Regionale VTV Genotmiddelen: alcohol en drugs
|
|
- Magdalena Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Regionale VTV 2011 Genotmiddelen: alcohol en drugs Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Genotmiddelen: alcohol en drugs Auteurs: Drs. A. van Gestel, GGD Brabant Zuidoost R. Horbach, GGD Brabant Zuidoost Drs. I.H.F. van Veggel, GGD Hart voor Brabant Drs. E. Hendriks, GGD Hart voor Brabant Y. de Goey, GGD Hart voor Brabant Ir. R. Snel-Bareman, GGD West Brabant Drs. I. van den Borne, GGD West Brabant Referent: Ir. M. Harbers, MSc, R.I.V.M. GGD Hart voor Brabant s-hertogenbosch, GGD Brabant Zuidoost Helmond, GGD West- Brabant Breda, mei 2011
2 REGIONALE VTV
3 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Samenvatting... 5 Jeugd in de regio al jong in aanraking met alcohol Genotmiddelen: alcohol en drugs... 7 Jeugd in de regio al jong in aanraking met alcohol... 8 Binge drinken vooral probleem bij 16-plussers In Hart voor Brabant: Minder jongeren drinken, maar geen afname van binge drinkers Schadelijk alcoholgebruik voorkomen Wet- en regelgeving het meest werkzaam Gezondheidswinst behalen via effectief en integraal beleid Van Regionaal beleid naar een regionale aanpak: Alcohol 16min geen goed begin Drugsbeleid in Nederland Maatregelen kabinet Bronnen Overzicht deelrapporten regionale VTV 2011 Hart voor Brabant
4 REGIONALE VTV
5 SAMENVATTING Samenvatting Jeugd in de regio al jong in aanraking met alcohol Tien procent van de 8- t/m 11-jarigen in de GGD-regio Hart voor Brabant heeft wel eens alcohol gedronken met medeweten van de ouders. Bijna de helft (44%) van de 12- t/m 18-jarigen in de regio Hart voor Brabant heeft recent alcohol gebruikt en onder 16- t/m 18-jarigen is 42% recent wel eens dronken of aangeschoten geweest (Gezondheidsmonitor GGD Hart voor Brabant, 2007). Onder de volwassenen in Hart voor Brabant is 13% (2010) een overmatige drinker. Vier procent van de jongeren en 2% van de volwassenen heeft de afgelopen vier weken softdrugs gebruikt. Alcoholgebruik hangt samen met ongeveer zestig verschillende aandoeningen. Het heeft negatieve effecten op bijna alle organen van het menselijk lichaam. Voor de meeste aandoeningen geldt: hoe meer alcohol gedronken wordt, des te groter het risico op die aandoening. Voor een aantal aandoeningen geldt dat vooral langdurig hoog alcoholgebruik bijdraagt aan een hoger risico. Daarbij hangt alcoholgebruik samen met problemen die consequenties hebben voor anderen, zoals bijvoorbeeld problemen in de relationele sfeer. Hoe jonger kinderen en jongvolwassenen beginnen met alcohol drinken, hoe groter het risico op blijvende hersenschade, het ontwikkelen van probleemgebruik en alcoholafhankelijkheid op latere leeftijd. Belangrijke doelgroepen voor preventie zijn jongeren en probleemdrinkers. Het project Alcohol 16min, geen goed begin waaraan 20 gemeenten in Hart voor Brabant deelnemen is een goed voorbeeld van hoe de preventie van alcoholgebruik onder 16-minners er uit kan zien. 5
6 REGIONALE VTV
7 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS 1. Genotmiddelen: alcohol en drugs Wat zijn genotmiddelen? Genotmiddelen zijn middelen met een geestverruimende werking die een prettig lichamelijk of geestelijk gevoel (roes) geven, en vaak om die redenen worden gebruikt. Voorbeelden van genotmiddelen zijn tabak, alcohol, koffie, thee en drugs. Regelmatig gebruik in grote hoeveelheden leidt tot schade aan de gezondheid en verslaving. Alcohol: Alcohol is een natuurproduct dat ontstaat door gisting van gerst (bier) of druiven (wijn). Het natuurlijke gistingsproces stopt bij ongeveer 15% alcohol. Een drank met ongeveer 15% alcohol wordt zwak alcoholhoudende drank genoemd. Door verhitting of afkoeling van zwak alcoholhoudende drank (destilleren) kunnen hogere alcoholpercentages ontstaan. Er ontstaat dan sterke drank. Een harde grens tussen schadelijk en niet-schadelijk drinken bestaat niet. Het gezondheidseffect hangt samen met de startleeftijd, de hoeveelheid alcohol, de frequentie van drinken en de duur van het gebruik. Voor (ongeboren) kinderen en jongvolwassenen geldt dat ze gevoeliger zijn voor de risico's van alcoholgebruik omdat hun lichaam kleiner is, minder vocht bevat, en omdat hun lichaam nog in groei en ontwikkeling is. Drugs: De Opiumwet maakt onderscheid tussen harddrugs (lijst I) en softdrugs (lijst II). Harddrugs zijn drugs met een hoog gezondheidsrisico en/of een sterk verslavend effect (cocaïne, heroïne, XTC, amfetamine, opium, LSD, etc.). Softdrugs zijn drugs die minder sterk verslavend zijn en relatief onschadelijk voor de gezondheid. Hieronder vallen o.a. de cannabisproducten (hasj en marihuana), GHB en benzodiazepinen. Benzodiazepinen zijn medicijnen die behoren tot een geneesmiddelengroep met kalmerende, slaapbevorderende en anxiolytische (gevoelens van angst verminderende) eigenschappen. Bij deze verdeling wordt ervan uitgegaan dat softdrugs minder schadelijk zijn voor de gezondheid dan harddrugs. In werkelijkheid kan het gebruik van softdrugs ook tot (grote) problemen leiden. Het vermindert o.a. het reactie- en concentratievermogen en kan mogelijk psychotische symptomen uitlokken bij mensen die gevoelig zijn voor psychosen. 7
8 REGIONALE VTV 2011 Definities/indicatoren: Alcoholgebruik [Definities volgens Regionaal Kompas ( en gebruikt voor GGD Gezondheidsmonitors]: - Indicator jongeren: Percentage jongeren die in de afgelopen vier weken alcohol hebben gedronken; - Indicator volwassenen en ouderen: Percentage volwassenen en ouderen die in het afgelopen jaar alcohol hebben gedronken; - Definitie overmatig alcoholgebruik (volgens landelijke definitie is dit geregeld drinken) volwassenen en ouderen: Voor mannen meer dan 21 glazen alcohol per week. Voor vrouwen meer dan 14 glazen alcohol per week; - Definitie verantwoord alcoholgebruik volwassenen: Voor mannen is dit maximaal 21 glazen per week, maximaal 5 glazen per drinkdag en maximaal 5 drinkdagen per week. Voor vrouwen is dit maximaal 14 glazen per week, maximaal 3 glazen per drinkdag en maximaal 5 drinkdagen per week; - Definitie binge drinken jongeren: In de afgelopen vier weken bij minimaal één gelegenheid vijf glazen alcohol of meer gedronken. Drinkadvies jongeren: De grens voor aanvaardbaar alcoholgebruik bij jongeren ligt lager dan bij volwassenen. Jongeren verdragen alcohol slechter omdat ze nog in de groei zijn, minder wegen en kleiner zijn. Ze zijn hierdoor gevoeliger voor de risico s van alcoholgebruik. Voor kinderen onder 16 jaar geldt: Drink geen alcohol want dit brengt te veel risico's met zich mee. Druggebruik: * Indicator recent druggebruik jongeren en volwassenen: Afgelopen 4 weken softdrugs of harddrugs gebruikt. Onderstaande cijfers hebben betrekking op de GGD-regio Hart voor Brabant en zijn afkomstig uit de GGD gezondheidsmonitors: Jeugd 0 t/m 11 jaar, 2008; Jeugd 12 t/m 18 jaar, 2007; Volwassenen 19 t/m 64 jaar, 2009 en Ouderen 65+, 2009 (tenzij anders vermeld). Voor de trendcijfers van jongeren is de doelgroep jongeren echter niet de 12- t/m 18-jarigen maar de 12- t/m 17-jarigen (dit om vergelijkingen mogelijk te maken met de jongerenmonitor van 2003, toen de 18- jarigen niet tot de doelgroep behoorden). Jeugd in de regio al jong in aanraking met alcohol Tien procent van de 8- t/m 11-jarigen in de GGD-regio Hart voor Brabant heeft wel eens alcohol gedronken, maar vrijwel niemand heeft 8
9 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS recent (in de afgelopen 4 weken) alcohol gedronken (0,6%). Landelijk onderzoek in de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs (kinderen in de leeftijd van jaar) laat zien dat 36% van de leerlingen al eens alcohol heeft gedronken en dat 9% dit in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek heeft gedaan (Monshouwer et al., 2008). Deze cijfers zijn moeilijk te vergelijken met de cijfers van Hart voor Brabant, omdat de leeftijdsgroepen niet helemaal overeen komen. Zo doen zich grote leeftijdsverschillen voor in het alcoholgebruik door de jeugd. Op 12-jarige leeftijd heeft ruim de helft van de leerlingen in het voortgezet onderwijs ervaring met het drinken van