De Bijbel open (25-05)

Transcriptie

1 1 De Bijbel open (25-05) In de samenkomst van de christelijke gemeente belijden we iedere zondag ons geloof. Vaak gebeurt dat met de woorden van de Twaalf Artikelen of de Apostolische Geloofsbelijdenis. Daarin staan ook de woorden over de Here Jezus, dat Hij is neergedaald in de hel. Ze volgen op de belijdenis dat Hij heeft geleden, is gekruisigd, gestorven en begraven. Hierover ontving ik een vraag van iemand die altijd graag meeluistert. Ze vraagt zich af hoe het mogelijk is dat Jezus aan het kruis in de hel is neergedaald, terwijl Hij tegelijk zegt tegen de moordenaar aan het kruis: heden zult u met Mij in het paradijs zijn. Het neerdalen in de hel is toch het tegenovergestelde van het ingaan in het paradijs? Hoe zit dit? Graag ga ik op deze vraag in en wil laten zien dat deze twee dingen heel goed kunnen samengaan. We doen dat vanuit Mattheus 27: 46, waar staat van Jezus: dat Hij roept: Eli, Eli, lama sabachtani, dat betekent: Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten. Het lijden en sterven van Jezus wordt in alle vier de Evangeliën beschreven. Het behoort tot het hart van het Evangelie. Jezus is gekruisigd. Het is de wrede doodstraf voor slaven en andere misdadigers. Daar aan het kruis is Hij gestorven en vervolgens begraven in het graf van Jozef van Arimathea. Op de derde dag is Hij opgestaan, zo belijden wij elke zondag. Maar voordat we dat machtige heilsfeit belijden, horen we de woorden: neergedaald in de hel. Dat heeft de Zoon van God voor ons willen ondergaan. Helemaal vrijwillig. Daarmee droeg Hij de schuld en de straf op de zonde voor een ieder die in Hem gelooft. Daarin schittert de eeuwige zondaarsliefde van God. Nu gaat de vraag vandaag over die belijdenis van de nederdaling in de hel. Anderen formuleren: neergedaald in het rijk van de doden. De vraag is eerst of het wel juist is dat de nederdaling in de hel een onderdeel is van onze geloofsbelijdenis. Dat is een goede vraag, want waar lezen we het eigenlijk in de Bijbel dat Jezus is neergedaald in de hel? Wie een beetje studie maakt van dit onderdeel van onze belijdenis, merkt al gauw dat het niet in alle geloofsbelijdenissen voorkomt. In de oudste handschriften van de Twaalf Artikelen vinden we dit onderdeel niet. Ook niet in de Geloofsbelijdenis van Nicea, die toch ook herhaaldelijk wordt beleden in de gemeente. Wel weer in de Geloofsbelijdenis van

