek); HR 9 juli 2004, JAR 2004, 190 (Oost/Brands Bouwgroep); HR 27 april 2007, JAR 2007, 128 (Kalai/Antoine Petit); HR 8 februari 2008, JAR 2008, 73 (Lagraauw/van Schie); HR 12 december 2008, JAR 2009, 15 (Stichting Maatzorg/ van der Graaf); HR 9 januari 2009, JAR 2009, HR 1 juli 1993, NJ 1993, 687 m.nt. Stein en Maeijer (Power/Ardross). 9 HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534 m.nt. Stein (Stichting Reclassering/Van Swieten.); Hof Leeuwarden 27 augustus 2003, JAR 2003, 241 (X/Noorderlijke Beveiligingsorganisatie). 10 HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven); HR 18 maart 2005, JAR 2005, 100 (KLM/De Kuijer); Hof Amsterdam 24 augustus 2006, JAR 2006, 238 (Dhoen/KLM); HR 1 Hugo Sinzheimer Instituut 5

8 buiten werktijd, maar ook verkeersongevallen tijdens werktijd of woon-werk-verkeer en ongevallen tijdens personeelsuitjes worden niet beheerst door art. 7:658 BW. Voor de hierdoor getroffen werknemers staat slechts de weg van art. 7:611 BW open. Volgens de Hoge Raad is aansprakelijkheid van de werkgever op deze grond slechts mogelijk onder bijzondere omstandigheden, waarbij gedacht moet worden aan een voor de werkgever bekend, specifiek en ernstig gevaar. 11 Over aansprakelijkheid buiten artikel 7:658 BW later meer. 2.3 MACHINES EN GEVAARLIJKE STOFFEN Het nemen van de benodigde veiligheidsmaatregelen door de werkgever is niet voldoende. Hij dient daarnaast toezicht te houden op de behoorlijke naleving van de gegeven instructies en het behoorlijk onderhoud van de werkplek en materialen. Daarnaast werd door de Hoge Raad geoordeeld dat, wanneer voorafgaand aan het ongeval andere (betere) maatregelen ter voorkoming van het ongeval genomen hadden kunnen worden, de werkgever dit had moeten doen. 12 Een werkgever dient zorg te dragen voor preventieve maatregelen, tenzij dit niet mogelijk blijkt te zijn. Alleen als het zorgen voor preventieve maatregelen, zoals het plaatsen van een beschermkap of noodstop, niet mogelijk is, mag de werkgever zich beperken tot het geven van waarschuwingen. 13 Van doorslaggevende aard voor de vraag of een waarschuwing als voldoende maatregel tegen een bepaald gevaar kan worden beschouwd is of de waarschuwingen daadwerkelijk zullen leiden tot een handelen of nalaten waardoor het gevaar wordt vermeden. 14 Hoever de waarschuwingsplicht van de werkgever reikt, is afhankelijk van de kennis en ervaring van de werknemer. Verder is van belang hoe gevaarlijk de werkzaamheden zijn. Als de te verrichten werkzaamheden van eenvoudige aard zijn, hoeft de werkgever ervaren werknemers die in staat moeten worden geacht zelfstandig een inschatting te maken van de risico s die aan de werkzaamheden verbonden zijn, niet expliciet te waarschuwen en op de hoogte te brengen van de mogelijke risico s. 15 Wanneer de werkgever zou moeten twijfelen aan de deskundigheid van de werknemer, wordt juist extra toezicht en begeleiding van de werkgever verwacht. 16 Voor gevaren die kunnen worden aangeduid als huis-tuin-enkeuken-risico s geldt dat de werkgever niet hoeft te waarschuwen. Zo overwoog de Hoge Raad dat van algemene bekendheid is dat een mes scherp is en dat de gebruiker het risico loopt zich daaraan te snijden, maar dat dit niet mee brengt dat de werkgever februari 2008, JAR 2008, 56 (Maasman/Akzo Nobel); HR 19 december 2008, JAR 2009, 18 (Autoster Bergen/ Hendriks). 11 W.C.L. van der Grinten, Arbeidsrovereenkomstenrecht, bewerkt door W.H.A.C.M. Bouwens en R.A.A. Duk, Deventer: Kluwer 2008, p HR 11 april 2008, JA 2008, 78 (X/Vendrig). 13 W.C.L. van der Grinten, Arbeidsrovereenkomstenrecht, bewerkt door W.H.A.C.M. Bouwens en R.A.A. Duk, Deventer: Kluwer 2008, p HR 28 mei 2004, NJ 2005, 105 m.nt. Brunner (Jetblast); Hof s-hertogenbosch 14 maart 2006, JA 2006, HR 16 mei 2003, NJ 2004, 176 m.nt. Heerma van Voss (Dusarduyn/Du Puy); Hof Amsterdam 19 juli 2007, JA 2008, 14. Anders: HR 20 januari 2006, NJ 2008, 461 m.nt. Heerma van Voss (Hooge Huys/ Visser); HR 9 februari 2007, JAR 2007, 71 (Feenstra q.q./haije). 16 HR 10 juni 1983, NJ 1984, 20 m.nt. Stein (Berisa/Raymakers); HR 9 december 2005, JAR 2006, 16. Anders: HR 25 mei 2007, JAR 2007, 161. Hugo Sinzheimer Instituut 6