alcohol. Gedurende de daaropvolgende jaren neemt het alcoholgebruik sterk toe, tot op 15- jarige leeftijd heeft 89% al eens alcohol gedronken. Vanaf 15 jaar neemt dit percentage geleidelijk nog iets verder toe. Dit geldt ook voor het recent alcoholgebruik (Monshouwer et al., 2008). In Hart voor Brabant heeft een kwart van de 12- t/m 15-jarigen recent alcohol gedronken en 80% van de 16- t/m 18-jarigen. Vier op de tien ouders vindt eerste slokje alcohol verantwoord vóór 16 jaar Alcoholgebruik door kinderen wordt geheel ontraden tot 16 jaar. Aan de ouders in Hart voor Brabant van kinderen vanaf 8 jaar is gevraagd wat zij een verantwoorde leeftijd vinden voor het eerste slokje alcohol, het eerste glas alcohol en regelmatig zelfstandig alcoholgebruik (zie figuur 1). Drieënveertig procent van de ouders vindt het eerste slokje alcohol verantwoord wanneer een kind nog geen 16 jaar is. De meeste ouders van 8- t/m 11-jarigen in de regio (87%) vinden 16 jaar of ouder de minimum verantwoorde leeftijd voor het eerste glas alcohol. Toch vindt 13% van deze ouders dit al verantwoord bij 15 jaar of jonger. Figuur 1. Mening ouders over alcoholgebruik kind (8-11 jaar) in Percentage (%) jaar of jonger jaar 18 jaar of ouder 15 jaar of jonger jaar 18 jaar of ouder 15 jaar of jonger jaar 18 jaar of ouder Verantwoorde leeftijd eerste slokje alcohol: Verantwoorde leeftijd eerste glas alcohol: Verantwoorde leeftijd regelmatig zelfstandig alcoholgebruik: 9
10 REGIONALE VTV 2011 Binge drinken vooral probleem bij 16-plussers Ruim één derde (34%) van de jongeren van 12 t/m 18 jaar in de regio Hart voor Brabant heeft in de afgelopen maand minimaal vijf glazen alcohol gedronken bij één gelegenheid (dat wil zeggen binge drinken). Landelijk gezien is dit percentage vergelijkbaar (36%). Binge drinken in de regio Hart voor Brabant komt vooral voor bij 16- t/m 18-jarigen (61%) en in mindere mate bij 12- t/m 15-jarigen (13%). Hoewel landelijk geen verschillen tussen jongens en meisjes zijn gevonden, zijn jongens in de regio Hart voor Brabant vaker binge-drinkers dan meisjes (36% versus 31%). Recent dronken of aangeschoten geweest, komt voor bij ruim één op de vijf jongeren (22%) in de regio Hart voor Brabant. Dit cijfer is gelijk aan het landelijke gemiddelde (Monshouwer et al., 2008). In de regio Hart voor Brabant is 42% van de 16- t/m 18- jarigen in de afgelopen vier weken wel eens dronken of aangeschoten geweest, terwijl dit voor 6% van de 12- t/m 15-jarigen geldt. Alcoholgebruik volwassenen: te vaak en te veel De meeste volwassenen (19 t/m 64 jaar) drinken alcohol. In Hart voor Brabant drinkt één op de drie (33%) meer dan de norm voor verantwoord alcoholgebruik: zij drinken te veel alcohol per week, te veel per keer of te vaak. Dertien procent is een overmatige drinker. Ook 65-plussers drinken (te) veel: 37% drinkt meer dan de norm en 10% is een overmatige drinker. Overmatig alcoholgebruik Hart voor Brabant hoger dan in Nederland Uit de gegevens van de gezondheidsenquêtes van het CBS (periode ) blijkt dat het percentage zware drinkers (op één of meer dagen per week minstens zes glazen alcohol drinken, CBS 2009b) onder de bevolking van 12 jaar en ouder in Hart voor Brabant hoger is dan gemiddeld in Nederland (13,6 versus 10,7%). Hetzelfde geldt voor het percentage overmatige en/of zware drinkers (19,7 versus 17,7%). Clustering van risicofactoren bij jonge softdruggebruiker Vier procent van de jongeren van 12 t/m 18 jaar in Hart voor Brabant heeft recent softdrugs gebruikt. Dit zijn vaker jongens dan meisjes, vaker 16-plussers en vaker jongeren uit eenoudergezinnen. Drie procent van de jongeren in Hart voor Brabant gebruikt alcohol en drugs op 1 dag of 1 avond. In Hart voor Brabant is van de harddrugs XTC en cocaïne/heroïne het meest populair (0,4%) en paddo s het minst (0,1%). Amfetaminen worden door 0,2% van de jongeren gebruikt. Een op de veertien volwassenen in Hart voor Brabant heeft ooit harddrugs gebruikt Eén op de vijf volwassenen in Hart voor Brabant heeft ooit softdrugs gebruikt. Vier procent gebruikte in het afgelopen jaar cannabis en 2% in de afgelopen 4 weken. De groep in Hart voor Brabant die harddrugs 10
