Wmo Rotterdam Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad naar verzorgingsstraat

Transcriptie

1 Wmo Rotterdam Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad naar verzorgingsstraat Startdocument voor consultatie versie 25 juni 2014 Samenredzaamheid (Langer) Thuis Sociaal Netwerk Preventie Zorg Burgers netwerken Algemene voorzieningen Zelfredzaamheid Maatwerk Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

2 Inhoudsopgave Introductie/ voorwoord (wordt na consultatie ingevoegd) Inleiding Hoofdstuk 1 De Rotterdamse visie op de Wmo 1.1 De Nieuwe Wmo Maatschappelijke resultaten voor Rotterdam Hoofdstuk 2 Algemene- een maatwerkvoorzieningen 2.1 Voor iedereen toegankelijk: algemene voorzieningen 2.2 Op indicatie: maatwerkvoorzieningen Hoofdstuk 3 De uitvoering: vier pijlers 3.1 Een sterke civil society: samenredzaamheid van Rotterdammers 3.2 De toegang tot ondersteuning 3.3 (Langer) Thuis in de wijk: algemene (preventieve) voorzieningen - Drempels voor participatie wegnemen - Algemene voorzieningen en wijkgerichte samenwerking 3.4 Vergroten zelfredzaamheid: maatwerkvoorziening - Maatwerk en wijkgerichte samenwerking Hoofdstuk 4 Betrokkenheid en rechten van burgers Hoofdstuk 5 Opdrachtgeverschap en inkoop Hoofdstuk 6 Financiën Sociaal Domein Bijlagen Bijlage 1: De Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015 Bijlage 2: Beschrijving van de Rotterdamse loketten Bijlage 3: Afkortingen en begrippenkader Bijlage 4: Beschrijving resultaatgebieden arrangementen Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

3 Inleiding De vormgeving van de nieuwe taken binnen de Wmo staat niet op zichzelf, maar past binnen de bredere herziening van de verzorgingsstaat. Naar een staat waar meer van burgers wordt verwacht in het nemen van verantwoordelijkheid en van hun zelfoplossend vermogen. De aard en omvang van de Nederlandse verzorgingsstaat ondergaan momenteel grote veranderingen. Van pensioen, AOW en werkloosheidsuitkering; van arbeidsre-integratie, ouderenzorg tot jeugdzorg veel rechten, voorzieningen en regelingen staan ter discussie. Deze ombouw van de verzorgingsstaat is al langere tijd gaande, maar door de economische en financiële crises in een stroomversnelling geraakt. Minder afhankelijkheid van burgers van de staat, een grotere effectiviteit van en samenhang in de dienstverlening, betaalbaarheid van de professionele ondersteuning zijn de opgaven voor de komende jaren. In dit tijdsbestek wordt ook meer van burgers en hun netwerken verwacht. De draagkracht van de civil society is daarom onlosmakelijk verbonden met de ondersteuning van minder zelfredzamen en kwetsbare burgers/gezinnen. De inzet van voorzieningen op indicatie of hulp is mede afhankelijk van wat in de persoonlijke leefwereld van burgers mogelijk is. Over wat burgers zelf kunnen in combinatie met professionele ondersteuning gaat dit Wmo-kader. De gemeente Rotterdam garandeert een sociale infrastructuur met voor iedereen toegankelijke voorzieningen. Een ontmoetingplek, een maaltijdvoorziening, een klussendienst, toegankelijk voor ouderen en mensen met een beperking. Om langer thuis te kunnen blijven wonen. Zorg- en welzijnsfuncties worden er zo veel mogelijk gecombineerd. Aanvullend zijn er de voorzieningen voor bewoners die (specialistische) hulp nodig hebben. We zoeken altijd naar de optimale combinatie van burgerkracht, preventie en individuele hulp. We organiseren zoveel mogelijk in de wijken, nabij. De gemeente zet in op sterke wijknetwerken, die zijn er niet overal. Daar waar de wijknetwerken (nog) zwak zijn wordt meer geïnvesteerd in de ondersteuning daarvan. Een wijkanalyse is het vertrekpunt. Ook worden nieuwe spelers in de wijk erkend. De gemeente staat er niet alleen voor. Sociaal ondernemers nemen functies over in het publieke domein. Deze voorlopers stimuleren en enthousiasmeren anderen; goed voorbeeld doet volgen. Als gemeente Rotterdam faciliteren we deze initiatieven. En bouwen voort op wat er al is in de wijken. We prikkelen partijen in de stad (bewoners, welzijns- en zorgaanbieders) om als ondernemende gemeenschappen draagkracht en ondersteuning in de wijken te organiseren. Met als resultaten een sterke civil society, wijken waar bewoners langer thuis wonen en een grotere individuele zelfredzaamheid. Dit vergt een beweging naar meer inzet op de voorkant zodat de druk op de duurdere professionele ondersteuning afneemt. Het kader beslaat een tijdsbestek van vier jaar: 2015 is een overgangsjaar voor de stad. We herijken welzijn in relatie tot de decentralisaties. Het is het eerste jaar waarin de nieuwe arrangementen langdurige zorg worden geleverd. Vanaf 2017 starten we met het verder verbinden van welzijns- en zorgfuncties, zoals dagbesteding, inloop en ontmoeting en eenvoudige dienstverlening voor wijkbewoners en mensen met een beperking. Op het verbinden van zorg en welzijn is de afgelopen jaren al ingezet, we leren van deze ervaringen. De eerste resultaten worden zichtbaar, op evalueren en monitoren wordt stevig ingezet. Dit kader is een paraplu, richtinggevend voor uitvoeringsplannen de komende jaren. Onder meer voor de aanpak van eenzaamheid bij ouderen, vrijwilligerswerk en mantelzorg, langer thuis wonen en de Buurthuizen van de Toekomst waar welzijns- en zorgaanbod en de ondernemende samenleving elkaar versterken. De sleutel tot vernieuwing ligt bij sterke algemene (preventieve) voorzieningen, met een breed bereik. Die richten we in de komende jaren. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

4 Hoofdstuk 1. De Rotterdamse visie op de Wmo 1.1 De nieuwe Wmo 2015 In de nieuwe Wet Maatschappelijke ondersteuning staan zelfredzaamheid en participatie centraal. Het doel is burgers in staat te stellen zo lang mogelijk thuis te blijven wonen en mee te doen in de samenleving. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid passende ondersteuning te bieden aan burgers die niet (volledig) op eigen kracht kunnen deelnemen. De ondersteuning is bij voorkeur tijdelijk en passend voor de aanvrager. De nieuwe wet biedt de mogelijkheid om meer nadruk te leggen op preventie en de bestaande sociale infrastructuur in de gebieden te versterken. Deze infrastructuur toegankelijk(er) te maken voor bijvoorbeeld de begeleiding van ouderen, chronisch zieken, mensen met een beperking en mensen met GGZ-problematiek. Kerntaken van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo) De Wmo 2015 kent geen prestatievelden meer, maar thema s, die grotendeels overeenkomen met de 9 prestatievelden in de voorgaande Wmo: 1. bevorderen van de sociale samenhang, de mantelzorg en vrijwilligerswerk, de toegankelijkheid van voorzieningen, diensten en ruimten voor mensen voor mensen met een beperking, de veiligheid en leefbaarheid in de gemeente, alsmede voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld; 2. onderondersteuningen van de zelfredzaamheid en de participatie van personen met een beperking of met chronische psychische of psychosociale problemen zoveel mogelijk in de eigen leefomgeving; 3. beschermd wonen en opvang voor mensen met psychische of sociale problemen of voor mensen die, al dan niet in verband met risico s voor hun veiligheid als gevolg van huiselijk geweld, de thuissituatie hebben verlaten. Scope van de Wmo-opgaven In 2015 vindt een grote herverdeling plaats van taken in het sociale domein. De decentralisaties gaan gepaard met de invoering van drie nieuwe wetten 1 : een herziene Wmo, de Participatiewet 2 en de Jeugdwet 3. De gemeenten worden onder andere verantwoordelijk voor de jeugdhulp, begeleiding en persoonlijke verzorging voor mensen met een beperking en beschermd wonen. De gemeente Rotterdam heeft nieuwe taken en verantwoordelijkheden voor nieuwe groepen. Binnen de Wmo 4 zijn dit: ouderen, lichamelijk-, verstandelijk- en zintuigelijk beperkten en GGZ maatschappelijke opvang. In Rotterdam valt de uitvoering van deze wetten samen met de overkomst van de deelgemeentelijke taken naar de stad, waar onder welzijn. Na 25 jaar een deelgemeentelijke verantwoordelijkheid te zijn geweest. De ondersteuning van jeugdigen valt niet meer onder de Wmo, alleen de woonvoorzieningen. Het versterken van wijknetwerken en het (preventief) welzijnsaanbod in de wijken voor jeugd en volwassenen hangt echter met elkaar samen. Daarom wordt zoveel mogelijk gezamenlijk georganiseerd. Daar waar de wettelijke opgaven verschillen, worden zij verschillend uitgewerkt. De gemeente krijgt de verantwoordelijkheid om bovenlokaal één Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld te organiseren. De samenvoeging van het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) en Meldpunt Kindermishandeling (AMHK) wordt via de Jeugdwet verankerd in de Wmo. De ondersteuning van jeugdigen maakt nu deel uit van de nieuwe Jeugdwet 5. Herijking sociale domein De herijking van het sociale domein is gebaseerd op vier uitgangspunten: Nabijheid: ondersteuning is dichtbij de burger, in de wijk. Het voorzieningenaanbod sluit aan bij de vraag van de bewoners in de wijk. Zelfredzaamheid: burgers zijn verantwoordelijk voor hun eigen leven. Met een grotere rol voor het eigen (meer nabije) informele sociale netwerk en - initiatief (sociaal ondernemerschap). 1 Voor toelichting zie bijlage 1. 2 Waarin de Wet Werk en Bijstand, de Wet Sociale Werkvoorziening en een deel van de Wajong zijn samengevoegd 3 Een samenvoeging van de gesloten jeugdzorg, jeugd-ggz, zorg voor licht verstandelijk gehandicapten, jeugdbescherming en reclassering, en lichtere vormen van hulp in de nu al gemeentelijke Centra voor Jeugd en Gezin. 4 Het Rijk blijft alleen verantwoordelijk voor intensieve vormen van intramurale zorg, versterkt op basis van de Wet langdurige zorg en op grond van de Zorgverzekeringswet. 5 Voor de nieuwe wettelijke taken rond jeugdhulp heeft Rotterdam als kader het Nieuw Rotterdams Jeugdstelsel (NRJ) opgesteld. Ook is per 2015 een integraal beleidsplan jeugd van kracht; hierin komen alle domeinen relevant voor jeugd (talentontwikkeling, zorg, opvoedingsondersteuning, veiligheid etc.) aan bod. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

