Het KeFiK, het Kenniscentrum voor Financiering van KMO

Transcriptie

1 Voorwoord U start, U wilt uw activiteit ontwikkelen of U bent eenvoudigweg geeïnteresseerd in de financiering van ondernemingen? Met dit vademecum beschikt U over het referentiewerk ter zake. Met de publicatie van deze uitgave wil het KeFiK een praktisch antwoord bieden aan hen die vragen hebben bij de technieken en de beschikbare financiële instrumenten om een onderneming op te starten of uit te breiden. Goede informatie is deeerste stap naar success. Het KeFiK, het Kenniscentrum voor Financiering van KMO Het Kenniscentrum voor Financiering van KMO werd opgericht in november 2005 op initiatief van de federale regering. Hiermee wou men gevolg geven aan een van de aanbevelingen van een werkgroep KMO-financiering, met als doelstelling het uitwerken van denkpistes die moeten leiden tot een gunstiger klimaat voor KMO-financiering. Met de oprichting van het KeFiK wou de regering beschikken over een referentiecentrum dat zich zou buigen over de problematiek rond KMO-financiering; een centrum waar het zich op nationaal niveau zou kunnen om beroepen. In het begin van de jaren 2000 wensten de overheden de volumes aan kredietverlening aan KMO s van nabij te volgen om eventuele situaties van kredietcrisis of credit crunch te voorkomen, zoals zich eind jaren 90 heeft voorgedaan. Dat was een van de opdrachten die aan het KeFiK werden toevertrouwd. Het werd bovendien ook gevraagd om alle informatie met betrekking tot KMO-financiering te centraliseren, om een netwerk- en uitwisselingsplatform te worden voor de actoren in KMO-financiering, en om zijn kennis te exploiteren en ter beschikking te stellen van de overheid, de ondernemers en hun vertegenwoordigers, de academische wereld, de pers en het grote publiek. Eind 2008, in het kader van het federale relanceplan en het plan voor de KMO, die in het leven werden geroepen om het hoofd te bieden aan de financiële crisis, werden nieuwe opdrachten toevertrouwd aan het Centrum. Het nam de rol van kredietbemiddelaar voor ondernemingen op zich, en in september 2009 ook die van bemiddelaar voor kredietverzekering. Begin 2009 had het KeFiK de vooropgestelde doelstellingen bereikt die bij zijn oprichting waren vastgelegd en was het voortaan nationaal gepositioneerd als referentie- en kenniscentrum. Daarom beslisten de toezichthoudende overheden om het een grotere autonomie toe te kennen ten opzichte van het Participatiefonds, een financiële parastatale instelling die het tot dusver in zijn ontwikkeling begeleid had. Het KeFiK kreeg een eigen rechtspersoonlijkheid in de vorm van een vereniging zonder winstoogmerk. Het blijft echter de technische en financiële steun van het Participatiefonds genieten. Het KeFiK verenigt in zijn wetenschappelijk sturingscomité alle actoren die bij zijn centrale problematiek betrokken zijn. Het wetenschappelijk sturingscomité van het KeFiK is een statutair orgaan met als hoofddoel het adviseren van het centrum over de koers van zijn werkzaamheden. Het is eveneens een uitwisselings- en coördinatieplatform tussen de

