De relatie Mens-Dier Van fundamenteel onderzoek tot praktische ervaringen, via persoonlijke belevenissen : een lange en leerrijke geschiedenis

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De relatie Mens-Dier Van fundamenteel onderzoek tot praktische ervaringen, via persoonlijke belevenissen : een lange en leerrijke geschiedenis"

Transcriptie

1 Etho News 107 (mei 2001) De relatie Mens-Dier Van fundamenteel onderzoek tot praktische ervaringen, via persoonlijke belevenissen : een lange en leerrijke geschiedenis Het dier werd al heel lang geleden door de mens gedomesticeerd. Ongeveer jaar blijkt het. Zowel de ene als de andere zijn zich geleidelijk aan deze relatie gaan aanpassen, tot ze heel nauw van elkaar zijn gaan afhangen. Dit is in het bijzonder het geval met de honden en de katten die vandaag deel uitmaken van het dagelijkse leven van bijna één westers gezin op twee. Spreken wij overigens niet van huisdieren?. Oorspronkelijk werden de dieren gedomesticeerd voor praktische doeleinden : katten vingen muizen en ratten, honden konden op wild jagen en het opsporen, dienden in oorlogen, verzamelden en beschermden de kuddes, werkten als waakhond, trokken sleden of karren voort, enz in ruil voor hun werk kregen ze eten en onderdak Deze functies zijn zich in de loop der tijden gaan preciseren en diversifiëren zodat we nu spreken van beroepshonden, speurhonden, politiehonden, hulp- en geleidehonden, therapiehonden, enz Maar daar waar het dier vandaag uitblinkt, is in zijn sociale rol als gezelschapsdier. Diegene die het dagelijkse leven deelt van het gezin en het huis waar hij als een volwaardig lid beschouwd wordt, waar hij geknuffeld en vertroeteld wordt, waar hij deelneemt aan de activiteiten, de wandelingen, de vakanties, waar hij de vertrouweling is, de speelkameraad, de link met de andere gezinsleden Soms met wat overdaad, waar hij dan de plaats inneemt en de rol vervult van substituut-mens, wat onnatuurlijk is, zowel voor het dier als voor de mens die er de verantwoordelijkheid voor heeft. Die overmaat leidt dan tot problemen, tot moeilijk te beheren situaties en zelfs onaanvaardbare toestanden : vermenselijkte, slecht opgevoede, mishandelde, verwaarloosde dieren. De actualiteit loopt over van anekdotetjes en incidenten van deze aard. Maar dit mag de positieve effecten van deze relatie niet verhullen. Deze positieve effecten verdienen waarschijnlijk meer aandacht, zodat eigenaars en kandidaat eigenaars zich beter bewust zouden zijn van wat ze redelijkerwijze van hun gezelschapsdier kunnen en mogen verwachten en wat hun verplichtingen ten opzichte van het dier zijn. De invloed van het dier op ons welzijn en de kwaliteit van ons leven De positieve invloed van de aanwezigheid van een dier op het fysische en mentale welzijn van de mens is al lang gekend. Het volstaat dikwijls om zich heen te kijken om dit te staven. Wat men meestal niet weet is dat ons land het eerste was dat deze relatie gebruikt heeft ter bevordering van de psychische en fysische gezondheid van de mens. Het was inderdaad in de 9 e eeuw dat de stad Geel het initiatief nam om aan sommige zieken, tijdens hun herstelperiode, dieren toe te wijzen. Het zal wachten zijn tot in de 18 e eeuw vooraleer men vergelijkbare toepassingen elders en over heel de wereld terugvindt. Er werden op dat ogenblik nog geen wetenschappelijke balansen opgemaakt van de geobserveerde resultaten.

