Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci

Transcriptie

1 Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci Katedra nederlandistiky Studijní rok 2009/2010 NEDERLANDS ALS TWEEDE-TAALVERWERVING BIJ VOLWASSENEN Bakalářská práce 3. ročníku bakalářského studia oboru Nizozemština pro hospodářskou praxi Acquisition of the Dutch language as a second language by adults Adéla Provazníková Vedoucí práce: Drs. Bas Hamers Olomouc 2010

2 Prohlašuji, že jsem svou seminární práci vypracovala samostatně a uvedla v ní veškerou literaturu, kterou jsem použila. V Olomouci, dne 7. května Adéla Provazníková

3 Dankbetuiging I wil graag van harte mijn dank betuigen aan Bas Hamers voor zijn waardevolle adviezen. 3

4 INHOUD INLEIDING THEORETISCHE DEEL Verschil tussen tweede taal en vreemde taal Victorian School of Languages T2-verwerving Termen die met T2-verwerving samenhangen Factoren die invloed op T2-verwerving hebben Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen Leeftijd factor die T2-verwerving beïnvloedt Meertaligheid T2-verwerving bij volwassenen en bij kinderen Effectief lesgeven Lesdoel en tijdplanning De rol van de docent De viertakt Vaardigheden in het T2-onderwijs Luistervaardigheid Schrijfvaardigheid Spreekvaardigheid Grammatica en het gebruik van een woordenboek Niveaus in de Nederlandse taal Niveaus volgens het Europees Referentiekader Staatsexamen Nederlands als tweede taal Inburgeringsexamen Leerstof

5 2. PRAKTISCHE DEEL Inleiding Observaties in de NT2-lessen A-intensief lessen B2-intensief lessen Mijn eigen lessen Grammatica les Luistervaardigheid les Vergelijking van NT2-boeken...35 CONCLUSIE...44 Bijlage Bijlage Bijlage Literatuurlijst...50 Webpagina s...51 Resumé...52 Summary...53 Anotace

6 INLEIDING Als thema van mijn bachelor werkstuk heb ik gekozen voor het onderwerp Nederlands als Tweede-taal verwerving bij volwassenen. Dit onderwerp vind ik interessant en dat heeft iets te maken met mijn leven, omdat ik het Nederlands in Nederland begon te leren en daarom was het Nederlands in die tijd mijn tweede taal. Het hoofdoel van mijn werkstuk is om de lezers vertrouwd te maken met de educatieverschillen bij kinderen en bij volwassen en met het verschil tussen Nederlands als tweede-taal en Nederlands als vreemde-taal. Verder wil ik de verschillende factoren beschrijven die tweede-taalververwing beïnvloeden en hoe belangrijk volgens mij de combinatie van alle vier de vaardigheden bij het Nederlands als tweede-taalverwerving is, d.w.z. luistervaardigheid, spreekvaardigheid, grammaticavaardigheid en schrijfvaardigheid. Geen van deze vaardigheden zou genegeerd mogen worden. In mijn werkstuk beschrijf ik ook enkele fouten die door NT2-studenten vaak gemaakt worden. Bij het uitkiezen van de leerstof moet onder andere rekening gehouden worden met de leeftijd, opleidingsniveau en reeds bereikte taalvaardigheidsniveau van de leeerlingen. Mijn werkstuk heb ik in twee delen opgedeeld, het theoretische deel en het praktische deel. Er bestaan meer publicaties over Nederlands als tweede-taal onderwijs en over onderwijs van tweede talen in het algemeen. De informatie voor het theoretische deel heb ik voor het grootste deel gehaald uit het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs dat door René Appel en Anne Vermeer geschreven is. In het praktische deel beschrijf ik mijn eigen observaties in het James Boswell Instituut. Het James Boswell Instituut valt onder de leiding van de Universiteit Utrecht en geeft trainingen en aansluitingsprogramma s aan hoger opgeleiden. In het werkstuk vergelijk ik ook sommige leerboeken die voor hogere opgeleiden bestemd zijn. Ook geef ik mijn eigen mening over individuele leerboeken en onderwijsmethodes. 6