9 de werknemer hiervoor hoeft te waarschuwen. 17 Deze uitspraken brengen echter niet mee dat de werkgever nooit aansprakelijk is voor zogenaamde huis-tuin-en-keukenrisico s. Wanneer sprake is van een gevaarlijke situatie, zal van de werkgever verlangd worden dat hij voldoende waarschuwt of andere preventieve maatregelen neemt. 18 Blootstelling aan gevaarlijke stoffen, zoals asbest of oplosmiddelen, kan tot gevolg hebben dat de blootgestelde persoon een beroepsziekte, zoals asbestose, longkanker, mesothelioom of OPS (Organisch Psychosyndroom) oploopt. Het vaststellen van het causaal verband tussen de ziekte en de werkzaamheden is lastig. Ook werknemers die hun werkgever aanspreken voor schade die zij lijden als gevolg van de beroepsziekte, dienen te stellen en aannemelijk te maken dat zij de ziekte hebben opgelopen in de uitoefening van hun werkzaamheden. In beginsel komt het vaststellen van het causaal verband voor risico van de werknemer. 19 De Hoge Raad 20 oordeelde echter dat, wanneer de werkgever weet of behoort te weten dat een stof gevaarlijk is en hij geen adequate veiligheidmaatregelen heeft getroffen met het oog op de bekende gevaren, zoals asbestose en longkanker, hij in beginsel ook aansprakelijk is als daardoor de kans op gezondheidsschade met betrekking tot een bij de werkgever onbekend gevaar, zoals mesothelioom, aanmerkelijk wordt vergroot. Alleen wanneer de werkgever aannemelijk maakt dat het nemen van de destijds vereiste veiligheidsmaatregelen de verwezenlijking van het gevaar van mesothelioom waarschijnlijk niet had kunnen voorkomen, is dit anders. De werkgever is niet aansprakelijk voor schade opgelopen door blootstelling aan een stof, zolang in de wetenschap niet bekend is dat een bepaalde stof gevaarlijk is. Het hangt van de omstandigheden af, vanaf welk tijdstip de werkgever veiligheidsmaatregelen moet nemen nadat in de wetenschap het gevaar van de stof is gebleken. De werkgever is tevens niet aansprakelijk als onzeker is of blootstelling van de werknemer is geschied in een periode waarin de werkgever veiligheidsmaatregelen had moeten nemen en hij aantoont dat de werknemer ziek is geworden tijdens een periode waarin hij geen veiligheidsmaatregelen had hoeven nemen. De Hoge Raad 21 heeft herhaald dat wanneer een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan gevaarlijke stoffen, het door de werknemer te bewijzen causaal verband moet worden aangenomen, als de werkgever heeft nagelaten (de redelijkerwijs noodzakelijke) veiligheidsmaatregelen te treffen, zodat de werkgever dient te bewijzen dat hij voldoende maatregelen heeft getroffen en welke maatregelen dit zijn. De werknemer dient echter niet alleen te stellen en, zo nodig, te bewijzen dat hij in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan gevaarlijke stoffen, maar ook te stellen en zo nodig aannemelijk maken dat hij lijdt aan een ziekte welke door die blootstelling zou kunnen zijn veroorzaakt HR 4 oktober 2002, NJ 2004, 175 m.nt. Heerma van Voss (Laudy/Fairplay). Vergelijk ook: HR 12 september 2003, NJ 2004, 177 m.nt. Heerma van Voss (Koffievlek). 18 W.C.L. van der Grinten, Arbeidsrovereenkomstenrecht, bewerkt door W.H.A.C.M. Bouwens en R.A.A. Duk, Deventer: Kluwer 2008, p A.E. Krispijn en P. Oskam, Werkgeversaansprakelijkheid. Brengt de recente rechtspraak ons een stap verder?, Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade, , p HR 25 juni 1993, NJ 1993, 686 m.nt. Stein (Cijsouw/De Schelde I). 21 HR 17 november 2000, NJ 2001, 596 m.nt. Asser (Unilever/ Dikmans). 22 HR 23 juni 2006, NJ 2006, 354 (Havermans/ Luyckx). Hugo Sinzheimer Instituut 7

10 De Hoge Raad nam in twee arresten 23 proportionele aansprakelijkheid van de werkgever aan. Daarbij werd er van uitgegaan dat bij multicausale ziekten, zoals mesothelioom zonder voorafgaande asbestose, de werkgever slechts aansprakelijk is voor het gedeelte van de ziekte waarvan de werknemer kan aantonen dat hij dat deel van de ziekte heeft opgelopen in de uitoefening van zijn werkzaamheden. 2.4 OPZET EN BEWUSTE ROEKELOOSHEID Bij de bepaling van de aansprakelijkheid van de werkgever speelt de eigen schuld van de werknemer nauwelijks een rol van betekenis. Het is niet van belang of de werknemer mede schuld heeft aan het ontstaan van het ongeval. Als de werkgever zijn zorgplicht heeft geschonden is hij volledig aansprakelijk, maar als sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer dan is de werkgever niet aansprakelijk. Wanneer de werkgever aantoont dat de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer is de werkgever niet aansprakelijk voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. Opzet is door de Hoge Raad nog nooit aangenomen. 