2 Het is slechts aan het begin van de jaren zeventig dat specialisten (ethologen, psychologen, psychiaters, artsen, ) zich stilaan gingen interesseren voor de invloed die de aanwezigheid van gezelschapdieren heeft op de mens. En dit zowel op sociaal, affectief, emotioneel, psychologisch als fysiologisch vlak. Een dertigtal jaar is ongetwijfeld een vrij korte periode in vergelijking met de geschiedenis van de mens en van diens relatie tot de dierenwereld. Het dier en het kind Het dier is gevoelig voor de emotionele toestand van het kind, voor zijn blijdschap, zijn verdriet, hij is een geduldige vertrouweling. Door zijn aanwezigheid en zijn activiteit, spreekt hij de zintuigen van het kind aan en stimuleert hij zijn motoriek. Hij leert het kind de natuur kennen, maar opent ook zijn geest voor anderen en helpt hem verantwoordelijk op te treden. Tijdens een enquête die in Duitsland werd uitgevoerd, hebben ondervraagde kinderen verteld dat ze honden zagen als hechte vrienden, die altijd aanwezig waren als hun ouders er niet waren, waaraan je alles kon vertellen omdat ze steeds luisteren en de kinderen serieus nemen. De kinderen kunnen steeds op hun kameraad rekenen, wat ze geruststelt en ze minder angstig maakt. De hond is volgens hen ook een heel goed middel tegen de verveling omdat hij tot activiteit aanzet, zin geeft om te spelen, om hem op te voeden. Deze gezel is ook een zeer goed gespreksonderwerp. De kinderen zien in dat er altijd wel iets te vertellen valt dat hun vriendjes zal boeien. Om alle problemen op school, met de ouders of tussen de ouders en de school te kunnen verwerken, krijgt het kind van zijn hond bescherming, affectie, troost en afleiding. Studies hebben aangetoond dat kinderen die in het gezelschap van honden en katten opgroeien beter de non-verbale communicatiesignalen begrijpen : niet alleen die van de dieren, maar ook, en dit is belangrijker, die van hun medemensen. Andere studies hebben dan weer bewezen dat het houden van een huisdier de eigenwaarde van het kind verhoogt en het kind kan helpen om crisisperioden door te komen (ziekte, familiale problemen, fysieke of psychologische stress). Deze magische band tussen het kind en het dier wordt vandaag gebruikt door therapeuten bij autistische en psychotische kinderen, sociaal onstabiele kinderen, slachtoffers van misbruiken of gewoonweg kinderen die moeite hebben met het leven. Het dier en de familie Het dier leeft vele jaren met het gezin samen, zijn gemiddelde levensverwachting bedraagt immers een tiental jaren. Er ontstaat een aanhankelijkheid tussen mens en dier. Het huisdier vergemakkelijkt de communicatie tussen de gezinsleden over de generaties heen. Het oordeelt niet en fungeert soms als een surrogaat voor de afwezige partner. Het bemiddelt eveneens bij relatieproblemen. Bij wrijvingen kan het als bliksemafleider optreden door zelf de aandacht op te eisen. Tenslotte is een huisdier een uitstekende barometer voor de beklemmende en gespannen sfeer binnen een gezin. Op welke manier kan een dier hulp bieden die vergelijkbaar is met de hulpverlening van sommige gezinsleden? Door zijn onvoorwaardelijke genegenheid aan te bieden, door de communicatie te vergemakkelijken en door de stress te verminderen via spelletjes en ontspannende bezigheden. We moeten er echter op letten dat het huisdier zelf nooit de bron van huiselijke twisten wordt : de verantwoordelijkheden van de verschillende gezinsleden ten overstaan van het dier moeten

3 duidelijk afgesproken worden en iedereen moet zijn verplichtingen nakomen. Dat loopt niet altijd van een leien dakje als het gezin uit elkaar barst (scheiding). Steeds vaker wordt het huisdier in dergelijke gevallen het voorwerp van een akkoord tussen de beide partijen ( hoedeen/of bezoekrecht). Het dier en de persoon van de derde leeftijd De veroudering van de bevolking baart kwantitatieve zorgen, maar ook het kwalitatieve aspect mag niet verwaarloosd worden. Hoe de levenskwaliteit van personen van de derde leeftijd verbeteren? Debatten en diverse projecten over het onderwerp schieten als paddestoelen uit de grond. Nochtans, komt nooit de aanwezigheid van het gezelschapsdier aan bod, het dier dat dikwijls de laatste band is met het leven of met «het andere». Erger nog, meestal is het precies dat ogenblik (afhankelijkheid, verhuis naar een sociale woning, naar een rusthuis of een verzorgingstehuis, ) dat gekozen wordt om op brutale wijze deze emotioneel en affectief zwaar geladen band te doorbreken. Tegenwoordig mogen dieren binnen in instellingen voor personen van de derde leeftijd, in zoverre ze geen deel uitmaken van hun dagelijks leven. In Frankrijk (Département van de Loire-Atlantique), herbergen 32 instellingen (waarvan 2 universitaire ziekenhuizen) 4 katten en 28 honden. De bewoners zorgen ervoor, sommige oefeningen kinesitherapie worden omgezet in activiteiten met een dier (borstelen, met de bal spelen ), het personeel wordt minder lastig gevallen voor kleinigheden Leven en levenslust zijn in de instelling teruggekeerd, zowel bij de bewoners als bij het personeel. Er werden zelfs zeer positieve effecten vastgesteld bij seniele personen en Alzheimer patiënten. Het dier en de mindervalide Een visuele of motorische handicap bezorgt de mindervalide persoon heel wat problemen. Buiten het feit dat hij afhankelijk wordt van anderen voor heel wat taken die mensen zonder handicap als eenvoudig en alledaags ervaren, wordt zijn mobiliteit erg ingeperkt alsook zijn contacten met de buitenwereld. Een soort gêne installeert zich, ogen kijken weg Speciaal voor hen worden vandaag specifieke honden opgeleid geleidehonden en hulphonden die hun autonomie verhogen en hen toelaten niet telkens een beroep te moeten doen op andere mensen om zich te oriënteren of om bij een object te komen Daarenboven bieden deze uitzonderlijke honden (hun opleiding duurt lang en is heel specifiek) steun en troost, warmte, vriendschap van een permanente aanwezigheid, het zijn tussenpolen bij het (her)opnemen van het contact met de anderen. Een ware motor voor sociale herintegratie. Neem nu het kind in een rolstoel dat dankzij zijn hond weer een groepje vrienden heeft kunnen opbouwen waarmee het aan een hele boel activiteiten kan deelnemen. De gehandicapte persoon die zich zo anders voelde, krijgt weer zelfvertrouwen die de relatie met zijn omgeving alleen maar ten goede kan komen. Het dier en de gezondheid Zeer serieuze studies hebben aangetoond dat het strelen van een dier kalmerend werkt, het hartritme en de bloeddruk kan doen dalen. Dat de aanwezigheid van een dier een moeilijke behandeling, of een lang verblijf in het ziekenhuis draaglijker maakt. Dat slachtoffers van hartaanvallen die een dier bezitten meer kans maken op herstel. Dat het innemen van zg.