7 1. THEORETISCHE DEEL 1.1 Verschil tussen tweede taal en vreemde taal Het is belangrijk om vreemde-taalverwerving en tweede-taalverwerving (verder T2-verwerving) van elkaar te onderscheiden. Voor vreemde-taalverwerving bestaan ook andere materialen voor effectief lesgeven. Als iemand een taal leert die niet geproken wordt in de omgeving waarin hij zich bevindt. Bijvoorbeeld over Tsjechen die Nederlands in Tsjechie studeren praten wij als over vreemdetaalverwervers. Daartegenover staan T2-verwervers. Dat zijn mensen die een nieuwe taal in de omgeving leren, waarin de taal gesproken wordt. Als een Tsjech naar Nederland gaat verhuizen en daar bijvoorbeeld Nederlands in een cursus leert is er sprake van T2-verwerving. Het grote verschil tussen het NT2-onderwijs en het Nederlands als vreemde taal is dat je het Nederlands meteen 'bij de hand hebt'. 1 De NT2-cursisten komen meestaal gelijk buiten het leslokaal in contact met de Nederlanse taal. Ze moeten het Nederlands in de dagelijkse situaties gebruiken, ze kijken vaak naar Nederlandse tv, luisteren naar Nederlandse radio,enz. De T2-cursisten bereiken vaker het gewenste niveu sneller dan de studenten die de taal in een ander land studeren. Maar bij het onderwijs is ook de mate van zelfstudie belangrijk Victorian School of Languages De Victorian School of Languages in Australië is een bijzonder voorbeeld van hoe vreemde talen onderwezen kunnen worden. De studenten kunnen er tegenwoordig 49 talen studeren. Onderwijs wordt er op zaterdagen gegeven in scholen, maar er wordt ook afstandsonderwijs gegeven. Rond de leerlingen gaan naar de zaterdagscholen en ongeveer 1600 leerlingen volgen afstandsonderwijs. Iedereen kan er individueel een telefoongesprek met de docent hebben, maar ook een groepsgesprek voeren. Binnen het instituut worden steeds nieuwe materialen ontwikkeld. 1 Inburger net: ( ) 7

8 1.2 T2-verwerving Zoals konden wij al in bovenstaand hoofdstuk konden zien, is T2 een taal die in de omgeving wordt geleerd,waarin de taal gesproken wordt. In het boek Tweedetaalverwerving en tweede-taalonderwijs kunnen wij ook lezen over simultane en succesieve taalverwerving. Als voor de 4-jarige leeftijd begonnen wordt met de verwerving van een T2, dan gebeurt grotendeels parallel aan de verwerving van de moedertaal en er is sprake van simultane taalverwerving. Over succesieve taalverwerving praten wij als een kind begint T2 te leren wanneer de moedertaal al redelijk beheerst wordt. Het begrip 'tweede taal' kan overigens ook betrekking hebben op een derde taal, vierde taal, enzovoorts Met andere woorden de begrippen 'eerste taal' en 'weede taal' hebben betrekking op de volgorde waarin de talen geleerd zijn en niet op het beheersingsniveau Termen die met T2-verwerving samenhangen Einige termen die door het boek Tweede-taalverwerving en tweede-taalonderwijs uitlegd worden: Tussentaal is de taalproductie van de T2-verwerver maar ook de zich ontwikkelende vaardigheid in de T2. De T2-verwerver beschikt over een tussentaal om uitingen in de T2 te begrijpen en te produceren. Met tussentaal wordt gedoeld op elk stadium van T2-vaardigheid en produktie tussen het geheel niet en het volledig beheersen van de T2. 3 Fossilisatie is de situatie wanneer de T2-verwerving stokt op een bepaald moment, er zit geen progressie meer in. Dit komt met name voor bij T2-verwervers die op latere leeftijd een T2 zijn gaan leren. 4 Typisch voorbeeld van fossilisatie is dat somige T2-2 R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p.18. 8