5 Wederkerigheid: wie hulp ontvangt, doet ook iets terug. Zo wordt van bijstandsgerechtigden verwacht dat zij maatschappelijk nuttig werk verrichten (onder andere vrijwilligerswerk). Generalistisch werken: hét alternatief voor versnippering en schotten. Breed opgeleide professionals in wijkteams leggen met een integrale aanpak dwarsverbanden tussen werkvelden. Er wordt tijdig hulp geboden, indien nodig, deze is passend en niet te zwaar. Rotterdammers Rotterdam heeft inwoners (1 januari 2014). 85% (ruim ) is zelfredzaam. Deze burgers zijn zelfstandig en lossen problemen grotendeels zelf op, binnen het eigen (sociaal) netwerk. Er wordt incidenteel een beroep gedaan op een (specialistische) voorziening. 10%, circa burgers, zijn beperkte(r) zelfredzaam. Zij hebben behoefte aan aanvullende ondersteuning. Voor circa 5% van de burgers (ruim ) geldt dat zij specialistische of langere ondersteuning- en/of zorg nodig hebben. Soms is er ook sprake van multiproblem-situaties. Leeftijdsopbouw en demografische ontwikkeling 15% van de Rotterdammers is ouder dan 65 jaar (91.000) en 69% ( ) is tussen de 15 tot 64 jaar oud. Rotterdam vergrijst aanzienlijk minder snel dan gemiddeld in Nederland. Maar verwacht een bevolkingsgroei 6, daarom neemt het absolute aantal ouderen wel toe. In 2030 is het aantal burgers ouder dan 65 jaar circa 18% ( ), binnen deze groep groeit het aantal 80+ers naar circa 5% (een kleine ) in Rotterdam stelt meedoen in de samenleving centraal ieder op zijn of haar eigen manier, met of zonder beperkingen, vanuit de eigen kracht en verantwoordelijkheid. Rotterdam heeft voor het merendeel zelfredzame burgers, maar ook beperkt zelfredzame en kwetsbare burgers. Gezamenlijk zijn zij de makers van Rotterdam, zorgen voor elkaar en doen dit vaker dan we denken. Van Rotterdammers wordt verwacht dat zij anticiperen op de toekomst met (mogelijk) verminderde zelfstandigheid. Dat doen zij door bijvoorbeeld tijdig op zoek te gaan naar een gelijkvloerse woning om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. Of door het aanschaffen van hulpmiddelen, bijvoorbeeld een rollator, een wandelstok of een verhoogd toilet. Maar ook door een gezonde levensstijl en/of voldoende bewegen. Prioriteiten van de gemeente Grotere inzet op preventie Preventie draagt eraan bij dat mensen minder of geen beroep doen op zorg, voorzieningen en ondersteuning. Door een sterk (preventief) aanbod te organiseren wordt bespaard op duurdere specialistische ondersteuning. Voorkomen is beter dan genezen. De gemeente kiest de komende jaren voor een gezondheidsbevorderende (sport, gezonde leefstijl- en voeding) integrale (preventieve) aanpak die aansluit bij de leefwereld, mogelijkheden en wensen van de burgers, ook de jeugd. In de wijk. Wijkgerichte programma s worden ontwikkeld met zorgverzekeraars, 1e en 2 e lijnszorg (huisartsen, diëtisten, fysiotherapeuten, ziekenhuizen, etc.), sport en welzijn. De aanpak is preventief. Maar is er ook voor beperkt zelfredzame bewoners om erger te voorkomen. Ouderen hebben behoefte aan ondersteuning gericht op de kwaliteit van leven: minder belasting, beter functioneren en meer zelfredzaamheid. Aan activiteiten gericht op het voorkomen en beperken van functionele achteruitgang, het versterken van de eigen mogelijkheden om zelfredzaamheid te behouden. We kiezen voor een aanpak die zich richt op zowel persoons- als omgevingsfactoren. Zoals programma s voor zelfmanagement, medische technologieën en hulpmiddelen, aangepaste woningen, buurtvoorzieningen, beweeg- en leefstijlprogramma s, huishoudelijke hulp, vervoer en het bevorderen van sociale (ondersteunings-) netwerken voor ouderen. Uit onderzoek blijkt dat met een breed preventieaanbod verergering van problematiek wordt voorkomen. De sleutel ligt bij de 1 e lijnsvoorzieningen. Rotterdam zet dan ook in op het vroegtijdig opsporen en oplossen van belemmeringen, zowel fysiek, psychisch als sociaal. Het contactmoment in het ene domein kan worden gebruikt voor de inzet van preventieve activiteiten op een ander domein. Het keukentafelgesprek draagt hier zeker ook aan bij met de brede vraaganalyse en een goede doorverwijzing. 6 Prognose Rotterdam : ca in Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

