Toekomst voor de zorg in viervoud

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Toekomst voor de zorg in viervoud"

Transcriptie

1 Toekomst voor de zorg in viervoud Casper van Ewijk CPB & UvA RVZ 7 februari

2 Diagnose Outline zorgboek 9 maart 2012

3 Uitgaven curatieve zorg % BBP, ,0 % bbp, ,1 14,0 12,0 10,0 9,0 8,8 8,0 7,9 7,7 7,7 7,7 7,5 6,0 4,0 2,0 0,0 Outline zorgboek 9 maart 2012

4 Ouderenzorg 4 %bbp, ,8 3,7 3,5 3 2,5 2,5 2 1,5 1,9 1,8 1 0,5 1,0 1,0 0,8 0,6 0,6 0 Health LTC Social LTC

5 50 MEX Solidariteit CHL KOR GRC eigen betalingen % zorg CHE 30 ISR PRT 25 HUN SVK POL TUR EST CZE SVN ESP ITA FIN JPN NZL BEL AUS SWE ISL AUT CAN DNK LUX IRE DEU GBR NOR USA FRA 5 NLD Current health expenditure per capita (USD PPP)

6 Toegankelijkheid: niet-vervulde behoefte medisch onderzoek (laagste inkomens) VK Zweden Nederland Italië Duitsland Frankrijk Denemarken België % kon het niet betalen wachttijd te ver reizen

7 Prognose Outline zorgboek 9 maart 2012

8 Trend 1: Kritische consument individualisering zelfbewuste consument hogere opleiding toegankelijke informatie transparantie van kwaliteit en : eigen regie helpt Outline zorgboek 9 maart 2012

9 Trend 2: Nieuwe medische technologie Outline zorgboek 9 maart 2012

10 Versnelling in de zorguitgaven (% BBP) % bbp Zorguitgaven, constant als % bbp Idem, plus demografische factoren Zorguitgaven, realisatie

11 Versnelling in de zorguitgaven (% BBP)? % bbp Zorguitgaven, constant als % bbp Idem, plus demografische factoren Zorguitgaven, realisatie

12 Versnelling in de zorguitgaven (% BBP) % bbp Zorguitgaven, constant als % bbp Idem, plus demografische factoren Zorguitgaven, realisatie

13 Verklaring groei uitgaven (ZVW + AWBZ) Nominale groei van de uitgaven 6,9 Algemene inflatie 2,5 Reële lonen en prijzen 0,6 Demografische/epidemiologische factoren 0,9 Beleidseffecten 0,2 Overige factoren 2,6 13

14 Verklaring groei uitgaven (ZVW + AWBZ) Nominale groei van de uitgaven 6,9 Algemene inflatie 2,5 Reële lonen en prijzen 0,6 Demografische/epidemiologische factoren 0,9 Beleidseffecten 0,2 Overige factoren 2,6 14

15 Twee omgevingsscenario's: kostendekkende premie Niveau 2010 Toename Trendmatig Betere zorg Totaal (% bruto gezinsinkomen) 23, waarvan demografie waarvan zorgconsumptie per persoon

16 Kunnen wij de groeicurve afbuigen? Outline zorgboek 9 maart 2012

17 "Bending the curve" Therapie 1: Gezonder leven Outline zorgboek 9 maart 2012

18 The pain is in the gain Helpt gezond leven?

19 Gezonder leven: baten vooral voor jezelf Baten van gezonder leven Baten individueel Langer leven Langer leven, werken en leren Levensverwachting 1 jaar 1 jaar Langer leven 1,4% 1,4% Consumptie 0,4% 1,9% Baten collectief Overheid -0,6% 1,6% Pensioenfonds -0,5% -0,6% Baten uitgedrukt als %loon SER Toekomst voor de zorg 31 januari 2013

20 "Bending the curve" Therapie 2: Doelmatigheid Outline zorgboek 9 maart 2012

21 Doelmatigheid

22 Twee soorten doelmatigheid 1. Efficienter werken 2. Zorg beperken tot kosteneffectieve behandelingen hoe lang doorbehandelen einde leven 'te dure zorg' in verhouding tot winst (qaly) Outline zorgboek 9 maart 2012

23 Nieuwe technologie efficienter...

24 maar lokt nieuwe vraag uit

25 Grote grijze gebied in de zorg Onderzoek Aanbodgeïnduceerde zorg (CPB/NZA/iBMG) Voorbeeld: Amandelen Gebruik na correctie voor vraagfactoren keer gemiddeld ongeveer gemiddeld keer gemiddeld

26 Gecorrigeerde vraag Aantal specialisten keer gemiddeld ongeveer gemiddeld keer gemiddeld keer gemiddeld ongeveer gemiddeld keer gemiddeld pppppppppppppppp

27 Effect op vraag van een 10% toename van specialisten (*=significant op 1% niveau) Vrijgevestigde specialisten Heupbreuken % Cataract 5.6%* Amandelen 7.4%* Spataderen 2.7%* Hernia 7.1%* Indicatie voor aanbodgestuurde vraag

28 Conclusie doelmatigheid Belangrijke winst te halen maar voldoende om groei af te buigen?

29 Informeer over keuze: hoeveel verzekeren? Outline zorgboek 9 maart 2012

30 Kosten ongelijk verdeeld ouderenzorg: gemiddelde kosten per jaar over levenscyclus

31 Kosten ouderenzorg Mediaan Totaal over levensloop 142 euro per jaar euro Dus 50% van de mensen heeft lagere kosten dan 142 per jaar Maar zeer scheef verdeeld: Kans 20% op totale kosten groter dan euro Outline zorgboek 9 maart 2012

32 Waarde van zekerheid afhankelijk van risicoafkeer (a) aandeel van zorg in consumptie (z) variantie in individuele zorgkosten, relatief (σ 2 ) 1 2 az2 σ 2 Outline zorgboek 9 maart 2012

