Bevat de uitvoerbare versies van de systeem- en administratieve commando s die niet door de gewone users worden gebruikt Soms gelinkt met /usr/sbin

Transcriptie

1 Unix: Samenvatting Het filesystem: lgische structuur en cmmand s Files en directries - Bestand: Opeenvlging van 0 f meer bytes, die willekeurige infrmatie bevat Naam: rspr. Max 14 tekens, BSD UNIX verhgde het naar Map: Bestand dat vr BS speciale betekenis heeft. Bevat lijst met namen van andere filebj. met telkens een plaatsaanduiding waar de verige infrmatie van dat filebject gevnden kan wrden: nummer van de inde van dat filebject. Filesystem lay-ut - / f rt directry Basis van de structuur van het bestandssysteem. Elke andere file/directry maakt er lgisch bekeken deel van uit, k al bevindt die zich fysisch p andere partitie/medium/cmputer => munten van filebjecten. - /bin De plaats van de uitverbare(binaire) files vr vele UNIX-cmmand s en utilities Op bepaalde systemen: smmige files in de /bin symblische verb. naar files in usr/bin. - /dev Device-dir (device = middel, instrument) Bevat device files: m.b.v. deze gebeurt de I/O met de periferie (tape/disk/terminal/ ) Onderverdeeld in subdirs: bevatten speciale bestanden van één enkele categrie devices. dsk en rdsk: Disk-devicefiles ( dsk: karaktergeriënteerde tegang, rdsk vr raw f blkgeriënteerde tegang) mt en rmt: magnetische tape-drives term: terminals Linux en BSD: meestal /dev dir die niet is nderverdeeld - /etc - /sbin - /hme Bevat administratieve bestanden en de meeste cnfiguratiefiles (pstartscripts, netwerkcnfigbestanden) Bevat de uitverbare versies van de systeem- en administratieve cmmand s In meer recente UNIX-versies: in /sbin, sms k wel in /usr/sbin Bevat de uitverbare versies van de systeem- en administratieve cmmand s die niet dr de gewne users wrden gebruikt Sms gelinkt met /usr/sbin Standaard plaats vr hmedirs van de gebruikers van het systeem (bvb /hme/lennart) 1

2 Werkdir eenmaal user is ingelgd Systeemadmin: cntrle ver de gebruikersnamen te te wijzen en de plaats van de hmedirs te te wijzen. - \lst+fund Verlren bestanden gaan hierheen (dr incrrect afsluiten f futen p disk) Verlren: refereren naar plaatsen p de schijf die aangeduid staan als in gebruik maar waar in geen enkele dir wrdt nr verwezen. Map p elke fysische diskpartitie fsck(file system check): prg dat draait bij pstarten -> vindt dergelijke files - /mnt - /prc - /tcb - /tmp - /var - /stand - /usr Op de subdirs wrden al dan niet tijdelijk, niet-lkale bestandssysteem gemnteerd Bv. Op /mnt/cdrm kunnen de files teruggevnden wrden van de cd-rm. Bevat prcessinf Elke file/dir kmt vereen met een actief prces Linux: k files met extra inf ver de systeemcnfiguratie: Gebruik van interrupts I/O-prten DMA-kanalen Wrdt niet weggeschreven p een disk, maar wrdt in het geheugen bewaard Een bestandssysteem dat gemunt wrdt bij het pstarten HP-UX versie 10 en Digital-UNIX: hieraan staan de extra vrziene beveiligingsfaciliteiten Tijdelijke bestanden, dir is beschikbaar vr iedereen Occasineel verwijderen van bestanden in /tmp, iedereen kan enkel zijn eigen filebj. verwijderen. Dir met varying data /var/spl: dirs vr diensten zals afdrukken (lp), mail (mail), uitveren van prgs p geregelde tijdstippen (crn) Bestaat p udere systemen niet en de subdirs zitten nder /usr Bevat een beeld van de keren van het OS p SystemV versie 4 machines Subdirs vr lkaal geplaatste / uitverbare versies van users- en admin cmmand s, prgrammabiblith. gebruikt dr meerdere tepassingen, andere delen van het OS. Ok hier meestal bestanden van speciale tepassingsprgs zals databankprg. - /usr/adm Administratieve dir en vaak de hmedir van de speciale gebruiker adm Bevat k de bestanden die met accunting te maken hebben: lgs bijhuden van gebeurtenissen p cmputersysteem 2

3 Vaak gelinkt met /var/adm - /usr/bin Vergelijkbaar met /bin - /usr/include Bevat include files: Bestanden tijdens het cmpileren van C/C++ wrden ingeladen dr cmpiler - /usr/lib Library-dir vr public access libraryfiles: istream, math, - /usr/lcal Subdirs vr lkaal dr de systeemadmin geïnstalleerde sftware - /usr/share Recente systeme: bestanden die dr verschillende apps wrden gedeeld: spellingscntrle, fnts, dcumentatie, - /usr/man f /usr/share/man Bevat de manpages van UNIX Directry s en padnamen Padnamen - Elk filebject is vr het OS identificeerbaar dr de vlledige padnaam - Relatieve padnamen: ten verstaan van een welbepaalde dir - Abslute padnaam: k relatief t..v. de rtdir. De directry s. en.. -. : In elke dir is via. de dir zelf bereikbaar -.. : De uderdir waarbinnen de werkdir zich bevindt. Werkdirectry - Waar de activiteiten wrden verricht dr welk cmputerprg dan k - Relatieve padnamen tv de werkdir - In shell werkdir pvragen m.b.v. cmmand pwd (print wrking directry) Hme-directry - Werkdir van de shell eenmaal de gebruiker is ingelgd - Naam van dir staat in het wachtwrdenbestand (pgelegd dr systemadmin) Cmmand s De werkdirectry veranderen - cd directrynaam - dirnaam absluut f relatief - wanneer enkel cd : terug naar de hmedir Infrmatie ver filebjecten tnen - ls [pties] bestandenlijst - Opties: l : Alle beschikbare inf p 1 lijn vr elk filebject. 3

4 a : Ok nzichtbare/verbrgen files (waarvan naam begint met een.) wrden getnd d : Tnt alleen de naam ( en eventueel de inf) van de directry i.p.v. zijn inhud s : Tnt van elke file de mvang die het bestand p disk in beslag neemt, getnd per kb. Niet hetzelfde als de ptie l, want AANVULLING. Omvang van een bestand bekijken - du Gelijkaardig aan ls s Verschil: per directry wrdt aangegeven heveel diskruimte de nderliggende gegevens in beslag nemen Smmige Unix-systemen: du lpt gehele nderliggende dirstructuur af Opties: -a : tnt k files (ipv enkel dirs) -b : tnt de heveelheden in bytes - Wc bestandsnaam(en) Gelijkaardig Opties: -l : telt het aantal lijnen in elk bestand -w : telt het aantal wrden in elk bestand -c : tnt het aantal bytes Directry s aanmaken en verwijderen - mkdir dirnaam : Make Directry - rmdir dirnaam: Remve directry Enkel als dir leeg is!! Filebjecten kpiëren - cp : cpy-cmmand cp [pties] brnbestand delbestand f cp [pties] brnbestandenlijst deldirectry Opties: -p : preserve : Mdificatietijd en tegangsrechten van brnfile wrdt vergenmen vr de kpie. Anders krijgt kpie als kenmerken de huidige tijd, gebruiker, grep en umask -R: brnbestandenlijst kan k dirnaam bevatten: Alle nderliggende filebjecten (zwel bestanden als dirs) wrden van de brndir naar de deldir gekpieerd. -i : Als een bestaand bestand zu wrden verschreven, wrdt er eerst bevestiging gevraagd. Files verwijderen - rm [pties] bestandenlijst pties: -f : (frce) rm verwijdert bestanden waarvr je geen schrijfrecht hebt znder je te verwittigen. -i : (interactive) vr elk bestand wrdt je gevraagd f het mag verwijderd wrden. 4