9 verwervers steeds verkeerde lidwoorden blijven gebruiken (bv. in plaats van het boek gebruikt men de boek). Krompraters zijn T2-verwervers waarvan de tussentaal gefosiliseerd is. In het boek Taal leren op maat is er ook sprake van de stagnerende leerder. Stagnerende leerders zijn mensen die niet het niveau bereiken dat ze willen bereiken. De tabel uit het boek Taal leren op maat 5 waarin wij verschillende typen leerders en de aanbevolen aanpk bij hun educatie kunnen zien: zeer langzame leerder stagnerende leerder kromprater stagnatie op hogere niveaus kenmerken beperkt school gevolgd in eigen land; een aantal jaren in Nederland, al meermalen aan cursussen begonnen; spreek nog neuwelijks Nederlands. blijft achter in schriftelijke of mondelinge vaardigheden; problemen liggen vaak buiten het onderwijs. communicatief; al jaren in Nederland, veel vormfouten. blijft steken onder het gewenste niveau voor het beroep van keuze. aanpak zorgvuldige, verlengde intake, cursisten goed volgen; zorgvuldig bepalen wat de leerbehoefte is, haalbare doelen stellen, taalcontact aangaan. doorverwijzen naar deskundigen op gebied van mogelijke problemen; taal via taalcontact bevorderen. motivatie vinden voor verbetering van uitspraak en/of grammatica. zoeken naar andere mogelijke opleidingen of werk; gewenste doel aanpassen aan mogelijkheden. 5 M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p

10 1.2.2 Factoren die invloed op T2-verwerving hebben Er bestaan meerdere factoren die tweede-taalverwerving beïnvloeden. Een van de belangrijkste factoren is de leeftijd van de T2-verwerver. Omdat leeftijd zo belangrijk is, wil ik hieraan meer aandacht besteden in een apart hoofdstuk (1.3 Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen). Wij kunnen zeggen dat leeftijd een zo genoemde individuele factor is. Aan de andere kant staan zo genoemde sociale factoren. Voorbeeld van een sociale factor is taalaanbod. Maar vaak hangt de individuele factor samen met de sociale factor. Bijvoorbeeld in het algemeen krijgen kinderen vaak meer taalaanbod dan volwassenen omdat ze vaker in situaties komen, waar ze T2 moeten gebruiken. Bijna alle factoren hangen samen met het tempo van de T2-verwerver, iedereen is een individu en heeft andere tijd voor taalbeheersing nodig. Factoren die T2 beïnvloeden hangen vaak met elkaar samen. Er zijn ook een paar onderzoeken gedaan of sexe ook invloed op het tempo van tweedetaal-verwerving heeft. René Appel 6 heeft in 1984 onderzoek gedaan onder Turkse en Marokkaanse meisjes en jongens. Anne Vermeer 7 heeft hem in 1986 met onderzoek gevolgd. Uit beide onderzoeken blijkt dat sexe geen invloed op T2- verwerving heeft. In 1987 kwam Joseph P. Boyle 8 met een onderzoek waaruit blijkt dat vrouwen sneller produktieve vaardigheden in T2 ontwikkelen en mannen in receptieve vaardigheden beter zijn. Een andere factor die T2-verwerving beïnvloed is taalaanleg. Algemeen geldt dat wie meer taalaanleg heeft, ook de T2 sneller kan verwerven. Wat is eigenlijk taalaanleg? Volgens John B. Carroll, de samensteller van een test waarmee taalaanleg kan worden gemeten, bestaat taalaanleg uit vier, van elkaar onafhankelijke vaardigheden, namelijk: 1. vaardigheid in het herkennen, identificeren en onthouden van klanken; 6 René Appel: Medeauteur van het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs. 7 Anne Vermeer: Medeauteur van het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs. 8 Joseph P. Boyle: Auteur van het boek Sex differences in listening vocabulary. Hij onderzocht Engelse taalvaardigheid van Chinese studenten. 10