33 Waarde van zekerheid afhankelijk van risicoafkeer (a) aandeel van zorg in consumptie (z) variantie in individuele zorgkosten, relatief (σ 2 ) 1 2 az2 σ 2 Waarde voor Nederland: 40 tot 100 mld (7 tot 16% BBP) Outline zorgboek 9 maart 2012

34 Waarde verzekeren vooral voor lage inkomens (% inkomen) Outline zorgboek 9 maart 2012

35 Helaas ook nadelen verzekeren Geen rem op (onnodig) gebruik 100% verzekeren niet nodig: waarde van geld lager bij gebrek en ziekte "de rollator komt in de plaats van de fiets" Outline zorgboek 9 maart 2012

36 Conclusie Verzekeren Sparen is niet de oplossing niet nodig: zorg komt in plaats van 'gewone' consumptie niet effectief uitschieters in kosten niet te voorzien flexibel pensioen is effectiever Outline zorgboek 9 maart 2012

37 Informeer over keuze: hoeveel solidariteit? Outline zorgboek 9 maart 2012

38 Hoe ver gaat solidariteit? In gezondheid heeft iedereen recht op gelijke gezondheid? en tegen iedere prijs (ziekte van Pompe)? of kiezen wij voor kosteneffectiviteit? In geboden zorg heeft iedereen recht op dezelfde zorg? in welke zorg zijn we solidair en in welke niet? Outline zorgboek 9 maart 2012

39 Solidariteit onder druk bij hoge groei van de zorg hoge inkomens lage inkomens Outline zorgboek 9 maart 2012

40 Hoelang houden we vast aan brede uniforme zorg? Inkomen en zorguitgaven OECD landen 9000 GDP per capita (x) and health expenditure per capita (y) in selected OECD countries, US NL 5000 SWE 4000 FR GE BE CAN DK AUS 3000 IT JAP UK Outline zorgboek 9 maart 2012

41 Allocatieve efficientie: zorg naar wens Outline zorgboek 9 maart 2012

42 welvaartsverlies door uniforme verstrekking zorg totaal ca. 2%, 12 mld euro welvaartsverlies (euro) inkomen (euro) Outline zorgboek 9 maart 2012

43 Stijgende lastendruk remt economische groei Groei zorguitgaven slokt deel van inkomensgroei op, vooral voor lage inkomens Stijging zorgpremie met 10% kost ca. 5% inkomen Outline zorgboek 9 maart 2012

44 Besluit Outline zorgboek 9 maart 2012

45 Toekomst voor de zorg in viervoud twee trends Stijgende uitgaven grote technische mogelijkheden Kritische, hoogopgeleide consument Outline zorgboek 9 maart 2012

46 Toekomst voor de zorg in viervoud twee keuzen Risicosolidariteit Verzekeren of eigen betalingen? Zorgsolidariteit Zorg voor iedereen gelijk of afstemmen op voorkeuren? Outline zorgboek 9 maart 2012

47 Vier werelden voor de toekomst

48 Vier werelden voor de toekomst Curatieve zorg in NL?

49 Langdurige zorg ouderen

50 Vier werelden voor de toekomst: curatieve zorg

51 Einde Outline zorgboek 9 maart 2012

Toekomst voor de zorg in viervoud

Toekomst voor de zorg in viervoud Toekomst voor de zorg in viervoud Casper van Ewijk CPB & UvA RVZ 7 februari Diagnose 2 Uitgaven curatieve zorg % BBP, 2010 16,0 % bbp, 2010 14,0 14,1 12,0 10,0 9,0 8,8 8,0 7,9 7,7 7,7 7,7 7,5 6,0 4,0 2,0

Nadere informatie

Toekomst voor de zorg

Toekomst voor de zorg Casper van Ewijk Albert van der Horst Paul Besseling redactie Aanbieding VWS Trend 1: Kritische consument zelfbewuste consument hogere opleiding toegankelijke informatie transparantie van kwaliteit en:

Nadere informatie

Stuurzame zorg: tussen solidariteit en keuzevrijheid. Casper van Ewijk CPB, UvA, Netspar

Stuurzame zorg: tussen solidariteit en keuzevrijheid. Casper van Ewijk CPB, UvA, Netspar Stuurzame zorg: tussen solidariteit en keuzevrijheid Casper van Ewijk CPB, UvA, Netspar Seneca, 5 september 2013 Drie stellingen Uitgaven nog steeds onbeheersbaar omdat we geen grenzen durven te stellen

Nadere informatie

Belgische vastgoedfiscaliteit past niet in Europees keurslijf

Belgische vastgoedfiscaliteit past niet in Europees keurslijf Belgische vastgoedfiscaliteit past niet in Europees keurslijf In het kader van haar jaarlijkse groeistrategie heeft de Europese Commissie een aantal aanbevelingen geformuleerd over de vastgoedfiscaliteit

Nadere informatie

Internationaal onderzoek naar de relatie tussen medische technologie en zorguitgaven. FHI Symposium Medische technologie; gouden ei of kostenpost?