4 psychotrope medicatie voor het comfort veel lager ligt bij personen die een dier hebben. Dat kinderen en volwassenen in stresssituaties (verlies van echtgenoot(e), communicatiestoornissen, oorlog, geweld, ), hun toestand gemakkelijker beheren als er een dier in de buurt is. Dat eigenaars van dieren meer beweging krijgen (vooral de eigenaars van honden), veel minder naar de dokter lopen voor kleinere problemen Een Australische studie, uitgevoerd bij huisartsen, heeft zelfs aangetoond dat de aanwezigheid van gezelschapsdieren een besparing van 800 miljoen Australische dollars voor de sector van de gezondheidszorg kan betekenen. Gezondheid is inderdaad meer dan de afwezigheid van ziekte of het goede evenwicht van verschillende fysiologische parameters. Het is ook een emotionele en mentale toestand. Het gezelschapsdier biedt zijn aanwezigheid, zijn vriendschap, zijn gehoor. Hij zet aan tot spreken, spelen, lachen, bewegen. Hij bevordert sociale relaties, ontwikkelt de zin voor verantwoordelijkheid en de eigendunk. Of het nu thuis is of in opvanginstellingen, het dier heeft een rol te spelen. Dit wordt reeds erkend in de Angelsaksische landen waar veelvuldige positieve ervaringen de dag zien; bij ons stoot het begrip spijtig genoeg nog veel te vaak op felle vooroordelen. Het wordt stilaan noodzakelijk en tijd om aan de betrokken milieus (dokters, therapeuten, politieagenten, opvoeders, ) duidelijk te maken welke belangrijke rol het gezelschapsdier kan spelen in de ontwikkeling van een persoon. De Belgen en hun gezelschapsdieren Belgen omringen zich graag met dieren. Volgens een onderzoek uitgevoerd in 2000(*) wordt het aantal honden op zo n individuen geschat en het aantal katten op Wat erop neerkomt dat voor de gezinnen die het land heeft, 29% minstens één hond en 25% minstens één kat bezitten. Daarbij mogen wij de ongeveer vogels, vissen en knaagdieren en diversen niet vergeten. Die cijfers, waarmee ons land één van de Europese koplopers is, zijn vergelijkbaar met die in Ierland, Groot-Brittannië en Italië. Toch doen Frankrijk, Nederland en Denemarken het nog een stuk beter. Mensen die meer dan één dier in huis halen vormen geen uitzondering. Vooral als het om kleinere dieren gaat zoals aquarium- en volièredieren. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, leven de meeste gezelschapsdieren niet in de stad, bij bejaarden of alleenstaanden die behoefte aan affectie zouden hebben. Huisdieren leven vooral in gezinnen (ouders met kinderen) en buiten de grote steden. Dat is deels te verklaren door de plaats en de mogelijke rol van het dier binnen het gezin, waar het een volwaardig lid van de «roedel» wordt, met een eigen rangorde. Bovendien zijn steden vaak niet afgestemd op de aanwezigheid van dieren (gebrek aan ruimte en geschikte infrastructuur, jachtig levensritme, ). Honden leven ook vaker in een gezin dan katten, die eerder het leven delen van alleenstaanden van allerlei leeftijden. (*) Opiniepeiling uitgevoerd door Di Marso voor Masterfoods Een kwestie van verantwoordelijkheid Eigenaar zijn van een dier houdt ook in dat je verantwoordelijkheden hebt waarvan je niet altijd (of slecht) op de hoogte bent : doordachte aankoop, socialisatie, opvoeding voor