11 2. vaardigheid om grammaticale functies van woorden in verschillende contexten te herkennen; 3. vaardigheid om linguïstische patronen uit nieuwe contexten af te leiden; 4. vaardigheid om een groot aantal associaties in relatief korte tijd te leren. 9 Elke mens is anders. Mensen verschillen op meer manieren. De persoonlijkheid van een persoon is verschillend van de persoonlijkheid van een andere persoon, hun intelligentie verschilt en ze waarnemen en begrijpen informatie op een andere manier. De factoren die op T2-verwerving invloed hebben zij dus ook persoonlijkheid, intelligentie en de zo genoemde cognitieve stijl. Sommige mensen zijn extravert en sommige introvert, dus hun persoonlijkheid verschilt. Larsen-Freeman & Long 10 hebben onderzoek gedaan waaruit blijkt dat extraverte mensen de T2 sneller kunnen beheersen dan introverte mensen. Het is bekend dat extraverte mensen beter zijn in communicatieve vaardigheden en introverte mensen grammatica beter kunnen leren. Er zijn ook onderzoeken gedaan, die uitzoeken of intelligentie voor T2- verwerving belangrijk is. Meest besproken is het onderzoek van Genesee 11 in Intelligentie bleek samen te hangen met CAT, in die zin dat kinderen met een hogere score op een intelligentietest over het algemeen ook beter presteerden op taken die een grote CAT vereisten. Daartegenover werd er geen samenhang gevonden tussen de intelligentiescores en taken waarvoor met name DAT nodig was, dus gewone communicatieve taken. 12 CAT = Cognitief Abstracte Taalvaardigheid 9 R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p Larsen-Freeman & Long: Auteurs van het boek van 1991 An introduction to second language acquisition research. 11 F. Genesee: Auteur van het boek Language learning, The role of intelligence in second language learning. 12 R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p

12 DAT = Dagelijkse Algemene Taalvaardigheid 13 Genesee heeft dit onderzoek gedaan onder mensen die Engels als moedertaal en Frans als tweede-taal hadden. In 1992 was op de Nederlandse televisie een programma waarin prate Christopher Taylor, die te zien talent voor talen te leren had. Hij was zwakbegaafd, maar al na paar dagen in Nederland kon hij toch een beetje Nederlands praten. In het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs 14 beschrijven René Appel en Anne Vermeer de cognitieve stijl als een manier waarop mensen informatie waarnemen, begrijpen, ordenen en oproepen. 1.3 Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen Leeftijd factor die T2-verwerving beïnvloedt Een van de belangrijkste factoren die T2-verwerving beïnvloeden is leeftijd. Er zijn veel onderzoeken gedaan en algemeen is bekend dat kinderen een tweede taal sneller dan volwassenen leren. De neurolinguist Eric Lenneberg kwam eind jaren zestig tot de ontdekking dat er sprake is van een kritische periode waarbinnen het kind het vermogen van de mentale grammatica tot ontwikkeling moet brengen. De kritische periode begint rond het tweede levensjaar en loopt door tot omstreeks het twaalfde levensjaar. Na hun twaalfde moeten mensen veel inspanning leveren om een andere taal onder de knie te krijgen De begrippen CAT en DAT ontwikkelde Jim Cummins in R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum en hersenen, de kritische periode.htm ( ) 12

13 In 1982 in Engeland heeft M. Patkowski 16 een onderzoek gedaan waaruit blijkt dat er een zogenoemde sensitieve periode bestaat. Deze periode duurt ongeveer tot het eind van de puberteit en jongeren zijn sneller in de verwerving van de syntaxis zijn. In hetzelfde jaar in de VS, heeft Susan Oyama een vergelijkbaar onderzoek gedaan waaruit blijkt dat alleen in de leeftijd tot het begin van de puberteit zijn de kinderen in staat om de tweede taal bijna accentloos leren spreken. Een van de onderzoeken werd ook in Nederland in 1984 door René Appel bij Turkse en Marokkaanse kinderen gedaan. In het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs 17 beschrijft hij de conclusie van zijn onderzoek. Uit het onderzoek blijkt dat in de eerste fase van de T2-verwerving het tempo van oudere T2-verwervers hoger ligt dan van jongere. Mensen die op jonge leeftijd met T2- verwerving beginnen, behalen een hoger niveau van T2-vaardigheid dan mensen die later een tweede taal beginnen te leren. De kans dat iemand het niveau van een moedertaalspreker haalt is groter als hij op jongere leeftijd een tweede taal begint te leren Meertaligheid Over meertaligheid spreekt men als een persoon twee of meerdere talen vloeiend kan spreken. Er bestaan twee situaties wanneer men tweetalig kan worden: zogenoemde simultane tweetaligheid en successieve tweetaligheid Simultane tweetaligheid Als een kind met twee moedertalen opgroeit spreken wij over simultane tweetaligheid. Dat betekent dat de moeder met het kind een taal en de vader een andere spreekt, simultane tweetaligheid heet ook gezinstweetaligheid. Bij de simultane periode bestaat ook de zo genoemde mixing periode, het kind gebruikt 16 M. Patkowski: Amerikaanse psycholoog en onderzoeker. Auteur van het boek The sensitive period for the acquisition of syntax in a sacond language. 17 R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum

14 sommige woorden van een taal en sommige van de andere taal of hij mixt de grammatica van beide talen Succesieve tweetaligheid Een andere type van meertaligheid is successieve tweetaligheid. Wanneer een kind op een wat later tijdstip, buiten het eentalige gezin, wordt geconfronteerd met een andere taal spreekt men van successieve tweetaligheid. In de praktijk is er sprake van successieve tweetaligheid wanneer de andere taal tussen drie- en negenà tienjarige leeftijd wordt aangeboden. 18 Bij successieve tweetaligheid weet het kind al voor de beheersing van de tweede taal al iets over taal en de kennis van de moedertaal helpt hem bij het leren van de tweede taal T2-verwerving bij volwassenen en bij kinderen De termen impliciet en expliciet: Impliciet leren = men leert iets maar hij is zich daar niet van bewust. Expliciet leren = men leert en leren is zijn doel. Bij kinderen spelen de biologische factoren een sterkere rol dan sociaalpsychologische factoren en bij volwassenen is dat andersom. Kinderen bereiken een hoog eindniveau maar ouderen bereiken het hoogste niveau zelden. De grammatica leren kinderen alleen op een impliciete manier. Volwassenen krijgen niet zo veel taalaanbood als kinderen. De kennis van al vroeger geleerde talen heeft meestal een negatieve invloed. Hoog opgeleide volwassenen kunnen expliciet leren en mensen met een lage vooropleiding kunnen dat niet ( ) 14

15 1.4 Effectief lesgeven Lesdoel en tijdplanning De docent en ook de leerlingen moeten voor het begin van de les de doel van de les kennen. Voor de docent is een goede voorbereiding van de les en de tijdsplanning van de les belangrijk. Het is goed als het lesdoel in het begin kort met de studenten besproken en op het bord opgeschreven wordt. In het boek Taal leren op maat 19 maat beschrijven de auteurs het VUT-model. VUT is een afkorting voor Vooruitkijken, Uitvoeren en Terugkijken. Vooruitkijken betekent het thema en het programma van de les met de studenten bespreken, studenten bekend maken met de tijdsplanning, grammaticadoel van de les, het oproepen van de aanwezige kennis over het onderwerp, de woordenschat bespreken, instructies voor zelfstandig werken of in de groep en controleren of de instructies goed begrepen zijn. Als de leerlingen bezig zijn met het uitvoeren van hun taak is de taak van de docent observeren, kijken of de studenten problemen hebben en hun helpen. Daarna kijkt de docent naar de resultaten en bespreekt die met de studenten. Door terug te kijken op het einde van de les kunnen de studenten alles beter onthouden. De docent kan met de cursisten terugkijkenop de inhoud: Wat hebben we geleerd, is het gelukt? Kun jij me vertellen wat je geleerd hebt vandaag? Wat wil je nog meer leren? Heb jij wel eens problemen bij een dergelijk gesprek? Wat moeten we nog gaan oefenen om het resultaat beter te maken? De docent kan terugkijken op het proces: Was dit een goede manier om dit leren? Zullen we dit nog eens op deze manier doen, heb je hier iets aan? M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p