6 Het vrij toegankelijk aanbod versterken Sinds enkele jaren zet de gemeente in op de herijking van welzijn in de stad. Het Nieuw Rotterdams Welzijn (NRW) is het algemeen voorzieningenaanbod (niet-geïndiceerd). De kern van het NRW is gericht op het bevorderen van zelfredzaamheid en het vergroten van participatie, ondersteunend aan de decentralisatie-opgaven. Op begeleiden in plaats van behandelen; op vergroten van leefbaarheid in plaats van heelbaarheid; op verbinden in plaats van verrichten. Met als doel om meer aan burgers over te laten. De draagkracht van de civil society 7 is onlosmakelijk verbonden met de opgaven voor minder zelfredzamen en kwetsbare burgers van de Wmo. Het NRW is uitvoerder van het maatschappelijk werk, schulddienstverlening en sociaal-juridische ondersteuning. Georganiseerd via het integrale Wijkteam en de VraagWijzer. Daarnaast coördineert en organiseert het NRW informele ondersteuning voor en door bewoners. Zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg, en de ondersteuning van bewoners, hun netwerken en -initiatieven. Om NRW als algemene voorziening goed te richten in relatie tot de VraagWijzer, Wijkteam en/of 2 e lijns zorg is doorontwikkeling van de onderstaande functies noodzaak: als stabilisatie door waakvlam- of nazorgfunctie. Gericht op voorkomen van terugval, er snel bij zijn. Bijvoorbeeld door de inzet van een maatje, lichte (woon)begeleiding of thuishulp bij ouderen en mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB-ers). als oplossing: na vraagverheldering kan een welzijnsvoorziening de oplossing zijn. Bij eenzaamheid kan een ontmoetingsactiviteit, vrijwilligerswerk of een beweegactiviteit voldoende zijn. Welzijn is gericht op informele oplossingen. Welzijn kent, ondersteunt en heeft toegang tot vrijwilligers(initiatieven) en informele (wijk)netwerken. als onderdeel van een integraal ondersteuningstraject: welzijn ingezet als aanvulling op een maatwerkvoorziening. Bijvoorbeeld het op orde (leren) brengen van de administratie bij Rotterdammers met problematische schulden door een vrijwilligersproject ondersteund door welzijn. Extramuralisering van de zorg Als gevolg van vergrijzing en de veranderingen in de zorg komen Rotterdammers minder snel in aanmerking voor een plek in een instelling. De intramurale zorg neemt af en ook minder zelfredzame Rotterdammers blijven langer thuis wonen. Onder hen veel ouderen. Het langer thuis blijven wonen is vaak een behoefte van de betrokkene, maar moet wel mogelijk zijn. Dicht bij huis wordt ondersteuning geboden door buurtbewoners, vrijwilligers en professionals. Elkaar ontmoeten en deelnemen aan activiteiten is belangrijk voor het behoud van vitaliteit, en voor het ontstaan van sociale (ondersteunings)netwerken. De transitie van de AWBZ-Wmo brengt ook met zich mee dat er vaker gebruik wordt gemaakt van nietgeïndiceerde vormen van dagbesteding en begeleiding. De rol van professionals wordt kleiner. Wanneer ondersteuning nodig is, is vroegtijdig inzetten dan ook geboden. De Wijkteams hebben hierin een cruciale rol, zij bestaan uit professionals die zichtbaar zijn in de wijk. De integrale Wijkteams verwijzen en zetten waar nodig, gerichte (preventieve) ondersteuning in zoals maatschappelijk werk, schulddienstverlening, gezondheidsbevorderende- en beweegactiviteiten, zowel voor jeugd als voor volwassenen. Dit is zoveel kortdurend (in beginsel tot 6 maanden) waarna doorverwijzing naar het voorliggend veld of de 2 e lijn plaatsvindt. Er is goede samenwerking met het wijknetwerk. Vraagwijzer en Wijkteams VraagWijzers in bedrijf zijn toegankelijke, professionele, bruisende, activerende locaties waar professionals en vrijwilligers samenwerken met burgers aan het vergroten van de zelfredzaamheid. De inwoners van Rotterdam kunnen rekenen op een professionele, uniforme werkwijze van de VraagWijzers, maar passend bij het gebied. Men kan er terecht voor vragen en informatie over de wijk, het voorzieningenaanbod en bewonersinitiatieven. Met de Wijkteams wil de gemeente zorg en welzijn voor zowel jeugd als volwassenen aan de voorkant versterken. In de Wijkteams werken uitvoerend professionals uit de 1 e lijn, met name de sociale professionals en (para)medici. Zo ontstaat een bundeling van professionals en kennis in één team die gericht op een effectieve aanpak van problemen samenwerken in een wijk. Samenwerken op een nieuwe manier: kortdurende ondersteuning ( tot 6 maanden), resultaatgericht, met de focus op het versterken van de zelfredzaamheid door het aanspreken van de eigen kracht en het sociale netwerk. Het Wijkteam heeft doorzettingsmacht voor het toeleiden van burgers/cliënten naar de 2 e lijns zorg. De aanname is dat deze aanpak leidt tot een effectievere ondersteuning aan Rotterdammers die dit nodig hebben en een 7 De civil society is de samenleving met haar burgers die, individueel of georganiseerd, (burger)kracht en kennis inzetten voor elkaar (samenredzaamheid). De pedagogische civil society is waar burgers verantwoordelijkheid nemen voor een pedagogisch klimaat waarin het goed opvoeden en opgroeien is. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

7 verminderde druk op de 2 e lijns zorg. De Wijkteams volwassenen en jeugd zijn samengevoegd tot een integraal Wijkteam. Ondersteuning op maat De heroriëntatie op individuele voorzieningen (thans maatwerkvoorzieningen genoemd) is ingezet. Dit heeft onder meer bij de huishoudelijke verzorging geleid tot een werkwijze waarbij gestuurd wordt op resultaten. Deze transitie wordt komende jaren voortgezet. Omdat verschillende voorzieningen die onder de Wmo vallen grote gelijkenis of samenhang hebben met de taken die per 2015 naar de gemeente overkomen, zijn er verdere mogelijkheden om meer integrale ondersteuning aan burgers/cliënten te bieden en te ontdubbelen. Vanaf 2015 wordt in Rotterdam de maatwerkondersteuning voor diensten zoals begeleiding en huishoudelijke verzorging georganiseerd in de vorm van arrangementen. Heldere rollen van de overheid De doorontwikkeling van het professioneel opdrachtgeverschap staat centraal de komende jaren. In de rol van opdrachtgever sturen we op het maatschappelijke resultaat en niet op het hoe, dat laten we graag aan de aanbieders over. Daar hebben we al ervaring mee opgedaan bij het opdrachtgeverschap voor welzijn en huishoudelijke verzorging. De ervaringen nemen we mee in de inkoopstrategieën. Bij horizontaal sturen staat de gezamenlijke, inhoudelijke opgave centraal: het maatschappelijk resultaat wordt behaald met de spelers in het netwerk. Met aanbieders is de gemeente periodiek in gesprek over de vernieuwing van zorg en welzijn de komende jaren en stellen we de opgaven met elkaar vast. 1.2 Resultaten voor Rotterdam Rotterdam wil de onderstaande maatschappelijke resultaten behalen met het in samenhang organiseren van welzijn en zorg. Voor burgers met een vraag wordt gezocht naar de optimale inzet van burgerkracht, algemene- en maatwerkvoorzieningen (op indicatie): de zogenaamde ondersteuningsmix. Grotere zelfredzaamheid: Individuele ondersteuning (langer) Thuis in de wijk: Algemene voorzieningen Sterke Civil Society Faciliteren en ondersteunen mantelzorgers en vrijwilligers Eigen competenties en sociaal netwerk Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

8 Maatschappelijke effecten Een sterke civil society: samenredzaamheid van Rotterdammers Rotterdammers hebben de regie over hun leven, verwerven inkomen, voeden kinderen op en participeren (van sport tot taalcursus) zo lang mogelijk zelfstandig. Burgers en hun netwerken (ook sportverenigingen, kerken en moskeen) dragen bij aan de opgaven van zorg en welzijn in de stad en hebben ruimte voor initiatieven. Burgers worden actief ondersteund door het Nieuw Rotterdams Welzijn en de ondersteuningsstructuur voor bewonersinitiatieven. Daar waar sprake is van een ondersteuningsvraag, of een tijdelijke situatie van beperkte zelfredzaamheid zetten we in op: (Langer) Thuis in de wijk: algemene voorzieningen Algemene (preventieve) voorzieningen zijn de lichtere variant van maatwerkvoorzieningen (goedkoper en algemeen toegankelijk) en dragen bij aan het langer thuis wonen van bewoners in de wijk. Het basisaanbod in de wijk bestaat uit: de Toegang: VraagWijzer en integraal Wijkteam als schakels naar bewoners (van alle leeftijden) en hun netwerken, algemene- en maatwerkvoorzieningen in het gebied. Algemene (preventieve) voorzieningen zoals inloop/ontmoeting/dagbesteding 8, maaltijd-, boodschappen- en klussendienst, sport-, beweeg- en recreatieve activiteiten; vervoer; kortdurende ondersteuning (waaronder maatschappelijk werk, sociaal-juridische ondersteuning, schulddienstverlening). Voor burgers met complexe(re) problematiek, en die ernstig beperkt zijn in hun zelfredzaamheid, is er ondersteuning op maat: Grotere zelfredzaamheid van Rotterdammers: maatwerkvoorziening Wanneer de eigen oplossingsmogelijkheden van een Rotterdammer en het gebruik van algemene voorzieningen de belemmeringen op het gebied van zelfredzaamheid en participatie onvoldoende wegnemen, dan kan (aanvullend) een maatwerkvoorziening worden verstrekt. Voor een maatwerkvoorziening is een indicatie nodig. Samengevat: Bewoner Burgerkracht en civil society (onder andere welzijn, bewonersinitiatieven, bewoners- en vrijwilligersnetwerken). 1 e lijn Kortdurende ondersteuning door VraagWijzer/Wijkteams Ondersteuning door samenwerkingsverband in de wijk voor inloop/ dagbesteding/ontmoeting en ondersteuning dagelijks leven (eenvoudige diensten zoals de klussen- en boodschappendienst). 2 e lijn Langdurige ondersteuning met integrale ondersteuningsarrangementen. Bij het realiseren van de bovenstaande maatschappelijke resultaten staan de eerder genoemde uitgangspunten centraal. Rotterdam krijgt met de nieuwe wet ruimte om algemeen toegankelijke- en maatwerkvoorzieningen vorm en inhoud te geven. Er zijn meer mogelijkheden dan voorheen om bewoners te ondersteunen zonder een (individuele) maatwerkvoorziening te verstrekken. We gaan op zoek naar de ideale ondersteuningsmix voor Rotterdammers met een vraag voor ondersteuning. In onderstaande figuur staat de opgave voor de komende jaren. Op de linkeras de rol van de overheid. Naarmate Rotterdammers kwetsbaarder zijn heeft de overheid een sturende rol. Daar staan ook de maatwerkvoorzieningen. Bij zelfredzame burgers is de overheid niet aanwezig of in een faciliterende rol. Zoals bij bewonersinitiatieven die gericht zijn op maatschappelijke opgaven. De pijlen naar links (onder en boven de figuur) staan voor de beweging naar voren in de zorg- en welzijnsketen: minder geïndiceerde zorg en een grotere inzet van algemene voorzieningen en burgerkracht. 8 In 2015 nog een maatwerkvoorziening. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