24 De Hoge Raad neemt ook bewuste roekeloosheid niet snel aan, maar dit begrip wordt door de Hoge Raad wel uitvoerig besproken. Van bewust roekeloos handelen door de werknemer zou pas sprake zijn, wanneer deze werknemer zich tijdens het verrichten van zijn onmiddellijk aan het ongeval voorafgaande gedraging, van het roekeloos karakter van die gedraging daadwerkelijk bewust zou zijn geweest. 25 De bewijslast hiervan ligt bij de werkgever, wat in de praktijk een onmogelijk opgave blijkt. Of dit criterium enigszins geobjectiveerd zou kunnen worden is de vraag. In lagere rechtspraak werd bewuste roekeloosheid aangenomen. 26 De kantonrechter hanteerde in dit vonnis een objectieve maatstaf door te overwegen dat het een feit van algemene bekendheid is dat het vastgrijpen van een takel die wordt opgehaald grote risico s met zich meebrengt en daardoor een roekeloze gedraging oplevert. Het is volgens de rechter niet vol te houden dat de werknemer zich op het moment van vastgrijpen van de takel niet bewust was van het roekeloze karakter van zijn handelen. De Hoge Raad 27 overwoog in een andere procedure dat het criterium niet geobjectiveerd dient te worden. De Hoge Raad hanteert een subjectieve benadering door te oordelen dat een taxichauffeur niet zonder meer bewust roekeloos handelde toen hij een inrijverbod negeerde en daardoor de auto zwaar beschadigde. 28 De opzet of bewuste roekeloosheid moet in belangrijke mate de oorzaak van de schade zijn. Als daarvan sprake is, is de werkgever niet aansprakelijk voor de door de werknemer geleden schade. De Hoge Raad leidt uit het vereiste in belangrijke mate af dat de gedragingen van de werknemer in zodanige mate tot de schade (het ongeval of de beroepsziekte) moeten hebben bijgedragen, dat het tekortschieten van de 23 HR 31 maart 2006, JAR 2006, 100 (Nefalit/ Karamus); HR 31 maart 2006, JAR 2006, 101 (Eternit/ Krooshoop). 24 Arbeidsovereenkomst art. 658, aant. 13, bewerkt door D. Christe, Deventer: losbladig. 25 HR 20 september 1996, NJ 1997, 198 m.nt. Stein (Pollemans/ Hoondert). 26 Ktr. Dordrecht 27 oktober 2005, JAR 2005, 256, JIN 2005, 456 m.nt. Houweling. 27 HR 14 oktober 2005, JAR 2005, 271 (City Tax/ De Boer). 28 Ktr. Dordrecht 27 oktober 2005, JIN 2005, 456 m.nt. Houweling. Hugo Sinzheimer Instituut 8

11 werkgever daarbij in het niet valt. 29 Daarnaast strekt artikel 7:658 BW ertoe de werknemer te beschermen door rekening te houden met het ervaringsfeit dat het dagelijks verkeren in bepaalde werksituaties tot gevolg kan hebben dat de werknemer minder voorzichtigheid betracht dan wenselijk is. 30 De Hoge Raad overweegt dat een eventuele fout van de werknemer niet snel als bewuste roekeloosheid dient te worden aangemerkt. 31 Hoe ver de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer reikt, is echter de vraag. Door verschillende auteurs is kritisch gereageerd op de vraag hoever de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer dient te reiken. 32 Een beroep van de werkgever op bewuste roekeloosheid van de werknemer heeft in de praktijk nauwelijks kans van slagen, de werkgever moet immers bewijzen dat de werknemer zich direct voorafgaand aan zijn handeling bewust was van zijn roekeloze handelen. Hartlief vraagt zich af of de werknemersbescherming die art. 7:658 BW beoogt te bieden zich ook dient uit te strekken tot de situatie waarin werknemers regelmatig handelen in strijd met gegeven instructies. 33 Waarschijnlijk kan bewuste roekeloosheid, in het geval van negeren van instructies alleen aangenomen worden als de werknemer direct voorafgaand aan het ongeval gewaarschuwd of aangesproken is op het negeren van de instructies. 2.5 AANSPRAKELIJKHEID EN GOED WERKGEVERSCHAP Zoals eerder aangegeven is het voor de werknemer mogelijk om buiten artikel 7:658 BW de werkgever aansprakelijk te stellen. Voor het aanspreken van de werkgever voor de door de werknemer geleden schade op grond van artikel 7:658 BW is van belang dat de schade moet zijn geleden in de werkomgeving of op de werkplek. Verder moet de schade zijn geleden in de uitoefening van de werkzaamheden. Als aan één of beide criteria niet is voldaan, dan valt de schade buiten het bereik van artikel 7:658 BW. De werknemer kan dan nog slechts schadevergoeding vorderen op grond van artikel 7:611 BW. Een beroep op artikel 7:611 BW is met een vordering op grond van artikel 7:658 BW niet uitgesloten. 34 Met de in 2008 door de Hoge Raad gewezen arresten is het aansprakelijkheidsregime op grond van artikel 7:611 BW uitgebreid. Volgens de Hoge Raad is de werkgever uit hoofde van zijn verplichting zich als goed werkgever te gedragen, gehouden zorg te dragen voor een behoorlijke verzekering van werknemers van wie de werkzaamheden ertoe kunnen leiden dat zij als bestuurder van een 29 HR 20 september 1996, NJ 1997, 198 m.nt. Stein (Pollemans/ Hoondert). 