2 representatieve ondernemersorganisaties, de Nationale Bank, de banken en hun federatie, de federale (semi)overheidsinstellingen en de deelstaatentiteiten die tot doel hebben de financiering van de economie, de cijferexperts of academische en financiële deskundigen te steunen. Als promotor van dit referentiewerk vervult het KeFiK ten volle zijn rol: centraliseren en verspreiden van essentiële informatie naar zijn doelpublieken over een hoofdthema. Een vademecum voor de succesvolle financiering van een project Het doel van het vademecum over KMO-financiering is eenvoudig. Het wil de lezer alle aspecten van deze problematiek leren kennen, hem alles te weten laten komen over de financiering van ondernemingen en, ten slotte, een antwoord bieden op deze essentiële vraag: hoe de financiering van een onderneming doen slagen? Want zij die denken dat het volstaat om een beetje tijd met een bankier door te brengen, een interessant idee uit de doeken te doen en daarna buiten te stappen met het nodige geld voor de verwezenlijking van hun project, hebben het mis. De realiteit is complexer, rijker en heel wat interessanter. Zij opent over het algemeen reële perspectieven voor de onderneming en de optimalisering van haar financiële structuur staat vaak synoniem voor substantiële besparingen. Er bestaan een aantal werken waarin de auteurs zich, vaak met succes trouwens, buigen over specifieke aspecten van KMO-financiering. Maar wanneer men op zoek gaat naar een werk dat alles verzamelt wat men over de financiering van ondernemingen moet weten, wanneer men wenst te beschikken over een praktische en uitvoerige gids die de onderwerpen concreet, gestructureerd en aan de hand van voorbeelden behandelt, blijft men meestal op zijn honger zitten. Wanneer het gaat om het verenigen van het technische aspect en toegankelijkheid voor een publiek van niet-specialisten, dan heeft de lezer geen enkel afdoend antwoord. De meest vooruitstrevenden onder ons, of de meest conservatieven, herinneren zich wellicht de "Handleiding voor kredieten", voor de laatste maal heruitgegeven medio jaren 80 en destijds een uitstekend initiatief van een grote Belgische bank die momenteel gedeeltelijk wordt overgenomen door een andere bank. Zelfs indien men deze "Handleiding voor kredieten" zou beschouwen als vermaarde voorganger van het KeFiK-vademecum, kan men niet anders dan vaststellen dat behalve enkele gelijkenissen, het vademecum veel meer is dan enkel maar een actualisering van een werk dat thans is achterhaald. Wat de inhoud betreft, behandelt het vademecum over KMO-financiering uiteraard alle bestaande krediettechnieken, van de meest bekende zoals het kaskrediet of het investeringskrediet tot de minder gebruikelijke zoals bijvoorbeeld het documentair krediet. Maar bovendien biedt het vademecum voor KMO-financiering een duidelijk en nauwkeurig antwoord op tal van vragen zoals o.m. de financiering van eigen middelen, de waarborgen, de overheidsmaatregelen. Hoe zien de financiële staten van een onderneming eruit? Hoe kan men de globale financieringsbehoeften berekenen? Wat zijn de mogelijke financieringswijzen? Wat is de beste verdeling tussen eigen en vreemd vermogen en wat is de impact daarvan op het hefboomeffect? 6 Vademecum over KMO-financiering LARCIER

3 Wat zijn de verschillende vormen van mogelijke financiering? Wat is risicokapitaal? Wat zijn de verschillende vormen van garanties? Op welke subsidies kan men aanspraak maken? Wat is de fiscale impact van de financieringstechnieken? Wat zijn de kosten van de financiering? Hoe kan men de financiële diagnose van een onderneming opmaken? Wat zijn de toekenningsvoorwaarden voor een financiering? Wat zijn het Bazel 2-akkoord en de rating? Voorwoord Naar de vorm biedt het vademecum over KMO-financiering concrete en praktische antwoorden aan de bedrijfsleider die zijn financieel beheer wil optimaliseren, aan de kandidaatondernemer die op zoek is naar een gids om hem te begeleiden in een wereld die hij ontdekt, aan de ondernemingsadviseur die bepaalde concepten wenst op te frissen of op zoek is naar inspiratie om de financiële structuur te verbeteren van het project dat hij begeleidt, aan de student die zich vertrouwd wil maken met deze boeiende discipline en alle aspecten ervan wenst te begrijpen. Uitgaande van concepten en praktische gegevens, komen de auteurs tot concrete voorbeelden die de tekst begrijpelijker maken en in de realiteit van de onderneming verankeren. Het werk is opgebouwd uit autonome fiches om een thematische benadering naar wens van de lezer mogelijk te maken. In de delen die gewijd zijn aan de verschillende vormen van financiering, verduidelijken de auteurs systematisch het doel, omschrijven ze de begrippen, preciseren ze het doelpubliek, de bedragen en de duur,... Ze behandelen de specifieke aspecten en sluiten af met voorbeelden, met enkele nuttige raadgevingen en openen deuren zodat de lezer die dit wenst zijn kennis kan verdiepen. Om de benadering te optimaliseren en zoveel mogelijk toegevoegde waarde te creëren, heeft het KeFiK ervoor gekozen om de redactie van dit werk toe te vertrouwen aan een multidisciplinair team, bestaande uit financieringsdeskundigen die elk van hen gespecialiseerd zijn in specifieke financieringsgebieden en -technieken. Besluit Met het vademecum over KMO-financiering vult het KeFiK een al te lang bestaande leemte op het vlak van handelerdingen over financiering. Het referentiewerk neemt alle begrippen en alle concepten door, behandelt alle onderwerpen, van de meest eenvoudige tot de meest technische, tot de minst bekende en de minst gebruikelijke. Praktisch en concreet verschaft het vademecum over KMO-financiering de lezer alles wat hij moet weten om een onderneming succesvol te financieren. Het geeft de weg aan voor een efficiënte diversifiëring van de financieringsbronnen. Het stelt instrumenten voor die zo goed mogelijk aan de behoeften van de onderneming beantwoorden en die de kosten tot een minimum beperken. Het zet duidelijk uiteen waarop men moet letten om de kans op het verkrijgen van een financiering zo groot mogelijk te maken en wat men moet doen om de financiële aspecten van een project efficiënt voor te stellen. LARCIER Voorwoord 7