Internationaal onderzoek naar de relatie tussen medische technologie en zorguitgaven. FHI Symposium Medische technologie; gouden ei of kostenpost? Internationaal onderzoek naar de relatie tussen medische technologie en zorguitgaven FHI Symposium Medische technologie; gouden ei of kostenpost? 26 september 2013 Paul Besseling Programmaleider Zorg Inhoud

Nadere informatie

Prinsjesdag Uitdagingen voor Nederland. Menno Middeldorp Hoofd RaboResearch Nederland

Prinsjesdag Uitdagingen voor Nederland. Menno Middeldorp Hoofd RaboResearch Nederland Prinsjesdag 2017 Uitdagingen voor Nederland Menno Middeldorp Hoofd RaboResearch Nederland Overzicht Conjunctuur Nederlandse economie in bloei Uitdagingen voor Nederland Van Miljoenennota naar regeerakkoord

Nadere informatie

De lastige toekomst van de Belgische gezondheidszorg

De lastige toekomst van de Belgische gezondheidszorg De lastige toekomst van de Belgische gezondheidszorg 1 De Belg is heel tevreden over gezondheidszorg 2 Maar... - Gezonde bevolking? - Prijs/kwaliteit? - LT-houdbaarheid? 3 Uitdagingen 4 Tegen 2050: - 1

Nadere informatie

Doelmatigheid als panacee, makkelijker gezegd dan gedaan

Doelmatigheid als panacee, makkelijker gezegd dan gedaan Doelmatigheid als panacee, makkelijker gezegd dan gedaan Laura van Geest Overzicht 1. Historische trends 2. Toekomstscenario s CPB overzicht is meer zorg een probleem? meer zorg en meer solidariteit? 3.

Nadere informatie

Vergrijzing, zorg, wonen en leven

Vergrijzing, zorg, wonen en leven Vergrijzing, zorg, wonen en leven Casper van Ewijk Netspar, University of Amsterdam Johan de Witt lezing, Actuarieel Genootschap, 25 april 2014 Netspar = Network Studies Pension Aging Retirement Pension

Nadere informatie

Zorg in perspectief. Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis 26 september Albert van der Horst

Zorg in perspectief. Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis 26 september Albert van der Horst Zorg in perspectief Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis Albert van der Horst 10 8 6 4 2 0 Zorguitgaven stijgen sneller dan ons inkomen... share gdp 14% 13% 12% 11% 10% 9% 8% 7% 1972 1976 1980 1984

Nadere informatie

DE RESIDENTIELE VASTGOEDMARKT IN BELGIE. Turnhout Donderdag, 12 Juni 2014

DE RESIDENTIELE VASTGOEDMARKT IN BELGIE. Turnhout Donderdag, 12 Juni 2014 DE RESIDENTIELE VASTGOEDMARKT IN BELGIE Turnhout Donderdag, 12 Juni 214 2 Dé vastgoedmarkt bestaat niet 3-15 -1-5 5 1 15 Arendonk Baarle-Hertog Balen Beerse Dessel Geel Grobbendonk Herentals Herenthout

Nadere informatie

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het

Nadere informatie

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2016

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2016 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2016 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij de Tweede Kamerverkiezing van 15

Nadere informatie

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018

Brochure Geldige identiteitsdocumenten. Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het stemlokaal vanaf 2018 Brochure Geldige identiteitsdocumenten Voor gebruik bij verkiezingen en referenda in het

Nadere informatie

Mobiliteit: Egbert Jongen CPB*

Mobiliteit: Egbert Jongen CPB* Mobiliteit: Wat economen willen (en weten) Egbert Jongen CPB* *Deze presentatie is op persoonlijke titel Overzicht presentatie Wat economen weten Wat economen willen Het Oostenrijkse systeem Wat economen

Nadere informatie

Zorg na de kredietcrisis, de verkiezingen en de vergrijzing

Zorg na de kredietcrisis, de verkiezingen en de vergrijzing Zorg na de kredietcrisis, de verkiezingen en de vergrijzing Prof. dr Casper van Ewijk CPB & Universiteit van Amsterdam Seneca 7 september 2010 Agenda Financiele stand van zaken: update sinds Athene Welke

Nadere informatie

Pensioen in natura of liever flex pensioen?

Pensioen in natura of liever flex pensioen? Pensioen in natura of liever flex pensioen? Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Netspar 13 mei 2011 5 punten We hebben al pensioen in natura Wat is pensioen? Pensioen en life cycle planning:

Nadere informatie

Zorg om de zorg. Paul Schnabel. Amsterdam, 9 oktober 2013 Universiteit Utrecht

Zorg om de zorg. Paul Schnabel. Amsterdam, 9 oktober 2013 Universiteit Utrecht Zorg om de zorg Paul Schnabel Amsterdam, 9 oktober 2013 Universiteit Utrecht Hoe rijker het land Hoe duurder de zorg! 16-18% BBP VS! 13-14% BBP Nederland! 10-12% BBP BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,

Nadere informatie

Veranderingen in vraag en aanbod op de Nederlandse arbeidsmarkt

Veranderingen in vraag en aanbod op de Nederlandse arbeidsmarkt Veranderingen in vraag en aanbod op de Nederlandse arbeidsmarkt Bas ter Weel Kennis-& Netwerksessie Trends in werken 10 maart 2016 Inleiding Werkgevers en werknemers hebben behoefte aan flexibiliteit Kracht

Nadere informatie

DIVERSITEIT EN STABILITEIT

DIVERSITEIT EN STABILITEIT DIVERSITEIT EN STABILITEIT 30-03-2017 Mark Sanders en Lu Zhang PROBLEEM WORDT BREED ERKEND... Het belang van diversiteit in de financiële sector wordt breed erkend (e.g. Ayadi et al, 2009; Haldane, 2009;

Nadere informatie

10 jaar Zvw. Operatie Cure geslaagd? Centraal Planbureau

10 jaar Zvw. Operatie Cure geslaagd? Centraal Planbureau 10 jaar Zvw Operatie Cure geslaagd? 10 jaar Zvw: Resultaten in grote lijnen Werkt het zoals beoogd? Hoe nu verder? Ontwikkeling uitgaven in de curatieve zorg 9 Volumegroei curatieve zorg in % (rechteras)

Nadere informatie

PRESENTATIE BELGISCHE ECONOMIE. Bart Van Craeynest Hoofdeconoom Petercam 3 april2014