5 -R : (recursive) rm verwijdert een gegeven dir inclusief subdirs en dir zelf. Filebjecten een andere naam geven f verplaatsen - mv : mve cmmand mv [pties] bestaand-bestand nieuwe-filenaam mv [pties] lijst-met-bestaande-files deldir mv [pties] bestaande-dir nieuwe-dir mv [pties] bestaande-dir andere-bestaande-dir Opties: -f, -i Kp en staart van een teksbestand bekijken - Head en tail n: aantal lijnen dat met wrden getnd (standaard 10) tail f : (fllws) er wrdt cntinu p het scherm getnd he het bestand achteraan aangreit en verandert. Stppen met q Tekstbestanden srteren - srt [pties] bestandenlijst Kan input krijgen van pipe Znder pties: Srteert alfabetisch Opties: -r : mgekeerde srtering (reverse) -n : srteert numeriek Een bestand afdrukken - lpr bestandenlijst => lineprinter cmmand Verschillen tussen tekstbestanden bekijken - diff file1 file2 Tnt verschillen tussen twee tekstbestanden p een lijn-per-lijn basis Uitver: 2a3: Vegt de 3 de lijn van file2 te na 2 de lijn van file1 4c5: wijzig de lijn 4 van de 1 ste file in de lijn met nummer 5 in het tweede bestand (beide lijnen kunnen k een bereik zijn) Orsprnkelijke ( <) en nieuwe (: >) 3d2: verwijder lijn 3 in het eerste bestand. De 2 wijst p het lijnnummer in het tweede bestand waar de verwijderde lijn zu vrkmen indien ze niet zu zijn uitgewist. Het eerste nummer kan k een bereik zijn. Bestandsbjecten zeken met find - find padnaam(en) ptie(s) Znder pties: uitver = al de namen van files en dirs in de werkdir. Opties: -size +nk : zekt alle files grter dan n kb -maxdepth level: zeken beperken tt level dirniveaus nder de dirs die pgegeven zijn p de cmmandline -type f : enkel files, -type d = enkel dirs 5

6 -user username: vind alle files in de pgeven dir van de gebruiker username Find / -user gast: vind alle bestanden van gast in het filesystem - name pattern -exec: de verkregen bestandsnamen wrden meteen gebruikt in het cmmand erna. find. exec ls l {} \; {} is de in te vullen naam \; => afsluiten van het cmmand Cat - Meerdere bestanden aaneenschakelen, wrdt p het scherm getnd - Cat file1 file2 file3 - Wrdt k vaak gebruikt m tekstbestand p het scherm te tnen - Als er enkel cat wrdt getypt: cat neemt inver van tetsenbrd (utput kan je eventueel mleiden naar een file, standaard p het scherm getnd) Date - Datum van het systeem - Date : tnt datum in vrm: Tue Dec 28 21:48:25 CET Opties: zie manpages Wh - Geeft inf ver de actieve gebruikers - wh : geeft alle actieve gebruikers + inf - wh am i : geeft inf ver jezelf - haalt inf uit /var/lg/wtmp Ech - Kpieert alle argumenten die p de cmmandline vermeld staan naar de terminal - Ech *pties+ *string + - Opties: n : de newline p het einde van de uitver wrdt niet getaand e : laat te dat speciale tekens wrden geïnterpreteerd dr ech, anders leest ech ze als gewne tekens. \a : belsignaal van de terminal \c de newline p het einde van de lijn wrdt nderdrukt \n: er wrdt een extra newline afgedrukt \\ backslash Deze tekens meten tussen f staan mdat de shell aan deze tekens k een speciale betekenis hecht en ze niet drgeeft aan ech 6

7 De unix-shell Inleiding - Shell: prgramma dat vr de gebruiker pgestart wrdt dr het lginprgramma f dr het X-Windws systeem. Het laatste veld in de gebruikerslijn van de textfile /etc/passwd vermeldt welke shell wrdt pgestart. Prmpt teken: $ vr gewne user, # vr rt (instelbaar). Zwel een interpreter (cmmandvertlker) als een prgrammeertaal Srten shells - Oershell: sh: standaard aanwezig nder SystemV evenals de nieuwere ksh (Krn-shell) - C-shell csh: nder BSD-UNIX tcsh : uitbreiding van csh (TENEX) - p Linux: bash f Burne-again shell. IEEE-POSIX cmpatible en bevat elementen van sh, de beste elementen van csh en ksh, plus een helebel extra. - Type shell afhankelijk van de cnstructeur en/f de systeembeheerder Structuur van de cmmandlijn Wrden p de cmmandlijn De shell extraheert het eerste wrd p de cmmandlijn en neemt aan dat het m de naam van een cmmand gaat dat met wrden uitgeverd. Cmmand s: intern f extern - intern: de cde van een intern ingebuwd prg die met wrden uitgeverd is een nderdeel van het shellprces. - extern: De uit te veren cde van een extern cmmand resideert in een bestand in de vrm van een binair uitverbaar prg f van een shellscript naam bestand = naam cmmand - Eerste wrd p cmmandlijn : Eerst pzeken in tabel interne cmmand s Indien daar niet gevnden: Shell verlpt stuk vr stuk alle dirs uit de variabele $PATH Indien ng niet gevnden: futmelding cmmand nt fund Opties en argumenten - Alles na het eerste wrd wrdt beschuwd als argumenten. - Srten argumenten: Opties Optiespecificaties Bestandsnamen Bash: cmmand cmpletin en cmmand histry - Begin van een cmmand typen en dr de tab tets te drukken. Werkt k bij bestandsnamen 7

8 -.bash_histry: Bestand in de hmedir van elke gebruiker, alle gebruikte cmmand s wrden bijgehuden. Gereserveerde wrden - Wrden die vr de shell een speciale betekenis hebben, indien ze niet tussen aanhalingstekens staan en als ze als eerste wrd p de cmmandline staan f als derde wrd in de case f een fr-statement vrkmen. - Vb:! case d dne elif else esac fi fr functin if in select then until [[ ]] while { } Metatekens 8

9 Cmmandvrbeelden Meer cmmand s p één lijn - Cmmand eindigt met een newline-teken f een ; Cmmand-pipes - Met behulp van een pipe ( ) kan je de utput van het ene cmmand gebruiken als standaardinver van het vlgende cmmand. - Cmmand tee na een pipe: leidt uitver naar bestand (tee bestandsnaam) Uitver naar een bestand mleiden (redirectin) - Dr het > teken gevlgd dr de padnaam van het bestand waarin we de utput willen pslaan. Géén waarschuwing als bestand al bestaat: wrdt gewn verschreven! Tevegen aan een bestand = >> Cmmand s greperen - Dr middel van de rnde haakjes - Om uitver van twee cmmand s te kppelen tt één strm. Bv. (date;wh) wc 9

10 Inver uit een bestand mleiden - Dr middel van het < teken - Bv. wc <kladblk : wc neemt als inver het bestand kladblk Cmmand s p de achtergrnd uitveren - Met behulp van &: lang-durend-cmmand & - Om een cmmand dat lang duurt p de achtergrnd te laten draaien terwijl de gebruiker kan drgaan met het geven van interactieve cmmand s - Bij pipes met je de haken niet rnd de cmmand s zetten, mdat een pipe k een cmmand is. Bv. pr cursusteks lpr & => pr frmatteert tekst en lpr print het af. Alles gebeurt p de achtergrnd - Met behulp van sleep: prces wacht n secnden Bv. (sleep 300; ech e Wakker wrden \a )& Prces slaapt 5 minuten, dan gaat er bel met de bdschap De uitvering van een cmmand nderbreken - Dr middel van de break-tets. Meestal is dit Ctrl-C Wildcards - * = willekeurig aantal karakters Ech * is z equivalent aan ls Uitsluiten de verbrgen bestandsbjecten bekmen, znder de 2 speciale dirs: Ech.?* -? = Juist één teken Betekenis van metatekens ngedaan maken - Dr ze tussen enkele aanhalingstekens te zetten: ** - Dubbele kan k, maar daartussen zal de shell blijven kijken naar $, en \. Als verwerking van de tekens tussen de gewenst is - Gebruik van het escape-teken => \ - Aanhalingstekens van de ene srt kunnen aanhalingstekens van de andere srt beschermen - Ze meten niet rnd het gehele argument staan. - Rij tekens tussen aanhalingstekens mag newline bevatten Shell geeft dan secundaire prmpt, standaard een >, wrdt bepaald dr de shellvariabele PS2 (en dus wijzigbaar) - Ech x*y Geeft alle bestanden die beginnen met x en eindigen met y Indien niet gevnden: Shell det alsf de rij tekens tussen aanhalingstekens stnd - Een newline wrdt gegenereerd als er een \ vr staat, maar niet wanneer die tussen aanhalingstekens gaat. - # = begin van cmmentaar, tenzij in midden van een wrd (dan niet geïnterpreteerd) 10

11 Meer ver alternatieve I/O Standaard I/O en file-descriptren - Standaardinver: tetsenbrd : 0 - Standaarduitver: scherm : 1 - Standaardfutenuitver f standarderrr: verschijnt p de terminal : 2 - Filedescriptren: drie standaard bestanden gekppeld aan ieder pgestart prgramma, waarvan de namen kleine getallen (zie cijfers hierbven - Sms prduceren prgramma s uitver via de standaardfutenuitver, zelfs als ze ged werken. Bv /usr/bin/time (time is k intern bash-cmmand) Optie p: Uitver in POSIX frmat - 2>bestandnaam : Standaardfutenuitver wrdt naar een bestand gestuurd. Standaard I/O samenvegen - 2>&1 : standaardfuteninver p dezelfde file als standaarduitver - 1>&2: mgekeerde van hierbven - Vuilbak: 2>/dev/null - Find: ptie - => expr1 - expr2 Or; expr2 is nt evaluated if expr1 is true. Here dcument - Mechanisme m de standaardinver vr een cmmand direct achter dat cmmand te zetten in plaats van die uit een apart bestand te halen. - Vb bij ftp: ftp -n cmputernaam <<EOF user gast wachtwrdvangast dir put filex delete filex dir EOF - De symblen << geven deze cnstructie aan. - Het afsluitende wrd dat erp vlgt geeft het einde van de inver aan Enkel als het verderp alleen en p het begin van een regel staat - Shell interpreteert de $, en \, tenzij het afsluitende wrd tussen aanhalingstekens staat f wrdt vrafgegaan dr een \ 11

12 Overzicht van de mleidingen Nieuwe cmmand s maken Om een reeks cmmand s makkelijk meerdere keren te laten uitveren Aliassen - Met een alias kan men een tekenreeks vervangen dr een wrd dat als 1 ste wrd is gebruikt van een enkelvudig cmmand - Lijst met aliassen p te vragen via het cmmand alias - unalias aliasnaam wrdt de aliasnaam uit de tabel gehaald. Alle aliassen : unalias a - Alias aanmaken: bv een ll cmmand: alias ll= ls l clr=tty - Cmplexe cmbinaties: functies f scripts Functies (sh, bash en ksh) functin functienaam () { lijst; } - Functin mag wrden weggelaten - Functienaam is de naam die je aan de functie geeft - Lijst is een lijst van cmmand s ingeslten tussen acclades - Let p de spaties! - Wanneer de naam van een functie wrdt gebruikt als naam van een cmmand, wrden alle pdrachten uitgeverd die in de lijst staan. - Functies bedeld m reeks terugkerende cmmand s binnen een shell en/f zijn kindshells te vervangen dr één cmmand - Niet bedeld m samengestelde cmmand s te maken en die beschikbaar te stellen vr andere gebruikers. 12

13 - Ok recursieve functies mgelijk - declare F f typeset F : bekijken van de namen van de gedefinieerde functies Indien f : k de definities van de functies zichtbaar - Functie wrdt uitgeverd in dezelfde mgeving van de shell waar ze werd pgestart (bij een script wrdt er een nieuw prces gestart, hier niet!) Scripts - Tekstbestand dat een reeks van shellcmmand s bevat - Kan k vr andere gebruikers in willekeurige, nafhankelijke shells ter beschikking wrden gesteld. - Om bestand uitverbaar te maken (hier ag): chmd u+x ag Nu kan je ag intypen, in plaats van bash ag! - Om ag van veral te kunnen uitveren: verplaatsen naar bin dir! Bin in je variabele $PATH steken (nrmaal gezien zit ze eral in) mv ag bin Een eigengemaakt binair prgramma - c++ prgramma nem het ix.cc dan make ix.cc en dan in terminal: ix - Staat het prg niet in het zekpad maar wel in de werkdir, dan de je./ix Argumenten en parameters van cmmand s Algemeen principe - $1 - $9 : Argumenten achter de cmmandnaam (vb eigen shellscript), die je kan gebruiken in je script = psitinele parameters - ${10} en niet $10! - $* : Alle argumenten - $#: het aantal argumenten Argumenten en aanhalingstekens - $1 gebruiken in script als er spaties kunnen zijn in argument p cmmandlijn (vb lennart martens - Opgelet! $* wrdt één enkele string en geeft futmeldingen!! Beter $@, want shell expandeert autmatisch tt $1 $2 Uitver van prgramma s als argumenten - Een cmmand s standaarduitver kan je als argument gebruiken bij een ander cmmand dr het te plaatsen tussen - wrdt k geïnterpreteerd binnen de! - Buiten aanhalingstekens: \\a (vr bel), anders \ a f alles tussen 13

14 Shellvariabelen Gewne variabelen - Naam begint met letter f _ - Inhud is altijd een tekenstring, geen theretische beperking p de lengte - Wrdt geëxpandeerd tt zijn waarde dr de shell, dr de variabelenaam te laten vrafgaan dr een $. - Omgevingsvariabelen: zitten in de shell, wrden gebruikt m vast te leggen p welke manier de shell wrdt uitgeverd en he hij reageert p bepaalde situaties Elk van deze variabelen wrdt gekpieerd naar elke kindshell Naam bevat uitsluitend hfdletters Overzicht krijg je dmv ingebuwde cmmand set Vb PATH, HOME, Tekennen van variabelen - Vb PATH=/bin:/usr/bin - Aan beide kanten één wrd(waarde kan tussen f staan) - ${a} = $a - ${!a} -> 1 niveau van indirectie De cmmand s set en unset en de variabele IFS - Ingebuwd cmmand set: de waarden van alle gedefinieerde variabelen - Geen gebruik meer maken van var: unset var - Set vr psitinele parameters : set argumenten argumenten kunnen variabelen zijn f een cmmand. Elk deel wrdt in een psitinele parameter gestken - IFS: (Internal Field Separatr) bepaalt de scheiding tussen de wrden bij standaard input (hier bij set m in psitinele para s te kunnen steken) (vb IFS=: ) - Set--: psitinele para s niet meer gedefinieerd Array s (bash) - Enkel ééndimensinale tabelvariabelen - Elke variabele kan als array wrden gebruikt, - Geen maximumlimiet p mvang array, k geen vereiste dat elementen peenvlgend en/f aaneensluitend meten geïndexeerd wrden f een waarde meten hebben gekregen. - Indices = gehele numerieke uitdrukkingen grter f =0 - Tabel aanmaken: Declare a tabel Tabel*32+= een tabelwaarde Tabel=(waarde1 waarde2 waarde3) Tabel=(waarde1 [2]=waarde2 waarde3) => indice nul is dan waarde1, 2 waarde2 en 3 waarde3! - Element tabel= ${tabel[0]} - Alle waarden = ${tabel[*]} f ${tabel[@]} Verschil: expandering tussen aanhalingstekens - ${#tabel[index]} geeft lengte weer van element f het aantal ingevulde elementen. 14

15 Extra: Expansin Expansin p cmmandlijn gebeurt na splitsing in wrden - Brace expansin Ech a { b,c,d }e => abe ace ade - Tilde expansin ~$ => HOME - Parameter Expansin - Variabele en arithmetic expansin - Cmmand substitutie - Wrd splitsing vlgens IFS - Padnaam expansie Speciale nteringen vr shell-variabelen Bereik van variabelen Lkaal aan de shell - Waarde van een variabele behrt bij de shell waar de variabele is aangemaakt. De waarde wrdt niet autmatisch drgegeven naar de kind-prcessen van de shell(subshells) - In een shellscript kan de waarde van een variabele niet veranderen mdat dat script dr een sub-shell uitgeverd wrdt. Het cmmand. - Situaties waarbij het handig is m m.b.v. shellscript enkele shellvariabelen te kunnen veranderen. Bv. Een script vr het tevegen van een directry aan je PATH - Het cmmand. Zrgt ervr dat de uitvering van de cmmand s in dat shellscript dr de huidige shell wrdt uitgeverd. Orsprnkelijk: Het.prfile bestand ngmaals te kunnen uitveren, znder pnieuw in te lggen. Cmmand s van het script wrden verwerkt alsf je ze interactief via het tetsenbrd inverde. 15

16 Standaardinver van shell tijdelijk uit bestand Bestand gelezen en niet uitgeverd => geen uitveringsvergunning vr ndig. Wrden drgeven via cmmandlijn en exprt - Waarde aan variabele geven in een subshell -> expliciet den via de cmmandregel, vlak vr het cmmand zelf. Vb. ech ech $x >echx Chmd u+x echx x=hall echx => leeg x=dgdag echx echx => DgDag!! - Indien in meerdere subshells = shellcmmand exprt Wrdt in één enkele richting drgegeven! (van uder naar kind) Speciale variabelen Numerieke uitdrukkingen De expr-pdracht - Om te kunnen rekenen - Expr uitdrukking Bv. expr 25 \* 6 => uitver is 150 Numerieke peratren zelfde als in C++ Numerieke peratren werken p gehele-getalstrings, relatinele p numerieke en niet-numerieke argumenten Lgische peratren zijn & en 16

17 De numerieke uitdrukkingen in bash en ksh - Numerieke uitdrukkingen met gehele getallen kunnen geëvalueerd wrden znder rekening te huden met metatekens en wrdafbakening - Cmmand let uitdrukking let a=123*3 * wrdt niet gezien als een wildcard Geen $ vr variabelen!! Ech $a => Gelijkwaardig = (( a=123*3 )) Onmiddellijk expandeerbaar dr $ vr de rnde haken te plaatsen! Prgrammeren in de shell De while While cmmand;d Dne Als cmmand exitstatus nul is wrdt de pdracht herhaald $? Geeft exitstatus!! Inver vanuit bestand: dne <tekstbestand If-pdracht If cmmand;then cmmand s fi Ok elif en else mgelijk Het test-cmmand test uitdrukking - Test weglaten vr [[ ]] (bash en ksh) -> extra functinaliteit 17

18 Inlezen met read read var1 [var2 va3 ] - Deze pdracht leest van standaardinver en slaat p in de variabelen achter de read - Indien één var erachter: alles kmt erin terecht - Meerdere vars: inver wrdt gescheiden dr IFS. Indien variabelen tekrt, wrdt de verscht in de laatste var geplaatst. - Kan k uit file lezen via while (regel per regel) De fr-pdracht fr var in lijst-van wrden d cmmand s dne - Er bestaat k een fr zals in C++! (fr ((tel=0;tel<5;tel++));d. - Ok uitver naar file mgelijk! Na dne gewn >file zetten. 18

19 De case-pdracht Case test-string in Patrn1) Cmmand s ;; Patrn2) Cmmand s ;; esac Vrbeelden Zie bek pagina 69 Bij vergelijking ** $var == k ++ best de haken zetten! Anders: Indien $variabele leeg zu zijn valt de perand in de tweede vrm van de vrwaarde weg, mdat de shell een lege inhud drstuurt. Aangezien dan een perand ntbreekt, resulteert dit in een ngeldige uitdrukking [[ == k ]], waarver de meeste shell versies vallen. - Shift : verwijdert de eerste psitinele parameter en schuift al de rest één plaatsje p. $# vermindert dus elke keer met 1. - Oneindige lus maken: while : Zijn exit status is steeds 0 en z vrwaarde steeds vldaan! Het filesystem (bis) Tegang tt filebjecten Verschillende spelers: - Wie is de eigenaar van het filebject - Beschermingsinstellingen ervan - Eigenschappen van de gebruikersinstellingen - Grepsstructuur Gebruikers en grepen Gebruikers: - Staan in passwrd-file (tekstfile). Dit kan dr iedereen gelezen wrden die tegang heeft tt het systeem. Wachtwrd staat er evenwel geëncrypteerd. Het ingetypte ww bij inlggen wrdt versleuteld en vergeleken met het pgeslagen wachtwrd in de file. Vrdeel van iedereen tegang tt dit bestand: elk prces f prgramma kan nagaan wat de naam is van de eigenaar van een bepaald bestand. Z wrdt er bij elk bestand eigenaar en rechten getnd (bij cmmand ls-l) => link met id en naam in passwdfile. Nadeel: hackers kunnen wachtwrden achterhalen a.d.h.v. wrdenlijsten. Oplssing: smmige systemen gebruiken een extra schaduw-bestand dat niet vr iedereen leesbaar is en waar de wachtwrden in staan. 19

20 - Elke gebruiker met tegang tt het systeem heeft een user-accunt. De beschrijving staat in /etc/passwd en /etc/grup Het wachtwrdenbestand - Velden gescheiden dr : - Username: wachtwrd(versleuteld):user-id:grup-id:inf-vergebruiker:hmedir:prgramma-na-inlggen Username:rt is de supergebruiker. Kan k een andere naam krijgen en verschillende gebruikers kunnen rtrechten krijgen als ze het user-id nul krijgen. Wachtwrd is versleuteld. Staat er een sterretje -> gebruiker die niet als een gewne gebruiker interactief kan inlggen. Leeg = geen wachtwrd User-id: bepaald dr systeemadmin. Grup-id: elke gebruiker met een primaire grep hebben. De naam van de grep staat in /etc/grup. Ok dit wrdt bepaald dr de rt. Bij elk bestand wrden de nummers genteerd. Om de namen van grepen en gebruikers te kennen, zal elk cmmand in deze twee bestanden kijken (/etc/grup en passwd) Veld 5 bevat naam, lcatie,. Laatste veld: bevat meestal padnaam van de shell waarin hij na inlggen terecht kmt. - Op system met een shadwbestand is vr alle gebruikers het passwrd een sterretje en zitten username/encrypted passwrd in het shadw dat alleen dr rt bereikbaar is. (/etc/shadw) Het grepenbestand - Naamgrep:versleuteld-wachtwrd(ptineel):nummergrep:namen-gebruikers(ptineel) Alles wrdt gekzen dr de systeemadmin Enkel de namen van gebruikers vermelden van wie de grep NIET de primaire is. Het cmmand passwd - Eigen wachtwrd veranderen f (als systeemadmin) van een andere gebruiker (passwd username) - Passwd -> ude wachtwrd -> twee keer nieuwe wachtwrd Het cmmand id Tnt vr niet-systeemgebruikers het gebruikersnummer+naam, het nummer+naam van de primaire grep. Kan de gebruiker ng tt andere grepen behren, dan staan die k vermeld. Bestandseigendm - Elk bestand f directry heeft een gebruikerseigenaar en een grepseigenaar Vlledig nafhakelijk van elkaar - Others: alle andere gebruikers die niet tt de eerste twee eigenaars behren Men kan er k tegangsrechten vr instellen Tnen van het bestandseigendm - ls l laat zien welke gebruiker en welke grep eigenaar is van het filebject. 20

21 Wie is de eigenaar van de nieuwe filebjecten? - Bij een nieuwe file f directry is de maker van het filebject de gebruikerseigenaar. - Grepseigenaar: verschil tussen SystemV en BSD SystemV: de grepseigenaar is de huidige primaire grep van de gebruiker die de file aanmaakt. => Meest gangbare instelling p de meeste UNIX-platfrmen BSD-UNIX: de grepseigenaar is de grep van de directry waarin de file wrdt aangemaakt. Alleen Digital-UNIX det dit bij verstek. Op de meeste UNIX-versies kan de BSD-aanpak meestal selectief ingesteld wrden dr het set-grup-id (SGID) bit te plaatsen p de directry waarin de file werd aangemaakt. Het cmmand newgrp - Als een gebruiker tt meerdere grepen behrt en hij wil dat de grepseigenaar van de nieuw aangemaakte filebjecten niet zijn primaire grep is => nieuwe shell pstarten => newgrp nieuwe-grep. Alle vlgende acties die hij nderneemt behren tt die grep. Shell verlaten => exit Bestandseigendm veranderen - Chwn -R: alle nderliggende files en directry s van eigenaar veranderern. R werkt k bij chgrp - Grepseigenaar + gebruikerseigenaar aanpassen: chwn R user/grep file - Chwn en chgrp kan je niet altijd tepassen als gebruiker, enkel wanneer je er ng zelf aankan. chgrp (als je tt die grep kan behren). Anders kan je je bestand wegschenken en kan je er niet meer aan! chwn en chgrp enkel vlledig als rt Bestandsbescherming filemde f bestandsmdus -> instellen via change-mde cmmand (chmd) Tegangstypes vr files directry s Files: - shellscript: zwel r als x ndig 21

22 - x-recht: dan kan je hem tt je nieuwe werkdirectry maken (cd) slechts tegang tt files indien je hun naam bent - r-recht: ndzakelijk m het ls-cmmand ndig directry is eigenlijk niet s anders dan een file waar de namen van andere files en directry s staan, samen met verwijzing naar de eigenlijke disk-lcaties k bestandsgrttes kennen: (ls s) x-recht - w-recht: k files verwijderen waar je enkel read vr hebt Directrybescherming: 22

23 Tegangsklassen - Gebruikerstegang(u): Tegang die verleend wrdt aan de gebruikerseigenaar van het filebject - Grepstegang(g): Tegang die alle gebruikers krijgen die behren tt dezelfde grep als de grepseigenaar - Anderen (): Tegang vr alle andere gebruikers die niet tt de eerste twee eigenaars behren - Tien lettertekens Eerste teken: - is een file, d een directry Vlgende 9: grepen van drie: u g Instellen van de bestandsbescherming - Chmd tegangsstring bestandlijst - Ok R mgelijk (recursief) Specificatie van een numerieke file-mdus - De 9 verdelen in grepen van 3. Elk recht stelt een 1 vr. Elke 3 zien als een bitgetal -> mzetten naar een numeriek getal (max 7). Bv. rwxr r-- =744 Specificatie van de default file-mdus - Afhankelijk van instelling van umask Met dit cmmand kan je k zien wat de standaardinstelling is Wat je te zien krijgt is de numerieke ctale cde die men wil verbieden! Men met dus de drie ctale cijfers aftrekken van 777 Speciale tegangsrechten Andere tegangstypes: 23

24 Save tekst tegang (sticky bit) - Frmele naam: save text mde - Het zegt aan het OS een uitverbare kpie in het geheugen te huden, zelfs nadat het prces (waar deze sticky bit van tepassing was) is afgelpen Orsprnkelijk: tijd van het laden van een frequent prgramma te minimaliseren Nu: Indien gezet p een directry: Zelfs al heeft een gebruiker schrijfrecht p de bewuste directry, dan mag hij slechts bestanden verwijderen waarvan hij gebruikseigenaar is! Ontwrpen vr dirs zals /tmp Oudere OS: sticky bit geplaatst p u Meer recente: via de Octale vrstelling = 1000, maar kmt een t p de plek van de x van SUID en SGID tegang p een uitverbaar bestand SUID=Set-user-id SGID=set-grup-id - Als SUID f SGID is gezet p een uitverbare file, dan zal het prces dat bij pstarten ervan wrdt gecreëerd, tegang krijgen tt de systeembrnnen p basis van de tegangsrechten die p de file staan (vr gebruiks-f grepseigenaar) en niet p basis van de identiteit van de gebruiker die het prces pstartte. - Bedeling: Gewne gebruikers de mgelijkheid bieden m taken te verrichten die bepaalde privileges en tegangsrechten vereisen die ze nrmaal niet hebben. Bv. p /etc/passwd staat alleen leesrecht vr iedereen, maar gebruikers kunnen hun wachtwrd veranderen, wat enkel kan met het cmmand /usr/bin/passwd van de gebruiker rt. SUID bit is p de file gezet -> prces zal zich vrden als de systeembeheerder rt SGID-bit p directry s - Indien gezet betekent het dat bestanden die in deze dir wrden aangemaakt van dezelfde grep zijn als de dir zelf, i.p.v. de primaire grep van de gebruiker die de file aanmaakt. Interessant als vele grepen mensen dezelfde files meten delen Chmd g+s ctaal:

25 Interne pbuw van het filesystem Disks en filesystemen Alle bestanden in een UNIX-systeem maken deel uit van bmstructuur die vertrekt vanaf de rt-dir /. Bestanden kunnen wel verspreid zijn ver verschillende fysische disks f diskpartities (devices) f andere cmputers Filesytem: - Kan vereenkmen met een fysische disk f een deel ervan (partitie) - Op grte systemen met lgische vlumes -> filesystem ver meerdere fysische disks Vrdeel meerdere filesystemen: Indien in één ervan een fut is niet alle data aangetast Nadeel: kleinere filesystems zijn meilijker nderhudbaar Reden m p te splitsen: een filesysteem kan slechts een beperkt aantal files bevatten. (recent pgetrkken) Munt-umunt Munten: kppelen van filesystemen die zich p verschillende devices bevinden aan de bmstructuur mbv munt-cmmand. - munt t type device dir Meestal enkel systeembeheerder Vrige inhud wrdt nzichtbaar -> na unmunten pnieuw zichtbaar Munt znder pties : tnt de gemnteerde filesystemen - Een filesystem dat p een uitneembare schijf staat mag maar verwijderd wrden als het gedemnteerd is Anders gevaar dat OS ng inf in het geheugen heeft dat ng niet is weggeschreven naar de schijf (alle I/O naar filesysteem gebeurt asynchrn) - Demnteren: unmunt naamdevice/munteddir De filesysteem cnfiguratiefile: /etc/fstab - Tekstbestand - Één lijn per device - Elke lijn beschrijft welk device er waar kan gemnteerd wrden en m.b.v. welke pties - Veld1: naam devicefile waarp filesyteem zich bevindt - Veld 2: plaats in dirstructuur waar filesysteem met wrden gemnteerd - Veld3: type filesysteem - Veld4: pties(zie vlgend blad) - Vrlaatste veld: niet meer gebruikt m de heveel dagen er een dump van het filesysteem met wrden genmen. - Laatste veld: vlgrde waarmee system-utility fsck de filesystemen met cntrleren. Vr / met dit altijd 1 zijn. 0 = nit autmatisch cntrleren. 25

26 Beschikbare ruimte p een filesysteem (df) Met df krijg je een verzicht van de bezettingsgraad van alle gemnteerde filesystemen. Filesystem blcks - Standaard maar 4 partities per disk mgelijk => systeem van lgische partities! - Filesysteem bestaat uit peenvlging van lgische blkken, die elk passend veelvud van 512 bytes bevatten. Heveelheid = hangt af van implementatie dr systeem - Blk: een heveelheid bytes die in één tegang tt de schijf gelezen f weggeschreven wrdt. Grtte dezelfde in filesystem, kan verschillend zijn in verschillende filesystemen - Kleinere blkken => meer disk access => meer verspreid ver file system - Grtere blkken => verhgt snelheid (minder disk access disk<-> intern geheugen), maar kleinere diskcapaciteit(één kleine file neemt de plaats van één lgisch blk in beslag!) Lay-ut filesystem: +tekening p.92!! - Btblk: begin van het filesysteem, eerste sectr diskpartitie Er is maar één btblk ndig m systeem p te starten, maar elk filesysteem bezit een btblk dat leeg kan zijn. Verder geen betekenis - Superblk: beschrijft de status van filesysteem en bevat vlgend inf: mvang(aantal blkken), naam filesysteem, naam vlume, aantal files die het kan bevatten, tijdsaanduidingen ver laatste update en backup, lijst met vrije data-blkken en een lijst met vrije indes. Znder dit is het filesysteem nbruikbaar! - Lijst van indes: aantal indes wrdt vastgelegd dr systeemadmin en wrdt pgeslagen in het superblk. Er is een enkele inde-entry vr elke file f directry in het filesystem. De eerste inde is de rt-inde van het filesystem waarlangs de nderliggende directrystructuur lgisch bereikbaar is. Indes zijn verspreid ver de schijf, net zals data. Indes verwijzen naar data in de buurt => sneller 26

27 - Datablkken: eigenlijke gegevens van de files. Een tegewezen datablk kan maar één enkel filebject bevatten. - Mkfs: maak unix filesysteem met standaard instellingen - Fschck: datablkken die niet vrij zijn, wel degelijk bij een bestand hren, => lst+fund dir Varianten Op HP en linux andere systemen: lezen p93-94 De inde Vul hier tek. P82 - Samentrekking van index nde - Elke file/directry heeft één inde Een filebject kan wel meerdere namen hebben, die elk refereren naar die ene inde => link => Deze namen zitten pgeslagen in de dir waar het filebject lgisch te behrt en niet in de inde van de file. - Bestaat in een statische vrm p disk. Disk inde bevat vlgende velden: - Nummer inde pvragen m.b.v. ls i - stat vraagt de inf van de file zelf p. - Plaatsen van de datablkken krijg je niet te zien, maar het OS met de adressen van die blkken weten: die zitten in de inde pgeslagen - Om indestructuur klein te huden en tch grte bestanden te te laten: Standaard UNIX systeem heeft 13 ingangen Eerste 10 entry wijzen rechtstreeks naar datablk 27

28 Entry 11 (index 10) verwijst naar single indirect blk: deze bevat lijst van adressen van direct tegankelijke blkken. Kernel met dus eerst indirect blk lezen en dan pas de echte datablkken van de schijf Entry 12 (index 11) bevat een adres van een duble indirect blk. Dit blk bevat een lijst met single-indirect blknummers Entry 13 bevat het adres van triple indirect blk In principe meer dan 13 mgelijk, maar vldende met deze (bij blkmvang van 1kb en blkadres van 32 bits (4bytes):met drie dubbel indirect met 256 dubbel-indirect geeft 16 GB, en maximale grtte is 4GB(veld inde bestrijkt 32 bits =>2 32 )) Directry s - Naam van bestandsbject zit in directry, niet in de inde - Directry is een bestand dat aan het filesysteem zijn hiërarchische structuur geeft Speelt een belangrijke rl in de cnversie van een bestandsnaam naar een indenummer Is een file waarvan de gegevens een peenvlging zijn van tabelelementen die elk een naam en een inde-nummer bevatten - In Linux: Directry pgebuwd als een gelinkte lijst met entry s van variabele grtte Elke entry bevat nummer van de inde, lengte entry, lengte naam en bestandsnaam zelf. Gegevens in een dir wrden dr de kernel p dezelfde manier pgeslagen als de data in een gewne file. Srten bestanden Eerste teken bij de tegangsrechten!! - - : echt bestand f regular file (is een hard link = in dir verwijzen naar inde, die wijst naar data) - d directry - l symblische link - b blck special file - c character special file - s scket - p named pipe Regular files Nrmale bestanden met nrmale gegevens (files). Directry s Binaire file met een lijst van andere filebjecten. Deze lijst bevat paren: naam van de file en nummer van bijhrende inde. 28

29 Links - is een mechanisme dat telaat dat verschillende filenamen refereren naar een enkel bestand p de schijf. - 2 srten links: hard links en symbllic links Hard link: Asscieert 2 f meer filenamen met dezelfde inde Delen dezelfde datablkken p de schijf, hewel ze als nafhankelijke directry-entry s functineren (en dus in verschillende dirs kunnen staan) Kunnen niet gemaakt wrden ver verschillende fysische diskpartities (filesystemen), mdat het indenummer enkel uniek is binnen hetzelfde filesysteem! Symblic (f sft) link: Pinter files die een ander bestand m het even waar in het lgische filesystem een andere naam geven Eigen inde! Kunnen zich dus uitstrekken ver verschillende fysische devices, vermits ze verwijzen naar een UNIX-padnaam Niet zmaar verschrijfbaar! Eerst wegden. Aanmaken: ptie s van het ln cmmand - Directry s kan je alleen maar sft linken! Anders: filesystem is een map Map verwijst naar map Oneindige cirkel, geraakt er niet uit - Zlang hard links bestaan -> bestand blijft bestaan (fysische files kan je niet deleten) Indien aantal hard links=0 (dr bvb rm file), dan wrden inde en datablk vrijgegeven. - Zie figuur p98 verschil hard en sft link Special files - Ok wel device files, zrgen vr I/O met alle devices - Bevinden zich in /dev - Heeft geen size en dus geen blkdata (alleen een inde) - Wrden k gebruikt bij mnteren filesystems (zie /etc/fstab). - 2 srten Character files: crrespnderen met periferie waarvan I/O gebeurt met karakters f p een ruwe en niet gebufferde basis vb testenbrd, scherm. Blck special files: crrespnderen met devices waarvr de I/O in blkken verlpt Vb disks Meestal bestaan beide srten devices vr dezelfde periferie (niet in Linux!) - Aanmaken met cmmand mknd [c/b] majrnr minrnr filenaam Sckets - Speciaal srt van file dat gebruikt wrdt vr de cmmunicatie tussen prcessen (prgramma s) - Maken deel uit van de TCP/IP netwerkfunctinaliteit - Bvb scket /dev/printer p BSD gebruikt dr prcessen die berichten willen sturen naar de daemn van de print-spling, m te zeggen dat er werk is. 29

30 Named pipes - Pijplijnen gepend p naam - In de directry /dev - Andere manier vr cmmunicatie tussen prcessen. Prcessen Prces: Een enkelvudig prgramma dat draait in zijn eigen virtuele adresruimte Verschillend van jb f cmmand, mdat die p UNIX-systemen uit meerdere prcessen kunnen samengesteld zijn, die samenwerken m een specifieke taak af te handelen Eenvudige cmmand s (zals ls), wrden uitgeverd als één prces. Samengesteld cmmand mbv pipes krijgt een prces per pipe-segment CPU gebruik p een UNIX-systeem wrdt beheerd dr het cntrleren van prcessen, mdat tewijzen van hulpmiddelen en uitvering van batchprgramma s weinig/niet vrzien zijn. Srten prcessen Interactieve prcessen Wrden gestart en gecntrleerd dr een terminal-sessie. - Vrgrndprces: Blijft verbnden met de terminal, al dan niet virtueel. Cmmuniceert direct met terminal Intypen van cmmand en wachten p zijn uitver. Zlang hij actief is, kan het alleen directe inver krijgen van de terminal Geen ander cmmand laten uitveren tt het beëindigd is f zelf gestpt (ctrl-c) - Jb Cntrle: Laat te prcessen te verplaatsen van vrgrand naar achtergrnd en mgekeerd Indien prces verplaatst van vr naar achter: prces tijdelijk stppen, cntrle teruggeven aan het uderprces(shell meestal), jb p de achtergrnd kan pnieuw wrden pgestart en wrden uitgeverd, niet verbnden met terminalsessie die het heeft pgestart. Tabel met cntrlemgelijkheden vr prcessen: 30

31 Batch-prcessen Batch betekent grep - Prgrammajbs (die vaak zeer veel CPU-tijd vergen) die in een wachtrij wrden geplaatst waar ze sequentieel wrden afgehandeld - Niet geasscieerd met een terminal - Niet standaard vrzien in UNIX, maar grte cnstructeurs buwen dit in in hun implementatie Daemns Daemns betekent demnen - Server-prcessen die vaak pgestart zijn bij bten van de cmputer - Draaien cntinu zlang systeem actief is en wachten in de achtergrnd tt een f ander prces hun diensten ndig heeft - Bv netwerk-daemn blijft idle tt ander prces netwerktegang heeft. Prcesattributen - Prcess id (PID) Uniek identificatienummer van elk prces - Parent prcess id (PPID) Het PID van de uder van het prces, het prces waardr het is pgestart. - Nice number Pririteit waarmee het prces wrdt behandeld. Getal dat de relatieve belangrijkheid t..v. andere prcessen aanduidt.! nderscheid met actuele uitveringspririteit: deze wrdt dynamisch aangepast aan het nice number en aan de recent gebruikte CPU-tijd. 31

32 - TTY Naam van de device file van de (pseud)terminal, die geasscieerd is met het prces. - Real and Effective user ID (RUID, EUID) RUID: het nummer van de gebruiker die het prcess heft gestart EUID: het gebruikersnummer dat wrdt gebruikt m te weten welke tegang het prces heeft tt de systeembrnnen. Nrmaal beiden gelijk (prces rechten van de gebruiker die het heeft pgestart), maar dr SUID-bit te zetten p uitverbare file, krijgt het EUID de waarde van de gebruikerseigenaar van de file en dus k zijn tegangsrechten. Prcesinfrmatie tnen M.b.v. het ps-cmmand! 1. Znder pties: alleen inf ver eigen prcessen 2. ps ajfx: welke cmmandhiërarchie is er gebruikt en he hangen prcessen van elkaar af 3. tp: hiermee krijg je systeem-en prcesinfrmatie. Cnstant ververst, geeft idee he zwaar de pc is belast. Betekenis klmmen: - PRI: frequentie in HZ van de time slice waarmee het prces aan bd kmt - NI: nice number - SIZE: mvang prces in virtueel geheugen - STAT: status: R=run, S=sleep, D=niet te nderbreken slaap, T=gestpt, Z=zmbie Levenscyclus van prcessen Aanmaken nieuw prces: - Bestaand prces maakt een exacte kpie van zichzelf met system-call frk() Kindprces! Zelfde mgeving als de uder behalve het PID - Tweede stadium: zijn geheugen verschrijven dr de cde die met wrden uitgeverd D.m.v. system call exec() - Nieuwe prgramma vervangt alles dat vergeërfd is van de uder, behalve de mgeving Omgeving kan k ng gewijzigd wrden dr kind-prces - Ouder prces kan al dan niet wachten p aflpen kindprces. Bij einde kindprces wrdt de besturing terug gegeven aan de uder exec() geeft een signaal naar prces met een PID = PPID van eigenprces met melding dat prces afgelpen is Ultieme vruder: prces met PID=1 : init. - Opgestart bij het bten - Creëert zelf een helebel prcessen vlgens instellingen in de file /etc/inittab 32

33 Vrbeeld: getty-prces - Tnt de lgin prmpt p de terminal en wacht p reactie. Gebeurt dit, dan start getty het lgin-prgramma via een exec (validatie uid en wachtwrd) - Indien alles in rde: lgin start een shell m.b.v. een exec-aanrep Tekening (rechts de Linux-variant) Sequentiële cmmand s Vb ls;date 33

34 Gegrepeerde cmmand s Bv.(ls;date) Een cmmand-pipe Bv. wh srt Wanneer een prces prbeert te lezen van een pipe, dan zal het: - Ofwel gegevens lezen, as een ander prces naar het bestand heeft geschreven - Ofwel de vrtgang van het prces uitstellen tt een ander prces gegevens naar het pijplijnbestand heeft geschreven - Ofwel met een EOF indicatie terugkeren, indien geen ander prces de pijplijnfile vr schrijven heeft gepend Enkele bedenkingen ver prcessen: - Shell-prgramma s wrden uitgeverd dr middel van frk en exec, die extra prcessen Elk binnen de shell pgerepen cmmand wrdt k via frk en exec uitgeverd Daarm: Opletten bij het schrijven van shell-prgramma s die andere shellprgramma s aanrepen dat je het maximum aantal gebruikers- f systeemprcessen niet verschrijdt Belangrijk bij schrijven van prgramma s die dr meerdere gebruikers tegelijk gebruikt kunnen wrden 34

35 Eén prgramma zal misschien het max aantal gebruikersprcessen niet bven gaan, maar verscheidene kpieën van het prgramma zuden het maximum aantal systeemprcessen wel kunnen verschrijden. Gebruik waar mgelijk functies binnen shell-prgramma s, want zij creëren geen nieuwe prcessen vr uitvering. - Hu bij aanrepen van achtergrndprcessen rekening met andere gebruikers He meer prcessen gelijktijdig draaien p UNIX-systeem, he trager het geheel zal zijn Laat dus grte achtergrndtaken s nachts uitveren Start grte achtergrndprcessen met nhup-cmmand. Dit cmmand activeert de jb en zrgt ervr dat tijdens de uitvering de signalen hangup en quit wrden genegeerd. Als uitver niet is mgeleid, wrden standaarduitver als standaard futenuitver naar een bestand gestuurd met naam nhup.ut Signalen en het verwijderen van prcessen kill-cmmand: kan algemeen gebruikt wrden m signalen dr te sturen naar prcessen. - Algemene vrm: kill [-signal+ PID s Overzicht pties: - Kill -9 garandeert praktisch altijd de vernietiging van het prces Nadeel: gestpt prces kan niet netjes afsluiten: Kind-prcessen kunnen ng actief zijn, files niet geslten Kan leiden tt incnsistente staat van de gegevens. Sms kunnen prcessen zelfs niet met een KILL-signaal wrden gestpt: - Zmbies Prcessen in zmbie-status. Nrmaal verwittigt een kind zijn uderprces dat het gestpt is. Indien het van de uder een bevestiging heeft gekregen, zal het zijn PID uit de prcestabel verwijderen. Een zmbie-prces heeft die bevestiging niet gehad, maar hij zijn files en prcessen crrect afgeslten (geen systeembrnnen meer in beslag). Zmbies staan alleen ng vermeld in de prcestabel - Prcessen die wachten p niet-beschikbare NFS-brnnen (netwrk file system; m files p andere cmputers ver het netwerk beschikbaar te stellen) Bv. als het prces wil schrijven naar een netwerkcmputer en die ligt stil Gebruik signalen 2 f drie m ze te stppen 35

36 - Prcessen die wachten tt een device klaar is, bv. tijdens het terugspelen van de band in de tape-drive. Opvangen van signalen in de shell In een prces dat een shell-script is kunnen signalen k wrden pgevangen. - Met het trap cmmand: trap rij-van-cmmand s lijst-van signaalnummers - Rij cmmand s vrmt één argument => tussen aanhalingstekens Werken als de aanrep van een subrutine: na uitvering van deze cmmand s wrdt het script hervat en gaat hij verder met de vlgende pdrachten - Trap wrdt k gebruikt m te vrkmen dat prgramma wrdt afgebrken (Trap 1; lang-lpend-prg) & Vb. zie p 113 Opstarten en afsluiten van UNIX Het pstartprces Btstrapping is de vlledige naam m een cmputersysteem tt leven te brengen en klaar te maken vr gebruik. Van pwer-n tt init: bten van UNIX p een PC 1. Uitveren van de instructies die zijn pgeslagen in het ROM-geheugen f firmware 2. Deze lkaliseren het btprgramma dat het Unix OS zal starten a. Btprgramma is pgeslagen p een vastgestelde plaats p een btable device, dit is een apparaat vanaf waar er kan wrden gelezen b. Meestal is dit blknummer 0 p de rtdisk f een speciale partitie hierp 3. Dit btprgramma laadt de kernel in het geheugen en geeft hieraan de cntrle dr a. De kern is dat deel van het OS dat steeds actief blijft zlang het systeem niet wrdt stilgelegd. b. Kernel is een file dat je terugvindt p het systeem! Unix p SystemV en p Linux vmlinux (f vmlinuz indien gecmprimeerd) c. Het btprgramma is maar net slim geneg m uit te maken f de bendigde devices tegankelijk zijn en m het btprgramma te laden en p te starten. Het btprgramma det dikwijls ng extra cntrles (aanwezigheid van geheugen, periferie) 4. De kernel initialiseert zijn interne tabellen en eventueel ng extra hardwarecnsles dr te veren m z de drivers te kunnen laden die hij ndig heeft. Na al deze vrbereidingen start hij met een frk-exec het initieel prces init met PID=1 36

37 Taak van init - Ultieme vruder met PID=1 - Een van de eerste activiteiten: het testen van de integriteit van de verschillende filesystems p het systeem, starten met het rt-filesysteem - Nadien de belangrijkste sub-taken geïnitialiseerd en wrden interactieve lgins tegelaten. Al deze activiteiten wrden bestuurd dr een aantal initialisatie-scripts (shellprgramma s die zich bevinden in /etc f in /sbin en hun subdirs. Ze vrzien vlgende taken: Als dit allemaal gebeurt is, kunnen gebruikers inlggen (mulituser mde) Single-user mde: Systeem status die bestemd is m administratieve en nderhudstaken ut te veren: Nieuwe sftware installeren, backup nemen, Deze taken vereisen dat alleen rt gebruiker is p het systeem Hierte zal init een shell pstarten, uitgeverd als rt en met prmpt Er draaien geen daemns, niet alle filesystemen werden gemnteerd, geen netwerktegang mgelijk! Deze mde wrdt pgestart als er bij cntrle van verschil. Diskpartities een fut ptreedt die niet kan gefixt wrden znder hulp van de systeembeheerder. Hmedir van rt niet nder /hme, maar nder /rt zdat in SuM de rt aan zijn files kan!!! 37

38 De verschillende run-levels Cmputer kan in drie testanden zijn: uit, single user mde f multi user mde Verder drdrijven: runlevels: aangeduid met een karakter. Op elk mment bevindt het systeem zich in een van deze testanden en kan het van niveau veranderen dr administratieve cmmand s Tabel run levels in SystemV: - He het p juw systeem is gedefinieerd, vind je in de file /etc/inittab Meldingen bij het pstarten - Wrden bewaard in het bestand /usr/adm/message f in /var/adm/messages f /var/lg/messages en wrdt gedaan dr de sslgd daemn en/f dr de dmesg utility p SystemV Opstart-scripts Cmmandscripts die het meeste werk p zich nemen m het systeem in zijn nrmale multi-user status te brengen. Hiërarchie BSD: 2 tt 5 scripts in de dir /etc en naam begint f eindigt met rc SystemV: meer dan 40 indien van het ene naar een ander run level wrdt vergeschakeld Files gerdend in de dir /etc/rc.d. Bij het verschakelen naar een bepaald runlevel wrden alle scripts in de vereenkmstige rc-dir uitgeverd in alfabetische vlgrde: Scripts met K zijn kill f stp, S is start Rc3.d: scripts maar het zijn links! Gelinkt naar de scripts in init.d 38

39 De /etc/inittab file Bepaalt vr een grt deel welke activiteiten het init-prces zal uitveren bij het vergaan van het ene run level naar het andere. Na het bten zal bij het pstarten van init dit prces deze file lezen Elke entry vlgende layut: - Standaard systeemstaat is 3, multi-user met vlledige netwerkcapaciteiten - In elk runlevel met het script /etc/rc.d/rc wrden uitgeverd met als argument de systeem status waarvr hij gedraaid wrdt. In e - In elk runlevel met /sbin/update wrden gedraaid: het past de inhud van het superblk van alle filesystems aan dr het sync cmmand uit te veren waardr de buffer van de disk in het geheugen wrden weggeschreven naar de schijf. - Typisch vr linux: entry die Ctrl-alt-delete pvangt: start het systeem pnieuw p - Specificatie vr de zes virtuele terminalsschermen te activeren : ctrl+fx Gettyprcessen wrden bij het afsluiten telkens pnieuw pgestart (respawn) - Level 5 : specifiek vr Linux m het Xwindws systeem te activeren /etc/rc.d/rc.sysinit, filesystem check /etc/rc.d/rc.sysinit is het script dat uitsluitend bij de start wrdt uitgeverd. Hierna wrden de swap-partities geactiveerd en wrdt de cmputernaam geïnitialiseerd. Er wrdt k gezrgd dat het rt-filesysteem wrdt gecntrleerd met fsck fsck is een van de sleuteldelen m het filesysteem klaar te maken. Het verzekert dat de datastructuren in de superblkken van de diskpartities en inde-tabellen cnsistent zijn met datgene wat in de directry-entries en de bezette-diskblkken-tabel van het filesysteem terug te vinden is. Vindt incnsitenties en crrigeert Fsck cntrleert integriteit filesysteem, niet die van de gegevens in een bestand Gevnden files die hij niet kan plaatsen en dus verlren zijn => in /lst+fund 39

40 Het script /etc/rc.d/rc -is eerder al uitgelegd, nummering van mappen = nummer levels - Halt - Script, zie pagina Overzicht netwerk-daemns Het afsluiten van een Unix-systeem - Met het cmmand shutdwn Optie r = pnieuw pstarten h : vlledig uit Single user: znder argument (klpt dit?) t tijd in secnden tussen stern van een TERM en een KILL signaal (default 30) 40