9 Welzijn, niet geïndiceerd geïndiceerd Faciliteren Regisseren Indiceren Wet maatschappelijke ondersteuningondersteuning Maatwerk (indicatie) Algemene voorzieningen Burgers/net - werken Gemeente VraagWijzer/Wijkteam Schulddienstverlening, soc.jur advies en armoede Activering (MI) Maaltijd en klus Ontmoeten dagbesteden o Bewonersinitiatieven o Sociale netwerken o Mantelzorg o Vrijwilligerswerk Zeven arrangementen in ondersteuningsmix beperkt kwetsbare burgers zelfredzame zelfredzame (5%) burgers (85%) burgers (10%) Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

10 Hoofdstuk 2. Algemene- een maatwerkvoorzieningen 2.1 Voor iedereen toegankelijk: algemene voorzieningen Deze voorzieningen zijn voor alle burgers toegankelijk. Algemene voorzieningen (hierna te noemen AV) gericht op maatschappelijke ondersteuning zijn, in daarvoor geëigende situaties, een voorliggend en volwaardig alternatief voor een maatwerkvoorziening. Bij een AV hoort een beperkte toelatingsbeoordeling aan de hand van een aantal geformuleerde maatstaven. Geen uitgebreid onderzoek en geen formele beslissing van het college van B&W. Dit is het kenmerkende verschil met een maatwerkvoorziening. Het is mogelijk voor de gemeente om een bijdrage te vragen voor AV. Algemene voorzieningen zijn inclusief, dat wil zeggen doelgroep- en professieoverstijgend. Zoals: een Leeszaal en de Buurthuizen van de Toekomst (multifunctioneel ontmoetingscentrum). Ook de klussendienst, beweegaanbod en informele buurtzorg zijn algemene voorzieningen. De mate waarin het mogelijk en wenselijk is een AV in te zetten is onder meer afhankelijk van de problematiek en het bestaande voorzieningenniveau. Het is ook mogelijk en soms zinvol om een AV te organiseren voor specifieke groepen (bijvoorbeeld voor dementerenden, dak- en thuislozen, een maaltijd en een slaapplek). Daarom is een kwantitatieve (wat is er?) en kwalitatieve (wat gaat er goed?) wijkanalyse 9 een voorwaarde. Voorziening Voor wie? Kostprijs Eigen bijdrage Buurthuis / sociaalculturele Alle burgers Huur en beheer Gebruikers voorzieningen / accommodatie; bij bijdrage; dagbesteding voorkeur gerund door Buurt Buurtpark vrijwilligers ev met sponsoring professionele ondersteuning Wijkbus. Inwoners melden zich zelf bij de voorziening. Gebruikers Gebruikersbijdrage Afhankelijk van inrichting Informele taallessen Alle burgers Bij voorkeur gerund door vrijwilligers en professions. Kostprijs professionals Kleine eigen bijdrage Wijze van financiering door gemeente Beschikbaar stellen accommodatie of betalen huur. Twee varianten: aanbesteding bij vervoerders of financieren materieel en onderhoud door gemeente Subsidiëring professionals Maatschappelijk werk Kostprijs professionals. Geen Subsidiëring of contractering professionals. Hulp bij de thuisadministratie / financiën en juridische kwesties (sdv). Cliëntondersteuning / mantelzorgondersteuning / sociaal of wijkteam Alle burgers Bij voorkeur gerund door vrijwilligers met professionals Kostprijs professionals Geen Subsidiëring of contractering professionals. Alle burgers Kostprijs professionals Geen Financiering wijkteam en mantelzorgondersteuning Uitzonderingen Voor mensen met een beperking geen gebruikersbijdrage Nvt Nvt Nvt Nvt Nvt Opvang/inloop van daken thuislozen (regie centrumgemeenten) Dak- en thuisloze ingezetenen Kostprijs voorziening Kleine eigen bijdrage Subsidiëring, toegroeiend naar een model van contractering Nvt Ondersteuningpunt Huiselijk Geweld / AMHK Burgers in bedreigende situatie Kostprijs instandhouding ondersteuningpunt / AMHK Geen Subsidiering ondersteuningpunt /AMHK Nvt Er zijn ook algemene voorzieningen die niet onder de Wmo vallen, maar die preventief bijdragen aan langer gezond blijven en langer thuis wonen. Zoals het openbaar vervoer, sportvoorzieningen (zwembaden, sporthallen en velden), sporttrajecten voor ouderen en mensen met een beperking. Maar ook het buurtpark waar iets te doen is zoals een theehuis, buiten activiteiten, groenonderhoud, spelen en in de zon zitten. 2.2 Op indicatie: maatwerkvoorzieningen Wanneer de eigen oplossingsmogelijkheden van een Rotterdammer en het gebruik van algemene voorzieningen de belemmeringen op het gebied van zelfredzaamheid en participatie onvoldoende wegnemen, dan kan (aanvullend) een maatwerkvoorziening worden verstrekt. Op basis van een 9 De veldacademie maakt deze analyse, in combinatie met onder andere het wijkprofiel maken we wijkfoto s. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

11 ondersteuningsplan, waarin wordt ingegaan op de individuele omstandigheden en mogelijkheden van aanvrager, wordt bezien welke maatwerkvoorziening passend is. Dit sluit aan bij de Wmo 2015 die gemeenten enerzijds de opdracht geeft ondersteuning te bieden als iemand zijn/haar belemmeringen niet zelf kan oplossen, en anderzijds ruimte geeft hoe deze ondersteuning wordt vormgegeven. Een maatwerkvoorziening bestaat uit ondersteuning, hulpmiddelen, woningaanpassingen en andere maatregelen die bijdragen aan een grotere zelfredzaamheid. Of biedt beschermd wonen of opvang aan een burger/cliënt. Bij of krachtens de verordening worden voorwaarden gesteld aan de toekenning en het gebruik van maatwerkvoorzieningen en het persoonsgebonden budget, en aan de eigen bijdrage die iemand verschuldigd is. Zie onderstaand wat onder maatwerkvoorzieningen wordt verstaan (geen limitatieve opsomming). Voorziening Voor wie? Eigen bijdrage Huishoudelijke verzorging Burgers die door een beperking Via CAK belemmeringen ondervinden bij het doen (centraal van het huishouden. administratie kantoor) Individuele en groepsbegeleiding Burgers die door een beperking belemmeringen ondervinden in het sociaalpersoonlijk functioneren, zaken rond administratie en financiën of dagbesteding nodig hebben. Via CAK Crisisopvang huiselijk geweld Alle burgers Via CAK Woningaanpassingen Burgers die door een beperking belemmeringen ondervinden bij het gebruik van een woning Via CAK Respijtzorg Tijdelijke zorg voor burgers met een Via CAK beperking, wanneer de mantelzorger wordt onlast. Individuele vervoersvoorzieningen Burgers die door een beperking Via CAK en (scootmobiel, aangepaste belemmeringen ondervinden in of om de uitvoerder fiets, VoM) woning of bij het zich lokaal verpla VoM Wijze van financiering door gemeente Zorgaanbieder ontvangt een budget per week welke afgestemd is op de ondersteuningsbehoefte van cliënt. Zorgaanbieder ontvangt een budget per week dat is afgestemd op de ondersteuningsbehoefte van cliënt. Op basis van offertes wordt de vergoeding bepaald Afspraken met gecontracteerde leveranciers Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