5 properheid en gehoorzaamheid, hygiëne en verzorging, controle op de reproductie, bewaking Hierin zit het hele drama van mishandelde of achtergelaten honden, het misnoegen over vervuilde groene ruimten die zonder respect bezoedelt worden, agressief en storend gedrag. Het eerste wat men moet doen in deze zin is : aandachtig zijn voor het dier en het steeds onder controle hebben, vooral als het om een hond gaat. Dit geldt ook als we zelf niet voor ons dier kunnen zorgen. Het is dan bijzonder belangrijk het toe te vertrouwen aan iemand die we volledig vertrouwen, die het dier goed kent en die het in bedwang kan houden. Ten tweede, is een goede verzekering van groot belang. De verzekering burgerlijke aansprakelijkheid (die bovendien wettelijk verplicht is) dekt ook katten en honden. Maar er kan best met de verzekeraar over gesproken worden, want een uitbreiding van de dekking kan nuttig blijken voor sommige dieren gezien hun grootte, hun ras, hun reputatie, hun eventuele opleiding of hun functie (waakhond vb.) De aanwezigheid van het dier in het sociale leven belangt iedereen aan. Of men nu een dier bezit of niet, het gaat om een recht, een vrijheid die moet gebruikt worden met respect voor het dier en voor de anderen. Dit is bijzonder waar in een stadsmilieu waar men in plaats van zich blind te staren op dwingende en repressieve maatregelen, die moeilijk toe te passen zijn en gewoonlijk niet efficiënt zijn, beter zijn aandacht zou besteden aan aantrekkelijke en aangepaste structuren ( hondentoiletten en vrije loopruimten) die goed onderhouden zijn, en door de eigenaars via een goed georganiseerde sensibilisering ertoe aan te zetten zich met respect voor het milieu en de anderen te gedragen. En wat als het uit de hand loopt? Vaak staan gezelschapsdieren fysiek erg dicht bij de mens. Ze krijgen toegang tot alle kamers van het huis, vergezellen hun baasje altijd en overal, worden beschouwd als een volwaardig lid van het gezin (wiens verjaardag men viert ) en worden soms zelfs als een mens behandeld. En daar beginnen dan de problemen. Het dier krijgt dan een antropomorfisch imago toebedeeld : men schrijft hem typisch menselijke gedachten, intenties, vaardigheden en redeneringen toe die niets te maken hebben met aangeboren dierlijk gedrag en die het dier alleen maar in verwarring brengen. Dat kan risico s inhouden voor de hele entourage en soms zelfs voor het baasje. Sommige eigenaars ze vormen gelukkig een minderheid zien hun dier enkel als een statussymbool, een wezen dat makkelijk gedomineerd kan worden. In dat geval wordt het dier een object dat men zich zomaar kan toe-eigenen, net als een auto, een gadget of een wapen. En zelfs baasjes die niet zo ver gaan, vertonen soms een schrijnend gebrek aan inzicht rond het wezenlijke van een dier: zijn specifieke morfologie en gedragingen, zijn aanleg, zijn eigen behoeften en zo meer. Daardoor gaan sommige mensen op een verkeerde manier om met hun dier. Anderen vertonen dan weer een bepaalde laksheid (die zich vaak ook op andere gebieden manifesteert) en gedragen zich soms ronduit onverantwoordelijk. De oplossing? Die is niet eenvoudig, maar veelvoudig. Initiatie van kinderen, vanaf de schoolgaande leeftijd, om van hen verantwoordelijke baasjes te maken. Boeken, dossiers, uitzendingen, raadgevers om te leren. Leuke en vooral niet-agressieve sensibiliseringscampagnes om gedragsverandering aan te moedigen. Uiteindelijk zijn er sancties nodig voor diegenen die echt niet willen horen.

waar denkt u aan bij het woord opvoeden? De kracht van Positief opvoeden Overzicht Hoop en verwachting

waar denkt u aan bij het woord opvoeden? De kracht van Positief opvoeden Overzicht Hoop en verwachting Overzicht De kracht van Positief opvoeden 1 Hoop en verwachting Opvoeden in de praktijk Waarom positief opvoeden? De 5 principes van positief opvoeden Tijd voor vragen en discussie 2 Hoop en verwachting

Nadere informatie

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN UITGAVE VAN UNICEF NEDERLAND Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN 2 Kinderrechtenverdrag voor kinderen en jongeren Waarom? Alle kinderen in de hele

Nadere informatie

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN UITGAVE VAN UNICEF NEDERLAND Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN 2 Waarom? Alle kinderen in de hele wereld hebben rechten. Jij dus ook. Omdat jij

Nadere informatie

De pedagogisch medewerker

De pedagogisch medewerker De pedagogisch medewerker 1 Inleiding Het kind dat in het ziekenhuis wordt opgenomen, komt in een voor hem vreemde omgeving terecht. Voor kinderen is het ziekenhuis een onnatuurlijke situatie. Ziek zijn

Nadere informatie

PRAKTISCH DE INVLOED VAN HUISDIEREN OP DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN. www.licg.nl over houden van huisdieren

PRAKTISCH DE INVLOED VAN HUISDIEREN OP DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN. www.licg.nl over houden van huisdieren l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH DE INVLOED VAN HUISDIEREN OP DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN over houden van huisdieren De invloed van huisdieren

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

*Dit is het percentage ten opzichte van het totale aantal dialogen (23.507). Let wel, in één dialoog kunnen meerdere thema's aan bod komen.

*Dit is het percentage ten opzichte van het totale aantal dialogen (23.507). Let wel, in één dialoog kunnen meerdere thema's aan bod komen. THEMA'S TOP 10 TOTAAL thema rangorde aantal % van totaal* relatie tot ouders 1 3401 15% verliefdheid/ aanmaken/afwijzen 2 3380 15% vriendschap/ vrienden helpen/ vrienden maken 3 1936 8% problemen of ruzie

Nadere informatie

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van

Nadere informatie

4.1 Omcirkel het juiste antwoord.

4.1 Omcirkel het juiste antwoord. 4.1 Vraag 1 Het begrip vitaliteit heeft vooral te maken met... A. aankomen en afvallen B. gezondheid en geluk C. dansen en bewegen D. werk en carrière Vraag 2 Hoe vind je de meest betrouwbare informatie

Nadere informatie

BELGISCHE VERENIGING TER TOEWIJZING VAN HULPHONDEN AAN MINDERVALIDEN vzw

BELGISCHE VERENIGING TER TOEWIJZING VAN HULPHONDEN AAN MINDERVALIDEN vzw BELGISCHE VERENIGING TER TOEWIJZING VAN HULPHONDEN AAN MINDERVALIDEN vzw 1 Inhoud EEN OUDE VRIENDSCHAP TEN DIENSTE VAN HET GOEDE DOEL Motorisch gehandicapt zijn: Een ander leven! 3 Dyadis 1. Oorsprong

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Verdrag over de rechten van het kind

Verdrag over de rechten van het kind Verdrag over de rechten van het kind Een verdrag is een afspraak tussen landen. Op 20 november 1989 is in New York het Verdrag over de Rechten van het Kind gesloten. Dit Verdrag is een afspraak tussen