30 HR 19 oktober 2001, NJ 2001, 663 (PTT Post/Baas); HR 2 maart 2007, JAR 2007, 91 (Perez/Casa Grande); Ktr. Utrecht 12 december 2007, JA 2008, 35 (X/Van der Lee). 31 HR 1 juli 1993, NJ 1993, 687 (Power/Ardross); HR 11 september 1998, NJ 1998, 870 (Van der Wiel/ Philips Lighting); HR 18 september 1998, NJ 1999, 45 (Van Doorn/ NBM). 32 T. Hartlief, Van art. 7A:1638x naar art. 7:658 BW, in: S.C.J.J. Kortmann (red.), Onderneming en 5 jaar nieuw Burgerlijk Recht, Serie Onderneming en Recht deel 7, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink 1997; C.J. Loonstra en W.A. Zondag, De bewust roekeloos handelende werknemer. Beschouwingen over het begrip bewuste roekeloosheid in titel 7.10 BW, Arbeidsrechtelijke Annotaties, T. Hartlief, Van art. 7A:1638x naar art. 7:658 BW, in: S.C.J.J. Kortmann (red.), Onderneming en 5 jaar nieuw Burgerlijk Recht, Serie Onderneming en Recht deel 7, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink 1997, p HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534 m.nt. Stein (Stichting Reclassering/ Van Swieten). Hugo Sinzheimer Instituut 9

12 motorvoertuig betrokken raken bij een verkeersongeval. 35 Hetzelfde geldt voor schade die werknemers lijden als gevolg van een ongeval dat hen overkomt wanneer zij als fietser of voetganger in de uitoefening van hun werkzaamheden aan het verkeer deelnemen. 36 Een nog verdere uitbreiding neemt de Hoge Raad aan in de arresten van 19 december 2008, waarbij wordt overwogen dat de verzekeringsplicht tevens geldt voor vervoer dat op één lijn te stellen is met vervoer dat plaatsvindt krachtens de verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst en in het kader van de voor de werkgever uit te voeren werkzaamheden, zoals vervoer in verband met het verplaatsen tussen verschillende arbeidsplaatsen/ vestigingen van dezelfde werkgever en woon-werkverkeer waarbij een autoambulancebestuurder die opgeroepen werd voor een nooddienst vanaf huis vertrok. 37 Voor situaties anders dan verkeersongevallen waarin schade wordt geleden is een volgende stap in de werkgeversaansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW inmiddels gezet. Met betrekking tot een ongeval dat de werkneemster overkomt terwijl zij deelneemt aan een rolschaatsworkshop als personeelsactiviteit overweegt de Hoge Raad 38 dat het ongeval dat de werkneemster is overkomen, niet kan leiden tot aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:658 BW, aangezien het ongeval zich niet heeft voorgedaan in de uitoefening van de werkzaamheden. De Hoge Raad overweegt voorts dat de werkgever evenwel aansprakelijk kan zijn voor de schadelijke gevolgen van die activiteit indien, de werkgever zich niet overeenkomstig artikel 7:611 BW als een goed werkgever heeft gedragen. Een werkgever die voor zijn personeel een activiteit organiseert of laat organiseren waaraan een bijzonder risico op schade voor de deelnemende werknemers is verbonden, is uit hoofde van de eisen van goed werkgeverschap gehouden de ter voorkoming van die schade redelijkerwijs van hem te verlangen zorg te betrachten. De Hoge Raad achtte de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW in verbinding met artikel 6:74 BW, nu ten aanzien van de personeelsactiviteit voor de werkgever een op eisen van goed werkgeverschap gebaseerde zorg- en preventieplicht bestond die niet is nagekomen. 2.6 AANSPRAKELIJKHEID VOOR ONGEVALLEN VAN DERDEN EN AMBTENAREN Sinds 1 januari 1999 is lid 4 aan artikel 7:658 BW toegevoegd. Dit lid ziet op de aansprakelijkheid voor ingeleend personeel. De ingeleende arbeidskracht/ uitzendkracht kan op grond van dit artikel zowel de formele werkgever (uitlener) als de materiële werkgever (inlener) aansprakelijk stellen, voor schade die hij heeft geleden in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Dit heeft tot gevolg dat de inlener zijn zorgverplichtingen zowel dient na te komen jegens zijn eigen werknemers als jegens het ingeleende personeel. Of degene die een bedrijf uitoefent kiest voor eigen werknemers of ingeleende arbeidskrachten mag geen verschil maken met betrekking 35 HR 1 februari 2008, JAR 2008, 56 (Maasman/ Akzo Nobel); HR 1 februari 2008, JAR 2008, 57 (Kooiker/ Taxicentral Nijverdal). 36 HR 12 december 2008, JAR 2009, 15 (Maatzorg de Werven/ Van der Graaf). 37 HR 19 december 2008, JAR 2009, 17 (Gündogdu/Mulder Fastfood); HR 19 december 2008, JAR 2009, 18 (Autoster Bergen/ Hendriks). 38 HR 17 april 2009, LJN BH1996. Hugo Sinzheimer Instituut 10