12 Hoofdstuk 3: De uitvoering: vier pijlers 3.1 Samenredzaamheid: een sterke civil society Burgers en hun netwerken dragen actief bij aan de opgaven voor welzijn en zorg in hun wijk en hebben meer ruimte om zelf initiatief te nemen. De wijk is de directe sociale omgeving van mensen. Mensen wonen in een wijk, hebben daar hun dagelijkse contacten, maken gebruik van voorzieningen. Veel mensen willen best actiever zijn in hun wijk en meer aandacht besteden aan hun wijkgenoten die dat nodig hebben. Dat blijkt ook uit het groeiende aantal bewonersinitiatieven. (stevige) Wijknetwerken (jeugd en volwassenen), initiatieven van bewoners, inzet van vrijwilligers en ondersteuning van mantelzorgers, (sport)verenigingen en kerken zijn belangrijke voorwaarden voor samenredzaamheid. Dit wijknetwerk is de kurk van de samenleving en een voorwaarde voor meer onderlinge betrokkenheid. Gebiedsspecifiek Bij recent onderzoek naar opdrachtgeverschap Welzijn volwassenen en jeugd in de 14 gebieden zijn gebiedsspecifieke kenmerken en factoren in beeld gebracht 10. In de kleine gebieden als Pernis, Rozenburg, Hoek van Holland en deels Overschie, is sprake van dorpsgemeenschappen met een sterke sociale cohesie en veel burgerkracht. Zichtbaar in het aantal sterke sociale netwerken en veel verenigingen met een krachtig, zelforganiserend vermogen. Voor welzijn betekent dit een faciliterende rol op de achtergrond, in tegenstelling tot (grotere) gebieden waar sociale samenhang beperkt is en een meer initiërende en regisserende rol nodig is. Uit onderzoek 11 naar diverse leefstijlen in (de regio) Rotterdam komt hetzelfde beeld. In Pernis, Rozenburg, Hoek van Holland en Overschie wonen veel burgers die waarde hechten aan betrokkenheid en harmonie, sociale contacten in de buurt met een sterke groepsoriëntatie. De burgers zijn gericht op geborgenheid en zekerheid. Wel groepsgericht, maar met een minder open karakter: zij trekken zich thuis terug in kleine kring met familie en buren waarmee men intensieve contacten heeft. Dit type bewoners is ook te zien in grote delen van Charlois, Feijenoord en IJsselmonde, in de wijken Crooswijk en Schiebroek en in een groot deel van Prins Alexander. Een ander type burgers zijn die met ambitie en controle : bewoners die intensief en gedreven zijn met hun carrière(planning) en veel waarde hechten aan status. Zij wonen in: Nesselande, Molenlaankwartier, Wilheminapier en een deel van Kralingen-Oost. Tot slot wonen in Kralingen-West, Centrum, Delfshaven, Noord en de Kop van Zuid veel burgers die zich kenmerken door vrijheid en flexibiliteit. Vrije, eigenzinnige bewoners, die onafhankelijkheid boven alles stellen, met een actieve manier van leven, die naast werk voldoende tijd willen hebben voor culturele ontwikkeling en reizen. Informele ondersteuning Met een stevige inzet op het versterken van burgers en hun netwerken door NRW gaat Rotterdam door de komende jaren. Op verschillende manieren worden sociale netwerken rondom burgers aangeboord en versterkt door welzijn. Huis-aan-huis bezoeken, Eigen kracht-conferenties, best persons als goed voorbeeld, netwerkbijeenkomsten voor en door burgers worden ondersteund. Krachtige netwerken versterken de wijk: hier ontmoet men elkaar, ontstaan activiteiten en wordt de verbinding gelegd met het integrale Wijkteam bij complexere (zorg)vragen. Ook worden vroegtijdig kansen en problemen opgemerkt. Professionals bij de welzijnsorganisaties hebben oog voor de kwaliteiten en het ontwikkelpotentieel van burgers. De professionele ondersteuning richt zich op het zelforganiserend vermogen, zodat ondersteuning niet meer of in mindere mate nodig is. Wederkerigheid is altijd het uitgangspunt. Als burgers ondersteuning krijgen wordt ook iets van hen terugverwacht. Soms stuit dat op bezwaar, maar meestal niet. Vrijwilligers die eerder een ondersteunings- of hulpvraag hadden, zijn nu actief om andere burgers verder te helpen. Dit werkt als een olievlek: burgers zijn rolmodel (buddy) voor elkaar, niet de professionals. 10 Zie voor meer gedetailleerde informatie het rapport: Meer eenheid waar mogelijk, diversiteit waar nodig Rapportage van onderzoek naar opdrachtgeverschap welzijn en jeugd deelgemeenten (2014). 11 Onderdeel van De Grote Woontest 2012 in de Regio Rotterdam (2012). Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

13 Samengevat, de functies van het NRW, gerelateerd aan informele ondersteuning : richt zich op het vergroten van participatie bij bewoners. Dat doet zij door bewoners(initiatieven) en hun netwerken te faciliteren. Zodat de sociale cohesie wordt versterkt en de leefbaarheid in wijken wordt vergroot; coördineert en faciliteert het vrijwilligerswerk en mantelzorg. Zodat burgers elkaar vrijwillig ondersteunen en professionele ondersteuning aanvullen. Zodat de vraag naar professionele vormen van ondersteuning afnemen of worden uitgesteld; vindt (vroegsignalering) en brengt bewoners (ouderen en sociaal isolement) naar de juiste plekken. Welzijn wijst de weg naar sociale netwerken, vrijwilligerswerk en het Wijkteam (professionele ondersteuning); Bewonersinitiatieven Rotterdam kent een lange traditie van bewonersinitiatieven, het Opzoomeren is hier uitgevonden. De Opzoomer-activiteiten dragen eraan bij dat burgers elkaar ontmoeten en iets voor elkaar doen. De gemeente heeft initiatiefnemers de afgelopen jaren gestimuleerd zich meer te richten op taallessen, onderlinge zorg en ondersteuning. Daar zijn al goede resultaten mee behaald, met name in de zwakkere wijken. Daar gaan we mee door. De komende jaren stimuleren we burgers ook activiteiten te ondernemen gericht op sport en op een gezonde leefstijl. Met de start van de gebiedscommissies is het budget voor bewonersinitiatieven verruimd. Ook nieuwe groepen, zoals sociaal ondernemers, krijgen de mogelijkheid om initiatieven uit te voeren. Zij zetten zich in voor de sociale opgaven van de stad. De Voedseltuin, Hotspot Hutspot en Doordewijks richten zich bijvoorbeeld op Rotterdammers die een duwtje in de rug kunnen gebruiken. De gemeente faciliteert en stimuleert initiatieven van burgers de komende jaren en staat garant voor de ondersteuningsstructuur van bewoners die een initiatief willen nemen en hulp nodig hebben bij de planvorming en uitvoering. Middelen zijn beschikbaar voor initiatieven (budgetten gebiedscommissies) en de 1%-regeling uit het coalitieakkoord. Maatschappelijke inspanning Maatschappelijke Inspanning (MI) richt zich op werkzoekenden die tegenprestatie leveren, gericht op hun persoonlijke ontwikkeling door vrijwilligerswerk of maatschappelijke stages 12. Voor wie vrijwilligerswerk of anderszins onbeloond werk nog een stap te ver is, worden afspraken gemaakt om de persoonlijke situatie te verbeteren. Bijvoorbeeld door het wegwerken van schulden, gezond eten en bewegen of het verbeteren van de situatie thuis. Buurtcoaches, vrijwilligersmakelaars ondersteunen en begeleiden burgers bij het vrijwilligerswerk of stage. Via het Wijkteam wordt, indien nodig, verwezen naar de huisarts of meer specialistische zorg. De gemeente faciliteert dat meer werkzoekenden een tegenprestatie kunnen leveren (voor tenminste 20 uur per week of naar vermogen). In eerste instantie regelt de betrokkene het vrijwilligerswerk zelf. Waar nodig ondersteund door professionals. Bij MI gaat over meer dan alleen het leveren van een tegenprestatie. De maatschappelijke meerwaarde bestaat er ook uit dat allerlei additioneel werk wordt verricht bij wijk- en buurtcentra en maatschappelijke initiatieven. Bij de Voedseltuin werken bijvoorbeeld mensen met een uitkering. Tal van initiatieven worden versterkt met het werk van werkzoekenden, die ook weer andere werkzoekenden ondersteunen. Kortom, het mes snijdt aan meerdere kanten. De inzet van werkzoekenden voor taalinitiatieven, burgerparticipatie, vrijwilligerswerk, en mantelzorg neemt sterk toe. Ook hier is inclusief het sleutelwoord, de kracht van sterke Rotterdammers wordt ingezet voor hen die een duwtje nodig hebben. Het streven is om de aanpak van Maatschappelijke Inspanning te verbreden naar alle werkzoekenden in de stad. Informele ondersteuning: vrijwilligerswerk en mantelzorg 13 Circa Rotterdammers van 13 t/m 75 jaar doen vrijwilligerswerk en mensen bieden informele zorg. Dat zijn totaal circa burgers. Het aantal burgers dat vrijwilligerswerk én informele zorg biedt is de afgelopen jaren toegenomen, en ligt nu op een historisch hoog niveau. Voor de lange termijn is de verwachting dat de informele zorg stabiliseert en het aantal vrijwilligers licht blijft toenemen. Nadere analyse toont een potentiële toename van het aantal vrijwilligers van tot zo n Het leveren van een tegenprestatie is geen re-integratie-instrument, maar draagt (op termijn) wel bij aan het vergroten van de kansen op de arbeidsmarkt en uitstroom uit de uitkering. 13 Bron: Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam 2013, OBI (2014). Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