Nadere informatie

Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren

Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren Het gaat goed met kinderen in Nederland. Uit onderzoeken blijkt dat Nederlandse kinderen in vergelijking met kinderen uit andere rijke landen

Nadere informatie

Voor iedereen de juiste hulphond! Hulphond Nederland

Voor iedereen de juiste hulphond! Hulphond Nederland Voor iedereen de juiste hulphond! Hulphond Nederland Voor een betere kwaliteit van leven 3 Ruim 30 jaar ervaring Een nieuw perspectief Hulphond Nederland reikt mensen met een fysieke beperking of geestelijke

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

De manus branding stichting

De manus branding stichting De manus branding stichting ontwikkelt programma s, die door lessen relationele en musische vorming sociale vaardigheden aanleren, waardoor jongeren beter in staat zijn op een, zowel voor hen zelf als

Nadere informatie

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC?

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? Gemiddeld 5 x Vind u dat u altijd door een arts geholpen

Nadere informatie

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van de rechten... 6 Hoofdstuk 2 De belangrijkste rechten...12

Inhoud. Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van de rechten... 6 Hoofdstuk 2 De belangrijkste rechten...12 Inhoud Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van de rechten... 6 Hoofdstuk 2 De belangrijkste rechten...12 Onderwerp 1 Gelijkheid...13 De rechten van Tim... 14 Onderwerp 2 Toegankelijkheid...17 De rechten

Nadere informatie

Soms gebeurt er wel eens iets wat jij niet wilt. Dit noemen wij onvrijwillige zorg. Onvrijwillige zorg mag alleen als jij in gevaar bent, of als jouw

Soms gebeurt er wel eens iets wat jij niet wilt. Dit noemen wij onvrijwillige zorg. Onvrijwillige zorg mag alleen als jij in gevaar bent, of als jouw Soms gebeurt er wel eens iets wat jij niet wilt. Dit noemen wij onvrijwillige zorg. Onvrijwillige zorg mag alleen als jij in gevaar bent, of als jouw gedrag gevaarlijk is voor andere mensen. Dit mag nooit

Nadere informatie

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Beste ouders en/of verzorgers, Inmiddels ligt de opname van uw kind op de Intensive Care achter u en bent u weer thuis, op de verpleegafdeling of in

Nadere informatie

voor Maatschappelijk Werkers en Ouderconsulenten

voor Maatschappelijk Werkers en Ouderconsulenten voor Maatschappelijk Werkers en Ouderconsulenten Maatschappelijk werkers en ouderconsulenten kunnen aan de hand van TOLK praten met je kind!: Ouders bewust maken van het belang van veel praten. Ouders

Nadere informatie

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Hoi, ik ben Ikki. Wat leuk dat je je spreekbeurt doet over het houden van huisdieren! Daar kan ik je een heleboel over vertellen Bijvoorbeeld dat er veel komt kijken

Nadere informatie

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect

Nadere informatie

Leven met onze huisdieren: in goeie conditie én in goed gezelschap!

Leven met onze huisdieren: in goeie conditie én in goed gezelschap! Etho News 112 (juli 2006) Leven met onze huisdieren: in goeie conditie én in goed gezelschap! Dieren mogen dan wel lange tijd naast ons geleefd hebben omdat ze voor ons in de eerste plaats nuttig waren

Nadere informatie

Dierenmishandeling in gezinnen

Dierenmishandeling in gezinnen Dierenmishandeling in gezinnen Prof.dr. Marie-Jose Enders-Slegers, Leerstoel Antrozoologie, Faculteit Psychologie Stichting Cirkel van Geweld, Werkgroep Dierenpleegzorg marie-jose.enders@ou.nl Link - letter

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Iedereen heeft een eigen verhaal

Iedereen heeft een eigen verhaal informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden

Nadere informatie

Dieren aan het werk. Studium Generale, Hogeschool Van Hall Larenstein Leeuwarden, 10 November 2010

Dieren aan het werk. Studium Generale, Hogeschool Van Hall Larenstein Leeuwarden, 10 November 2010 Dieren aan het werk Studium Generale, Hogeschool Van Hall Larenstein Leeuwarden, 10 November 2010 De effecten van dieren in de zorg: plezier voor mens én dier? Door Dr. M.J.Enders-Slegers Universiteit

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

OPEN DEUREN VOOR DE GELEIDEHOND

OPEN DEUREN VOOR DE GELEIDEHOND OPEN DEUREN VOOR DE GELEIDEHOND Informatie voor winkels, restaurants, cafés en andere openbare gelegenheden. OPEN DEUREN VOOR DE GELEIDEHOND Geleidehonden, assistentiehonden en buddyhonden bieden vrijheid,

Nadere informatie

Ervaring. Therapie met dieren. Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model. TEKST JOLI LUIJCKX BEELD Jodi Fotografie

Ervaring. Therapie met dieren. Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model. TEKST JOLI LUIJCKX BEELD Jodi Fotografie Ervaring Therapie met dieren Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model Therapiedieren zijn hot. Even googelen en je tovert zo een gevarieerd aanbod voor zorg en vrijetijdsbesteding op je scherm.