13 tot het naleven van de in artikel 7:658 BW vereiste zorgverplichting. 39 Met name voor arbeidskrachten die werken op basis van een uitzend-, uitleen- of aanneemovereenkomst is artikel 7:658 lid 4 BW van belang, aangezien in de verhouding tussen de inlener en de arbeidskracht geen overeenkomst bestaat. Vereist is echter wel dat de ingeleende arbeidskracht arbeid verricht in de uitoefening van het bedrijf van de inlener. De kantonrechter Utrecht 40 oordeelde dat ook met betrekking tot een zzp-er artikel 7:658 lid 4 BW van toepassing kan zijn. Degene die arbeid laat verrichten door een persoon met wie hij geen arbeidsovereenkomst heeft, kan aansprakelijkheid niet ontlopen jegens die persoon, door hem die arbeid niet rechtstreeks maar via tussenschakels, zoals onderaannemers, te laten verrichten. Nu de betreffende zzp-er werkzaamheden verrichtte die aangemerkt konden worden als behorend tot de normale werkzaamheden van de inlener, werden de hoofdaannemer en alle onderaannemers aansprakelijk geacht voor de door de zzp-er geleden schade. Artikel 7:658 lid 4 ziet tevens op vrijwilligerswerk. Volgens het Hof Arnhem 41 valt niet in te zien waarom jegens onbetaalde personen een andere zorgplicht in acht genomen zou moeten worden dan jegens betaalde werknemers. Daarnaast is een werkgever ook verantwoordelijk voor de veiligheid van vrijwilligers op grond van de Arbeidsomstandighedenwet, als die vrijwilliger onder zijn gezag werkzaamheden verricht. Ook in geval van een stageovereenkomst kan aansprakelijkheid worden aangenomen op grond van artikel 7:658 lid 4 BW. 42 Dit is overigens anders wanneer sprake is van meelopen in de zin van gedurende korte tijd op vrijblijvende wijze kennis maken met een uit te voeren functie. Wanneer immers niet eenduidig sprake is van zeggenschap over en een verplichting tot het verrichten van werkzaamheden, is artikel 7:658 BW niet van toepassing. 43 Door de Centrale Raad van Beroep 44 is aangenomen dat de uit artikel 7:658 BW voortvloeiende normen voortaan ook moeten worden toegepast op de rechtspositie van de ambtenaar. De CRvB formuleert een nieuwe norm, waarbij artikel 7:658 BW niet letterlijk wordt overgenomen, maar waarin wel aansluiting gezocht wordt bij de civielrechtelijke bepaling. 39P.F. van der Heijden (red.), Tekst & Commentaar Arbeidsrecht, art. 7:658 BW aant. 6, Deventer: Kluwer. 40 Kantonrechter Utrecht 4 februari 2009, JA 2009, Hof Arnhem 11 januari 2005, JAR 2005, Ktr. Amsterdam 20 juli 2001, JAR 2001, Rb. Leeuwarden 5 maart 2003, JAR 2003, CRvB 22 juni 2002, TAR 2000, 112. Hugo Sinzheimer Instituut 11

14 2.7 SAMENVATTING Kort samengevat rusten op de werkgever de volgende lasten ten aanzien van de werkgeversaansprakelijkheid: Op de werkgever rust de bewijslast met betrekking tot het naleven van de zorgplicht (artikel 7:658 BW). Behoorlijk onderhouden van werkplek en materialen. Zorgen voor preventieve maatregelen, tenzij dit onmogelijk is. Toezicht houden op behoorlijke naleving gegeven instructies Ruime instructieplicht, niet slechts beperkt tot eigenlijke werkzaamheden en werkplek. Bij ontbreken van zeggenschap/ instructie- of aanwijzingsbevoegdheid is artikel 7:658 BW niet van toepassing, maar mogelijk wel aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW (goed werkgeverschap). Waarschuwingsplicht voor mogelijke gevaren/ risico s. Minimale aansprakelijkheid voor huis-tuin-en-keuken-ongevallen, maar aansprakelijkheid is niet uitgesloten. Met betrekking tot gevaarlijke stoffen moeten adequate veiligheidsmaatregelen getroffen worden, als dit namelijk niet is gebeurd wordt al snel causaal verband aangenomen. Opzet of bewuste roekeloosheid aan de zijde van de werknemer wordt zelden of nooit aangenomen, daarnaast rust hieromtrent de bewijslast op de werkgever. Op grond van art. 7:611 BW wordt aansprakelijkheid aangenomen Met betrekking tot schending van een zorgplicht voor de veiligheid van werknemers in gevallen die (net) buiten artikel 7:658 BW vallen. Met betrekking tot het niet treffen van een adequate financiële voorziening dan wel het sluiten van een behoorlijke verzekering. De belangrijkste wijziging die zich ten aanzien van de werkgeversaansprakelijkheid sinds 1997 heeft voorgedaan, is de verdere uitbreiding van de werkgeversaansprakelijkheid, waarbij artikel 7:658 BW niet langer de enige grond is voor aansprakelijkheid, maar ook artikel 7:611 BW steeds vaker een succesvolle grond blijkt te zijn in aansprakelijkheidsprocedures. Hugo Sinzheimer Instituut 12