14 Ook staan de circa Rotterdammers die nu geen vrijwilligerswerk doen, er niet bij voorbaat negatief tegenover. De potentiële aanwas bestaat (ook ten opzichte van de huidige populatie) relatief meer uit vrouwen, Rotterdammers van 25 tot 45 jaar, niet-westerse allochtonen en mensen met een uitkering. Daar waar onvoldoende organisatiekracht is, zetten we ook in op het aanjagen en ondersteunen van vrijwilligersinzet in de wijk, die voorziet in een behoefte aan zorg, ondersteuning en dienstverlening. Zo sluit de informele zorg steeds beter aan bij de vraag van mantelzorgers en wijkbewoners die niet over een sociaal netwerk beschikken. Ook wordt het vrijwilligerswerk en de ondersteuning meer gericht op bewonersinitiatieven. Waar vrijwilligers behoefte hebben aan training of scholing heeft het welzijnswerk een rol. Vrijwilligersprojecten/-organisaties worden in een georganiseerd verband opgezet, vaak met ondersteuning van professionals 14. Deze vrijwilligersprojecten zijn divers: van boodschappendienst tot wijkrestaurant, van creatieve middagen voor kinderen tot bingoavonden voor ouderen, van scootmobiel service tot maatjesprojecten of hulp bij thuisadministratie. Ook hier geldt dat de vraag in de wijk leidend is. Vrijwilligers zijn mensen uit de wijk, maar ook mensen die een tegenprestatie voor hun uitkering verrichten, of mensen die professionele zorg ontvangen en behoefte hebben aan een nuttige dagbesteding. Koesteren van mantelzorgers Mantelzorgers zijn het goud in de stad, zij nemen een groot deel van de zorg voor familie of vrienden op zich. Zij zijn intensief betrokken bij de mensen waar zij voor zorgen, zijn de spil in hun leven en voelen een grote verantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijkheid is zwaar en kan leiden tot overbelasting. Het bereiken van zwaar- of overbelaste mantelzorgers is niet altijd gemakkelijk. Uitgangspunt bij elk keukentafelgesprek, en dat geldt ook voor de gesprekken bij de VraagWijzer, moet dan ook zijn dat de mantelzorger bij het ondersteuningsplan betrokken wordt. De vraag die gesteld wordt, moet daarbij niet alleen zijn wat kunt u en het sociale netwerk meer doen, maar ook wat heeft u aan ondersteuning nodig om het vol te houden. Zo ontstaat werkende weg steeds beter zicht op de behoeften. En kunnen we de onze inkoop van professionele zorg, maar zeker ook onze investeringen in andere vormen van informele zorg en vrijwilligerswerk, zo richten dat deze steeds beter gaan aansluiten bij de vraag. 3.2 De toegang tot ondersteuning Een burger meldt zich Een burger kan zich in Rotterdam bij verschillende (gemeentelijk) loketten melden met vragen. Dit zijn de VraagWijzer, het Wijkteam, de digitale balie, Centraal Onthaal en het Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling (AMHK) (in bijlage 2 worden deze loketten kort beschreven). 15 Op al deze plekken wordt de burger te woord gestaan. Professionals geven informatie en advies, signaleren en verhelderen de vraag. Ze denken met de burger mee en verkennen de mogelijkheden om binnen het eigen netwerk van deze burger een oplossing te vinden. Ook is bij deze loketten informatie over algemene voorzieningen te verkrijgen. Het kan dus zijn dat een burger informatie krijgt of wordt verwezen naar een algemeen toegankelijke voorziening of naar een vrijwilligersorganisatie. Dan is een keukentafelgesprek en een ondersteuningsplan niet nodig. De VraagWijzer levert ook informatie over het preventieve aanbod in de buurt, waaronder het sport- en beweegaanbod. 14 Daarin onderscheidt het zich van bewonersinitiatieven. 15 De professionals van het Wijkteam en het wijknetwerk hebben een outreachende/pro-actieve rol bij het (vroeg)signaleren van ondersteuningsvragen. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

15 In gesprek met de gemeente: het ondersteuningsplan Wanneer bij het (digitaal) loket blijkt dat een burger ondersteuning nodig heeft, dan volgt een nader gesprek over de mogelijkheden. In het gesprek met een medewerker van de VraagWijzer of het Wijkteam wordt gekeken welke ondersteuning het beste past bij de vraag. De methodiek van de Zelfredzaamheidmatrix (de ZRM) wordt gebruikt voor de brede analyse van de situatie van de betrokkene en zijn/haar directe omgeving. Wellicht kan iemand uit het eigen netwerk helpen, is een algemene voorziening een goede oplossing of wellicht is maatwerk nodig. Bij de VraagWijzer en het Wijkteam worden de afspraken vastgelegd in een ondersteuningsplan. Het plan wordt opgesteld wanneer ondersteuning door het Wijkteam en/of een maatwerkvoorziening nodig is. De inzet van een mix van maatwerk- en een algemene voorzieningen en/of ondersteuning door het eigen netwerk van deze persoon, wordt altijd onderzocht. Bij meerdere vormen van ondersteuning, wordt altijd de goedkoopst-adequate (maatwerk)voorziening toegekend. Wanneer in het gesprek blijkt dat iemand al dan niet gedwongen zijn huis heeft moeten verlaten als gevolg van meervoudige problematiek en niet in staat is zichzelf op eigen kracht te handhaven, dan kan deze Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

16 burger via Centraal Onthaal / Centraal Onthaal Jongeren een beroep doen op een maatwerkvoorziening (zie bijlage 2). Het ondersteuningsplan wordt door de Wmo-adviseur (gemeente) in overleg met de burger en (indien nodig) de aanbieder van de ondersteuning opgesteld. Het gesprek vindt zo snel mogelijk plaats en binnen 6 weken zijn het gespreksverslag en (eventueel) het ondersteuningsplan beschikbaar. In het ondersteuningsplan staat welke afspraken er met de burger/cliënt zijn gemaakt en welke ondersteuning hij/zij krijgt. Bij het inzetten van een maatwerkvoorziening is er voor de burger/cliënt keuzevrijheid tussen verschillende door de gemeente gecontracteerde aanbieders. Ook is er een keuzemogelijkheid voor zorg in natura of een persoonsgebonden budget. Wmo-Rotterdam Burgerkracht Bewonersinitiatieven Mantelzorg Vrijwilligerswerk Algemene voorzieningen Ontmoeting Inloop Preventie Laagdrempelige dagbesteding Collectieve voorzieningen Maatwerk voorzieningen Schoon huis Zelfzorg Begeleiding Hulpmiddelen Woning- aanpassing KDV Hulpverlening Beslissing College (indicatiestelling) Wijkteam Maatschappelijk werk Mogelijk eigen bijdrage Schulddienstverlening Sociaal-juridische dienstverlening Jeugdzorg Eigen bijdrage naar inkomen Levering in natura of Bij levering in natura: leveringsplan door leverancier Pgb Aanvraag Het ondersteuningsplan is de aanvraag voor een maatwerkvoorziening bij de gemeente. Naar een algemeen toegankelijke voorziening worden burgers verwezen en indien nodig volgt een warme overdracht (eerste contact leggen, informatie meegeven, nagaan of iemand bij de voorziening terecht is gekomen). Soms wordt er een eigen bijdrage gevraagd, hierover wordt de burger van tevoren geïnformeerd. Het college van B&W heeft twee weken om een besluit te nemen over toekenning van een maatwerkvoorziening. Het gebruik van maatwerkvoorzieningen wordt altijd geformaliseerd in een beschikking. Tegen deze beschikking is bezwaar en beroep mogelijk. De maximale doorlooptijd van een aanvraag voor een maatwerkvoorziening bedraagt daarmee acht weken. 3.3 (Langer) Thuis in de wijk: algemene voorzieningen Gemeente, aanbieders, verenigingen en bewonersinitiatieven zijn het netwerk in de wijk. Algemene (preventieve) voorzieningen voorkomen of stabiliseren problematiek. Rotterdam zet in op een sterke structuur gericht op langer thuis wonen, de aanpak van isolement en het vergroten van participatie in de wijk. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

17 Algemene (preventieve) voorzieningen in het gebied zijn de toegang: VraagWijzer en Wijkteam als de schakels naar bewoners en hun netwerken, algemene- en maatwerkvoorzieningen in het gebied (zie paragraaf 3.4). Voorzieningen als inloop/ontmoeting/dagbesteding; maaltijd-, boodschappen- en klusservice; preventie voor jeugd en volwassenen; vervoer; kortdurende ondersteuning (MW, SR, SDV) zijn er in de wijk. Rotterdam zet in op een sterke structuur in de wijken met algemene voorzieningen gericht op langer thuis wonen, de aanpak van sociaal isolement en vergroten van participatie in de wijk. Door het onderstaande (mede) te organiseren en/of te faciliteren: Ontmoeting/dagbesteding/inloop voor álle bewoners, ook voor kwetsbare ouderen; Vrijwilligerswerk en mantelzorgondersteuning; Participatieplekken voor burgers met een uitkering; Eenvoudige- en enkelvoudige dienstverlening (klusdienst, formulierenbrigade); Preventieve activiteiten gericht op een gezondere leefstijl; Wijkvervoer. Het bundelen van deze functies in een buurthuis/wijkaccommodatie is reeds ingezet in de stad. De afgelopen jaren zijn Buurthuizen van de Toekomst ontstaan uit bewonersinitiatieven, soms in combinatie met welzijn. Zoals Het Klooster, Belvédère, De Nieuwe Banier en De Leeszaal West. Soms ook vanuit zorg zoals De Nieuwe Nagtegaal, de Nieuwe Plantage en het Jan van de Ploeghuis. Soms zijn het initiatieven van burgers (uit verzet) omdat het wijkgebouw is gesloten, en soms van aanbieders die de krachten willen bundelen. Er is grote verscheidenheid in de stad. Deze buurthuizen ontwikkelen zich stap voor stap tot nieuwe publieke ruimten met meerdere functies. Waar men elkaar ontmoet, dagbesteding krijgt, het wijkrestaurant bezoekt en waar commerciële verhuur mogelijk is. Deze plekken kunnen er ook toe bijdragen dat burgers langer zelfstandig blijven wonen. Wat bewoners nodig hebben is leidend en zoveel mogelijk voor iedereen toegankelijk. Burgers en wijkorganisaties spelen een grote rol bij het opzetten en beheren van deze voorzieningen. Gericht op het versterken van de wijk, en dat burgers en cliënten (burgers met een indicatie) elkaar ontmoeten op centrale plekken in de wijk. Lokaal ondernemerschap versterkt het buurthuis. De worteling in de wijk is stevig. Vrijwilligerswerk is verbonden en burgers met een uitkering lopen stage en doen vrijwilligerswerk. Voor de doorontwikkeling van deze buurthuizen wordt een sociale investeringsstrategie opgesteld. Waarin het creëren van publieke meerwaarde centraal en dienstverlening in het sociale domein, gecombineerd wordt met minder overheid en met activering en versterking van bewoners in buurten/communitybuilding. De strategie is gericht op de doorontwikkeling van een nieuwe generatie van bewonersinitiatieven waarbij de overheid als gelijkwaardige partner toewerkt naar gezamenlijk verantwoordelijkheid voor de maatschappelijke opgaven in de stad op het gebied van welzijn, zorg, duurzaamheid en veiligheid. De heeft verschillende rollen en bijdragen, soms stelt de overheid financiële middelen beschikbaar, biedt hulp bij het aanvragen van vergunningen, ondersteunt bij het werven van sponsors, stelt kennis en netwerken beschikbaar, maakt zelfbeheer mogelijk. We dragen ook taken van de overheid over daar waar mogelijk (maatschappelijk aanbesteden). Waar bewonersinitiatief opklinkt en welke vorm dit aanneemt, is sterk afhankelijk van de kenmerken van een wijk. De Buurthuizen van de Toekomst zijn knooppunten van bedrijvigheid in de wijken. We volgen de ontwikkeling nauwgezet en bieden ruimte voor deze buurthuizen als (mede)aanbieder van bijvoorbeeld dagbesteding, inloop, ontmoeting en eenvoudige dienstverlening (bijvoorbeeld klussendienst, maaltijdservice, repair-café). Ouderen zijn niet altijd geneigd uit zichzelf van deze voorzieningen gebruik te maken, ook al zijn deze voor hen geschikt. Heldere communicatie over het beschikbare aanbod en goede informatievoorziening is belangrijk. Hierin heeft de VraagWijzer een belangrijke een rol. Op plaatsen waar (nog) geen kansrijke wijkinitiatieven zijn voor het samen bouwen aan algemeen toegankelijke voorzieningen, geeft de gemeente zich rekenschap van haar verantwoordelijkheid voor het aanbieden van bijvoorbeeld dagbesteding aan (onder andere) beperkt zelfredzame ouderen. In samenspraak met de wijkpartijen wordt een passend aanbod ontwikkeld. Het aanbod in de wijken is de laatste jaren ook uitgebreid door de openstelling van zorg- en/of GGZ instellingen voor wijkbewoners (zoals bijvoorbeeld de Thuishavens). Wijkbewoners kunnen binnenlopen voor een kop koffie, een praatje of een maaltijd. Drempels voor participatie wegnemen Onvoldoende taalbeheersing, weinig geld en schulden zijn drempels om mee te doen en hangen met elkaar samen. Rotterdam blijft inzetten op het verminderen (stabiliseren) van deze problematiek. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

18 Taalbeheersing Taal leren (verbeteren) lukt het snelste wanneer dit past bij de dagelijkse leefwereld van de betrokkene. Soms wordt de eerste stap naar een taalles gezet omdat formulieren invullen of het aanvragen van een voorziening te ingewikkeld is. Rotterdammers nemen ook zélf de verantwoordelijkheid door taalactiviteiten te organiseren. Deze activiteiten zijn laagdrempelig, kortdurend, doelgericht en worden uitgevoerd door taalvrijwilligers. Dit valt onder de noemer informele educatie. Bij non-formele educatie zijn professionals betrokken, daar leert men de Nederlandse taal gericht op het behalen van eindtermen of een diploma. De komende jaren richt Rotterdam zich op de doorstroom van informele educatie naar formele educatie. Taaltrajecten richten zich op een specifieke context, die aansluit bij de leefwereld van de betrokkene zoals gezondheid, inkomen&werk en participatie. Naast de overheid zijn ook anderen belanghebbend, zoals verzekeringsmaatschappijen, zorgverleners en werkgevers. Met hen worden afspraken gemaakt over taalverbetering. Effectbestrijding armoede 16 Niet per se de armoede zelf maar vooral de effecten ervan, kunnen ertoe leiden dat mensen zichzelf uitsluiten van de samenleving en niet meer actief participeren. Effectbestrijding is daarom een belangrijke pijler binnen het Rotterdamse armoedebeleid. Naast sociale uitsluiting zijn eenzaamheid, schaamte, gebrek aan zelfvertrouwen, wantrouwen van de samenleving en een ongezonde leefstijl enkele effecten die armoede met zich kan meebrengen. Een gebrek aan geld leidt vaak tot andere gebreken, wat participatie belemmert. Niet alleen volwassenen, vooral ook kinderen zijn hiervan de dupe. Met het Rotterdamse armoedebeleid worden deze effecten bestreden, met name voor kinderen. Het doel van het Rotterdamse armoedebeleid is het ondersteunen richting participatie en zelfredzaamheid. Dit vraagt een kanteling van een inkomensondersteunend beleid naar een activerend beleid waarbij het meedoen en zelf doen van de Rotterdamse burger voorop staat. Actief meedoen leidt tot meer levensplezier en voorkomt dat Rotterdammers langer dan nodig ondersteuning ontvangen. Een beleid gericht op het wegwerken van maatschappelijke achterstanden en (economische) zelfstandigheid verkrijgen en behouden. Echter daar waar dit niet op (korte) termijn mogelijk is, bijvoorbeeld wanneer iemand chronisch ziek is, is inkomensondersteuning soms ook noodzakelijk. Schulddienstverlening De Rotterdamse schulddienstverlening 17 heeft als doel het vergroten van de financiële zelfredzaamheid van alle Rotterdammers. Wanneer burgers nog niet financieel zelfredzaam zijn, is het streven de maatschappelijke kosten te beperken. Schuldenproblematiek staat meestal niet op zichzelf. Vaak zijn er meer problemen, en zijn schulden daar het gevolg van (bijvoorbeeld rond gezondheid, verslaving, psychische beperking, thuissituatie). Daarom is een integrale aanpak van schulden noodzakelijk. De integrale aanpak wordt geboden door de verbrede VraagWijzer. Schuldbemiddelaars van de Kredietbank Rotterdam (KBR) maken deel uit van deze verbrede VraagWijzer (1 e lijn). KBR is als schuldbemiddelaar verantwoordelijk voor het technisch aanpakken van de schulden (2 e lijn). Voor gedragsverandering (onder andere het vergroten van de eigen kracht en het voorkomen van recidive) zijn andere partijen (ketenpartners) in de stad verantwoordelijk (bijvoorbeeld maatschappelijk werk). Het aanpakken van schulden duurt (meestal) minimaal drie jaar. Gedurende deze periode wordt aan het vergroten van de eigen kracht en de financiële zelfredzaamheid gewerkt; dit samen met de KBR. Wanneer dit niet of onvoldoende gebeurt, wordt er blijvend een (onnodig) beroep gedaan op budgetbeheer en beschermingsbewind. Op dit moment is er voor beperkt zelfredzame burgers alleen begeleiding gedurende de eerste periode bij het aanpakken van de schulden. Huiselijk Geweld en Kindermishandeling De aanpak van Huiselijk Geweld en Kindermishandeling vindt vanaf 1 januari 2015 plaats o.b.v. de centrumgemeentelijke regiovisie Huiselijk Geweld en Kindermishandeling en het actieprogramma Veilig Thuis De missie hierbij is het versterken van een thuis waar kinderen veilig opgroeien en zich kunnen ontwikkelen en volwassenen geweldloos kunnen samenleven en participeren in de samenleving. De accenten van het beleid zijn: een geïntegreerde aanpak van Huiselijk Geweld en Kindermishandeling; positionering van de aanpak in het sociale domein (aansluiting op lokale infrastructuur van participatie, jeugd en arbeid); behouden en borgen van specialistische kennis en expertise; Veiligheid voorop. 16 Het uitvoeringsplan Activerend armoedebeleid wordt naar aanleiding van het coalitieakkoord verwacht. 17 Meerjarenbeleidsplan Voorkomen en aanpakken van schulden , Rotterdammers op weg naar financiële zelfredzaamheid en Preventieplan schulddienstverlening. Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