16 Voor de studenten is het het beste als de studenten ook na de les contact met de taal hebben. Dat is de voordeel als de studenten tweede taal leren in de gebied waarin de taal gesproken is. Het is heel belangrijk dan in de lessen grammatica, luistervaardigheid, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid wordt geoefend, zie verder hoofdstuk 1.5 Vaardigheden in het T2-onderwijs De rol van de docent De rollen van de docent zijn motiveren, organiseren, begeleiden en het geven van feedback. Dit wordt ook heel goed in het boek Taal leren op maat 21 beschreven. Al in de eerste les moeten de regels door de docent worden gegeven. Hij moet de studenten genoeg motiveren om huiswerk te maken en op tijd te komen. Motivatie is sterk verbonden met de bereikbaarheid van het doel. Als het doel te ver weg ligt of niet duidelijk is, neemt de motivatie af. De docent moet bij iedere opdracht expliciet maken wat het doel van de opdracht is. 22 De les moet goed georganiseerd worden en moet een duidelijk begin en eind hebben. De docent moet ook bijvoorbeeld zorgen dat de stoelen voorin bezet zijn en dat er t in de klas niet gepraat wordt. Hij moet ook al het materiaal die voor de les nodig is voorbereid hebben. De instructies voor een opdracht moeten duidelijk zijn en goed uitgelegd worden anders kunnen de studenten goed werken. Goede controle of de studenten de instructies hebben begrepen is iemand de instructie in eigen woorden laten herhalen. De docent moet ook beslissen of in de les zelfstandig of in groepjes wordt gewerkt. Eventueel kan hij de studenten met de opdracht helpen. In de les is humor belangrijk, het geldt dat iets waar je om hebt gelachen, onthoud je beter. Geduld en 21 M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho,bussum M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p

17 vriendelijkheid zijn ook belangrijke eigenschappen die moet een goede docent moet hebben De viertakt De woordenschat kan het beste worden aangeleerd en uitgebreid bij volwassenen en kinderen met hulp van de zogenoemde viertakt. De vier elementen waaruit de viertakt bestaat zijn: voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren. Voorbewerken Semantiseren Consolideren Controleren Eerst moet de betekenis van een woord duidelijk zijn, de voorkennis moet geactiveerd worden. Het eerste element, die voorkennis activeert wordt voorbewerken genoemd. Voorbewerken gaat over inbeelden en koppelen aan ervaringen en bestaande kennis. Het tweede element wordt semantiseren genoemd. Semantiseren gaat over de betekenissen duidelijker maken. Een betekenis kan helder gemaakt worden door uitbeelden, uitleggen en uitbreiden. Bij uitbeelden helpt een concreet plaatje, voorwerp of situatie, bij uitleggen vertellen van de betekenis of betekenissen van een woord en bij uitbreiden aanhalen van extra woorden in het netwerk. Het derde element is consolideren. Consolideren is soms overlapt met semantiseren. Bij consolideren gaat het om woorden onthouden door oefenen. Heel belangrijk is weten dat een keer oefenen te weinig is. Het vierde element is controleren. Controleren is soms overlapt met consolideren. Terugvragen is heel belangrijk, het best is terugvragen na korte en ook langere tijd en regelmatig. 17