15 3 Verzekeringsmogelijkheden 3.1 WERKGEVERSAANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING In de jurisprudentie wordt dus in veel (verschillende) situaties aansprakelijkheid van de werkgever aangenomen. Voor een werkgever is het belangrijk dit risico zo goed mogelijk af te dekken door middel van een toereikende verzekering. Binnen de verzekeringsmarkt worden verschillende (op elkaar aansluitende) verzekeringen aangeboden. In het kader van de werkgeversaansprakelijkheid zijn de volgende verzekeringen van belang: Aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen (AVB); Werkgeversaansprakelijkheidsverzekering bestuurders van motorrijtuigen (WEGAM/ WEGAS); (Collectieve) ongevallenverzekering AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING VOOR BEDRIJVEN EN BEROEPEN (AVB) De aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen (AVB) biedt in beginsel dekking voor elke uit de wet of een overeenkomst voortvloeiende verplichting tot het vergoeden van schade 45, zoals de gevolgen van ongevallen en beroepsziekten die de werknemer overkomen in de uitoefening van de werkzaamheden. Daarnaast ziet de AVB-polis tevens op dekking van de schade die werknemers toebrengen aan derden, de zogenoemde bedrijfsaansprakelijkheid. De AVB-polis dekt uitsluitend de aansprakelijkheid voor schade aan personen en zaken, zuivere vermogensschade valt niet onder de dekking van de AVB-polis. Zuivere vermogensschade komt met name in bepaalde beroepsgroepen voor, zoals advocaten, notarissen, accountants, belastingadviseurs etc. Voor deze groepen is dekking van de (veroorzaakte) vermogensschade juist van groot belang. De risico s die in deze beroepsgroepen worden gelopen, kunnen worden verzekerd door middel van een beroepsaansprakelijkheidsverzekering. 46 Uit het in het vorige hoofdstuk gegeven overzicht van de ontwikkelingen die zich voordoen in de jurisprudentie met betrekking tot werkgeversaansprakelijkheid blijkt dat naast de werkgeversaansprakelijkheid ex artikel 7:658 BW aansprakelijkheid op grond van goed werkgeverschap ex artikel 7:611 BW steeds vaker wordt aangenomen. Een werkgever kan niet alleen aansprakelijk gesteld worden voor arbeidsongevallen en beroepsziekten, maar ook wanneer er niet is gezorgd voor een behoorlijke schadeverzekering voor werknemers tegen de risico s van deelname aan het verkeer in het 45 J.H. Wansink, De algemene aansprakelijkheidsverzekering, Deventer: Kluwer 2006, p J.H. Wansink, De algemene aansprakelijkheidsverzekering, Deventer: Kluwer 2006, p. 28. Hugo Sinzheimer Instituut 13

16 kader van de uitoefening van de werkzaamheden. De AVB-polis verleent voor deze grondslag van aansprakelijkheid geen dekking nu zowel de vorm van aansprakelijkheid als de schade waarvoor dekking wordt gevraagd niet onder de werking van deze verzekering kan worden geschaard. De AVB-polis biedt in beginsel dekking voor aansprakelijkheid van de werkgever jegens haar ondergeschikten. Ook in het geval de werkgever wordt aangesproken vanwege het niet naleven van de plicht voor een behoorlijke verzekering te zorgen, betreft dit aansprakelijkheid jegens de werknemer uit hoofde van het goed werkgeverschap. In die zin zou de AVB-polis dan ook van toepassing zijn, maar omdat het gaat om een verantwoordelijkheid voor schade die wordt veroorzaakt doordat er geen behoorlijke verzekering is afgesloten, kan de aansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW niet worden geschaard onder het civiele aansprakelijkheidsrecht, nu er geen sprake is van schade aan personen of zaken. 47 Bovendien dient voor de toepasselijkheid van de AVB-polis naar de schade te worden gekeken waarvoor dekking wordt gevraagd. Het betreft de schade die de werkgever lijdt doordat aansprakelijkheid wordt aangenomen vanwege schending van de verzekeringsplicht. Het gaat hier dus niet om schade aan personen of zaken, maar slechts om de financiële schade van de werkgever nu hij niet heeft voldaan aan de verzekeringsplicht. Er wordt van de werkgever immers niet verwacht dat hij de ongevalschade vergoedt, maar enkel de schade die de werknemer heeft geleden doordat er voor hem geen adequate voorziening (in de zin van een behoorlijke verzekering) was getroffen door de werkgever. Daarnaast biedt de AVB-polis enkel dekking voor door derden geleden