19 Preventie, voorlichting, deskundigheidsbevordering en vroegsignalering vinden vooral plaats wanneer burgers nog volledig zelfredzaam zijn. Vanaf het moment dat er sprake is van meldingen Huiselijk Geweld en Kindermishandeling bij het AMHK is er sprake van (tijdelijk) beperkte zelfredzaamheid bij burgers. Soms kan met een kleine interventie (duwtje in de rug) zelfredzaamheid herwonnen worden, soms is hiervoor een passend ondersteunings(zorg)aanbod voor een langere periode vereist. Bij ontwrichting van relaties en een groot geweldsrisico kan er sprake zijn van (tijdelijk) verlies van zelfredzaamheid en zijn verdergaande maatregelen nodig, voor vaak een wat langere periode met een zwaarder beroep op ondersteuning (opvang, begeleiding naar een nieuw leven, nieuwe woning, etc.) De aanpak heeft veel samenhang met de andere thema s binnen het sociale domein (discriminatie, emancipatie, participatie, kwetsbare personen, etc.). Algemene voorzieningen en wijkgerichte samenwerking in Rotterdam Gehandicaptenzorg In Rotterdam wordt een variëteit aan begeleiding en dagbesteding aangeboden in het kader van de gehandicaptenzorg (GZ). Daarbij geldt een diversiteit aan doelgroepen (mensen met lichamelijke, zintuiglijke en/of verstandelijke beperkingen). Soms is sprake van meervoudige beperkingen, al dan niet in combinatie met GGZ-problematiek. De zorgzwaarte of de ernst van de beperkingen kunnen sterk verschillen, van een moeilijk te herkennen licht verstandelijke beperking (LVB), waar een weinig intensieve begeleiding volstaat, tot en met een meervoudige lichamelijke en verstandelijke beperking met een hieraan gekoppelde zware zorgbehoefte. Verspreid over Rotterdam zijn locaties waar diverse vormen van dagbesteding, afgestemd op diverse (sub)doelgroepen, worden aangeboden. Het Wijkteam en VraagWijzer bouwen aan de samenwerking met begeleiders in de gehandicaptenzorg: deze maken zelf geen deel uit van het Wijkteam. De aansluiting tussen de wijk en informele netwerken met dagbestedingslocaties wordt versterkt. Waar mogelijk worden verbindingen met het vrijwilligerswerk en deze locaties uitgebouwd. De expertise in de 2 e lijn van (sub)doelgroepen in de gehandicaptenzorg wordt benut door het Wijkteam (consultatiefunctie). Ketenzorg dementie In Rotterdam kennen we in verschillende gebieden netwerken ketenzorg dementie. Op casusniveau zijn er vanuit de AWBZ casemanagers actief. Het Wijkteam en VraagWijzer ontwikkelen samenwerkingsrelaties met de actieve dementienetwerken in de wijk en versterken deze in het kader van de samenwerking met de zorgverzekeraar(s). De casemanagers dementie maken zelf geen deel uit van de Wijkteams: over hun inzet worden afspraken gemaakt met het Wijkteam. Bij meer complexe ondersteuning/hulp kan het Wijkteam het voortouw nemen bij het organiseren van samenwerking. Denk hierbij bijvoorbeeld aan inzet van ouderenzorg en GGZ, waarbij afspraken rond vorming van een home-team worden gemaakt. Samenwerking met de zorgverzekeraars in wijkgerichte programma s Met verzekeraars Achmea (ook Zorgkantoor) en VGZ werkt de gemeente aan een gezamenlijke preventieve inzet. Afspraken over de duurzame samenwerking met het Wijkteam zijn in 2013 in convenanten 18 vastgelegd. Ook zijn afspraken gemaakt over de inzet van bemoeizorg en omgang met indicatiestelling en onverzekerden. Het (door)ontwikkelen van dementienetwerken en het doorbreken van sociaal isolement van ouderen zijn ook belangrijke aandachtspunten. Op termijn wordt afstemming en samenwerking in de inkoop van zorg en ondersteuning gezocht. Belangrijke stap in de samenwerking met Achmea en VGZ is het vormgeven van wijkgerichte samenwerkingsprogramma s in vier gebieden in de stad, samen met andere actieve partijen in de wijken. 3.4 Vergroten zelfredzaamheid: maatwerkvoorziening Wanneer de eigen oplossingsmogelijkheden van een Rotterdammer en het gebruik van algemene voorzieningen voor zelfredzaamheid en participatie belemmeringen onvoldoende wegnemen, wordt (aanvullend) een maatwerkvoorziening verstrekt. Voor een maatwerkvoorziening is een indicatie nodig. Rotterdammers met een indicatie 18 Looptijd van het programma is van 2013 tot Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie

20 Vanuit de (oude) Wmo is de gemeente verantwoordelijk voor ongeveer Rotterdammers in de Maatschappelijke Opvang en voor circa Rotterdamse burgers met Huishoudelijke Verzorging, Vervoer op Maat of een woningvoorziening. Vanaf 2015 is de gemeente ook verantwoordelijk voor de ondersteuning van ruim Rotterdammers die nu een Awbz-indicatie hebben. Te onderscheiden zijn: individuele begeleiding (ruim burgers), dagbesteding (2.700, waarvan ruim met een indicatie vervoer ), persoonlijke verzorging voor cliëntgroepen VG, PSY en ZG (975 burgers), kortdurend verblijf (145) en langdurige intramurale GZZ zonder behandeling (2.280). Naar verwachting neemt dit aantal als gevolg van de extramularisering van de zorg de komende jaren toe. Op basis van de individuele situatie van een cliënt wordt bezien op welke resultaatgebieden ondersteuning nodig is. Dit leidt tot een arrangement. Vervolgens maken de aanbieder en cliënt afspraken hoe de ondersteuning wordt georganiseerd. Om de gevraagde resultaten te behalen krijgt een aanbieder een vergoeding afhankelijk van het arrangement. De onderstaande resultaatgebieden en cliëntgroepen zijn onderscheiden: Resultaatgebieden (zie voor toelichting bijlage 4): 1. Sociaal en persoonlijk functioneren; 2. Ondersteuning en regie bij het voeren van een huishouden; 3. Financiën; 4. Dagbesteding al dan niet arbeidsmatig; 5. Ondersteuning bij zelfzorg en gezondheid (alleen voor dat deel van de PV dat naar Wmo gaat. Te weten de grondslagen VG, GGZ en ZG en daarmee de arrangementenpakketten 2, 3 en 5); 6. Huisvesting; 7. Mantelzorgondersteuning waarbij verblijf aan de orde is (voor de pakketten 1 en 2). Cliëntgroepen zijn: Ouderen; Lichamelijk beperkten; Verstandelijk Beperkten; GGZ en Maatschappelijke Opvang extramuraal; GGZ en Maatschappelijke Opvang intramuraal; Zintuiglijk Beperkten. Voor iedere groep worden meerdere deskundige aanbieders gecontracteerd die de ondersteuning leveren op de resultaatgebieden. Met het scala aan aanbieders dat wordt gecontracteerd kunnen ook kleinere doelgroepen ondersteuning krijgen van een aanbieder die past bij zijn/haar godsdienstige gezindheid, levensovertuiging en culturele achtergrond. Naast de maatwerkvoorzieningen die zijn gericht op dienstverlening en via arrangementen worden aangeboden, zijn er ook andere maatwerkvoorzieningen. Denk bijvoorbeeld aan het collectief aanvullend vervoer (Vervoer op Maat), woonvoorzieningen en aanpassingen, rolstoelen en scootmobielen. Ook bij deze voorzieningen wordt gekeken welke oplossingen iemand zelf kan treffen en of er andere, algemene oplossingsmogelijkheden zijn. In de afgelopen jaren is verder ook bij deze voorzieningen gekeken naar mogelijkheden voor efficiënte inkoop en verstrekking. De Wijkteams hebben een cruciale rol in het vroegtijdig signaleren en oppakken van ondersteuningsvragen van burgers en te voorkomen dat problemen zich onnodig opstapelen en inzet van zwaardere ondersteuning nodig is. Tegelijkertijd leert de ervaring ook dat er, juist bij die mensen die volledig de regie over hun leven kwijt zijn, vaak meer aan de hand is. Als er sprake is van geestelijke gezondheidszorg (GGZ), een verstandelijke beperking, verslaving, of dementie bij ouderen, zullen er veelal interventies uit de 2 e lijn nodig blijven. Dat betekent dat, waar nodig, snel geschakeld moet worden naar de 2 e lijnszorg om snel de juiste interventie of maatwerkvoorziening te kunnen inzetten. Vervoer Vervoer is een cruciale schakel voor mobiliteit van (oudere) bewoners in de wijk. Per 2015 vallen onder gemeentelijke verantwoordelijkheid: Vervoer op Maat/Wmo-vervoer, leerlingenvervoer (inclusief vervoer naar sportactiviteiten), vervoer van- en naar sociale werkplaatsen (WsW) en vervoer van en naar de dagbesteding extramuraal. 19 Situatie per 1 juli Concept Startdocument Wmo Rotterdam versie