PRESENTATIE BELGISCHE ECONOMIE. Bart Van Craeynest Hoofdeconoom Petercam 3 april2014 PRESENTATIE BELGISCHE ECONOMIE Bart Van Craeynest Hoofdeconoom Petercam 3 april2014 België kan veel beter 2 3 België gaat mee met herstel van de eurozone 6 Reëel BBP (jaarwijziging in %) 4 2 0-2 -4 EMU

Nadere informatie

De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis

De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis de huidige AV en collectieve zorgverzekering sluit daar niet op aan en daarom zijn er kansen

Nadere informatie

Boek Gezondheid loont, tussen keuze en solidariteit

Boek Gezondheid loont, tussen keuze en solidariteit Boek Gezondheid loont, tussen keuze en solidariteit Esther Mot en Ilaria Mosca Op 21 maart heeft het Centraal Planbureau (CPB) het boek Gezondheid loont, tussen keuze en solidariteit gepresenteerd. Dit

Nadere informatie

Hervormingen in de langdurige zorg: uitzicht op houdbare financiering

Hervormingen in de langdurige zorg: uitzicht op houdbare financiering Hervormingen in de langdurige zorg: uitzicht op houdbare financiering NETSPAR project Optimal saving and insurance for old age Kick-off bijeenkomst, 11 november 2016 Netspar project team Eddy van Doorslaer

Nadere informatie

Oudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam

Oudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam Oudedagsvoorziening nu en straks Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam SER, 24 juni 2014 Agenda Internationaal perspectief Probleemanalyse Houdbaarheid Maatschappelijke trends Keuzes voor

Nadere informatie

Kabinetsbeleid Gezondheidszorg in het licht van de toekomst. Marcelis Boereboom Directeur-Generaal Langdurige Zorg

Kabinetsbeleid Gezondheidszorg in het licht van de toekomst. Marcelis Boereboom Directeur-Generaal Langdurige Zorg Kabinetsbeleid Gezondheidszorg in het licht van de toekomst Marcelis Boereboom Directeur-Generaal Langdurige Zorg Inhoud 1.Gevolgen van stijgende zorguitgaven 2.Oplossingen nu en in de toekomst Blik op

Nadere informatie

Zorg: leiderschap tussen prikkel en budget

Zorg: leiderschap tussen prikkel en budget Zorg: leiderschap tussen prikkel en budget Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Presentatie Seneca congres Zorg 3.0; leiders gezocht Berlijn 8 september 2011 Seneca en de stand van de economie

Nadere informatie

Zorguitgaven een zorg?

Zorguitgaven een zorg? Prof. C.N. Teulings Zorguitgaven in Nederland en VS % BBP 18 16 14 12 10 8 6 4 Ontwikkeling Zorguitgaven als % GDP (OECD-definities) VS (totaal) Nederland (totaal) VS (publiek) Nederland (publiek) 2 0

Nadere informatie

Productiemeting bij schadeverzekeraars

Productiemeting bij schadeverzekeraars 182 Statistiek Negatieve productie treedt op in jaren met grote schadeuitkeringen, zoals in en 2011, maar dit kan van verzekeraar tot verzekeraar en van land tot land verschillen. Dit probleem is onderkend

Nadere informatie

Krimpende Economie, Groeiende Zorg

Krimpende Economie, Groeiende Zorg Krimpende Economie, Groeiende Zorg Zorginnovatie reis München, 20 januari 2012 Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Opzet Krimpende economie Beleidsopgave Europa Nederland Groeiende zorg toekomstscenario

Nadere informatie

Zorguitgaven in perspectief

Zorguitgaven in perspectief Zorguitgaven in perspectief NVZ Jubileumcongres 1 december 2016 Jan Derk Brilman Plv directeur Macro-Economische Vraagstukken en Arbeidsmarkt Inhoud 1. Waarom groeien de uitgaven in de zorg? 2. Hoe wordt

Nadere informatie

De presentaties van de manifestatie van 20/11/2014 Pensioenen: financiering en uitkering volgen aansluitend hieronder.

De presentaties van de manifestatie van 20/11/2014 Pensioenen: financiering en uitkering volgen aansluitend hieronder. De presentaties van de manifestatie van 20/11/2014 Pensioenen: financiering en uitkering volgen aansluitend hieronder. DE TOEKOMST VAN HET PENSIOEN Bart Van Craeynest Hoofdeconoom Petercam 20 november

Nadere informatie

Financiering langdurige zorg uit wonen en pensioen? Netspar, 11 november 2016 Niels Kortleve

Financiering langdurige zorg uit wonen en pensioen? Netspar, 11 november 2016 Niels Kortleve Financiering langdurige zorg uit wonen en pensioen? Netspar, 11 november 2016 Niels Kortleve 2 De routekaart naar een meer integrale benadering van wonen, zorg en pensioen (Bart e.a. 2016) Voorbeeld 1

Nadere informatie

De kracht van Nederland. Joop Wijn, 10 april 2013

De kracht van Nederland. Joop Wijn, 10 april 2013 De kracht van Nederland Joop Wijn, 10 april 2013 Cultuurverandering (1/3) Accepteer dat het feest voorbij is } Denk in lange termijn } Het wordt hard werken om baten te genereren dus wees kostenbewust

Nadere informatie

Langer werken voor het pensioen

Langer werken voor het pensioen Langer werken voor het pensioen Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Rotterdam, 20 mei 2005 Oudedag in discussie Nederland verwelkomt de 2,5 miljoenste AOW-er en het aantal zal stijgen tot 4,5

Nadere informatie

langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012

langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012 Sparen voor langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012 Agenda Stijgende zorgkosten en doelen zorgsparen Modelaannames Onhoudbare solidariteit? Lessen uit het buitenland

Nadere informatie

2Werken Werken in de publieke sector. Feiten en cijfers

2Werken Werken in de publieke sector. Feiten en cijfers 2 0 1 2 2Werken Werken in de publieke sector Feiten en cijfers Inhoudsopgave 1. Financieel-economische situatie 2. Personeel en omvang 3. Personeelsmobiliteit 4. Lonen en loonontwikkeling 5. Pensioenen