schade aam zaken of personen. Schade van de verzekerde, de werkgever, valt niet onder de dekking van een AVB-polis WERKGEVERSAANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING BESTUURDERS MOTORRIJTUIGEN (WEGAM/ WEGAS) Nu de aansprakelijkheid van de werkgever (met name voor verkeersclaims) ex artikel 7:611 BW is uitgebreid en - zoals hiervoor uiteengezet - niet onder de dekking van een AVB-polis valt, wordt door veel verschillende verzekeringsmaatschappijen een aparte polis aangeboden. De WEGAM/WEGAS dekt civiele aansprakelijkheid van werkgevers voor niet door een verzekering gedekte schade die zijn werknemers lijden in de uitoefening van hun werkzaamheden als bestuurder van een motorvoertuig. Deze verzekering kan gezien worden als een aanvullende verzekering op de AVBpolis, die vaak als basisverzekering wordt afgesloten (COLLECTIEVE) ONGEVALLENVERZEKERING De werkgever kan een collectieve ongevallenverzekering afsluiten, zodat een werknemer een uitkering krijgt als hij door een ongeval overlijdt of voorgoed invalide blijft. Vooraf wordt door de verzekeraar bepaald, welk bedrag de werknemer krijgt. Er zijn twee soorten ongevallenverzekeringen af te sluiten, namelijk: 47 W.H. van Boom, G.N. van Kooten en P.L.M. Schneider, Compensatie van verkeersletsel van werknemers: wat is een behoorlijke verzekering?, ArA 2008/2, p J.H. Wansink, De algemene aansprakelijkheidsverzekering, Deventer: Kluwer 2006, p. 26. Hugo Sinzheimer Instituut 14

17 Verzekering van ongevallen die op het werk gebeuren en tijdens woonwerkverkeer Verzekering van alle ongevallen die een werknemer kunnen overkomen Als de werknemer overlijdt als gevolg van een ongeval wordt een van te voren afgesproken bedrag uitgekeerd. Als de werknemer door een ongeval voor altijd invalide blijft, betaalt de verzekeraar een percentage van het verzekerde bedrag. 3.2 GEEN OF IN MINDERE MATE DEKKING AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING VOOR BEDRIJVEN EN BEROEPEN (AVB) Uit onderzoek naar de polisvoorwaarden van verschillende AVB-verzekeraars blijkt het volgende. In één of meer van de onderzochte polisvoorwaarden worden de volgende arborisico s, beroepsziekten of ongevallen uitgesloten van dekking onder de AVB-verzekering. De dekking geldt niet voor schade die het gevolg is van of samenhangt met: Asbest of asbesthoudende zaken Seksuele gedragingen RSI TSE Opzet aan de zijde van de werknemer Bewuste roekeloosheid aan de zijde van de werknemer Het houden, (laten) gebruiken of besturen van motorrijtuigen, luchtvaartuigen, gemotoriseerde vaartuigen; niet uitgesloten zijn ondergeschikten en niet-ondergeschikten die schade oplopen met motorvoertuigen die geen eigendom zijn van de werknemer. Daarnaast worden ook bepaalde groepen werknemers en bedrijven uitgesloten, zoals piloten, klinieken en ziekenhuizen (COLLECTIEVE) ONGEVALLENVERZEKERING Uit de productwijzer collectieve Ongevallenverzekering voor werknemers van het Verbond van Verzekeraars blijkt dat de volgende risico s niet zijn verzekerd. Niet verzekerd zijn de gevolgen van een ongeval dat is gebeurd door: de eigen schuld van de werknemer, of met opzet een misdaad te plegen zelfmoord of poging tot zelfmoord auto te rijden nadat de werknemer alcohol heeft gedronken drugs te gebruiken een medische behandeling, die niet nodig was een oorlog of een demonstratie met geweld een atoomkernreactie Hugo Sinzheimer Instituut 15

18 Daarnaast zij meestal ook de volgende situaties van dekking uitgesloten: ziektes als spit, hernia, peesschede-ontsteking, spierverrekkingen, zweepslag, tennisarm of golfersarm ongeval met een vliegtuig, behalve als de werknemer een passagier was gevaarlijke sporten, zoals bungeejumpen, bergbeklimmen, motorraces ongeval met een motor van meer dan 50 cc, terwijl de bestuurder jonger was dan 23 jaar werken met machines waarmee hout wordt bewerkt. 3.3 PREMIEKOSTEN Hieronder wordt per type verzekering informatie gegeven over de premiekosten. De premiekosten van AVB-polissen zijn niet rechtstreeks te achterhalen bij de verschillende verzekeringsmaatschappijen; in de praktijk is dat doorgaans alleen mogelijk door een concreet offerteverzoek in te dienen. Daarom is ter verzameling van informatie over deze premiekosten de volgende werkwijze gehanteerd. Verspreid over het land zijn 25 tussenpersonen aangeschreven met het verzoek informatie te verschaffen over de premiehoogte in een door ons omschreven geval, gebaseerd op de modale onderneming die in de enquête was aangetroffen (een ondernemer met drie werknemers, sinds twee en een half jaar actief, omzet 3 ton), gedifferentieerd naar sector van bedrijvigheid. Naast de tussenpersonen zijn daartoe vijf grote verzekeraars aangeschreven. Deze respondenten zijn telefonisch benaderd; de informatieverzameling is voortgezet tot het moment van redundantie: het moment dat nieuwe gesprekken niets meer bleken toe te voegen aan de al bekende informatie. Aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen (AVB) De hoogte van de premie voor een AVB-polis is afhankelijk van diverse factoren. Naast het aantal werknemers (jaarloon) is bij de berekening van de hoogte van de AVB-premie van belang de hoedanigheid van de onderneming. De sector waarin de onderneming werkzaam is, is daarbij van belang, maar daarnaast kunnen verschillende andere factoren een premieverhogende rol spelen, zoals specifieke risico s van grondstoffen waarmee de onderneming werkt. Verder is bepalend de hoogte van de jaaromzet, de hoogte van het verzekerd bedrag per aanspraak en het dekkingsgebied. Uit het onderzoek dat gehouden is onder AVB-verzekeraars en tussenpersonen blijkt dat het lastig is om een indicatie te geven van de hoogte van de jaarpremie voor een AVB-verzekering. Aangezien de hoogte van de premie afhankelijk is van de hierboven genoemde factoren is het slechts mogelijk een gemiddelde te geven, waarvan in de praktijk afgeweken kan worden als de bedoelde factoren in het geding zijn. Voor de hier bedoelde modale kleine onderneming kan de gemiddelde premie voor een AVB-verzekering gesteld worden op ongeveer 350,- per jaar. In de dienstensector en de (eenvoudige) handel ligt de premie gemiddeld tussen 100,- en 250,- per jaar. In de (zware)bouwsector ligt de premie gemiddeld rond 1.000,- per jaar. Naast deze cijfers voor kleine ondernemingen kan ter vergelijking een overzicht worden gegeven van uit andere bron beschikbare gegevens over aansprakelijkheidsverzekeringen voor alle bedrijven, ongeacht grootte: Hugo Sinzheimer Instituut 16

19 Tabel 3.1: Ontwikkeling in enkele gemiddelde gegevens omtrent AVB-verzekeringen, alle verzekerde bedrijven (ongeacht grootte), : bruto premie per verzekerde ( ): aantal polissen (x 1000): schadebedrag per claim ( ): claimfrequentie (per 100 verz.n) 9,1 8,9 8,3 8,0 9,2 Bron: Verzekerd van cijfers 2009, uitgave van Verbond van Verzekeraars, 2009, p. 62 en 92. Werkgeversaansprakelijkheidsverzekering bestuurders motorrijtuigen (WEGAM/WEGAS) Met betrekking tot de hoogte van de premie voor een WEGAM/WEGAS-polis wordt onderscheid gemaakt naar de dekkingsvragen. De basisdekking omvat de aansprakelijkheid voor schade van werknemers als bestuurder of inzittende van een motorvoertuig. Uitbreidingen zijn: - verkeersdeelname met het openbaar vervoer, met de fiets of als voetganger - verkeersdeelname tijdens woon-werk-verkeer - of: beide gezamenlijk. Basisdekking: aansprakelijkheid voor schade van werknemers als bestuurder of inzittende van een motorrijtuig. Bedrijfsauto 25,00 Vrachtauto 50,00 Werkmateriaal (WAM-plichtig) 25,00 Wn zonder bedrijfsauto (>5.000 zakelijke km) 25,00 Overige werknemers 4,00 p.wn Bij 1 t/m 50 wn Vrijwilligers 1,75 p.vw Bij 1 t/m 50 vw Verkeersdeelname met het openbaar vervoer, fiets of voetganger (Hiervoor geldt een franchise van 750,-). Bedrijfsauto 28,75 Vrachtauto 57,50 Werkmateriaal (WAM-plichtig) 28,75 Wn zonder bedrijfsauto (>5.000 zakelijke km) 28,75 Overige werknemers 4,60 p.w Bij 1 t/m 50 wn Vrijwilligers 2,00 p.vw Bij 1 t/m 50 vw Woon-werkverkeer Bedrijfsauto 28,75 Vrachtauto 57,50 Werkmateriaal (WAM-plichtig) 28,75 Wn zonder bedrijfsauto (>5.000 zakelijke km) 28,75 Overige werknemers 4,60 p.wn Bij 1 t/m 50 wn Vrijwilligers 2,00 p.vw Bij 1 t/m 50 vw Hugo Sinzheimer Instituut 17

20 Verkeersdeelname met het openbaar vervoer, fiets of voetganger (Hiervoor geldt een franchise van 750,-) en woon-werkverkeer Bedrijfsauto 30,00 Vrachtauto 60,00 Werkmateriaal (WAM-plichtig) 30,00 Wn zonder bedrijfsauto (>5.000 zakelijke km) 30,00 Overige werknemers 4,80 p.wn Bij 1 t/m 50 wn Vrijwilligers 2,10 p.vw Bij 1 t/m 50 vw (Collectieve) ongevallenverzekering De hoogte van de premies voor een ongevallenverzekering is afhankelijk van het soort bedrijf, de beroepen van de werknemers en de hoogte van de verzekerde bedragen. Doordat deze factoren zeer verschillend kunnen zijn, is het niet mogelijk zonder direct contact met de verzekeringsmaatschappijen een overzicht te geven van de hoogte van de premie(s). Hugo Sinzheimer Instituut 18