18 1.5 Vaardigheden in het T2-onderwijs Het is belangrijk dat in de lessen luisteren, spreken, grammatica en ook schrijven wordt geoefend. Luisteren en lezen zijn de receptieve vaardigheden en spreken en schrijven produktieve. mondeling schriftelijk receptieve vaardigheden luisteren lezen productieve vaardigheden spreken schrijven Tijdens mijn observaties (zie hoofdstuk 2.2 Observaties in de NT2-lessen) heb ik gezien hoe goed sommige docenten alle vaardigheden kunnen combineren. Het beste is als in een deel van de les luistervaardigheid plaatsvindt, bijvoorbeeld een liedje of interview. Spreken vindt altijd in de les plaats maar, vaak zitten in de klas te veel studenten en niet iedereen heeft mogelijkheid de spreekvaardigheid genoeg te oefenen, daarom moet de docent goed kunnen organiseren. Op de basis van luisteren spreekoefeningen wordt vaak een grammaticaonderwerp geleerd. Voor het oefenen van de schrijfvaardigheid krijgen de studenten een schrijfopdracht als huiswerk Luistervaardigheid Belangrijke elementen bij het oefenen van de luistervaardigheid zijn de structurering van luisterstrategieën en het gebruikte materiaal. De bedoeling is dat de NT2-leerder de luisterstrategieën zelf toepast in andere luistersituaties. De luisteroefeningen worden altijd kort geïntroduceerd, meestal met een foto of met een plaatje. Bij luisteroefeningen is het het beste om vooraf het doel te geven. Bijvoorbeeld: Ik ga een stuk uit een tijdschrift voorlezen over woordenboeken.wat voor types Woordenboeken kunnen wij gebruiken? De NT2-studenten weten dan waarop ze zich moeten concentreren. Er kan ook informaties over het luistermateriaal gegeven worden. De tekst kan ook geïntroduceerd worden door het vooraf bespreken van moeilijke woorden of de docent kan de studenten vooraf een 18

19 samenvatting laten lezen of beluisteren. Heel belangrijk is ook de kwaliteit van de opnames. Het gebruik van authentiek materiaal, bijvoorbeeld interviews en documentaires van de televisie, heeft een groot voordeel, maar vaak zijn ze veel te moeilijk. Regionale uitspraak speelt ook een rol bij het verstaan. Eenvoudiger luisteroefeningen zijn meestaal wel gebaseerd op authentiek materiaal, maar bewerkt voor het niveau van de NT2-leerlingen. Bij de oefeningen van luistervaardigheid moeten de studenten al een zekere vaardigheid in tweede taal hebben, bijvoorbeeld in woordenschat. Voor de leerlingen met niveau A (meer over de niveaus zie hoofdstuk 1.6 NT2-taalvaardigheidniveaus) is het goed te beginnen met het luisteren paar kinderprogramma s, nieuws of weerberichten. Het beste is de tekst drie keer te laten horen, maar in ieder geval twee keer. Als de tekst langer is, kan ook tijdens het luisteren de tekst paar keer gestopt worden. Na het luisteren komen de oefeningen en het verwerken van de tekst. Er kan gebruik worden gemaakt van gatenteksten, ja/nee vragen, een kort verhaal na laten vertellen, aantekeningen laten maken en de studenten in groepjes de tekst laten reconstrueren. Vervolgens vergelijken ze de reconstructie met die van andere groepjes. Tenslotte wordt de originele tekst ernaast gelegd. Luisteroefeningen zijn heel leerzaam en vaak ook een heel leuk deel van de les. Maar de studenten moeten ook buiten de lessen zelf oefenen, bijvoorbeeld door naar de radio te luisteren of televisie kijken. In de geobserveerde lessen heb ik niet zo veel luisteroefeningen gezien, maar ik had de mogelijkheid een korte les te geven (zie hoofdstuk Luistervaardigheid les) Schrijfvaardigheid Voor de verbetering van de schrijfvaardigheid krijgen de studenten vaak schrijfopdrachten als huiswerk of ze maken verschillende oefeningen in de les. Er bestaan zes verschillende teksttypen persoonlijk schrijven, publiek schrijven, institutioneel schrijven, sociaal schrijven, studie schrijven en creatief schrijven. Persoonlijk schrijven dient om persoonlijke aantekeningen te maken, bijvoorbeeld aantekeningen in agenda of boodschappenlijst. Publiek schrijven is al meer ingewikkeld, de NT2-verwerver moet al korte teksten schrijven, onder publiek schrijven hoort schrijven van formulieren, verslagen of bijvoorbeeld een 19