Nadere informatie

loont en solidariteit

loont en solidariteit Toekomst voor de zorg Ons hele leven lang is onze gezondheid belangrijk, genietend van goede jaren, of kampend met een zwakke gezondheid. Ons leven lang is de gezondheidszorg belangrijk, we maken er gebruik

Nadere informatie

Betere zorg met minder kosten: kan dat? Jaarcongres Intrakoop, 17 juni 2014 André Rouvoet, voorzitter ZN

Betere zorg met minder kosten: kan dat? Jaarcongres Intrakoop, 17 juni 2014 André Rouvoet, voorzitter ZN Betere zorg met minder kosten: kan dat? Jaarcongres Intrakoop, 17 juni 2014 André Rouvoet, voorzitter ZN Zorguitgaven Bruto-BKZ uitgaven 72.900.000.000 Per dag: 200.000.000 Per uur: 8.300.000 Per minuut:

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

De risico s van het vak Enkele ervaringen over risicomanagement uit de pensioensector

De risico s van het vak Enkele ervaringen over risicomanagement uit de pensioensector De risico s van het vak Enkele ervaringen over risicomanagement uit de pensioensector Ir. André ten Damme RC MCM, CFO APG VRC Congres Amsterdam, 17 maart 2011 2 Agenda 1. Het Nederlandse pensioenstelsel

Nadere informatie

De zorgmiljarden in de Miljoenennota

De zorgmiljarden in de Miljoenennota De zorgmiljarden in de Miljoenennota HEAD CONGRES 2016 Houten, 9-10 Juni Richard Doornbosch Plv directeur Macro-Economische Vraagstukken en Arbeidsmarkt It is not a solution, if its not affordable Dr davis

Nadere informatie

De burger of de koopman? Burgerschap, economie en ongelijkheid in het Nederlandse onderwijs. Herman van de Werfhorst

De burger of de koopman? Burgerschap, economie en ongelijkheid in het Nederlandse onderwijs. Herman van de Werfhorst De burger of de koopman? Burgerschap, economie en ongelijkheid in het Nederlandse onderwijs Herman van de Werfhorst Democratie en burgerschap: van wetenschap tot in de klas Politicologie, Onderwijskunde

Nadere informatie

De (on)betaalbaarheid van een verzorgde oude dag

De (on)betaalbaarheid van een verzorgde oude dag De (on)betaalbaarheid van een verzorgde oude dag Ruben Wenselaar, vice-voorzitter RvB Menzis werkgeversvoorzitter Stichting Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars (SBZ) Landelijk congres Pensioenforum,

Nadere informatie

Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: anomalie of poldervondst?

Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: anomalie of poldervondst? Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: ALM Conferentie anomalie of poldervondst? Prof. dr Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Netspar Amsterdam, 2 april 2008 Nederlands

Nadere informatie

Het unieke Nederlandse pensioenstelsel: onhoudbaar of onverwoestbaar? Rob de Brouwer

Het unieke Nederlandse pensioenstelsel: onhoudbaar of onverwoestbaar? Rob de Brouwer Het unieke Nederlandse pensioenstelsel: onhoudbaar of onverwoestbaar? Rob de Brouwer Visie van de media en de politiek op de moraal van de ouderen De werkelijkheid Infrastructuur is op orde en staatsschuld

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen

Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen Belangenvereniging pensioengerechtigden Politie 21 november 2012 Joop Blom, voorzitter commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG. Belangenvereniging Pensioengerechtigden

Nadere informatie

Gelijke kansen op school 1

Gelijke kansen op school 1 Gelijke kansen op school 1 Jean Hindriks (Itinera en UCL) en Mattéo Godin (Itinera) If it is important to you, you will find a way. If not, you will find an excuse. (onbekend) 1. Inleiding Leerlingen uit

Nadere informatie

loont en solidariteit

loont en solidariteit Toekomst voor de zorg Ons hele leven lang is onze gezondheid belangrijk, genietend van goede jaren, of kampend met een zwakke gezondheid. Ons leven lang is de gezondheidszorg belangrijk, we maken er gebruik

Nadere informatie

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economie & Preventie Prof. dr. Johan Polder Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economische aspecten van preventie 1. Kosten van preventie

Nadere informatie

Solidariteit, Toezicht en Hervorming van de zorg

Solidariteit, Toezicht en Hervorming van de zorg Solidariteit, Toezicht en Hervorming van de zorg Wim Groot Hoogleraar gezondheidseconomie Universiteit Maastricht Lid Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) Health Services Research Focusing on Chronic

Nadere informatie

Eindexamen wiskunde A1-2 havo 2006-I

Eindexamen wiskunde A1-2 havo 2006-I Verdienen vrouwen minder? In maart 23 stond in de Volkskrant een artikel over de inkomensachterstand van vrouwen op mannen. Deze figuur stond er bij: figuur 1 gemiddeld inkomen van vrouwen gemiddeld inkomen

Nadere informatie

Prinsjesdaglezing. Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam. Landgoed Voorlinden, Wassenaar

Prinsjesdaglezing. Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam. Landgoed Voorlinden, Wassenaar Prinsjesdaglezing Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Landgoed Voorlinden, Wassenaar Economisch beeld: constant (somber) beeld sinds juni BBP groei (%) -½ (was -¾) 2012 2013 ¾ EMU saldo (%bbp)

Nadere informatie

loont en solidariteit

loont en solidariteit Toekomst voor de zorg Ons hele leven lang is onze gezondheid belangrijk, genietend van goede jaren, of kampend met een zwakke gezondheid. Ons leven lang is de gezondheidszorg belangrijk, we maken er gebruik

Nadere informatie

Waarom stijgen de uitgaven? Prijs- en volume. Vergrijzing als kostenbom. Kostenontwikkeling 1999-2003 Bron: Zorg voor euro s-2

Waarom stijgen de uitgaven? Prijs- en volume. Vergrijzing als kostenbom. Kostenontwikkeling 1999-2003 Bron: Zorg voor euro s-2 Zorguitgaven, 1972-2009 miljard euro (bron:cbs) Macro-economie, gezondheid en zorg Johan Polder 1 NVAG Jubileumcongres 19 november 2010 Zorguitgaven, 1972-2009 miljard euro Zorguitgaven, 1972-2009 miljard

Nadere informatie

Kan het onderwijs in Nederland efficiënter?