2 2 Athanasius, maar die is van later datum. We kunnen hieruit opmaken dat de nederdaling in de hel niet voor alle gelovigen in de Vroege kerk een vast onderdeel van hun christelijk geloof vormde. Tegelijk moeten we zeggen dat de belijdenis dat Jezus in de hel is neergedaald wel al heel oud is. Als voorbeeld noem ik Irenaeus, de bisschop van Lyon, die deze belijdenis al wel kende. Dat is dan al in de tweede eeuw. Kijken we naar de belijdenissen van de Reformatie, dan zien we dat de nederdaling in de hel daarin een vaste plaats heeft gekregen. Zowel bij de Lutheranen als de Gereformeerden. Trouwens, ook de catechismus van de RK Kerk kent dit onderdeel. Op grond daarvan kunnen we zeggen dat het geloof in de nederdaling van Jezus in de hel door een heel brede kerkelijke traditie gedragen wordt. Wie van mening is dat dit onderdeel uit de belijdenis moet, breekt met een wereldwijde en eeuwenoude overtuiging van de kerk. Laten we eerst eens bezien welke betekenis men aan deze belijdenis heeft gegeven. Ik noem verschillende voorbeelden. Ten eerste: Jezus is na zijn sterven in het dodenrijk afgedaald en heeft zich daar vertoond aan de gelovigen uit de tijd van het Oude Testament. Zij hebben Hem op deze manier gezien als de vervulling van de profetie uit het OT en nu mogen zij daardoor ook delen in het heil dat Hij tot stand heeft gebracht. Een variant hierop is dat Jezus in het dodenrijk aan de heidenen,die voor zijn komst hebben geleefd, is verschenen. Daardoor wordt voor hen ook de mogelijkheid geschapen om door Christus behouden te worden. Ten tweede is er de opvatting, die Luther eens in een preek heeft ontvouwd. Hij zegt: Gods Zoon is neergedaald in de hel om daar aan de duivel en de demonen zijn overwinning te proclameren. Dat betekent de ultieme nekslag voor de macht van de duivel. De neerdaling in de hel van Jezus is dan bij hem de eerste trap van zijn verhoging. Dan is niet de opstanding uit de dood, maar de nederdaling in de hel het begin van de overwinning van Jezus. Ten derde noem ik ook nog de opvatting dat Jezus plaatsvervangend voor allen die in Hem geloven is neergedaald in de hel, maar dan wel na zijn sterven. Ik kan me voorstellen dat deze of gene denkt: nou, dat zijn nogal wat verschillende opvattingen. Dat is ook zo. Dat komt omdat er geen expliciet bijbelgedeelte bestaat waarin nu precies gezegd wordt dat Jezus is neergedaald in de hel en wanneer dat is gebeurd en welke

3 3 betekenis dat heeft. Er zijn natuurlijk wel allerlei teksten die daarvoor in aanmerking komen en die men als zodanig heeft uitgelegd. Ik noem er enkele: Psalm 16, aangehaald door Petrus in Handelingen 2: Want Gij zult mijn ziel in het graf niet laten en uw Heilige niet overgeven om ontbinding te zien. Ook wordt wel genoemd 1 Petrus 3, waarin staat, dat Christus na zijn sterven heeft gepredikt aan de geesten in de gevangenis. Of Efeze 4: Christus is neergedaald in de diepten, namelijk van de aarde. Of de aanhaling van Jona in Matth.12, dat Jezus drie dagen en nachten in het hart van de aarde zou zijn. Zo zouden nog wel meer voorbeelden uit de Bijbel genoemd kunnen worden. U merkt wel dat in geen van deze teksten letterlijk over de nederdaling in de hel wordt gesproken. Men moet zo n tekst dan zelf betrekken op de nederdaling. Wanneer ik nu mijn eigen gedachten hierover uitspreek, betekent dat niet het eind van alle tegenspraak. Ik kan me wel op goede bronnen beroepen, want ik denk hierover in de lijn van Calvijn en bijvoorbeeld de Heidelbergse Catechismus. In dit leerboek van de kerk lezen we over Jezus in vraag en antwoord 44: waarom volgt daarop: neergedaald in de hel? Het antwoord luidt: opdat ik in mijn hevigste aanvechtingen de volstrekte zekerheid en troost mag hebben, dat mijn Here Jezus Christus door zijn onuitsprekelijke benauwdheid, smarten, verschrikking en helse kwelling, die Hij in heel zijn lijden, maar bovenal aan het kruis heeft ondergaan, mij van de helse benauwdheid en pijn verlost heeft. Wanneer ik me afvraag, wat is nu het erge van de hel, dan is het toch dit dat je door God verlaten wordt. Dat kan hier op aarde van niemand gezegd worden, al zeggen we wel eens: het is een hel waar die mensen in verkeren. Welnu, precies de pijn van God verlaten te zijn heeft Jezus meegemaakt aan het kruis. Dat was toen Hij riep: mijn God, mijn God, waarom hebt U Mij verlaten. Daarom noemde ik ook Mattheus 27:46, waar we dit lezen van Jezus. Hij werd toen helemaal alleen gelaten door zijn Vader. Hij ontving geen enkele liefde meer. De toorn van God ontlaadde zich in al zijn volheid op Hem. De stikdonkere nacht op Golgotha, die drie uur duurt, is de buitenkant van die helse binnenkant. Dat heeft Jezus dus meegemaakt. Voor Hem was de hel om zo te zeggen niet zozeer een bepaalde plaats, maar veel meer een bepaalde toestand. Hij heeft de toestand van de hel meegemaakt. Dat is het ergste