Nadere informatie

Utrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Zeer moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een zeer moeilijk lerend kind

Utrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Zeer moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een zeer moeilijk lerend kind Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Zeer moeilijk lerend Uitleg over het leven van een zeer moeilijk lerend kind Inhoudsopgave Wat betekent het dat uw kind zeer moeilijk lerend

Nadere informatie

Pedagogisch beleidsplan gastouderbureau Kind-Zijn

Pedagogisch beleidsplan gastouderbureau Kind-Zijn Pedagogisch beleidsplan gastouderbureau Kind-Zijn Kind zijn in de wereld van vandaag, waarin ouders ook werken en studeren. Wij zorgen voor kleinschalige en flexibele opvang in een gezinssituatie. Onze

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Daarvoor gaat u naar Minters

Daarvoor gaat u naar Minters Opvoeden & Opgroeien Eigen functioneren & Relaties Een leefbare buurt Daarvoor gaat u naar Minters U weet zelf vaak het beste wat goed is voor uzelf of uw gezin. En u gaat voor goede raad of praktische

Nadere informatie

Mijn Hummelboekje. HOOFDSTUK 1: t Hummelhuis

Mijn Hummelboekje. HOOFDSTUK 1: t Hummelhuis Mijn Hummelboekje HOOFDSTUK 1: t Hummelhuis Dit is Hummeltje. Hummeltje kan eventjes niet bij zijn mama en papa wonen, omdat zij nu niet voor hem kunnen zorgen. Daarom komt Hummeltje naar t Hummelhuis.

Nadere informatie

Thuisbegeleiding nodig?

Thuisbegeleiding nodig? Thuisbegeleiding Thuisbegeleiding nodig? Als problemen u boven het hoofd groeien Evean. Midden in het leven. Praktische en psychosociale ondersteuning gewoon bij u thuis Soms loopt het leven niet op rolletjes.

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Wat is Jeugdbescherming? Jeugdbescherming heette vroeger Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam. Wij dragen bij aan de bescherming van kinderen en daardoor

Nadere informatie

Zorg nodig omdat iemand niet voor zichzelf kan zorgen: ongeneeslijk ziek, het hebben van een handicap, psychisch, door ouderdom.

Zorg nodig omdat iemand niet voor zichzelf kan zorgen: ongeneeslijk ziek, het hebben van een handicap, psychisch, door ouderdom. SAMENVATTING 7.1 Waarom hebben mensen zorg nodig? Om gezond te worden en gezond te blijven. Zorg nodig omdat iemand niet voor zichzelf kan zorgen: ongeneeslijk ziek, het hebben van een handicap, psychisch,

Nadere informatie

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN

Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN Kinderrechtenverdrag VOOR KINDEREN EN JONGEREN Waarom? Alle kinderen in de hele wereld hebben rechten. Jij dus ook. Omdat jij het recht hebt om je eigen rechten te kennen, hebben wij dit boekje speciaal

Nadere informatie

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor! Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk

Nadere informatie

Veiligheid en welbevinden. Hoofdstuk 1

Veiligheid en welbevinden. Hoofdstuk 1 30 Veiligheid en welbevinden Kees (8) en Lennart (7) zitten in de klimboom. Kees geeft Lennart een speels duwtje en Lennart geeft een duwtje terug. Ze lachen allebei. Maar toch kijkt Lennart even om naar

Nadere informatie

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik OUDERS & OPVOEDERS Als er binnen uw gezin sprake is van seksueel misbruik, heeft dat grote invloed. Er is veel verdriet, boosheid, wantrouwen en schuldgevoel.

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Katten kunnen 15 tot 20 jaar worden! Als je een kat in huis haalt, dan moet je dus bereid zijn om er een hele tijd voor te zorgen.

Katten kunnen 15 tot 20 jaar worden! Als je een kat in huis haalt, dan moet je dus bereid zijn om er een hele tijd voor te zorgen. Katten Katten Katten Katten jagen erg graag op speeltjes. Het zijn echte speelvogels! Ook krabpalen vinden we geweldig: zo kunnen we onze nagels uittesten. Katten kunnen 15 tot 20 jaar worden! Als je een

Nadere informatie

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag Doelgroeponderzoeksverslag Interviews Naam: Sharlene Piar Arends leeftijd: 59 Hoe zou jij een tienermoeder helpen als jij een vrijwilliger was? En waarmee zou je een tienermoeder mee helpen? Advies geven

Nadere informatie

KANDIDATUURSTELLING TER TOEWIJZING VAN EEN HULPHOND IN TE VULLEN DOOR DE KANDIDAAT

KANDIDATUURSTELLING TER TOEWIJZING VAN EEN HULPHOND IN TE VULLEN DOOR DE KANDIDAAT Belgische Vereniging ter Toewijzing van Hulphonden aan Mindervaliden vzw KANDIDATUURSTELLING TER TOEWIJZING VAN EEN HULPHOND IN TE VULLEN DOOR DE KANDIDAAT Ondergetekende :VOORNAAM en NAAM :... ADRES :....

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

Waarde-volle zorg is ook nog JONG!

Waarde-volle zorg is ook nog JONG! Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal

Nadere informatie

Een spreekbeurt houden

Een spreekbeurt houden Een spreekbeurt houden Groep 4 gaat voor het eerst een spreekbeurt voorbereiden en houden. Moeilijk? Eng? Voor veel kinderen is praten met de groep als publiek wel lastig. De een maakt zich er drukker

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Als opvoeden even lastig is

Als opvoeden even lastig is Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed

Nadere informatie

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het.

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. ONTMOET HUMANITAS Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. Zonder uitzondering. Lukt het je niet alleen,

Nadere informatie

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten. Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij

Nadere informatie

Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen?

Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? In deze folder vind je een antwoord, en lees je ook bij wie je terecht kan als je over mishandeling of verwaarlozing

Nadere informatie

Een spreekbeurt houden

Een spreekbeurt houden Een spreekbeurt houden Groep 4 gaat voor het eerst een spreekbeurt voorbereiden en houden. Moeilijk? Eng?We hebben nu al een beetje geoefend met een boekbespreking, maar voor veel kinderen is praten met

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Kinderrechtenverdrag. Voor kinderen en jongeren

Kinderrechtenverdrag. Voor kinderen en jongeren Kinderrechtenverdrag Voor kinderen en jongeren 2 Waarom? Alle kinderen in de hele wereld hebben rechten. Jij dus ook. Omdat jij het recht hebt om je eigen rechten te kennen, hebben wij dit boekje speciaal

Nadere informatie

Kanjerbeleid. Doelstelling Voor de kinderen hebben we als doel dat ze zoveel mogelijk als volgt over zichzelf denken:

Kanjerbeleid. Doelstelling Voor de kinderen hebben we als doel dat ze zoveel mogelijk als volgt over zichzelf denken: Kanjerbeleid Inleiding Op de obs Stegeman werken we sinds januari 2012 met de kanjertraining. Voor u ligt het beleidsstuk Kanjertraining. We hopen dat het zicht geeft op wat we doen op school en waar we

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen DE KANJERTRAINING. Op de Jozefschool wordt er in alle groepen kanjertraining gegeven. Alle leerkrachten zijn gecertificeerd. Doel van de Kanjertraining? Deze werkwijze biedt lln. kapstokken aan om beter

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel mensen met een licht

Nadere informatie

5,8. Samenvatting door een scholier 1754 woorden 9 april keer beoordeeld. Zorg en welzijn

5,8. Samenvatting door een scholier 1754 woorden 9 april keer beoordeeld. Zorg en welzijn Samenvatting door een scholier 1754 woorden 9 april 2006 5,8 33 keer beoordeeld Vak Zorg en welzijn Sociaal-agogisch Boek: Begeleiden 309 Hoofdstuk 1: Begeleidingsbehoefte nader bekeken 1.1 Inleiding Leerdoelen,

Nadere informatie

OPVOEDEN IN TIJDEN VAN STRESS

OPVOEDEN IN TIJDEN VAN STRESS OPVOEDEN IN TIJDEN VAN STRESS U heeft zich aangemeld bij MET ggz voor begeleiding bij of behandeling van uw psychische klachten. Dat is een hele stap! Veel ouders die bij ons in zorg komen geven aan dat

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Iedereen wordt graag respectvol behandeld, dus ook de persoon met een handicap. Enkele algemene tips voor het omgaan met personen met een handicap:

Iedereen wordt graag respectvol behandeld, dus ook de persoon met een handicap. Enkele algemene tips voor het omgaan met personen met een handicap: Gedragscode VAL: omgaan met personen met een handicap (bron: www.parantee.be en www.gripvzw.be) Het is belangrijk dat onze maatschappij toegankelijk is voor iedereen, en iedereen heeft recht om de sport

Nadere informatie

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en

Nadere informatie

In verbinding zelf keuzes maken. Petri Embregts

In verbinding zelf keuzes maken. Petri Embregts In verbinding zelf keuzes maken Petri Embregts Cliënten eigen keuzes laten maken, ze regie geven over hun eigen leven, dat is wat we nastreven Dhr Hans Bouter Leidsch Dagblad Eigen regie, zelf keuzes maken

Nadere informatie

Samen eenzaam. Frida den Hollander

Samen eenzaam. Frida den Hollander Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben

Nadere informatie

Beter omgaan met STRESS. E-book

Beter omgaan met STRESS. E-book Beter omgaan met STRESS E-book In het kort - - - - - X 1. Bij stress helpt het om op een rij te zetten wat bij u spanning geeft en wat u juist energie geeft. 2. Praat er met iemand over die u vertrouwt.

Nadere informatie

Iedereen heeft een verhaal

Iedereen heeft een verhaal informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals

Nadere informatie

Waar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie

Waar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie Waar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie De collegezaal zat 31 januari vol met zo n 55 geïnteresseerden die benieuwd zijn naar de voorlopige resultaten van SPOT-NF1.

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Tweelingen. Wat zijn nou eigenlijk tweelingen? Een groot mysterie

Tweelingen. Wat zijn nou eigenlijk tweelingen? Een groot mysterie Tweelingen Hier zie je ons met zijn allen, de tweeling was net geboren en mijn moeder en ik waren verkouden dus moesten we van die kapjes op zodat de tweeling niet ziek zou worden. Ik was hier 4 jaar oud.