Kan het onderwijs in Nederland efficiënter? 2015 Scientific Paper Kan het onderwijs in Nederland efficiënter? Een technische internationale analyse Mark Groen CBS Kan het onderwijs in Nederland efficiënter? 3 Inhoud 1. Inleiding 5 2. Model 5 3.

Nadere informatie

De prijs van gelijke zorg. CPB Policy Brief 2013/01. Albert van der Horst Harry ter Rele. Dit is een uitgave van:

De prijs van gelijke zorg. CPB Policy Brief 2013/01. Albert van der Horst Harry ter Rele. Dit is een uitgave van: Solidariteit Zorg op maat onder druk? heeft toekomst Dit is een uitgave van: Centraal Planbureau Postbus 80510 2508 GM Den Haag t (070) 3383 380 Januari 2013 ISBN 978-90-5833-577-7 CPB Policy Brief 2013/01

Nadere informatie

Symposium Kindcentra 2020

Symposium Kindcentra 2020 Symposium Kindcentra 22 s-gravenhage, 9 Oktober 215 Willem Adema, D.Phil Senior Economist, OECD Social Policy Division Cognitieve ontwikkeling van kinderen Ondersteunen van arbeidsparticipatie van ouders

Nadere informatie

Studienamiddag Steunpunt Fiscaliteit en Begroting, Brussel, 14 Januari 2011

Studienamiddag Steunpunt Fiscaliteit en Begroting, Brussel, 14 Januari 2011 Werkgelegenheid naar leeftijd, economische groei, en de pensioenuitdaging in de OESO-landen Tim Buyse, Freddy Heylen and Renaat Van de Kerckhove, Universiteit Gent Studienamiddag Steunpunt Fiscaliteit

Nadere informatie

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen 12345 20 bij aangifte inkomstenbelasting 20 IB 262-1T01FD (2474) Aftrek om dubbele belasting te voorkomen Woonde u in Nederland en had u bezittingen in het buitenland of inkomsten uit het buitenland? Dan

Nadere informatie

Trends in gezondheid en zorg. CPB Policy Brief 2011/11. Albert van der Horst Frank van Erp Jasper de Jong. Dit is een uitgave van:

Trends in gezondheid en zorg. CPB Policy Brief 2011/11. Albert van der Horst Frank van Erp Jasper de Jong. Dit is een uitgave van: Zorg blijft Financiering groeien onder druk Dit is een uitgave van: Centraal Planbureau Postbus 80510 2508 GM Den Haag T (070) 3383 380 November 2011 ISBN 978-90-5833-533-3 CPB Policy Brief 2011/11 Trends

Nadere informatie

Van goede zorg verzekerd. Zorgverzekering. Oegstgeest 27 september 2014

Van goede zorg verzekerd. Zorgverzekering. Oegstgeest 27 september 2014 1 Van goede zorg verzekerd Zorgverzekering Oegstgeest 27 september 2014 Volksgezondheid Toekomst Verkenningen VTV 2013 Uitgangspunten zorgverzekeraars Zorgverzekeraars: Hanteren solidariteit en voor iedereen

Nadere informatie

Trends in gezondheid en zorg. CPB Policy Brief 2011/11. Albert van der Horst Frank van Erp Jasper de Jong. Dit is een uitgave van:

Trends in gezondheid en zorg. CPB Policy Brief 2011/11. Albert van der Horst Frank van Erp Jasper de Jong. Dit is een uitgave van: Zorg blijft Financiering groeien onder druk Dit is een uitgave van: Centraal Planbureau Postbus 80510 2508 GM Den Haag t (070) 3383 380 November 2011 ISBN 978-90-5833-533-3 CPB Policy Brief 2011/11 Trends

Nadere informatie

10 jaar Zvw: een evaluatie

10 jaar Zvw: een evaluatie 10 jaar Zvw: een evaluatie Masterclass NieuweZorg 3.0, 11 februari 2016 Wim Groot Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing

Nadere informatie

Hoe houden we de zorg betaalbaar? Een macro-economisch perspectief.

Hoe houden we de zorg betaalbaar? Een macro-economisch perspectief. Hoe houden we de zorg betaalbaar? Een macro-economisch perspectief. Dames en heren, Tijdens de afgelopen verkiezingscampagne was de toekomst van onze gezondheidszorg één van de hoofdthema s in de debatten.