4 4 in zijn lijden geweest. Wat dat is geweest daar kunnen wij niet inkomen. Dat heeft Hij namelijk in onze plaats willen doen. Maar nu rijst wel de vraag: hoe kan het dat in de geloofsbelijdenis het neerdalen van Jezus in de hel pas genoemd wordt nadat Hij gekruisigd is, gestorven en begraven. Dat kun je toch niet zeggen nadat alles door Hem is volbracht? En toch belijden we die volgorde: geleden, gekruisigd, gestorven, begraven, neergedaald in de hel. Inderdaad. Waarom? Omdat dat niet is bedoeld als een volgorde in de tijd, maar een volgorde in de diepte van lijden. Daarom volgt de nederdaling in de hel op het begraven worden. Het is het absolute dieptepunt in het lijden van Jezus. Gaat het om het moment, dan heeft Jezus het neerdalen in de hel al eerder, aan het kruis, mee gemaakt. Toen Hij dat had meegemaakt, kon Hij zeggen: het is volbracht. De beker van het lijden is nu helemaal leeg gedronken. En daarna, als Hij sterft, kan Hij zeggen: Vader, in uw handen beveel Ik mijn geest. Daarom - en nu kom ik weer bij de vraag van de luisteraar - kan Hij ook zeggen tegen de moordenaar aan het kruis: heden, vandaag zult u met Mij in het paradijs of het koninkrijk van God zijn. De neerdaling in de hel had Hij immers nog diezelfde dag ten einde toe doorworsteld en overwonnen. En dan gaat Hij naar het paradijs, het koninkrijk van God en dan neemt Hij de moordenaar mee, juist omdat Hij voor Hem is neergedaald in de hel. Ik weet dat er andere opvattingen mogelijk zijn over de nederdaling in de hel. Ik heb ze u ook genoemd. Ik zal ze niet bestrijden. Maar waarom kies ik nu zelf voor deze opvatting? Omdat er zoveel troost in ligt. Het is de troost waarover de Catechismus spreekt. Dat ik in mijn hevigste aanvechtingen verzekerd en getroost mag zijn, dat Jezus mij van de hel verlost heeft. Als gelovige heb je vaak aanvechtingen. Het geloof is een strijd, omdat je op alle mogelijke manieren wordt aangevallen. Misschien wel tot en met de influistering van de duivel: jij, jij hebt de hel verdiend. Wat is het dan een troost dat je met die aanvechting naar je Heiland mag vluchten en mag zeggen: Here Jezus, U bent voor mij in de hel neergedaald. Dat deed u in mijn plaats. Dat is toch ontroerend. Dan is het geloofsartikel van de neerdaling in de hel ineens niet alleen een onderdeel van het geloof van de kerk, maar dan wordt het een hele eigen persoonlijke geloofsbelijdenis. Ik mag geloven dat ik nooit meer door God verlaten zal worden. In welke omstandigheden ik ook verkeer.

5 Zelfs al lijkt het leven soms op een hel. Maar het is toch geen hel, want al denk ik soms dat God me verlaten heeft, het is niet zo. Zo zeker als zijn Zoon voor mij in de hel neerdaalde. De Here laat me nooit aan mijn lot over. En dat geldt niet alleen in mijn leven. Dat geldt ook in mijn sterven. Dat is de troost, die in dit kleine onderdeel van de geloofsbelijdenis schuil gaat: nedergedaald in de hel. Ook voor mij. 5