4 Het licht een tipje van de sluier op over de bankwereld die soms, al dan niet terecht, als zeer ondoorzichtig aanzien wordt, door het standpunt in te nemen van de persoon die beslist over de toekenning van de gewenste financiering, en door uit te leggen waarvoor de analist gevoelig is wanneer hij een financieringsaanvraag bestudeert en wat uiteindelijk aan zijn beslissing ten grondslag ligt. Duidelijk en compleet... het vademecum over KMO-financiering is beslist het onmisbare referentiewerk voor iedereen die zich rechtstreeks of onrechtstreeks voor KMO-financiering interesseert. Het is de praktische gids waarmee men alles te weten kan komen en die ook de kans op het verkrijgen van de verhoopte financiering zo groot mogelijk maakt. Het opmerkelijke werk van deze auteurs beantwoordt volledig aan de vooropgestelde doelstellingen; het KeFiK is dan ook bijzonder verheugd dat het aan de basis stond van dit project en bijgedragen heeft tot de verwezenlijking ervan. Ik wens u een goede reis in de fascinerende wereld van de ondernemingen en hun financiering. Frédéric LERNOUX Gedelegeerd bestuurder van het KeFiK vzw 8 Vademecum over KMO-financiering LARCIER

5 De auteurs Serge Peffer (directeur van het redactieteam) Handelsingenieur Solvay (ULB) Licentiaat handels- en financiële wetenschappen (ULB), geaggregeerde hoger secundair onderwijs (ULB) Accountant en belastingconsulent (IAB), makelaar (IPI), door Guberna erkend bestuurder, gediplomeerde van het Institut de journalisme (LLN) Bedrijfsbeheerder en beheerder van beheersfondsen van openbare instellingen Vicevoorzitter UCM Brussel bestuurden van FNUCM UCM Brussels en van de Sociale verzekeringskas Voorzitter van het Institut Supérieur de Commerce St Louis Gedelegeerd bestuurder van Groupe P (overname en fusie - onafhankelijk bestuurder) Docent aan de ULB, aan de Ichec Brussels Management School en aan de Haute Ecole Francisco Ferrer Serge Peffer heeft een ruime visie op de zakenwereld. Hij was werkzaam in de banksector (Crédit Général, Eurocard International...) en in de sector van het risicokapitaal (adviseur bij het SNI en directeur van de G.I.M.B., voorzitter van de KMO-groep ). In dat kader had hij een toenadering tot de wereld van de KMO door verschillende KMO s te besturen in de hoedanigheid van directeur-generaal of bestuurder. Hij oefende verschillende mandaten uit op het vlak van herstructurering van bedrijven in moeilijkheden en van overnames en fusies van ondernemingen. Hij heeft eveneens een ruime ervaring in de publieke sector (kabinetsvoorzitter, topmanager in het kader van de Copernicushervorming, lid van beheersfondsen, directeur-generral van het Opleidingsinstituut van de Federale Overheid, lid van het Directiecomité van de FOD Personeel en Organisatie, lid van het overlegcomité van Selor). Bovendien heeft hij ervaring in de academische wereld (voorzitter van het Institut Supérieur de Commerce St Louis, docent aan de ULB en de Ichec en aan de Haute Ecole Francisco Ferrer) en in de magistratuur (rechter in handelszaken). Hij oefent eveneens verschillende mandaten uit in beroepsorganisaties (UCM...), bij de Brusselse Kamer van de Middenstand of in economische raden. Hij heeft eveneens een studie uitgevoerd over de rentabiliteit van publieke en privéholdings in België en is de auteur van twee werken over risicokapitaal en bedrijfsovernames. Edouard Abbeloos Burgerlijk ingenieur - Université Libre de Bruxelles Oprichter-vennoot van het ondernemingsadvies- en venture-coachingbureau Value For Growth In de loop van zijn loopbaan, die meer dan 20 jaar ervaring vertegenwoordigt, heeft Edouard Abbeloos de meest diverse functies vervuld binnen de ondernemingswereld. Zo heeft hij deelgenomen aan de oprichting van talrijke spin-offs van de academische wereld.

6 In de verschillende stadia van de levenscyclus van de ondernemingen is hij tussengekomen bij strategische herpositioneringen. Verder heeft hij bedrijven geholpen om uit crisissituaties te komen. Hij is ook tussengekomen in het kader van fondsenwerving voor innoverende bedrijven. Zijn functies blijven niet beperkt tot het diagnostische luik. Over het algemeen komt hij rechtstreeks tussen in de ondernemingen om de leden van de raad van bestuur te adviseren bij hun beslissingen en de bestuurders actief bij te staan bij hun dagelijks werk. Christine Collet Hoogleraar economische en sociale wetenschappen, FUNDP Namen Assistent-hoogleraar aan de Haute Ecole de Namur (HENAM), departement IESN, economische afdeling Lid van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen Na een beroepservaring in het domein van de accountantscontrole en in de banksector, als filiaaldirecteur, doceert Christine Collet boekhoudkundige en financiële cursussen aan de Haute Ecole de Namur. Ze is lid van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen en geeft opleidingen in de banksector. Chris Dauw Economische wetenschappen Universiteit Gent, College of Europe, INSEAD Federaal kredietbemiddelaar Lector Universiteit Namen Handelsrechter De rode draad door zijn carrière is financiën. Voormalig assistent aan de Universiteit Gent en aan de Vrije Universiteit Brussel, adviseur CBFA, financieel analist BBL, directeur Beroepskrediet, directeur Participatiefonds. Delphine Roloux Licentiaat handels- en consulaire wetenschappen, HEC Liège Houder van het Europese diploma in financiële analyse (ABAF) Boekhouder-fiscalist (IPCF) Vennoot bij het kantoor Synergia SPRL (boekhouding-fiscaliteit-consulting) Delphine Roloux beschikt over een tiental jaren ervaring op de kredietafdeling in een bank (senior analist en daarna verantwoordelijke), een tiental jaren ervaring als boekhouder-fiscalist. Gedurende deze periode heeft ze meer dan vijf jaar als lesgever binnen Febelfin en diverse banken (kredieten, garanties, financiële analyse, bedrijfsplannen). 10 Vademecum over KMO-financiering LARCIER

7 Inhoudsopgave Inleiding DEEL 1 Financiële analyse, financieringsbehoeften en toekenningsvoorwaarden voor kredieten Presentatie van de financiële staten Berekening van de globale financieringsbehoeften Mogelijke financieringswijzen Verdeling tussen eigen en vreemd vermogen en hefboomeffect Berekening van de kosten van de financiering Financiële diagnose DEEL 2 Eigen vermogen Eigen vermogen Quasi-eigen vermogen Risicokapitaal DEEL 3 Vreemd vermogen Langlopende financiering Kortlopende financiering Waarborgen Toekenningsvoorwaarden van de financiering Bazel 2-akkoord en rating

8 DEEL 4 Enkele bijzondere technieken Op vennootschapsniveau Op het niveau van de natuurlijke personen Op vastgoedniveau DEEL 5 Financieringsverwante elementen Investeringspremies en -subsidies Fiscale aspecten van de financieringstechnieken Verzekeringen in het kader van de financieringstechnieken Bibliografie Bijlagen Inlegblad Inhoud Vademecum over KMO-financiering LARCIER

9 Inleiding De problematiek van de financiering van een onderneming is een van de grootste moeilijkheden voor een bedrijfsleider, zowel bij de start van de onderneming als in het ontwikkelingsstadium en nog meer in een crisisperiode. Het financieringsbeleid behoort immers tot de drie grootste beslissingen op het gebied van financieel beleid en beheer. Het financieel beleid en beheer van de onderneming bestaat erin op een evenwichtige manier de juiste beslissingen te nemen op het gebied van (i) investering, (ii) financiering en (iii) winstuitkering. Deze drie grote beslissingsterreinen zijn uiteraard nauw met elkaar verbonden. De beslissing tot winstuitkering zal afhankelijk zijn van een verstandige keuze van winstgevende investeringen, die op adequate wijze gefinancierd zijn tegen de interessantste prijs. Tussen de onderneming en haar bankiers of haar risico-investeerders zijn overigens niet veel deskundigen die de ondernemingsleider op een objectieve wijze kunnen adviseren. In de literatuur bestaan eveneens maar zeer weinig werken die de ondernemingsleider een aantal elementen van reflectie bieden voor een professionelere aanpak. Dat is de reden waarom het Kenniscentrum voor Financiering van KMO (KeFiK) dit werk wou publiceren, opdat het als gids kon dienen voor elke onderneming of elke zelfstandige die met kennis van zaken wenst toe te treden tot de kapitaalmarkt. Deze gids blijkt dus een instrument te zijn dat beoogt compleet te zijn op het gebied van KMO-financiering. De voorgestelde aanpak wordt uitgewerkt in verschillende delen op basis van de klassieke vragen die men zich moet stellen wanneer men op zoek is naar financiering. De gevolgde logica is gebaseerd op de passiefzijde van de balans. Op de passiefzijde van een balans staat alle financiering die de onderneming zowel op het niveau van het eigen vermogen als op het niveau van de schulden op lange, middellange en korte termijn gebrukt. De passiefzijde van de balans zal eveneens de leidraad van ons werk zijn, omdat daarop alle middelen van de onderneming staan (terwijl op de actiefzijde de bestedingen staan die dankzij de middelen van de onderneming worden gedaan). In het eerste deel zullen we beginnen met een reflectie over de berekening van de financieringsbehoeften en de te respecteren evenwichten op het niveau van het bedrijfskapitaal, van de behoefte aan bedrijfskapitaal en van de kasmiddelen. Het is logisch om zijn eigen behoeften voor de komende jaren te bepalen, rekening houdend met zowel de behoeften aan investeringen als met de noodzakelijke behoeften aan bedrijfskapitaal, alvorens op zoek te gaan naar kapitaal. Wij zullen in dit deel eveneens de kenmerkende ratio s behandelen waarop de risicokapitaalmaatschappijen en de banken zich baseren om de solvabiliteit, de rentabiliteit, de liquiditeit en de toegevoegde waarde van de onderneming te beoordelen. Nog altijd in dit eerste deel zullen we de kosten van de financiering bekijken om de kosten van het geheel van het vermogen dat ter beschikking van de onderneming staat in aanmerking te nemen, en dat met het doel deze kosten tot een minimum te beperken. Ten slotte zullen we bestuderen wat de beste verhouding tussen eigen en vreemd vermogen is om het hefboomeffect zo goed mogelijk te benutten. Een effect dat het, onder bepaalde voorwaarden uiteraard, mogelijk zal

10 maken om de rentabiliteit van het eigen vermogen te vergroten wanneer de onderneming schulden maakt. Zodra deze fase afgerond is en de bedrijfsleider een nauwkeurig beeld heeft van zijn financieringsbehoeften zullen we de lezer meevoeren naar het tweede deel om alle financieringstechnieken op het gebied van eigen vermogen te bekijken. Een belangrijk aspect, want zonder eigen vermogen en dus zonder basiskapitaal kan de onderneming noch opgericht noch uitgebreid worden. Sommige technieken zullen vers geld aanbrengen, andere zullen louter boekhoudkundige ingrepen zijn die niettemin het eigen vermogen zullen versterken. Voor elke soort financiering zullen we telkens het doel, de definitie, de bedragen, de duur, de kosten enz. bekijken en elke presentatie afsluiten met een zo concreet mogelijk voorbeeld. Nog steeds in dit tweede deel zullen we een meer uitvoerige analyse van de problematiek van het risicokapitaal bieden, een domein dat sinds een vijftiental jaren in volle ontwikkeling is in Europa. Het zal interessant zijn voor de lezer om de verschillende behoeften van de onderneming aan risicokapitaal naargelang van de ontwikkelingsfasen te onderscheiden, maar ook om rekening te houden met specifieke technieken op dit gebied en zo de verschillende risicokapitaalmaatschappijen te ontdekken die, in voorkomend geval, in uw bedrijf kunnen tussenkomen. Het derde deel zal hoofdzakelijk handelen over vreemd vermogen. Het zal alle mogelijkheden overlopen op het gebied van kredieten op lange, middellange en korte termijn om de onderneming te financieren. Diverse modaliteiten zullen overlopen worden (doel, definitie, kosten, terugbetaling, duur ). We zullen in dit deel eveneens alle mogelijke garanties bespreken die de onderneming aan de bankiers kan voorstellen als zij daarom vragen. Om dit voor de ondernemer gemakkelijker te maken, zullen we eveneens beschrijven hoe de kredietcommissie van een bank over het algemeen de dossiers bestudeert. We zullen dit deel afsluiten met de impact van het Bazel 2-akkoord op de kredietverlening. Vervolgens zullen we in het vierde deel enkele financieringstechnieken aansnijden die specifiek zijn voor bedrijven, natuurlijke personen en onroerende constructies. Ten slotte, in het vijfde deel, zullen we de bijhorende elementen van financiering voorstellen. Tijdens een financiering zijn er immers vaak bijkomende elementen die een rol kunnen spelen op het niveau van verzekeringen, fiscale aspecten en staatssteun, niet te verwaarlozen elementen. In de bijlage zijn een aantal documenten opgenomen die nuttig kunnen zijn om informatie over bepaalde financieringsinstellingen of -organen terug te vinden. Belangrijke opmerkingen De verschillende voorbeelden in dit werk zijn gebaseerd op een fictief bedrijf, KMO genaamd. In de bijlage zijn de financiële staten van twee opeenvolgende jaren opgenomen. We zullen van de veronderstelling uitgaan dat dit bedrijf 100% BTW-plichtig is. We zullen ook aannemen dat het belastingjaar het kalenderjaar is (het boekjaar werd dus afgesloten op 31 december). U zult in dit werk bepaalde informatie vinden die op 30 juni 2009 werd verzameld. Waarschijnlijk zullen sommige gegevens moeten worden bijgewerkt tussen de datum waarop deze informatie werd verzameld en de publicatiedatum of de datum waarop u dit leest. Wij denken bijvoorbeeld aan bepaalde nieuwe producten die ontwikkeld zouden zijn of bepaalde oude producten die niet langer actueel zouden zijn. 14 Vademecum over KMO-financiering LARCIER

11 Wij hebben er bewust voor gekozen om in onze gegevens variabelen op te nemen die in de loop van de tijd kunnen veranderen (zoals de rentevoet). Zo heeft de lezer enerzijds nauwkeurige informatie over de rentevoet voor elk soort financiering en anderzijds kan hij een vergelijking maken tussen de verschillende producten op het tijdstip t, in dit geval 30 juni Om het ongemak over variabele gegevens te beschikken te ondervangen, hebben we telkens de referentie van de website in kwestie opgegeven. Zo kan de lezer de bijgewerkte informatie raadplegen, voor zover deze gegevens gepubliceerd zijn. Wij hebben getracht om zo compleet mogelijk te zijn wat de producten op de markt en de namen van de instellingen op het gebied van financiering betreft. Waarschijnlijk zijn bepaalde gegevens ons ontgaan. Wij verzoeken zowel de lezer als de instelling in kwestie om ons dat niet kwalijk te nemen en wensen van harte dat u ons hiervan op de hoogte brengt door het zo snel mogelijk aan het KeFiK te melden met het oog op een eventuele bijgewerkte uitgave. Bij sommige soorten financiering zijn er wettelijke, fiscale, juridische, notariële en actuariële implicaties. Wij raden de lezer ten stelligste aan zich altijd te laten bijstaan door deskundigen met ervaring in al deze werkgebieden. Het zou kunnen voorkomen dat u beslissingen neemt zonder vooraf duidelijk geïnformeerd te zijn over het feit dat er exorbitante kosten aan verbonden zijn of strafrechtelijke gevolgen als ze in overtreding zijn met het vennootschapsrecht. Het KeFiK evenals de auteurs wijzen elke aansprakelijkheid in dit opzicht af. Wij raden de lezer eveneens aan om altijd contact op te nemen met de betrokken instelling om na te gaan of de gegevens in het vademecum nog actueel zijn. Ondanks deze opmerkingen wensen we u veel leesplezier toe en een verijke ervaring. Inleiding Serge PEFFER Directeur van het redactieteam pefferserge@scarlet.be LARCIER Inleiding 15

12

13 DEEL 1 Financiële analyse, financieringsbehoeften en toekenningsvoorwaarden voor kredieten Hoofdstuk 1. Presentatie van de financiële staten 19 Hoofdstuk 2. Berekening van de globale financier ingsbehoeften 37 Hoofdstuk 3. Mogelijke financieringswijzen 47 Hoofdstuk 4. Verdeling tussen eigen en vreemd vermogen en hefboomeffect 53 Hoofdstuk 5. Berekening van de kosten van de financiering 59 Hoofdstuk 6. Financiële diagnose 65

14

15 Hoofdstuk 1 Presentatie van de financiële staten 1. Balans Resultatenrekening Bedrijfskapitaal, behoefte aan bedrijfskapitaal, kasmiddelen Financieringstabel 29

16 De financiële staten bestaan uit de balans, de resultatenrekening, de bestedingstabel en de bijlagen. Ze maken het, voor een specifieke datum, mogelijk om de situatie van de bezittingen (activa) en de middelen (passiva) van de onderneming te presenteren; het resultaat van het boekjaar te bepalen en de herkomst van dat resultaat; de besteding van dit resultaat te kennen; de evolutie van de onderneming te bepalen door twee opeenvolgende balansen en resultatenrekeningen met elkaar te vergelijken. 1.1 Balans De balans is de situatie van de bezittingen en de middelen van een onderneming op een bepaald moment (datum van de opmaak van de balans). De situatie kan vergeleken worden met die van een privépersoon die een huis, een auto, juwelen, geld op zijn bankrekening, enz. bezit (bezittingen). Deze bezittingen kunnen gefinancierd worden met eigen geld (eigen spaargeld) of leningen (schulden). Op het niveau van een bedrijf wordt er gesproken van de activa en de passiva. Dit wordt als volgt weergegeven: BALANS op 31/12/N ACTIVA WERKMIDDELEN BEZITTINGEN PASSIVA FINANCIERINGSMIDDELEN SCHULDEN Het passief Het passief vertegenwoordigt de middelen waarmee de onderneming haar activiteiten financiert; de financieringsmiddelen. Het is samengesteld uit interne en externe financieringsmiddelen. De interne financieringsmiddelen van de onderneming (eigen vermogen) zijn afkomstig van de eigenaars (aandeelhouders of vennoten genoemd) en van haar winst. Enerzijds brengen aandeelhouders vermogen aan in de onderneming (kapitaal). Anderzijds gaat de onderneming dankzij haar werking haar interne financieringsmiddelen vergroten (overgebrachte winst, reserves). De externe financieringsmiddelen van de onderneming (schulden aan derden) bestaan uit leningen bij banken (kredietinstellingen) of leveranciers die uitstel van betaling toestaan, enz. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de schulden (bedragen die de onderneming verschuldigd is aan derden) op meer dan één jaar en de schulden op ten hoogste één jaar. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de schulden aan aandeelhouders (eigen vermogen) en de schulden aan derden (leningen op middellange en lange termijn en op korte termijn) 20 Financiële analyse, financieringsbehoeften en toekenningsvoorwaarden voor kredieten LARCIER

17 1.1.2 Het actief Het actief vertegenwoordigt de werkmiddelen, de bestedingen van de onderneming. Het actief vertegenwoordigt de manier waarop de onderneming haar financieringsmiddelen heeft aangewend. Het stemt dus overeen met hetgeen de onderneming bezit, met de aanwending van de middelen. Het is samengesteld uit activa die elk gekenmerkt worden door hun specifieke levensduur in de onderneming. De werkmiddelen op lange termijn zijn bijvoorbeeld een gebouw, machines, materieel, rollend materieel (auto s, vrachtwagens, enz.), kantooruitrusting, enz. Het gaat dus om de INFRASTRUCTUUR die noodzakelijk is voor de werking van de onderneming. Deze goederen zijn niet gekocht met het doel ze door te verkopen maar blijven ter beschikking van het bedrijf gedurende een periode van (gewoonlijk) meer dan één jaar. Dit zijn de vaste activa. De werkmiddelen op korte termijn zijn bijvoorbeeld de vorderingen (bedragen die derden verschuldigd zijn aan de onderneming), de voorraden en de beschikbare geldmiddelen (kas, bank). Dit zijn de vlottende activa. Hoofdstuk 1 Balans van de NV KMO op 31/12/N ACTIVA PASSIVA VASTE ACTIVA 20/ EIGEN VERMOGEN 10/ Oprichtingskosten 20 Kapitaal Immateriële vaste activa 21 Uitgiftepremies 11 Materiële vaste activa 22/ Herwaarderingsmeerwaarden 12 Reserves Overgedragen winst (verlies) 14 Financiële vaste activa 28 Subsidies 15 VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN 16 VLOTTENDE ACTIVA 29/ SCHULDEN 17/ Vorderingen op meer dan één jaar Voorraden en bestellingen in uitvoering 29 Schulden op meer dan één jaar Schulden op ten hoogste één jaar Voorraden 30/ Schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vervallen / Bestellingen in uitvoering 37 Financiële schulden Vorderingen op ten hoogste één jaar 40/ Handelsschulden Handelsvorderingen Vooruitbetalingen 46 Overige vorderingen 41 Schulden met betrekking tot belastingen Geldbeleggingen 50/53 Overige schulden 47/48 Liquide middelen 54/ Overlopende rekeningen 490/1 Overlopende rekeningen 492/3 TOTAAL DER ACTIVA TOTAAL DER PASSIVA LARCIER Presentatie van de financiële staten 21

18 Het actief verminderd met de schulden en de provisies vertegenwoordigt de netto waarde van het eigen vermogen. Het eigen vermogen vertegenwoordigt het patrimoniaal vermogen van de onderneming. Dit is de waarde in handen van de aandeelhouders. De cijfers vóór de bedragen zijn nationaal opgelegd en afkomstig van het Minimum Algemeen Rekeningenstelstel (MAR). Dit is een boekhoudkundige referentie. Opmerking: geen uitkeringen van dividenden, het resultaat wordt volledig in de reserves opgenomen. 1.2 Resultatenrekening Het actief en het passief van de balans tonen de situatie van een bedrijf op een bepaald moment. De resultatenrekening helpt te begrijpen hoe een bedrijf in een bepaalde periode (gewoonlijk een jaar) geëvolueerd is. Als we de vergelijking met een natuurlijke persoon hernemen, zou zijn jaarresultaat het geheel van zijn inkomsten (loon, financiële opbrengsten, enz.) verminderd met zijn kosten (huur, verwarming, eten, hobby s, rente op zijn lening, enz.) zijn. Het bedrijf zal winst maken in een boekjaar als zijn resultaat positief is, d.w.z. als de gerealiseerde omzet hoger is dan de kosten. Daarentegen zal het bedrijf verlies maken als zijn resultaat negatief is, dat wil zeggen als de omzet lager is dan de kosten. Onderaan de resultatenrekening staat het resultaat van het boekjaar, d.w.z. het verschil tussen de opbrengsten (tegenwaarde in geld van de verkochte goederen of diensten) en de kosten (consumpties om de goederen of diensten te produceren en te verkopen). De onderneming voert haar activiteit uit, verwezenlijkt haar maatschappelijke doelstelling. Daartoe gaat ze goederen of diensten moeten produceren of verwezenlijken die ze gaat verkopen of verrichten. Ze gaat INKOMSTEN genereren. De productie noodzaakt de aankoop van goederen en diensten en kosten van diverse aard (reclame, verzekeringen, bezoldigingen, enz.). Ze gaat KOSTEN genereren. De kosten zijn de uitgaven die de onderneming doet om te produceren, d.w.z. hetgeen de rijkdom van de onderneming vermindert. Voorbeelden aankoop van goederen, van grondstoffen; kosten voor elektriciteit, gas en water; communicatiekosten (telefoon, gsm, internet, enz.); reclame- en promotiekosten, receptiekosten, kosten voor studiedagen; opleidingskosten; diverse honoraria (boekhouders, revisoren, advocaten, enz.); diverse belastingen; rente op leningen; vennootschapsbelasting. De opbrengsten zijn hetgeen de onderneming aan inkomsten verkrijgt, d.w.z. hetgeen bijdraagt tot het vermeerderen van de rijkdom van de onderneming. 22 Financiële analyse, financieringsbehoeften en toekenningsvoorwaarden voor kredieten LARCIER

19 Voorbeelden omzet; beleggingsinteresten; subsidies, enz. De resultatenrekening ziet er als volgt uit: RESULTATENREKENING VAN DE NV KMO 70/74 Verkopen en prestaties (= Bedrijfsopbrengsten) Omzet Wijziging in de voorraad goederen in bewerking 72 Geproduceerde vaste activa 74 Andere bedrijfsopbrengsten 60/64 Kosten van verkopen en prestaties (= Bedrijfskosten) /8 Inkopen Wijziging in de voorraad (5.000) 61 Diensten en diverse goederen Bezoldigingen Afschrijvingen en waardeverminderingen /4 Waardeverminderingen op voorraden en handelsvorderingen 635/7 Voorzieningen 640/8 Andere bedrijfskosten Bedrijfsresultaat (= 70/74 60/64) Financiële opbrengsten Financiële kosten Resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening, vóór belasting (= ) Uitzonderlijke opbrengsten 66 Uitzonderlijke kosten 9903 Resultaat vóór belasting (= ) Onttrekking aan de uitgestelde belastingen 680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen 67/77 Belastingen op het resultaat Resultaat van het boekjaar (= ) Onttrekking aan de belastingvrije reserves 689 Overboeking naar de belastingvrije reserves 9905 Te bestemmen resultaat Wijziging in de voorraad (5.000 ) betekent dat de onderneming, van de aan inkopen, slechts daadwerkelijk heeft gebruikt. De niet-gebruikte inkopen worden dus afgetrokken van de kosten en vergroten de eindvoorraad. Deze vormt strikt genomen geen kost voor de onderneming aangezien deze bedragen voorraden vertegenwoordigen die fysiek aanwezig en verkoopbaar zijn in de NV KMO. LARCIER Presentatie van de financiële staten 23

20 1.3 Bedrijfskapitaal, Behoefte aan bedrijfskapitaal, Kasmiddelen Bedrijfskapitaal (BK) Het bedrijfskapitaal is het overschot (of tekort) aan langetermijnmiddelen dat ter beschikking van de onderneming blijft om zijn exploitatiecyclus, ook wel bedrijfscyclus genoemd, te financieren. De onderneming beschikt immers over langetermijnmiddelen (voor meer dan één jaar) om zich te financieren. Het gaat hier hoofdzakelijk om eigen vermogen (kapitaal, reserves, overgebrachte winst, enz.) en langetermijnleningen (banken, leasing, enz.). Deze middelen worden het permanent vermogen genoemd. Dit permanent vermogen dat niet onmiddellijk moet worden terugbetaald, moet dienen om de bezittingen op lange termijn (voor meer dan één jaar) van de onderneming te financieren. Deze bezittingen op lange termijn bestaan hoofdzakelijk uit vaste activa (immateriële, materiële en financiële vaste activa). Voor een goed financieel evenwicht moet het permanent vermogen de vaste activa volledig financieren. Het is immers ongezond voor een onderneming om een nieuwe machine te financieren met een kortetermijnkrediet dat ze moeilijk zou kunnen terugbetalen. Daar de vaste activa per definitie activa zijn die langdurig door de onderneming gebruikt worden, moeten ze bij voorkeur worden gefinancierd met een langetermijnkrediet. In het omgekeerde geval zou de onderneming haar productieapparaat van de hand moeten doen om haar schuld te betalen, zodat ze niet langer zou kunnen produceren of werken. Het bedrijfskapitaal wordt dus als volgt berekend: BK = Permanent vermogen vaste activa Het bedrijfskapitaal moet positief zijn, d.w.z. de onderneming financiële middelen op lange termijn geven om een min of meer groot gedeelte van haar exploitatie te financieren. Bij de bezittingen op korte termijn van de onderneming (die dus geacht zijn snel in geld te worden omgezet) zijn er immers bezittingen met een vast karakter, bezittingen van lange duur. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de werkvoorraad, d.w.z. het minimale voorraadpeil waaronder de vlotte werking van de onderneming in gevaar zou komen. Het is duidelijk dat deze vlottende activa ook met langetermijnmiddelen gefinancierd moeten worden. 24 Financiële analyse, financieringsbehoeften en toekenningsvoorwaarden voor kredieten LARCIER