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde A1,2

Examen HAVO. wiskunde A1,2 wiskunde 1,2 Examen HVO Hoger lgemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 23 mei 13.30 16.30 uur 20 06 Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen; het examen bestaat uit 21 vragen. Voor elk

Nadere informatie

Houdbaarheid. Albert van der Horst

Houdbaarheid. Albert van der Horst Houdbaarheid Albert van der Horst Vergrijzing => dalend EMU-saldo => houdbaarheidstekort 4 2 0-2 -4-6 % gdp Sustainability gap: 4½% gdp -8 2010 2020 2030 2040 2050 2060 sustainable primary balance primary

Nadere informatie

De match tussen mens en machine

De match tussen mens en machine De match tussen mens en machine Bas ter Weel Juni 2016 Wedstrijd of samenspel? Feiten Vraag naar arbeid verandert in alle OESO-landen (1980-2009) Lonen en werkgelegenheid H stijgen Lonen en werkgelegenheid

Nadere informatie

DE SCHOOL VAN DE ONGELIJKHEID. Nico Hirtt Ides Nicaise Dirk De Zutter

DE SCHOOL VAN DE ONGELIJKHEID. Nico Hirtt Ides Nicaise Dirk De Zutter DE SCHOOL VAN DE ONGELIJKHEID Nico Hirtt Ides Nicaise Dirk De Zutter België kampioen!...in ongelijke kansen Gemiddelde prestaties in wiskunde (PISA 2006) Finlande Vlaamse Gemeenschap Pays-Bas Belgique

Nadere informatie

loont en solidariteit

loont en solidariteit Toekomst voor de zorg Ons hele leven lang is onze gezondheid belangrijk, genietend van goede jaren, of kampend met een zwakke gezondheid. Ons leven lang is de gezondheidszorg belangrijk, we maken er gebruik

Nadere informatie

Groep Wegingsfactor Prijsverandering Partieel prijsindexcijfer Woning 40% +10% 110 Voeding 30% -10% 90 Kleding 20% +20% 120 Diversen 10% +15% 115

Groep Wegingsfactor Prijsverandering Partieel prijsindexcijfer Woning 40% +10% 110 Voeding 30% -10% 90 Kleding 20% +20% 120 Diversen 10% +15% 115 Samenvatting door M. 1480 woorden 6 januari 2014 7,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Tijd is geld De ECB leent geld uit aan de banken. Ze rekenen daar reporente voor. Banken

Nadere informatie

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen 20 bij aangifte inkomstenbelasting 20 IB 262-1TFD (2586) Aftrek om dubbele belasting te voorkomen Woonde u in Nederland en had u bezittingen in het buitenland of inkomsten uit het buitenland? Dan moet

Nadere informatie

Stabiele pensioenen - stabiele economie FTK macro-economisch bezien

Stabiele pensioenen - stabiele economie FTK macro-economisch bezien 10e ALM Conferentie Stabiele pensioenen - stabiele economie FTK macro-economisch bezien Prof. dr Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Amsterdam, 4 april 2007 FTK: bewezen succes Stille revolutie

Nadere informatie

De Belgische arbeidsmarkt Diagnose anno 2012

De Belgische arbeidsmarkt Diagnose anno 2012 De Belgische arbeidsmarkt Diagnose anno 2012 Luc Sels Decaan Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen 1. Op de rand van de double dip Procentuele kwartaal- en jaargroei BBP, België en EU-27 3 (%) 2,9

Nadere informatie

ZO WERKT DE NEDERLANDSE GEZONDHEIDSZORG. Santpoort

ZO WERKT DE NEDERLANDSE GEZONDHEIDSZORG. Santpoort ZO WERKT DE NEDERLANDSE GEZONDHEIDSZORG Santpoort 7.10.2016 15 MILJARD EURO MEER TOT 2015 Een dergelijke stijging van de uitgaven is op termijn echter onhoudbaar Troonrede 2011 NIEUWE RAMINGEN CPB Zorgkosten

Nadere informatie

Oplossingsrichtingen voor een betaalbaar sociaal zekerheidsstelsel

Oplossingsrichtingen voor een betaalbaar sociaal zekerheidsstelsel VeReFi Congres I Denken in mogelijkheden I 11 april 2017 Oplossingsrichtingen voor een betaalbaar sociaal zekerheidsstelsel Ir drs Jeroen Breen, actuaris ag Algemeen Directeur Koninklijk Actuarieel Genootschap

Nadere informatie

RUIMTE VOOR GEZONDHEIDSZORG. Paul Schnabel, Universiteit Utrecht Leidsche Rijn 6 maart 2014

RUIMTE VOOR GEZONDHEIDSZORG. Paul Schnabel, Universiteit Utrecht Leidsche Rijn 6 maart 2014 RUIMTE VOOR GEZONDHEIDSZORG Paul Schnabel, Universiteit Utrecht Leidsche Rijn 6 maart 2014 15 MILJARD EURO MEER TOT 2015 Een dergelijke stijging van de uitgaven is op termijn echter onhoudbaar Troonrede

Nadere informatie

De zorgverzekeringsmarkt

De zorgverzekeringsmarkt De zorgverzekeringsmarkt Masterclass NieuweZorg 7 april 2017 Wim Groot Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Onderwerpen

Nadere informatie

Waarom duurzaam investeren de toekomst is. Luc Van Liedekerke. BASF Deloitte Elia Chair on Sustainability

Waarom duurzaam investeren de toekomst is. Luc Van Liedekerke. BASF Deloitte Elia Chair on Sustainability Waarom duurzaam investeren de toekomst is Luc Van Liedekerke BASF Deloitte Elia Chair on Sustainability Inhoud 1. Economische groei en zijn gevolgen 2. Als zachte waarden hard worden 3. Domeinen van duurzaamheid

Nadere informatie

Zorg, pensioen en wonen

Zorg, pensioen en wonen Zorg, pensioen en wonen Naar multi-pijler financiering van zorg? 24 april 2012 Lou Spoor 1 Agenda 1 Zorguitgaven 2 Vermogensopbouw voor zorg? Wat en hoe? 2.1 Sparen in de tweede pensioenpijler 2.2 Long-term

Nadere informatie

Worden senioren onbetaalbaar? Demografische verkenningen. Gerard Langerhorst 7 maart 2013

Worden senioren onbetaalbaar? Demografische verkenningen. Gerard Langerhorst 7 maart 2013 Worden senioren onbetaalbaar? Demografische verkenningen. Gerard Langerhorst 7 maart 2013 1 2 Trap des ouderdoms in de Gouden Eeuw In de Gouden Eeuw lieten de rijken geïllustreerde voorstellingen maken