Nadere informatie

"50+ in Europa" Onderzoek naar Gezondheid, Ouder worden en Pensionering in Europa

50+ in Europa Onderzoek naar Gezondheid, Ouder worden en Pensionering in Europa Household- ID Person- ID 2 4 0 4 2 Interview Datum: Interviewer ID: Voornaam Respondent: "50+ in Europa" nderzoek naar Gezondheid, uder worden en Pensionering in Europa 2006 Zelf in te vullen vragenlijst

Nadere informatie

Socialisatie van pups

Socialisatie van pups Socialisatie van pups Een belangrijk facet van de gedragsontwikkeling is het socialisatieproces. Kennis van dit proces is belangrijk om verschillende redenen. Socialisatie van jonge dieren heeft een opmerkelijke

Nadere informatie

Laat je niks wijsmaken, er is wél een andere keuze

Laat je niks wijsmaken, er is wél een andere keuze Laat je niks wijsmaken, er is wél een andere keuze Vrienden, Kameraden, Socialisten, Laat mij beginnen met jullie allemaal een gelukkig en gezond 2017 te wensen. Vandaag zijn we hier niet toevallig in

Nadere informatie

Partner. Werk en opleiding. Ik wil graag: Ik wil graag:

Partner. Werk en opleiding. Ik wil graag: Ik wil graag: Werk en opleiding Partner Werk gaan zoeken Ander werk vinden Een vaste baan vinden Beter op kunnen schieten met mijn collega s Geen ruzie hebben met mijn baas Werkervaring krijgen (Vaker) vrij nemen Leren

Nadere informatie

Sint-Norbertus. P s yc h i at r i s c h Ziekenhui s D u f f e l

Sint-Norbertus. P s yc h i at r i s c h Ziekenhui s D u f f e l P s yc h i at r i s c h Ziekenhui s D u f f e l Sint-Norbertus Stationsstraat 22c 2570 Duffel tel : 015 30 40 30 pcsintnorbertushuis@emmaus.be www.pz-duffel.be Geachte lezer, Deze brochure laat u in kort

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Centrum voor begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele handicap

Centrum voor begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele handicap Centrum voor begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele handicap Ganspoel Ganspoel is een gespecialiseerd Centrum voor de begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele (meervoudige)

Nadere informatie

JEZUS IS MIJN SUPERHELD

JEZUS IS MIJN SUPERHELD JEZUS IS MIJN SUPERHELD Studielessen voor 4-7 jarigen. HANDLEIDING april 2005 Deze lessen zijn samengesteld en opgemaakt door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd

Nadere informatie

Dag 15 - natuurlijk speechen met mind mapping

Dag 15 - natuurlijk speechen met mind mapping Dag 15 - natuurlijk speechen met mind mapping Zodra je er op gaat letten zie je dat veel toespraken eigenlijk heel onnatuurlijk overkomen. De spreker staat kaarsrecht achter zijn spreekgestoelte. Hij duikt

Nadere informatie

EEN ASSISTENTIEHOND OPENT DEUREN

EEN ASSISTENTIEHOND OPENT DEUREN EEN ASSISTENTIEHOND OPENT DEUREN EEN ASSISTENTIEHOND VAN KNGF GELEIDEHONDEN OPENT DEUREN In deze folder leest u wat een assistentiehond van KNGF Geleidehonden voor u kan betekenen. Alle KNGF-geleidehonden

Nadere informatie

Kinderen. Samen op pad. Ondersteuning

Kinderen. Samen op pad. Ondersteuning Kinderen Kinderen Samen op pad Kind zijn betekent de kans krijgen om je te ontwikkelen, te groeien, te ontdekken, te leren, te spelen en te sporten in een veilige omgeving. Sommige kinderen hebben bijzondere

Nadere informatie

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5

Nadere informatie

Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering

Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering Wat leest u in deze productwijzer? In deze productwijzer vindt u algemene informatie over de aansprakelijkheidsverzekering. Welke risico s dekt deze verzekering?

Nadere informatie

Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014. Dr. Roeslan Leontjevas

Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014. Dr. Roeslan Leontjevas Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014 Dr. Roeslan Leontjevas Doen bij Depressie: effectief depressie aanpakken Dr. Roeslan Leontjevas - psycholoog - onderzoek aan Radboud Universitair

Nadere informatie

Hulp bij huiselijk geweld

Hulp bij huiselijk geweld Hulp bij huiselijk geweld Beter voor elkaar 2 Huiselijk geweld Wat is huiselijk geweld? Bij huiselijk geweld denk je al gauw aan een man die zijn vrouw of zijn kinderen slaat. Maar er zijn veel meer soorten

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Informatie voor gezinnen

Informatie voor gezinnen Informatie voor gezinnen Wat is Jeugdbescherming? Jeugdbescherming Regio Amsterdam draagt bij aan de bescherming van kinderen en daardoor aan een blijvend veilige ontwikkeling van kinderen. Kinderen hebben

Nadere informatie

2 Algemene doelstelling en visie

2 Algemene doelstelling en visie 2 Algemene doelstelling en visie 2.1 Algemene doelstelling De groene kikker heeft als doel huiselijke en persoonlijke kinderopvang te bieden, die optimaal tegemoet komt aan de behoeften van de kinderen.

Nadere informatie

Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering Particulier (AVP)

Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering Particulier (AVP) Aansprakelijkheidsverzekering Particulier (AVP) Productwijzer Aansprakelijkheidsverzekering Particulier (AVP) Wat leest u in deze productwijzer? In deze productwijzer vindt u algemene informatie over de

Nadere informatie

HOOFDSTUK I. - Criteria voor de opleiding en erkenning van de geneesheren-specialisten in de fysische geneeskunde en revalidatie

HOOFDSTUK I. - Criteria voor de opleiding en erkenning van de geneesheren-specialisten in de fysische geneeskunde en revalidatie VAS, afdeling Antwerpen 1 20 OKTOBER 2004. - Ministerieel besluit tot vaststelling van de bijzondere criteria voor de erkenning van geneesheren-specialisten, stagemeesters en stagediensten voor de specialiteit

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie