Verslag Expertmeeting / Rondetafelgesprek. 'Rondleiden in musea'

Transcriptie

1 Verslag Expertmeeting / Rondetafelgesprek 'Rondleiden in musea' Inhoudsopgave Verslag Expertmeeting / Rondetafelgesprek 'Rondleiden in musea'...1 Inleiding Profiel Rondleiders Werven en opleiden Training, instructie, communicatie Positie binnen de organisatie Binding van de rondleiders met het museum Inhoudelijk, soort rondleidingen en trends Administratieve verwerking van de boekingen Rechtspositie Marketing en PR Rondvraag: Hoe verder?...15 Bijlagen...17 Bijlage I: Arbeidsrechtelijke aspecten van rondleiden...18 Bijlage II: Antwoorden vragenlijst...23 Bijlage III: Marinemuseum Den Helder over rondleiden / 42

2 Inleiding Op zes december 2007 organiseerde de sectie Publiek & Presentatie van de Nederlandse Museumvereniging in Museum Boijmans Van Beuningen een rondetafelgesprek over de rol en positie van rondleiders binnen een museum. De term Rondleiders wordt hier in de breedste zin van het woord geïnterpreteerd, museumdocenten vallen er bijvoorbeeld ook onder. De deelnemers: Jacques Borger, Historisch Museum Rotterdam (HMR) Deirdre Carasso, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (BvB) Herman van Gessel, Tropenmuseum Amsterdam (TM) Claudia Heere, Onderwijsmuseum Rotterdam, student Reinwardt Academie (OM) Marjelle van Hoorn, Het Dolhuys, Haarlem (DH) Edwin Karten, Openluchtmuseum, Arnhem (OA) Karen de Moor, Museum Boijmans Van Beuningen Maurits van Ravensteijn, Openluchtmuseum Willem Jan Renders, Van Abbe Museum, Eindhoven (VA) Petra Robben, Audax Textielmuseum, Tilburg (TT) Marie-José van Schaik, Van Gogh Museum (VG) Marthe de Vet, Van Gogh Museum, Amsterdam Pia Westgren, Mauritshuis, Den Haag (MH) Annette de Wit, Marinemuseum, Den Helder (verhinderd) In bijlage III zijn gegevens van het Marinemuseum en het Noord-Brabantsmuseum opgenomen. Het doel van de discussiemiddag was het uitwisselen van ervaringen, te horen hoe andere musea omgaan met rondleiders. Er staan 11 onderwerpen op de agenda, die allen 15 minuten worden besproken. De aftrap is steeds aan één instelling, daarna reageren de andere deelnemers. In de bijlagen is een artikel van museumadvocaten.nl omtrent arbeidsrecht opgenomen. De Museumvereniging bedankt hen hartelijk voor hun bijdrage. 2 / 42

3 1. Profiel Rondleiders BvB: Het Boijmans heeft circa 20, 25 betaalde rondleiders. Het zijn kunstenaars, kunsthistorici of (oud-) docenten. Ze hebben niet allemaal exact hetzelfde profiel en niet iedereen kan voor iedere groep staan. Een aantal kan wel alles, maar de meeste rondleiders hebben een specialisatie. De planner weet wie waar goed in is. Vereiste vaardigheden: interesse in en kennis van kunst, vaardigheden met groepen, voor onderwijsgroepen wordt daar specifiek ervaring mee gevraagd. TM: Hier leiden studenten rond in plaats van docenten. Die zijn meer beschikbaar (in aantal of tijd?). Er wordt gevraagd of die studenten bij specifieke studierichtingen geworven worden. Dat is niet echt het geval. Meestal gaat het via via, maar niet via bepaalde studies. De hoeveelheid kennis die ze bij aanvang in huis hebben wisselt, het belangrijkst is dat het museum er potentie in ziet. Ze moeten ook een ontzettend groot kennisveld beslaan, culturen van over de hele wereld. Kennis is daarom belangrijk, maar niet een kernpunt bij de werving. MH: Het reguliere bezoek wordt rondgeleid door vrijwilligers. Dat zijn Vrienden van het Mauritshuis. Tot aantal jaar geleden deden de medewerkers educatie de schoolgroepen, nu zijn dat museumdocenten. Museumdocenten komen uit het onderwijs, zijn kunsthistoricus of beeldend kunstenaar. Zij hebben een nul-uren contract. DH: Alle rondleiders zijn vrijwilligers, veelal vijftigers en zestigers. Ze zijn op zoek naar jongere vrijwilligers. Voor rondleiders is het belangrijk dat ze affiniteit met psychiatrie hebben. Zowel artsen als patiënten zijn welkom. In dat laatste geval moeten het wel mensen zijn die hun verhaal voor een groep kunnen gebruiken en niet die gaan rondleiden om hun ervaringen te verwerken. Ze vindt het belangrijk dat rondleiders ook stil kunnen zijn en de groep laten praten. HMR: Wie er rondleidt hangt af van het type rondleiding. Voor de traditionele rondleidingen hebben wij vrijwilligers. Voor onderwijsgroepen een onderwijspool en voor evenementen acteurs. Die laatste twee groepen worden betaald. VG: De rondleidingen worden gegeven door museumdocenten. Voor de kinderworkshops is een kunstvak-achtergrond vereist, zodat er echt iets gedaan kan worden. Daarnaast is er een actrice in dienst. OA: Nog oudere vrijwilligers, zelfs tot 80+. De jongste is halverwege de veertig. Het zijn mensen die heel gedreven zijn en een grote interesse in de geschiedenis hebben. Wel hebben ze een heel diverse achtergrond, van oud-chirurgen tot notarissen. Veelal zijn het notabelen die in hun laatste levensfase op zoek zijn naar een nuttige tijdsbesteding. 3 / 42

4 Ze zijn relatief oud, maar het is een heel gedreven groep, die zich door middel van zelfstudie, studiegroepjes en een trainingsprogramma bekwaamt. Het loopt goed, het afgelopen jaar zijn er 1100 rondleidingen gegeven door 45 rondleiders. Voor schoolgroepen is de leeftijd van de rondleiders lastig. Er is wel een aantal programma s dat begeleid wordt door jongere mensen. Een voorbeeld is de tocht der tochten. Hier is er een combinatie van een rondleiding en evenementen. De rondleiding is in handen van een vrijwilliger, maar de activiteiten als priksleeën worden door een evenementenbegeleider geleid. De rondleiders zijn erg sterk gefocust op de inhoud en het verhaal, terwijl het een activiteitenprogramma is. Daarom is dat gesplitst. Hoe is dat elders geregeld? Het is ook zijn ervaring dat stil zijn, luisteren en de groep vragen stellen bij ouderen lastig is. 2. Werven en opleiden DH: Het museum heeft veel vrijwilligers, ook voor de kassa en de museumwinkel. De groep rondleiders vormt echter wel een eigen groep. Onlangs is er een nieuwe groep van 10 rondleiders geworven, die nu getraind worden. Vrijwilligers worden geworven via een advertentie in het Haarlems Dagblad. Dit werd gedaan om buiten het eigen netwerk te zoeken. Ondanks dat er in de advertentietekst veel je en jij gebruikt is, kwamen er opnieuw veel senioren op de oproep af. Daarna werd een informatieavond georganiseerd, met huiswerkopdracht. In die opdracht werd er gevraagd naar de visie van de rondleider op het museum en op het rondleiden zelf - stel dat je gaat rondleiden, hoe doe je dat dan? Na deze opdracht volgden selectiegesprekken. Tijdens het selectiegesprek wordt sterk gelet op bepaalde woorden. De perceptie van gek/normaal en de blik op de wereld zijn doorslaggevend voor het wel of niet aannemen van een rondleider. De nieuwe rondleiders krijgen een opleiding van een trainer (Janien Prummel) die is gespecialiseerd in interactief rondleiden. Zij heeft alle rondleiders getraind. De vraag waarom is het museum zo bedacht als het is, komt aan de orde. Verder wordt vooral aandacht besteed aan kennis en het verdiepen van de interactieve vaardigheden. Na het trainingstraject loopt de nieuwe rondleider mee met andere rondleiders. Omdat er net een groep van tien nieuwe rondleiders bij is gekomen, is er nu een junior en een senior groep. Er wordt gesuggereerd dat het misschien lukt om jongere mensen te trekken door advertenties alleen op internet te zetten. Het Van Gogh zegt dat je leeftijd in ieder geval niet moet benoemen. Ze vermoeden wel dat het voor de leeftijd van de rondleiders verschil maakt dat ze bij het Van Gogh onder VAR werken. OM: Het Onderwijsmuseum is de werving minder selectief. Er wordt heel breed geworven bij Pabo s en rondleidingen aan Pabo-studenten. Dat resulteerde dit jaar in circa 40 aanmeldingen. Dat selecteert zichzelf uit tijdens de cursussen en na proefrondleidingen. Het onderwijsmuseum geeft z n rondleiders twee cursussen. Voor de cursus is er geen selectiegesprek. Eerst is er een basiscursus van 3 (zater-)dagen waarin de rondleider de basisgeschiedenis van de onderwijsgeschiedenis leert en een training in een toneelstuk hoe het was om in de jaren twintig naar school te gaan. De rondleider is dan de onderwijzer. Mensen die niet geschikt zijn, merken dat dan zelf wel. 4 / 42

5 TM: Nieuwe rondleiders worden vier dagdelen op het rondleiden getraind. Daarvoor is er een gespreksronde geweest. Na de training volgt een proefrondleiding. Die vormt het beslispunt. Als er potentie is of het gaat goed volgt er een training op de inhoud. VA: Kort voor het nieuwe museum vier jaar geleden opende, waren er vier rondleiders. Er waren er 20 nodig. De hele procedure moest toen bedacht worden: Werving, brieven, gesprekken van minimaal 2 uur. Hierna waren er 40 potentiële rondleiders over. Hen liet het museum een rondleiding voorbereiden. Sommige mensen zien het zelf als ze niet geschikt zijn, anderen blijven volhouden. BvB: Voor het sollicitatiegesprek krijgt de kandidaat huiswerk op. Op basis daarvan moet er een presentatie gehouden worden voor de sollicitatiecommissie. Er wordt gevraagd hoe je daar kwaliteit uithaalt een sollicitant kan erg zenuwachtig zijn. Natuurlijk is dat het geval, maar het onderscheid tussen sollicitatiezenuwen of chronische plankenkoorts is in de praktijk goed te maken. OA: Op zondagen in de zomermaanden zijn er gratis rondleidingen zodat de rondleiders ervaring op kunnen doen. Mensen weten dat, en hebben dan meer begrip. 3. Training, instructie, communicatie VG: Er is een rondleiders bijeenkomst. Deze wordt in de toekomst structureel, maar is dat nu nog niet. Het Van Gogh heeft net een nieuw systeem opgezet. Er is nu één aanspreekpunt voor rondleiders. Door observeren en meelopen wordt er gekeken wat er nodig is. Er zijn geen structurele trainingen, op bepaalde momenten worden metingen gedaan om te zien of er nieuwe trainingen nodig zijn. Daarbij wordt ook sterk gekeken naar de prikkeling die docenten die al langer voor het museum werken, nodig hebben. Als een docent net begint met rondleiden is er geen inhoudelijke input van de conservatoren, al zou dat in de toekomst wel kunnen veranderen. Vaak hebben ze al zo'n sterke inhoudelijke achtergrond dat dat niet nodig is. De museumdocenten krijgen een map en boek als basis. Ook is er een bibliotheekje voor de museumdocenten. Om erin te komen lopen nieuwe museumdocenten mee met een ervaren rondleider. Deze zaken vormen samen de basis. Conservatoren werken de museumdocenten wel in op de tentoonstellingen. Er zijn veel andere momenten waarop de conservator het personeel rondleidt, waaronder ook de museumdocenten. VA: Ongeveer een week voor de opening van een nieuwe tentoonstelling komen de conservatoren en rondleiders bij elkaar. De kunstenaars zijn dan ook aanwezig. Dan vindt de inhoudelijke overdracht van de tentoonstelling aan de rondleiders plaats. Het overige personeel wordt later door de tentoonstelling geleid dat kan ook na de opening nog. In het Textielmuseum gaat het ook op deze 5 / 42

6 manier. In het Mauritshuis krijgen de rondleiders bovendien een catalogus en is er een middag waarin het educatief materiaal wordt toegelicht. DH: Het is moeilijk om de rondleiders los te krijgen van inhoud en ze naar de vorm te trekken. Er moeten nieuwe vormen toegepast worden, de rondleiding moet een gesprek worden in plaats van een monoloog. Hoe pakken anderen dat aan? Hoe krijg je naast inhoud ook vorm op de agenda? MH: Je kunt bijvoorbeeld een speciale training over de interactieve rondleiding geven. Als je het de term masterclass geeft krijgt zo n bijeenkomst ook meer gewicht. VA: Je kunt ook van de rondleiders vragen een kunstwerk niet inhoudelijk te behandelen, maar te kijken naar wat er te zien is. Dat vergt een andere manier van kijken en trekt de rondleider los van het weten. TM: Dat rondleiders zich richten om de inhoud lijkt algemeen te zijn. In andere zaken moet je als afdeling educatie actiever zijn. OA: Dat is waar, maar een rondleider kan tijdens een rondleiding twee keer dat weet ik niet zeggen. Daarna wordt hij voor z n eigen gevoel niet meer serieus genomen. Vaak willen rondleiders zelf ook dingen ontwikkelen. Een voorbeeld uit het openluchtmuseum zijn lijsten met namen van landbouwapparaten in het Italiaans of Spaans. Ook zijn er verschillende routes door groepjes vrijwilligers ontwikkeld. Zo houd je het ook actief. VA: Het is van de bezoeker onredelijk om alle info te eisen van de rondleider. Bovendien is interpretatie minstens zo belangrijk als feiten. VG: Je kunt het interactieve rondleiden stimuleren door de rondleider instrumenten mee te geven, het format van de rondleiding aan te passen en interactieve elementen in te voegen. BvB: Het profiel van de rondleiders is hier ook belangrijk. Bij de selectie kun je al veel zien. Ook de rondleiding is al interactief, ze krijgen een lijst met vragen mee in plaats van een lijst met feiten. DH: De rondleiders krijgen een interactieve training, ze kunnen een gesprek voeren. Op deze zaken zijn ze geselecteerd. De gretigheid en de vragen zijn desondanks toch vooral gericht op informatie en feiten. Hoe wakker je het vlammetje aan, zodat ze meer gefocust raken op het interactieve aspect van het rondleiden? VG: Je zou een inspiratiemiddag over specifiek dit onderwerp kunnen organiseren. Dan kunnen ze van elkaar leren en elkaar aanspreken op interactiviteit. VA: Het Van Abbemuseum is met de hele groep rondleiders naar Antwerpen geweest. Ze hebben zich daar laten rondleiden en workshops gevolgd. De hele groep was erg enthousiast, en had bovendien een hoop nieuwe ideeën over het rondleiden opgedaan. Er komt een tegenbezoek. Het is wel belangrijk om een instelling te kiezen die ongeveer met hetzelfde bezig is. Dit initiatief wordt erg leuk gevonden, maar als probleem wordt wel genoemd dat het maar zelden lukt de hele groep bijeen te krijgen. HMR: Het is ook handig om de rondleidingen te observeren. Als hij zelf een rondleiding geeft, probeert hij in de monoloog momenten van actie in te bouwen. 6 / 42

7 VA: Het is goed de rollen een keer helemaal om te draaien. Je kunt het publiek zichzelf laten rondleiden onder leiding van een rondleider. VG: We hebben zo n museumles. BvB: Het grappige is dat je daar ook weer klachten over kunt krijgen. Onlangs kwam er een klacht van een Amerikaanse groep die vond dat de rondleider geen vragen hoorde te stellen dat moest ze toch wéten? 4. Positie binnen de organisatie TT: De rondleiders worden aangestuurd door de medewerker educatie. Financieel zijn de rondleiders ondergebracht bij een uitzendbureau. Daarmee zijn ook de verzekeringen enzovoorts gedekt. Educatie doet de boekingen. Zij plaatsen er ook een rondleider op. Het boekingsformulier met de organisatorische gegevens krijgt de rondleider thuis. De betaling van de rondleider geschiedt via het uitzendbureau, buiten het museum om. Nu is er nog maar 1 persoon bij educatie, maar die taken zullen in de toekomst gescheiden worden. Het maken van de match gaat dan naar een boekingsbureau. De kwaliteit van de match moet dan echter wel behouden blijven. BvB: Die match wordt bij ons door de planner gemaakt. Die voelt dat goed aan. OA: Zo was het voorheen bij ons ook geregeld. Nu is het zo dat sales de pakketten verkoopt, maar dat educatie de match maakt. VA: De plaats van rondleiders is conceptueel benaderd. Daar zijn ze een tijd mee bezig geweest omdat ze erachter kwamen dat ze alleen informatie probeerden over te brengen. Op die manier komt er nooit iets uit het publiek terug bij het museum. Nu wil het Van Abbe toe naar een cirkel met rondgang van informatie. Op deze manier komen de opvattingen van het publiek ook weer bij de conservatoren terecht. Er gaat feedback van de rondleiders en gastheren naar de conservatoren. Dit gebeurt eens per drie maand. Om het goed te laten verlopen, moet de directeur bij de feedback zitten. Er is geen bezoeker aanwezig, die feedback komt via de rondleiders. TM: Wat gebeurt er met de opmerkingen? VA: Die gaan via actiepunten naar de stafvergadering. MH: Hoe werkt dat in de praktijk? VA: Educatie schrijft een vergadering uit. Ieder onderwerp krijgt een bepaalde tijd toebedeeld, iedereen kan over ieder onderwerp iets zeggen. Het is niet zo dat alles meteen wordt overgenomen, maar er zijn op deze manier al wel vier of vijf belangrijke beslissingen genomen. Het publiek wordt via de rondleiders en publieksonderzoeken in deze informatiecyclus betrokken. VG: Hoe voorkom je stokpaardjes bij een dergelijk rondleidersoverleg? VA: Voor genomen beslissingen kun je argumenten aanvoeren. BvB: Als je het de rondleiders kunt ook uitleggen, kunnen zij het aan het publiek uitleggen. 7 / 42

8 5. Binding van de rondleiders met het museum Wat doen musea om de rondleiders aan het museum en elkaar te binden? VG: Het is een tijd een strijd geweest, maar nu gaan de rondleiders mee op personeelsuitje, worden uitgenodigd voor officiele openingen etcetera. Er ontstond frictie omdat ze niet in dienst zijn, maar soms meer in huis zijn dan het personeel. MH:Eens per jaar uit eten met de groep museumdocenten. Ze worden uitgenodigd voor het jaarlijkse personeelsuitje en personeelsborrels. Ze krijgen een kaart met hun verjaardag. TM: Gaan ook uit eten VA: Na vergaderingen wordt er geborreld. TT: Af en toe worden informele bijeenkomsten georganiseerd. Hoe vaak komen de rondleiders bijeen? VA: Eén keer per maand. OA: Eén keer per maand, s ochtends. DH: Zes keer per jaar TT: Bij tentoonstellingen, als ze ingewerkt moeten worden. Wat doe je om de rondleiders gemotiveerd te houden? MH: We proberen via mail en telefoon contact te houden. Daarnaast zijn er minimaal vier bijeenkomsten per jaar. Er is altijd een startbijeenkomst voor de aanvang van een tentoonstelling (gemiddeld twee keer per jaar). De afdeling educatie stuurt halverwege het schooljaar een mail met de vraag hoe de museumdocent het vindt gaan. Ieder jaar in mei zijn er functioneringsgesprekken. Voor die gesprekken wordt er meegelopen. Drie keer per jaar loopt de afdeling educatie mee met de museumdocenten. (Twee personen, 15 docenten). HMR: De onderwijspool wordt in een vroeg stadium betrokken bij het ontwikkelen van het materiaal. Dat werkt motiverend. VG: Wij doen ook zoiets. Als het kader van het programma staat, is er een bijeenkomst met de museumdocenten die met die tentoonstelling mee willen werken. Zij mogen dan ideeën spuien. Voor het nieuwe project 'De Plusbus' krijgen de museumdocenten een training op de doelgroep 55+. Deze nieuwe insteek, een heel nieuwe doelgroep vinden ze leuk en maakt ze opnieuw enthousiast. TT: We doen met de groep rondleiders ook de museumworkshops. Dat levert inspiratie, rondleiders geven vandaar uit zelf invulling aan rondleidingen. BvB: Hoeveel ruimte voor eigen invulling door rondleiders is er bij anderen? VA: Rondleiders worden pas goed of interessant als hun eigen interesse in de rondleiding verwerkt zit. DH: Het lastige is dat twee groepen dan soms geheel verschillende ervaringen hebben en deze uitwisselen. VA: Dat kun je van tevoren aankondigen 8 / 42

9 OA: Zowel de groep als de rondleiders hebben altijd een eigen interesse, het geeft daarom niet als er verschillen tussen rondleidingen zitten. DH: De klant heeft soms een vastomlijnd idee van hoe het zou moeten zijn. VA: Als je maar duidelijk bent over wat je aanbiedt, hoeft dat geen problemen op te leveren. HMR: hoe wordt omgegaan met rondleidingen van buitenaf? VA: Dat mag, maar alleen na aanmelding en maximaal 20 personen. Komt er toch een grotere groep, dan wordt deze gesplitst en krijgt de rest een rondleiding van museum. De regeling dient vooral om te voorkomen dat kleine zelfstandigen rondleidingen in het museum gaan geven. Een familie of andere kleine groep wordt toegestaan. Dertig man kan niet. Als het geen commerciële rondleiding is, en het kan, dan is het akkoord. Hoe maak je dat duidelijk? Staat op de site, iedereen binnen de organisatie weet het. OA: Maar als er een grote groep Japanners staat, zijn we blij dat ze het zelf doen. VG: Wij hanteren taboeperiodes. In de zomer mag het bijvoorbeeld niet. Niet eens dat ze het niet willen, maar het is gewoon te druk. MH: Heeft een soortgelijk standpunt: door de week kan er gewoon rondgeleid worden door externe groepen. I.v.m. drukte mag het in het weekend niet. TM: Het mag. Maar inhoudelijk zijn deze rondleidingen vaak matig. Voorheen eigen rondleidingen uitbesteed, die klopten inhoudelijk ook niet altijd. OA: Hoe zeg je op? Het openluchtmuseum houdt nu toch een soort functioneringsgesprek. Door de leeftijd van de vrijwilligers spelen ook fysieke beperkingen een rol. Bij 70+ nemen sommige dingen af. Er is een stuurgroep van vrijwilligers, die leiden dat zachtjes in. Er wordt geprobeerd de vrijwilligers hier de ruimte in te geven om langzaam afscheid te nemen. TT: Ieder jaar verlengen. Je hebt ook met vrijwilligers de verantwoordelijkheid om het ze te zeggen als ze niet meer geschikt zijn. 6. Inhoudelijk, soort rondleidingen en trends HMR: Evenementenrondleidingen, te boeken als groep. Tijdens deze rondleiding ga je op een verrassende manier door de hele collectie van het museum, niet een specifieke tentoonstelling. Er kan een quiz inzitten, of een speeddating onderdeel. Dan doet de rondleider apart iets met twee of drie mensen uit de groep, terwijl de rest met iets anders bezig is. Dit staat allemaal nog in de kinderschoenen. Het Historisch Museum Rotterdam bestaat uit twee musea: Het Schielandhuis, dat een klassiek museum is, en de Dubbelde Palmboom. Deze laatste opent 6 januari 2008 en zal een meer educatief karakter hebben. Ook in De Dubbelde Palmboom wordt de bezoeker tijdens een rondleiding wel sleeptouw genomen, maar het is meer een belevenis dan een klassieke rondleiding. De doelgroepen zijn volwassenen en gezinnen. Een andere interessante groep is de congresbezoekers. Voor hen is er bijvoorbeeld het 9 / 42

10 moordspel. De groep lost dan een fictieve moord op met behulp van de collectie. Zo leren collega's of congresgangers elkaar en de collectie kennen. Een dergelijke rondleiding duurt langer dan normaal: twee uur. Een deel van de rondleidingen gaat ook naar buiten. Zo is er de rondleiding door de nazaat van Piet Hein. Dan wordt er een kijkje genomen bij zijn huis om de hoek. VA: Het Van Abbe Museum is van mening dat het publiek continu vragen moet kunnen stellen. Als dat moet kunnen, moeten we ook iemand antwoorden laten geven. Bovendien moeten we het de gastheren en vrouwen (vrijwillige zaalwachten) niet verbieden te spreken. Zij moeten dan inhoudelijk getraind worden, maar ze moeten het ook kunnen zeggen als ze iets niet weten. Daarnaast is er dus iemand om op terug te vallen: de Cicerone. Die loopt als museumvraagbaak door het gebouw met een portofoon. Publiek en gastheren/vrouwen kunnen hem vragen stellen. Overal in het museum zijn stickers met vraagtekens aanwezig waarop het principe uitgelegd staat. Altijd als het museum open is, is er een Cicerone aanwezig. Eerst heeft er een proef van een half jaar gedraaid, conclusie was dat er veel potentie was, maar er ook tijd nodig is om het in te laten dalen bij het publiek. Het project kost euro per jaar, maar dan heb je ook wat. Het is voor de gastheren en vrouwen ook interessanter. Zij zijn geen beveiliging, maar vrijwillige toezichthouders. kunt bijna niet tegen een vrijwilliger zeggen je mag hier zijn, maar niet praten. Voorheen was dat wel het geval. Zij mochten geen inhoudelijke informatie aan bezoekers geven. Om het interessant te houden voor ze worden ze getraind in kunstbeschouwing en kunnen ze gratis naar cursussen. De cicerone is het aanspreekpunt. De beveiliging stuurt het publiek echter in eerste instantie door naar de gastheer of -vrouw. 7. Administratieve verwerking van de boekingen VA: Er is een reserveringsmedewerker waar alle aanvragen binnenkomen. Aanvragen van scholen gaan door naar de medewerker voor scholen. Deze bepaalt dan de inhoud en weet welke rondleider op welke groep moet. Bij scholen worden meer afspraken gemaakt, om aan te sluiten op de stof die in de les behandeld wordt. De reserveringsmedewerker kan dat voor gewone groepen goed inschatten. DH: Vorig jaar zijn er 471 rondleidingen gegeven. Een boekingsmedewerker neemt die aan. Het Dolhuys werkt met kleine groepen, maximaal tien mensen in een groep bij een 'in gesprek rondleiding'. HMR: Heeft een boekingsmedewerker, waar alle gewone boekingen binnekomen. Onderwijsgroepen komen binnen via de SKVR en gaan naar de educatief medewerker of de onderwijspool. Het HMR probeert steeds meer online te regelen. Er is een zelf ontwikkeld systeem. Scholen van buiten Rotterdam komen niet via de SKVR binnen, die komen rechtstreeks. 10 / 42

11 TM: Ook zij hebben een administratief medewerker die de aanvragen behandelt. Iedere maandag gaat per mail alles naar de rondleiders. De meeste rondleiders weten zelf wel wat ze kunnen. Naar buiten toe is er het probleem dat het Tropenmuseum Junior een eigen staf heeft. Mensen hebben dat vaak niet door. Daarom wil men dat gaan samenvoegen. Daar zijn de instellingen al twee jaar mee bezig. Dan wordt ook het Ticket Team systeem ingevoerd. TT: Algemene boekingen en schoolboekingen worden geadministreerd in excel en word. Dat doet de afdelinge educatie. Onlangs heeft het Textielmuseum zich voor administratiesystemen georiënteerd bij het Tropenmuseum en het Openluchtmuseum. Ticket Team vonden ze niks, Full House wel. OA: Gebruikt het boekingsprogramma Full House. Ze hebben gemerkt dat het een toegankelijk systeem is. Rondleidingen, maar ook horeca kan erin. Het systeem is voor iedereen op het netwerk toegankelijk. In eerste instantie wordt een boeking als optie genoteerd. De status van een boeking is duidelijk te zien. Full House is nu voor iedereen binnen het museum belangrijk, van de afdeling sales tot de bouwkundige dienst. Alleen sales kan zaken wijzigen, de rest kan er alleen gegevens uithalen. Op de site van het museum staat een reserveringsformulier dat gelezen wordt door de afdeling sales. Dat formulier is niet gekoppeld aan Full House. Ondanks het toegankelijke systeem is de afstand tussen de afdelingen educatie en sales toch groot. OM: Als rondleider merkt ze dat het niveau van de groep vaak maar beperkt doorgegeven wordt. Er is wel een profielschets, maar die is vaak minimaal. Vooral voor inburgeringsrondleidingen maakt dat veel uit omdat de niveauverschillen erg groot kunnen zijn. Het maakt veel uit of mensen analfabeet zijn of huisarts. Duidelijkheid is hierin heel belangrijk. Er wordt gesuggereerd dat dit op het formulier aangegeven kan worden. Dit vraagt wel een hoge kwaliteit van degene die de telefoon aanneemt. Daarvoor kan het helpen de om reserveringsmedewerkers af en toe uit te nodigen bij rondleidingen, dan krijgen ze een beter beeld. VG: Het Van Gogh Musuem heeft een eigen systeem, dat toegankelijk is via internet. De klant boekt via het web. De adressen van scholen staan in een database, en hoeven ze dus niet helemaal in te vullen. Museumdocenten boeken zichzelf in. Een rondleiding wordt groen als zich drie docenten hebben ingeschreven. Het gevoelige punt ligt hier bij de strijd tussen de freelancers. Er zijn geen garanties op aantallen rondleidingen, of dat je de boeking ook krijgt. Ondanks de collegialiteit die er zeker is zijn er ook spanningen. Er is een educatieve ruimte waar de museumdocenten bijeenkomen, hun jas op kunnen hangen enzovoorts. De medewerker educatie zit hier ook in de buurt. De schilenboekingen verlopen heel goed. Voor de andere rondleidingen is er geen echt systeem, dat is de zwakke plek. De lijnen zijn te lang. TT: Een wekelijks reserveringsoverleg kan uitkomst bieden. 11 / 42

12 VG: Er is wel een operationeel overleg, daar worden alle zaken besproken. Het is het moment daarvoor, waar wordt bepaald of de rondleiding of een bezigheid van een andere afdeling voorgaat, waar het mis gaat. DH: Stuurt één keer per week een rooster rond, de rondleiders kunnen hier zelf op intekenen. Merkt op dat dit systeem haaks op het matchen staat. Zou het niet mooier zijn als een mail per boeking naar een aantal -geschikte- rondleiders ging? MH: zij doen dat al. Wel is dit een intensieve werkwijze. Er is een medewerker op de afdeling Communicatie & Educatie die alle boekingen doet (zowel reguliere groepen als schoolgroepen). Er wordt telefonisch een vragenlijst doorgenomen. Hierin staat bijvoorbeeld wat het het doel van het bezoek is (bv. brengt een school een bezoek als onderdeel van een schoolreisje of is het bezoek onderdeel van een schoolproject over een bepaalde schilder) en wat is het niveau van de groep. Vervolgens worden twee of drie docenten benaderd. Soms is er dan een week van tevoren nog niemand gevonden, het blijft passen en meten. OA : Als iemand belt voor een rondleiding, wordt er eerst een optie gezet. De coördinator belt rond, de rondleiding wordt lang van tevoren vastgelegd. BvB: Hanteerd een systeem dat vergelijkbaar is met dat van het Mauritshuis. Boekingen worden geregistreerd in excel en word, groepen en rondleiders worden gematcht. Daarvoor stonden tot voor kort 10 uur per week. Dat aantal is recentelijk verhoogd. MH: Werken er musea met blokken van tijdvakken waarop scholen welkom zijn? BvB: Bij drukke tentoonstellingen wel. OA: Er is ook een andere vorm van blokken. Het Openluchtmuseum verhuurt het museum soms exclusief. Dan is het museum geblokt voor andere bezoekers. Overigens is er wel ook een ochtenden een middagprogramma. Je kunt 10 à 12 groepen per dag met programma hebben. De rest kan wel naar binnen, maar geen programma volgen. In die zin zijn er ook blokken. 8. Rechtspositie MH: De rondleiders die de reguliere groepen rondleiden zijn vrijwilligers, museumdocenten hebben een 0-uren contract. Een rondleiding voor 15 personen kost 50 euro. Workshops kosten 5 euro per leerling. VG: Alle museumdocenten zijn freelancers met een VAR. Al is er nog 1 op een vast contract. OM: VAR + onkosten vergoeding OA: De vrijwilligers hebben een vrijwilligersovereenkomst. De vergoeding is 10 euro per rondleiding. In de vrijwilligersovereenkomst zijn verzekeringen geregeld, maar het is geen arbeidsovereenkomst. Voor de onderwijsgroep is er een 0-uren contract. 12 / 42

13 TT: De rondleiders hebben een 0-uren contract. Bij aanvang is dat een contract voor bepaalde tijd, maar op een gegeven moment wordt dat een contract voor onbepaalde tijd. Dan moet je de rondleider blijven oproepen. TM: De rondleiders zijn in dienst via het verloningsbedrijf Payroll. Eigenlijk zijn ze dus in dienst van Payroll. Het museum heeft nog geen overeenkomst met de rondleiders, dat komt nog. HMR: Sluit per activiteit nieuwe overeenkomst met de rondleider. BVB: Freelancers met een VAR DH: Er is een vrijwillgersovereenkomst met de rondleiders. VA: Tot enkele jaren geleden hadden rondleiders een 0-uren contract. De belastingdienst heeft het museum toen op de vingers getikt. Nu hebben de rondleiders ofwel een VAR of ze zijn in dienst via een uitzendbureau. Als het dienstverband via het uitzendbureau langer duurt komen ze daar min of meer in vaste dienst. De rondleiders die niet de gewenste VAR kregen, zitten nu bij het uitzendbureau. Omdat er veel aan de strijkstok van dat bureau blijft hangen, zijn vooral de rondleiders daar niet zo blij mee. Zij krijgen minder dan degenen die onder VAR werken. Er wordt gevraagd of het handig is vanuit de sectie Publiek en Presentatie een arbeidsjurist op dit soort thema's te zetten. Daar is zeker animo voor. Verder wordt er besloten onderling een vragenlijst rond te sturen, en de antwoorden erop als bijlage aan het verslag toe te voegen. De volgende vragen komen aan de orde: Wat betaalt het publiek? Wat krijgt rondleider uiteindelijk? Wat zit daartussen en waar komt dat terecht? Wat moet je doen voor welke prijs? Wat is de maximale grootte van een groep? Wat is de lengte van het programma? Wordt er extra betaald voor een rondleiding in een andere taal? Krijgen de rondleiders een reiskostenvergoeding? Is er een weekend / avond tarief? Zijn de rondleidingen inclusief of exclusief entree? Krijgen de rondleiders een inwerkvergoeding? Krijgen ze de opleidingsdagen vergoed? Zijn er extra vergoedingen? (Gedacht wordt aan catalogi etc.) Wat gebeurt er als de rondleider niet komt opdagen? Krijgt de rondleider uitbetaald als hij/zij ziek is? 13 / 42

14 9. Marketing en PR Wat zijn de middelen en hoe is dat geregeld? VG: Er is een afdeling PR en voorlichting, een afdeling Marketing en een afdeling Educatie. Voor de afdeling Educatie is het een worsteling om zaken gedaan te krijgen bij PR en voorlichting. De onderwijsfolder maakt educatie zelf. In tentoonstellingen gaat educatie mee in de algemene campagne. BvB: Zit met soortgelijke omstandigheden. Er is een goede verstandhouding, maar ook strijd om het budget. VA: Dit soort zaken ligt toch bij publiciteit. VG: Formeel is dat inderdaad het geval, maar wat als medewerker geen tijd heeft en het product af moet? OA: De inhoud doet educatie, maar de presentatie ligt bij marketing. Marketing moet targets halen en heeft daar budget voor. Het target voor educatie is een goede inhoud. BvB: Van oorsprong ligt de marketing bij educatie. OA: Voor marketing is een target prettig, het stimuleert ze. Een tijd geleden was het doel 4000 extra leerlingen per jaar. Educatie schrok daarvoor terug, Marketing raakte juist geprikkeld en probeerde de doelgroepen te bereiken, terwijl Educatie voor de inhoud zorgde. Dit kan heel goed werken, maar dan moet je wel de doelstellingen samen formuleren. HMR: PR en educatie vallen onder dezelfde afdeling. Project, PR en tentoonstelling zijn dus in de zelfde hand. BvB: Boekingen door gewone groepen (niet onderwijs) neemt sterk af, is dat een trend? VA: Wij verhuren het gebouw niet voor feesten als er niet ook een rondleiding wordt afgenomen. MH: In het MH zijn avondpartijen min of meer verplicht het museum te bezoeken. Ervaring leert wel dat je soms groepen rondleidt die niet echt geïnteresseerd zijn. Ze doen het dan omdat het moet. TM: Op de tijdelijke tentoonstellingen komen veel volwassen groepen. Vooral de grote tentoonstellingen worden goed bezocht. Wordt er geadverteerd met rondleidingen buiten het gewone museumdrukwerk? OA: De gratis rondleidingen in de zomer openen de ogen van het publiek. Het maakt dat ze later ook eens een betaalde rondleiding boeken. BvB: Wij hebben al gratis rondleidingen in het weekend, voor de vaste collectie en de grote tentoonstellingen. Toch lopen die groepsboekingen terug. Verandert er iets in de maatschappij? Heeft NVVH nog leden? TM: Dat heeft ze en die waren allemaal bij de kralententoonstelling in het Tropenmuseum. Desondanks blijft deze vraag onbeantwoord. 14 / 42

15 10. Rondvraag: TM: Is er een aparte ruimte voor de rondleiders? OA: heeft dit niet, maar wil dit wel graag. TT: heeft wel eigen postvakken maar geen apart kantoor. BvB: de rondleiders kunnen achter de informatiebalie hun jas kwijt. VA: kleedhok en personeelskantine. MH: museumdocenten mogen gebruik maken van de pauzeruimte in het museum, maar meestal zitten ze liever in de opvangruimte waar de groepen binnenkomen. Verder is het zo dat als ze dat willen gebruik kunnen maken van faciliteiten op het kantoor (bijvoorbeeld om artikelen uit boeken te kopiëren). OA: Wat doen anderen aan inburgering? TM: Wij zijn bezig met een plan. In het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Amsterdams Historisch Museum draait het programma 'Stad & Taal'. Dit is een goed programma maar de subsidie was alleen bestemd voor de ontwikkeling om het programma draaiend te houden is er geld meer nodig. MH: Vier jaar geleden heeft het Mauritshuis in samenwerking met het Mondriaancollege (ROC) een project opgezet. Leerlingen kregen een rondleiding of wandeling die ze van te voren klassikaal behandelden. Dat liep heel erg goed. Had er ook mee te maken dat de coördinator op het Mondriaancollege erg enthousiast was. Daarna is er door het Mondriaancollege gesneden in het budget. Het project is niet meer zo groots opgezet, maar loopt nog wel. Er is echter weinig continuïteit, dat is wel een probleem.. OA: Het Openluchtmuseum wil samen gaan werken met ROC s en wellicht met gemeentes en andere inburgeringsbedrijven. Zo moeten musea een plek krijgen in het geheel van het inburgeringsaanbod. Nu komen ze als onderdeel van een inburgeringscursus naar het Openluchtmuseum en volgen ze een route. Maar er zijn veel meer dingen te doen. En ieder museum zou daar een aandeel in kunnen leveren. Bottleneck is alleen iedere keer weer: wie gaat dat betalen. Museumdirecteuren hebben er geen behoefte aan dat van het eigen budget te doen en de doelgroep heeft geen geld. TM: Van 'Stad & Taal' wordt een boekje met alle projecten in Amsterdam plus reflectie en beschouwingen van taalwetenschappers samengesteld. DH: Is de afdeling Educatie zelf bewaker het aantal boekingen in het museum? VG: wij hanteren quota. De quota gaan naar de vragenlijst. 11. Hoe verder? Zijn er suggesties voor onderwerpen waaran de sectie Publiek en Presentatie aandacht zou kunnen besteden? 15 / 42

16 Wat voor workshops zijn er bij andere musea? Wat versta je eronder? Met name gericht op bedrijven en vanuit creatief denken. De muren van musea gaan steeds verder open. Het museum gaat de stad in en vice versa. Het is goed te horen hoe dat elders gaat. Het museum verandert en wordt dynamischer. Het museum gaat dingen doen die niet tot de core-business behoren, wat voor impact heeft dat? Educatie en marketing. Maatschappelijke ontwikkeling groepen, is het een landelijke trend dat groepsbezoeken afnemen? Het administratieve systeem voor boekingen. Het spanningsveld tussen presentatie en preservatie. 16 / 42

17 Bijlagen I: Arbeidsrechtelijke aspecten van rondleiden II: Antwoorden vragenlijst Het Dolhuys, Haarlem Historisch Museum Rotterdam Mauritshuis, Den Haag Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem Textielmuseum, Tilburg Tropenmuseum Amsterdam Van Abbe Museum, Eindhoven Van Gogh Museum III: Andere musea over rondleiden Marinemuseum, Den Helder 17 / 42

18 Bijlage I: Arbeidsrechtelijke aspecten van rondleiden Een bijdrage van museumadvocaten.nl ( Freelancers Rondleiders in musea zijn er in verschillende soorten en maten. Een veel voorkomende soort is de freelancer, ook wel de zelfstandige zonder personeel (zzp er) genoemd. Met name voor de werkgever zitten er nogal wat haken en ogen aan het inschakelen van freelancers. Freelancers werken in de regel op basis van een zogenaamd freelance-contract. In een dergelijke overeenkomst verklaart de freelancer zich bereid om met behoud van eigen vrijheid en zelfstandigheid voor een andere partij, de opdrachtgever, tegen beloning bepaalde werkzaamheden te verrichten. De overeenkomst kan voor de duur van een project of voor bepaalde of onbepaalde tijd worden aangegaan. Meestal verrichten freelancers voor steeds wisselende opdrachtgevers min of meer incidentele arbeidsprestaties. Juridische betekenis heeft de term freelance-overeenkomst als zodanig overigens niet. De overeenkomst wordt juridisch doorgaans aangemerkt als overeenkomst van opdracht (art. 7:400 BW), maar in de praktijk blijkt soms toch sprake van een arbeidsovereenkomst. Dat is vooral voor de opdrachtgever erg vervelend. De freelancer kan zich dan namelijk net als een gewone werknemer beroepen op beschermingsbepalingen zoals loondoorbetaling tijdens ziekte, opbouw van vakantiedagen en geld, het claimen van een vast aantal uren per week en last but not least op ontslagbescherming, terwijl dat allemaal niet de bedoeling was. Rechters moeten nog al eens de knoop doorhakken of er sprake is van een freelance-overeenkomst of van een arbeidsovereenkomst. Zij betrekken bij hun oordeel niet alleen de bedoeling van partijen bij het aangaan van de overeenkomst, maar ook de wijze waarop deze overeenkomst in de praktijk is vormgegeven. Anders gezegd: hoe zijn partijen in de praktijk met elkaar omgegaan? Blijkens de jurisprudentie over de vraag of de overeenkomst als arbeidsovereenkomst of als overeenkomst van opdracht moet worden aangemerkt is de gezagsverhouding het voornaamste onderscheidend criterium. Verschil is dat de freelancer vaak een grote mate van vrijheid heeft, terwijl de werknemer zich naar de wensen van de werkgever moet schikken. Denk bijvoorbeeld aan vaste werktijden, het moeten respecteren van interne richtlijnen, het moeten opvolgen van instructies, het alleen na toestemming mogen opnemen van vakantiedagen. Naast de gezagsverhouding is ook van belang de vraag of de freelancer meerdere opdrachtgevers bedient, of hij zich mag laten vervangen en hoe de werkplek eruit ziet. Ook de manier van betaling speelt een rol (bij een arbeidsovereenkomst in ieder geval een vast periodesalaris, bij een overeenkomst van opdracht een vaste vergoeding of een 18 / 42

19 vergoeding per uur, te vermeerderen met BTW). Al deze elementen bepalen in meer of mindere mate en in onderling verband hoe de overeenkomst bestempeld moet worden. Freelancers kunnen bij de Belastingdienst door middel van een vragenformulier een verklaring arbeidsrelatie (VAR) aanvragen. Er zijn een paar smaken: De VAR-Loon waarin het inkomen als loon uit dienstbetrekking wordt aangemerkt; De VAR-ROW, waarin het inkomen als resultaat uit overige werkzaamheden wordt aangemerkt; De VAR-WUO, waarin het inkomen als winst uit onderneming wordt aangemerkt; De VAR-DGA, waarin het inkomen als werkzaamheden, voor rekening en risico van de vennootschap van de opdrachtnemer wordt aangemerkt; De VAR geeft geen uitsluitsel over de vraag of er sprake is van een dienstbetrekking (arbeidsovereenkomst) of van een freelance-overeenkomst. Het type VAR geeft alleen zekerheid over de fiscale status van de inkomsten die voortvloeien uit de arbeidsrelatie. Toch heeft een VAR wel degelijk nut voor de opdrachtgever. Deze hoeft namelijk geen loonheffingen in te houden en af te dragen wanneer er sprake is van een geldige VAR-WUO of VAR-DGA. De opdrachtnemer is dan niet verzekerd voor de werknemersverzekeringen en ontleent aan deze arbeidsrelatie ook geen uitkeringsrechten. De minister heeft zelfs expliciet laten weten dat de opdrachtgever gevrijwaard blijft van zijn loonbelasting en premieplicht, ook al blijkt achteraf toch sprake te zijn van een dienstbetrekking. De opdrachtnemer wordt in dat geval met de naheffing van premies geconfronteerd. Voor de opdrachtgever is hierdoor in ieder geval fiscale zekerheid gecreëerd. De vrijwaring geldt overigens alleen als de werkzaamheden waarvoor de VAR is afgegeven overeenstemmen met de werkzaamheden die bij de opdrachtgever worden uitgevoerd en als ze worden verricht in het kalenderjaar waarvoor de VAR geldig is. Oproepkrachten Rondleiders in musea zijn ook vaak werkzaam op basis van een oproepcontract. Hiervan bestaan er twee soorten, namelijk de arbeidsovereenkomst met een uitgestelde prestatieplicht en de voorovereenkomst. Arbeidsovereenkomst met een uitgestelde prestatieplicht De overeenkomst om geregeld op oproepbasis te gaan werken is in deze eerste variant vanaf de eerste dag een arbeidsovereenkomst. Binnen redelijke grenzen zal de oproepkracht aan iedere oproep gehoor moeten geven. De verplichting na elke oproep te verschijnen geldt niet als de werknemer niet op tijd is opgeroepen. De werktijden moeten vier dagen van tevoren door de 19 / 42

20 werkgever worden vastgesteld. Een werkgever mag een oproepkracht niet overvallen met een verzoek om direct te komen werken. In zo n geval kan een afwijzing van de oproep redelijk zijn. Voor het wachten op een oproep (het zich beschikbaar houden voor werk) ontvangt de oproepkracht geen loon, tenzij anders overeengekomen. De arbeidsovereenkomst met een uitgestelde prestatieplicht kan worden aangegaan voor onbepaalde tijd, maar ook voor bepaalde tijd, bijvoorbeeld voor een jaar. De overeenkomst eindigt in dat laatste geval van rechtswege. Het komt ook voor dat partijen een vast aantal uren per periode afspreken en dat daarnaast op flexibele basis kan worden opgeroepen. Zo n afspraak heeft ook wel een min-maxcontract. De arbeidsovereenkomst met een uitgestelde prestatieplicht biedt de werkgever de mogelijkheid om precies op maat de arbeid in te huren die hij nodig heeft. Is er geen werk, dan hoeft hij in de eerste zes maanden ook geen salaris te betalen, tenminste wanneer dat in de oproepovereenkomst zo is afgesproken. Na zes maanden echter heeft de oproepkracht recht op doorbetaling van zijn gemiddelde loon, ook als er geen werk voor hem is. Daarnaast kan de oproepkracht zich beroepen op de nodige beschermingsbepalingen. Allereerst hebben oproepkrachten een minimumaanspraak van drie uren per oproep Als de werkgever geschikt werk heeft voor de oproepkracht moet hij de werknemer ook oproepen. De werkgever heeft dus een oproepverplichting. Als hij een pool van oproepkrachten ter beschikking heeft is hij bovendien gehouden om de werkzaamheden zo eerlijk mogelijk over de pool te verdelen. Voorts geldt het rechtsvermoeden van de omvang van de arbeid. Als een arbeidsovereenkomst ten minste drie maanden heeft geduurd, wordt daarna de bedongen arbeid geacht minstens overeen te komen met het gemiddelde in de vorige drie maanden. Als een werknemer in augustus bijvoorbeeld 80 uur heeft gewerkt, in september 60 uur en in oktober 40 uur, dan kan hij er op grond van deze bepaling op rekenen dat hem in november weer voor 60 uur werk wordt aangeboden. Bijvoorbeeld door aan te tonen dat er in augustus een incidentele piek in het werkaanbod was zou de werkgever dit rechtsvermoeden kunnen weerleggen. Het beginsel van goed werkgeverschap brengt met zich mee dat de werkgever in gelijke gevallen gelijke arbeidsvoorwaarden moet aan te bieden. Als de oproepkracht sinds jaar en dag evenveel werkt als de vaste kracht en hetzelfde werk doet, heeft hij dus ook recht op dezelfde beloning. De oproepkracht heeft in ieder geval recht op het minimumloon en kan ook aanspraak maken op vakantiebijslag. 20 / 42