Nadere informatie

Een gezonder Nederland VTV-2014. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker

Een gezonder Nederland VTV-2014. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker Een gezonder Nederland VTV-2014 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker, en vele anderen De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 1 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker 24 juni

Nadere informatie

Baanpolarisatie in Nederland

Baanpolarisatie in Nederland Baanpolarisatie in Nederland Bas ter Weel 27 mei 2016 Achtergrond Vraag naar arbeid verandert in alle OESO-landen (1980-2009) Lonen en werkgelegenheid H stijgen Lonen en werkgelegenheid M dalen Lonen L

Nadere informatie

Conditionele Keuzevrijheid Een verkenning

Conditionele Keuzevrijheid Een verkenning Conditionele Keuzevrijheid Een verkenning Bijdrage aan onderzoeksprogramma Netspar Theme Grant Pensioen, Financiële Planning en Keuzearchitectuur Eduard Ponds 3 Oktober 2018 Boodschap Bied flexibiliteit

Nadere informatie

Kentering op de Europese woningmarkten

Kentering op de Europese woningmarkten Na een hausse die twaalf jaar duurde, is nu in de meeste Europese landen waaronder Nederland een afvlakking van de huizenprijsstijging te zien. In enkele landen dalen de prijzen zelfs. Een belangrijke

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 27 400 Nota over de toestand van s Rijks Financiën Nr. 42 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Janus de Koekoekskip. Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg. Johan Polder. TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010

Janus de Koekoekskip. Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg. Johan Polder. TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010 Janus de Koekoekskip Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg Johan Polder TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010 NRC, 20 november 2010 Inhoud 1. Macro economie & Zorg 2. Dilemma s voor de toekomst

Nadere informatie

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen

Aftrek om dubbele belasting te voorkomen 20 bij aangifte inkomstenbelasting 20 IB 262-1T23FD (2705) Aftrek om dubbele belasting te voorkomen Woonde u in Nederland en had u bezittingen in het buitenland of inkomsten uit het buitenland? Dan moet

Nadere informatie

Hierbij stuur ik u de antwoorden op de feitelijke vragen van uw Kamer over de Fiscale beleidsagenda.

Hierbij stuur ik u de antwoorden op de feitelijke vragen van uw Kamer over de Fiscale beleidsagenda. > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Directie Algemene Fiscale Politiek Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus

Nadere informatie

DETERMINANTEN VAN LAGE WERKINTENSITEIT IN HUISHOUDENS MET ARBEIDSONGESCHIKTE GEZINSLEDEN Empirische analyses voor de EU-15

DETERMINANTEN VAN LAGE WERKINTENSITEIT IN HUISHOUDENS MET ARBEIDSONGESCHIKTE GEZINSLEDEN Empirische analyses voor de EU-15 DETERMINANTEN VAN LAGE WERKINTENSITEIT IN HUISHOUDENS MET ARBEIDSONGESCHIKTE GEZINSLEDEN Empirische analyses voor de EU-15 Leen Meeusen, Annemie Nys en Vincent Corluy 17 juni 2014 Opbouw presentatie Inleiding

Nadere informatie

Zorguitgaven en doelmatigheid

Zorguitgaven en doelmatigheid 8 Zorguitgaven en doelmatigheid Kernbevindingen De groei van de totale zorguitgaven was in de jaren 2011-2013 historisch gezien laag met sterke variatie tussen sectoren Sinds 2003 wordt de uitgavengroei

Nadere informatie

Nationale stage Varese, 3-13 februari 2018

Nationale stage Varese, 3-13 februari 2018 SELECTIES SENIOR 03-13/02/2018: Buitenlandse stage nationaal team (Varese-Italië) Deelnemers: Hannes Obreno Tim Brys Niels Van Zandweghe Pierre De Loof Ruben Somers Eveline Peleman Coaches: Dominique Basset

Nadere informatie

Helder denken over de lange systemen

Helder denken over de lange systemen Helder denken over de lange systemen Pensioen, werk, huis, zorg Frank Kalshoven (frank@argumentenfabriek.nl) April 2013 Helder denken over lange systemen inhoud Observeren en ordenen Overdenken Oordelen

Nadere informatie

loont en solidariteit

loont en solidariteit Toekomst voor de zorg Ons hele leven lang is onze gezondheid belangrijk, genietend van goede jaren, of kampend met een zwakke gezondheid. Ons leven lang is de gezondheidszorg belangrijk, we maken er gebruik

Nadere informatie

Sturen op kosten Patiënt, professional of politiek? Erik Buskens Hoogleraar Medical Technology Assessment Universitair Medisch Centrum Groningen

Sturen op kosten Patiënt, professional of politiek? Erik Buskens Hoogleraar Medical Technology Assessment Universitair Medisch Centrum Groningen Sturen op kosten Patiënt, professional of politiek? Erik Buskens Hoogleraar Medical Technology Assessment Universitair Medisch Centrum Groningen Open deuren? Primum non nocere In dubio abstine Open deuren?

Nadere informatie

Domein E: Ruilen over de tijd. fransetman.nl

Domein E: Ruilen over de tijd. fransetman.nl Domein E: Ruilen over de tijd Rente : prijs van tijd Nu lenen: een lagere rente Nu sparen: een hogere rente Individuele prijs van tijd: het ongemak dat je ervaart Algemene prijs van tijd: de rente die

Nadere informatie

2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17

2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17 2.2. EUROPESE UNIE 2.2.1. Droogte remt groei melkaanvoer af Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) 2005 2015 2017 2018 % 18/17 België 3 022 3 988 4 025 4 190 4,1 Denemarken 4 451 5 278 5

Nadere informatie

De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief

De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief Robbert Dijkgraaf Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Universiteit van Amsterdam Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 Rookremmers 1 maximumscore 2 De genoemde bijkomende/onbedoelde (maatschappelijke)

Nadere informatie