20 inschrijfbrief. Schrijven gebruikt voor werk noemen wij institutioneel schrijven, dat is bijvoorbeeld een curriculum vitae, sollicitatiebrief en zakelijke brieven. Het doel van sociaal schrijven is sociale relaties te onderhouden, hieronder hoort schrijven van wenskaarten, persoonlijke brieven of uitnodigingen. Studie schrijven is het schrijven dat de studenten tijdens hun opleiding dienen te gebruiken. Dat kunnen aantekeningen of samenvattingen, maar ook werkstukken zijn. Het meest ingewikkeld is creatief schrijven. Hierbij gaat het om verhalen, gedichten, toneelstukken of liedjes schrijven. Om goed creatief te kunnen schrijven moet de NT2-vewerver een hoog taalniveau hebben. De kwaliteit van een tekst wordt door de docent beoordeeld. Bij globale beoordeling moet de docent rekening houden met de volgende aspecten: doelgerichtheid, publiekgerichtheid, inhoud, opbouw, woordgebruik, grammatica, spelling en interpunctie, handschrift en lay-out. Sommige onderzoekers zijn van mening dat het niet goed is de tekst met een rode pen te corrigeren. Bij correctie moeten de studenten de symbolen, die de docent gebruikt, kennen en begrijpen. Gebruik van de onderstaande symbolen schijnt effectief en goed begrijpbaar te zijn: <...> Verkeerde vorm van het woord. Voorbeeld: Er zijn hier <gezellig> cafés. <...> C Congruentiefout. Voorbeeld: Onze familie <zijn> C niet groot.... Verkeerd woord. Voorbeeld: Verkoopt u ook broekjes en mouwtjes?... T Verkeerde tijd. Voorbeeld: Ze bakt T gisteren een appeltaart.... V... Iets vergeten. Voorbeeld: Ze hebben Vart. auto gekocht. Vart.: de, het of een vergeten Vpv.: persoonsvorm vergeten Vprep.: prepositie vergeten... S Spelfout. Voorbeeld: We eiten S graag apeltaart. *...* De woordvolgorde is niet correct. Voorbeeld: Hij *niet komt*. /...\ Er is een woord te veel gebruikt. 20

21 Voorbeeld: Ik ga altijd om 8 uur /naar in\ mijn werk. i, H Interpunctiefout of hoofdletterfout. Voorbeeld: Ben je je sleutel kwijt i We gaan Dinsdag H naar de bioscoop. ˆ Een woord. Voorbeeld: Mijn vader werkt in een boekˆwinkel. ~~~~ Accepteerbaar maar stylistisch niet mooi. X Woord is niet nodig. Bij mijn observaties kreeg ik de mogelijkheid met gebruik van deze symbolen een tekst van een studente te corrigeren (zie Bijlage 1). Volgens mijn ervaringen wordt in de lessen schrijfvaardigheid geoefend. Dat de studenten goed kunnen schrijven hangt ook samen met grammatica en teksten en boeken lezen Spreekvaardigheid Het is belangrijk dat NT2-verwervers ook verstaanbaar leren spreken. Als NT2-verwervers een slechte uitspraak hebben, denken mensen vaak dat ze een slechte beheersing van het Nederlands hebben. Ook als ze in perfecte grammaticale zinnen spreken maar niemand kan hen verstaan, heeft dat geen nut en vaak is het dan moeilijker een baan te vinden. De docent moet uitkijken dat in de les de uitspraak genoeg geoefend wordt. Vaak is dat te weinig. Bij volwassenen is het bijna onmogelijk om accentloos te leren spreken, maar met goed oefenen kunnen ze hun uitspraak veel verbeteren. De volwassenen schamen zich vaak in de les en willen de uitspraak niet voor de volle klas oefenen. Daarom bevelen de docenten aan dat ze thuis moeten oefenen, bijvoorbeeld voor de spiegel. De problemen bij volwassenen zijn vaak dat ze de mond niet genoeg openen en ze articuleren nauwelijks en vaak doen ze een hand voor de mond. Goede uitspraak hangt samen met luisteren. Als de NT2-verwervers iets niet kunnen horen, kunnen ze dat ook niet produceren. Bij verstaanbaar spreken worden zinsniveau, woordniveau en klankniveau behandelt. De meest aandacht wordt besteed aan klankniveu. Klanken zoals /uu/, /ui/, 21