11 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS gebruikt is kleiner: 7% heeft ooit gebruikt, 2% in het afgelopen jaar en 0,7% in de afgelopen maand. De meeste mensen die ooit harddrugs hebben geprobeerd, hebben XTC (5%), paddo s (3%) of cocaïne (3%) gebruikt. Recente gebruikers gebruiken vooral XTC (0,4%) en cocaïne (0,3%). Vooral softdrugs wordt meer gebruikt door mannen dan door vrouwen en de meeste recente gebruikers zijn jonger dan 25 jaar. Of enquêtes betrouwbare cijfers opleveren over druggebruik is onduidelijk Gegevens over druggebruik worden vaak verzameld via vragenlijsten. Specifieke groepen als zwerfjongeren, regelmatige koffieshopbezoekers en heroïneverslaafden zullen echter minder goed bereikt worden. Daarnaast kunnen de antwoorden van jongeren die thuis of op school de vragenlijst invullen door de omgeving beïnvloed zijn, wat kan leiden tot onderrapportage (thuis) of overschatting van gebruik (op school) ( Bilthoven: RIVM). Trends Toename spoedopname jongeren na overmatig alcoholgebruik Het percentage Nederlanders van 12 jaar en ouder dat alcohol drinkt is al jaren stabiel. Er is echter sprake van een lichte daling van het percentage zware drinkers in de periode Deze dalende trend is waarneembaar in alle leeftijdsgroepen. Bij scholieren is er alleen een afname in het alcoholgebruik door 12- t/m 14-jarigen (wel eens, recent en binge drinken). De 15- t/m 18-jarigen drinken stabiel veel (van de Laar et al., 2010). Het aandeel probleemdrinkers (mensen die niet alleen boven een bepaalde drempelwaarde drinken, maar daarnaast door hun alcoholgebruik problemen ondervinden) binnen de verslavingszorg stijgt, vooral in de groep jarigen. Ook het aantal alcoholgerelateerde ziekenhuisopnamen is toegenomen, onder meer bij jongeren van 16 jaar en jonger (van de Laar et al., 2010). Het aantal jongeren in Nederland dat met spoed is opgenomen in het ziekenhuis na overmatig alcoholgebruik is in 2009 gestegen naar 500. In 2008 was dit aantal 337. De jongste patiënt was 11 jaar. Volgens het Nederlands Signaleringscentrum Kindergeneeskunde (NSCK) is het aantal in werkelijkheid nog hoger omdat niet alle jongeren bij een kinderarts terecht komen ( Utrecht). In Hart voor Brabant: Minder jongeren drinken, maar geen afname van binge drinkers In Hart voor Brabant is de groep kinderen van 8 t/m 11 jaar die wel eens alcohol heeft gedronken, gedaald van 14% in 2005 naar 10% in Het aantal drinkende jongeren van 12 t/m 17 jaar is tussen 2003 en 2007 gedaald van 54% naar 44%. De groep 'binge-drinkers' is in 2007 (15%) vergelijkbaar met 2003 (16%). 11
12 REGIONALE VTV 2011 Afname in aantal moeders in Hart voor Brabant dat alcohol drinkt tijdens zwangerschap Negen procent van de moeders van jonge kinderen in Hart voor Brabant heeft alcohol gedronken tijdens (een deel van) de zwangerschap. Positief is dat in vergelijking met 2005 dit percentage is afgenomen (2005: 14%). Het blijkt dat het aantal moeders van oudere kinderen (8 t/m 11 jaar) dat alcohol heeft gedronken tijdens de zwangerschap groter is dan het aantal moeders van jongere kinderen (0 t/m 3 jaar). Opvallend is dat hoger opgeleide moeders vaker alcohol drinken tijdens de zwangerschap dan lager opgeleide moeders (11% versus 5%). Lichte afname in overmatige drinkers in Hart voor Brabant Volwassenen in de regio Hart voor Brabant zijn in de periode minder gaan drinken. Het percentage overmatige drinkers is licht gedaald (van 15% naar 13%). Ook de groep volwassenen die niet voldoet aan de norm voor verantwoord alcoholgebruik (qua hoeveelheid en/of frequentie van alcoholgebruik) is gedaald van 41% naar 33%. Cannabis- en XTC-gebruik daalt onder scholieren Onder scholieren van 12 t/m 18 jaar in Nederland is tussen 1996 en 2007 een dalende trend te zien in cannabis- en XTC-gebruik. De groep jongeren die cannabis gebruikt is in Nederland (8%) wel nog steeds hoog ten opzichte van de andere Europese landen. GHB wordt weinig gebruikt door Nederlandse scholieren (Monshouwer et al., 2008). In Hart voor Brabant is het softdruggebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in de periode afgenomen van 5% naar 3%. Van het harddruggebruik in Nederland worden cocaïne, heroïne en amfetaminen weinig gebruikt door scholieren. In de periode is het harddruggebruik van jongeren in de regio Hart voor Brabant stabiel gebleven (figuur 3). Figuur 3. Druggebruik jongeren afgelopen 4 weken 6 5 Percentage (%) wiet of hasj XTC Hallucinogene paddenstoelen Amfetamines Cocaïne of heroïne softdruggebruik harddruggebruik 12
13 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS Meer softdruggebruikers bij verslavingszorg Hoewel het softdruggebruik onder jongeren daalt, is in de verslavingszorg een toename te zien van cliënten met cannabisproblemen. Dit geldt overigens voor alle leeftijdsgroepen. De helft van deze cliënten heeft ook problemen met andere middelen. Het aantal ziekenhuisopnamen met cannabis als nevendiagnose is ook toegenomen. In een kwart van de gevallen is psychose de hoofddiagnose. XTC-gebruikers zoeken zelden hulp bij de verslavingszorg. Het aantal cliënten dat wegens GHB-gebruik hulp zoekt neemt toe, evenals het aantal GBH-gebruikers dat bij de EHBO terechtkomt (van de Laar et al., 2010). Beleid op het terrein van genotmiddelen Schadelijk alcoholgebruik voorkomen In Nederland drinken veel mensen alcohol. Matig gebruik levert meestal geen problemen op, overmatig gebruik echter wel. Vooral jongeren drinken te veel, te vaak en op te jonge leeftijd. Het aantal drinkende jongeren van 12 t/m 17 jaar daalt. De groep 'binge-drinkers' (16 plussers) neemt echter niet af. Teveel alcohol is schadelijk voor de gezondheid en kan resulteren in een alcoholverslaving. Ook levert overmatig alcoholgebruik maatschappelijke problemen op. Denk aan agressie in het uitgaansleven, verkeersongelukken als gevolg van rijden onder invloed of alcoholproblemen op het werk. Het ministerie van VWS streeft er naar schadelijk alcoholgebruik te voorkomen (1). De alcoholhulpverlening moet bijvoorbeeld meer aandacht hebben voor het sneller signaleren van probleemdrinkers. Alcoholgebruik en jongeren Ook probeert de overheid specifiek het alcoholgebruik onder jongeren in te perken, bijvoorbeeld door voorlichting over de risico s van drinken op jonge leeftijd en door verplichte leeftijdscontrole. Alcoholgebruik is voor jongeren extra schadelijk. Ze verdragen alcohol slechter omdat ze nog in de groei zijn, minder wegen en kleiner zijn. Jongeren krijgen signalen van dronkenschap veel later dan volwassenen. Hierdoor drinken ze veel langer door met als gevolg bijvoorbeeld in coma raken. Er zijn sterke aanwijzingen dat alcoholgebruik een negatief effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Ook geldt dat, hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans is op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. Door de ontremmende werking van alcohol is er een grotere kans op verkeersongevallen, risicovol seksueel gedrag en geweld. 13
14 REGIONALE VTV 2011 Het ministerie van VWS wil met het alcoholbeleid bereiken dat (1): kinderen op latere leeftijd beginnen met drinken, liefst niet onder de 16 jaar; jongeren ouder dan 16 jaar minder gaan drinken; minder mensen afhankelijk worden van alcohol; de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik in bijzondere situaties worden verminderd (in het gezin, op het werk, in het verkeer en tijdens het uitgaan). Wet- en regelgeving het meest werkzaam Van alle maatregelen en interventies ter bestrijding van schadelijk alcoholgebruik zijn over het algemeen de veranderingen in wet- en regelgeving het meest effectief (2,3). Uit voornamelijk buitenlands onderzoek (4,5) blijkt dat de volgende maatregelen het schadelijk alcoholgebruik daadwerkelijk verminderen: Verhogen van de minimumleeftijd om te drinken. Prijsverhoging door accijnsverhoging. Beperking van de bereikbaarheid (zowel in verkooppunten als openingsuren). Vermindering van de verkoop via selfservice (vooral in detailhandel, supermarkten en benzinestations). Blaastest bij verkeersdeelnemers en evt. ook inzetten (bij de toegang tot) evenementen en feesten. Beperking of verbod op alcoholreclame. Drank- en Horecawet In juli 2009 is een wijzigingsvoorstel Drank- en Horecawet naar de Tweede Kamer verzonden (zie / dossier alcohol). In dit voorstel zijn een aantal voornemens uit de Hoofdlijnenbrief Alcoholbeleid van het ministerie van VWS om het drankgebruik onder jongeren terug te dringen verder uitgewerkt. Ook krijgen gemeenten in dit voorstel meer mogelijkheden om op lokaal niveau verdere invulling aan het alcoholbeleid te geven. Jongeren onder de 16 jaar worden strafbaar als ze op straat alcoholhoudende drank bij zich hebben; supermarkten en andere detailhandelaren die binnen één jaar drie keer betrapt worden op het verkopen van alcohol aan jongeren onder de leeftijdsgrens mogen tijdelijk helemaal geen alcoholhoudende drank meer verkopen; bij wijze van proef mag een aantal gemeenten gaan experimenteren met een leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van zwakalcoholische dranken; het toezicht op de naleving van de Drank- en Horecawet gaat over naar de gemeenten; gemeenten krijgen de mogelijkheid om een toegangsleeftijd te koppelen aan de horecasluitingstijd. 14
15 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS in gemeenten wordt het toegestaan de toepassing van happy hours en prijsacties te beperken; gemeenten gaan de alcoholverstrekking in sport- en andere kantines bij verordening reguleren; het vergunningstelsel wordt vereenvoudigd. Zo hoeft een ondernemer een nieuwe leidinggevende slechts te melden en geen nieuwe Drank- en Horecawetvergunning meer aan te vragen. Op 1 juli 2010 is het voorstel tot wijziging van de Drank- en Horecawet controversieel verklaard door de Tweede Kamer. Dit betekent dat het nieuwe kabinet mag bepalen hoe het verder gaat met dit wetwijzigingsvoorstel. Wanneer dit voorstel wordt behandeld is op dit moment nog niet bekend. Gezondheidswinst behalen via effectief en integraal beleid Effectief alcoholbeleid levert zowel gezondheidswinst, veiligheidswinst als economische winst op. Het kenmerkt zich door een samenhangend geheel van maatregelen en interventies op het terrein van volksgezondheid, veiligheid, jongeren, onderwijs en sport, op landelijk, regionaal én lokaal niveau. Behalve ambtenaren zijn organisaties in het veld van essentieel belang. Het gaat dan breed om onder meer scholen, GGD, Instellingen voor verslavingszorg, Centra voor Jeugd en Gezin, sportverenigingen, politie, horeca en detailhandel (supermarkten), Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), bureau Halt en jongerenwerk. Alcoholgebruik is een van de vijf prioritaire thema s uit de landelijke Preventienota Kiezen voor gezond leven (6). In het kader daarvan is in 2007 de Handleiding lokaal Alcoholbeleid verschenen (7). Deze handleiding is in 2010 opgevolgd door de Handreiking Gezonde Gemeente (8). Hierin is een integrale benadering van de alcoholproblematiek beschreven en wordt onderscheid gemaakt in vier pijlers voor een effectief (lokaal) integraal alcoholbeleid: 1. Publiek draagvlak 2. Beleid en Regelgeving 3. Handhaving (én de communicatie hierover) 4. Vroegsignalering Belangrijk is een gecombineerde inzet op alle pijlers ( een interventiemix ). 15
16 REGIONALE VTV 2011 Ad 1. Publiek draagvlak Creëren van draagvlak voor de visie achter en doelen van het gewenste alcoholbeleid is een belangrijke voorwaarde voor een succesvol beleid. Het gaat er niet alleen om brede steun en begrip voor het beleid te verkrijgen maar ook om te bevorderen dat burgers en intermediairen het beleid naleven. Kernbegrippen binnen deze pijler zijn bewustwording en communicatie. Welke mogelijkheden zijn er? Vergroten van kennis en bewustwording van de ernst van de risico s van alcoholgebruik. Middelen hiervoor zijn voortdurende aandacht voor dit onderwerp in de media, inventarisaties van onderzoeken naar de omvang en gevolgen van de problematiek, voorlichtingsprogramma s, ondersteunen van initiatieven van burgers die bijdragen aan aandacht voor of aanpak van specifieke alcoholgerelateerde problemen; bekend maken van de beleidsmaatregelen en de normen die aan het gewenste beleid ten grondslag liggen. Middelen hiervoor zijn regelmatige berichtgeving in de lokale media, debatavonden, uitnodigen van deskundigen en studiedagen; resultaten van het gevoerde beleid bekend maken aan het publiek. Middelen hiervoor zijn berichten in de media, persconferenties en andere bijeenkomsten. In de gehele periode van de ontwikkeling en uitvoering van het beleid eist het creëren van publiek draagvlak de aandacht op. Ook bij de borging van gevestigd beleid blijft het belangrijk om het draagvlak daarvoor in de samenleving (einddoelgroepen en intermediairen) te versterken. Daarom vraagt implementatie van deze pijler om: voldoende kennis van de alcoholproblematiek en van effectieve beleidsmaatregelen; kennis van de media en van het toepassen van mediastrategieën; inzicht in de kennis en opvattingen met betrekking tot alcoholgebruik in de samenleving. Ad 2. Beleid en Regelgeving Uit evaluatiestudies is bekend dat een effectief alcoholbeleid mede gebaseerd is op adequate regels en daaruit voortvloeiende duidelijke afspraken met die partijen die de regels moeten naleven. Het instrument regelgeving is vooral inzetbaar om de beschikbaarheid van alcohol voor bepaalde doelgroepen te beperken. Zowel de Drank- en Horecawet als de Gemeentewet bieden gemeenten behoorlijk wat beleidsruimte om in het kader van een doelgericht lokaal alcohol(preventie)beleid specifieke verordeningen op te stellen. De kracht van goede regelgeving zit daarbij niet zozeer in het stellen van een regel als wel in de naleving en de handhaving ervan. 16
17 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS Welke mogelijkheden zijn er? Dat het beperken van de beschikbaarheid van alcohol door het stellen van regels effectief is, blijkt ook uit tabel 1. Hierin worden diverse beleidsmaatregelen (met betrekking tot de vier beleidspijlers) op hun effectiviteit beoordeeld zoals aangetoond in wetenschappelijk onderzoek. Tabel 1. effectiviteit van alcoholmaatregelen (landelijk en lokaal) Ad 3. Handhaving Uit onderzoek blijkt dat regelgeving veel meer effect heeft als ook wordt gehandhaafd. In de Drank- en Horecawet is een verbod opgenomen voor het verstrekken van alcoholhoudende drank aan personen van wie niet is vastgesteld dat deze de minimaal vereiste leeftijd hebben bereikt (16 jaar). In Nederland wordt de handhaving vooralsnog uitgevoerd door de Voedsel- en Warenautoriteit. In het wijzigingsvoorstel Drank- en Horecawet gaat het toezicht op de naleving van de Drank- en Horecawet over naar de gemeenten. Door onvoldoende handhavingcapaciteit blijkt in de praktijk dat jongeren van 15 jaar negen van de tien keer slagen als ze proberen alcohol te kopen (9). De verkoop van alcohol aan jongeren onder de leeftijdsgrens kan al met 35% tot 40% afnemen door een kleine intensivering van de handhaving. Het effect van handhaving kan verder toenemen door communicatie als extra instrument in te zetten (10). Planmatige communicatie gekoppeld aan handhaving, om de naleving van wet- en regelgeving te bevorderen, wordt ook wel handhavingcommunicatie genoemd. Het werkingsprincipe is gebaseerd op het vergroten van de subjectieve pakkans door communicatie. De subjectieve pakkans (de hoogte van de pakkans bij het overtreden van de regels die iemand zelf inschat) is namelijk medebepalend voor het uiteindelijke nalevingsgedrag. Welke mogelijkheden zijn er? Leeftijdscontroles bij verkoop van alcohol. Controles op doorschenken. Handhavingcommunicatie, bijvoorbeeld over handhavingbeleid, de regels, controleprioriteiten, het aankondigen van handhavingacties en/of het publiceren van de resultaten achteraf. 17
18 REGIONALE VTV 2011 Ad 4. Vroegsignalering Het ontdekken van alcoholproblemen in een vroeg stadium biedt de meeste kans op: het voorkomen van alcoholverslaving; het voorkomen van ernstige gezondheidsproblemen; het voorkomen van schade aan de omgeving van de drinker; het stimuleren van laagrisico alcoholgebruik (matig drinken voor mensen zonder verslavingskenmerken en stoppen met drinken voor mensen die wel verslaafd zijn). Hoe eerder er hulp geboden wordt, hoe groter het effect en hoe lager de kosten. Welke mogelijkheden zijn er? De gemeente kan een rol spelen bij het opsporen van mensen met een hoog risico en deze leiden naar effectieve interventies of zorg. Door vroegsignalering en kortdurende interventies structureel op te nemen in het lokale beleid, kan het aantal probleemdrinkers afnemen (11,12). De gemeente kan zorg dragen voor afstemming tussen het collectieve preventiebeleid en de uitvoering van interventies in de eerste en tweede lijn. De gemeente kan een basisaanbod vroegsignalering en kortdurende interventies verzorgen; hiermee samenhangend kan zij zorg dragen voor voldoende getrainde professionals. Een strategisch alcoholbeleid omvat verschillende interventies die gedurende een langere tijd worden uitgevoerd. Er zijn veel factoren die alcoholgebruik beïnvloeden. Daaronder vallen ook tradities en normen die zo sterk zijn ingebed in de lokale cultuur, dat veranderingen op dit gebied een lange adem vergen. Duurzaamheid is dan ook een belangrijke voorwaarde voor een effectief alcoholbeleid. Toezicht door ouders Vanuit de ervaringen die het Trimbos-instituut heeft opgedaan en gebaseerd op literatuuronderzoek, is een nieuwe element toegevoegd aan de bestaande visies over effectief alcoholbeleid, namelijk toezicht en monitoring (13, 14). Waar het in de pijler handhaving veel meer gaat om het professionele toezicht van politie en justitie, draait het bij toezicht juist veel meer om toezicht, monitoring en nabijheid van belangrijke derden, voornamelijk ouders. Uit de literatuur blijkt dat dit remmend kan werken op alcoholgebruik. Ouders hebben vooral bij het beginnen met drinken een grote invloed op hun kinderen door de manier waarop ze regels stellen en hoe ze zelf met alcohol omgaan, zo blijkt uit onderzoeken onder Nederlandse jongeren en hun ouders (15,16). Dit suggereert dat ouders een belangrijke intermediair zijn voor alcoholpreventie gericht op jongeren. 18
19 GENOTMIDDELEN: ALCOHOL EN DRUGS Van Regionaal beleid naar een regionale aanpak: Alcohol 16min geen goed begin De 20 gemeenten in Brabant Noord (Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Landerd, Maasdonk, Mill-St.Hubert, Oss, Sint-Anthonis, Sint-Oedenrode, Veghel, Uden, s-hertogenbosch, Haaren, Heusden, Boxtel, Sint Michielsgestel, Vught, Schijndel) zijn eind 2008 gestart met de ontwikkeling van een integraal regionaal project Alcohol 16min geen goed begin. Deze aanpak is voornamelijk gericht op het voorkomen van alcoholgebruik door jongeren tot 16 jaar. Redenen om regionaal samen te werken aan de alcoholproblematiek onder jongeren zijn: Een gezamenlijke, regionale boodschap komt inhoudelijk sterker over en creëert meer draagvlak. De leefwereld van jongeren houdt niet op bij de gemeentegrenzen. Jongeren gaan voor sport, school, vrienden en uitgaan vaak over die grenzen heen. Door regionaal samen te werken zijn gemeenten beter bestand tegen weerstand tegen bepaalde maatregelen. Er wordt voorkomen dat jongeren massaal uitwijken naar de buurgemeenten. Er wordt een efficiencyslag gemaakt. Overlappende onderwerpen worden in één keer regionaal uitgediscussieerd in plaats van meerdere keren op lokaal niveau. Regionale /landelijke organisaties, zoals Novadic-Kentron, GGD West-Brabant, GGD Hart voor Brabant, HALT, de VWA en politie, maken gebruik van één (totaal)werkwijze die op de lokale situatie toegepast wordt. Gemeenten maken gebruik van elkaars kennis en expertise. Gemeenten kunnen gezamenlijk gebruik maken van de kennis en expertise van de academische werkplaats (Tranzo). Één gezamenlijke lijn zal de effectiviteit van ingezette interventies nog groter maken. Gemeenten staan gezamenlijk sterker met hun standpunt naar andere beleidsmakers (o.a. ziekenhuizen, landelijke overheid). De kosten zullen bij een gezamenlijke aanpak lager uitvallen. Gemeenten kunnen gezamenlijk een beroep doen op subsidiemogelijkheden. Daarnaast benadrukt ook de hoofdlijnenbrief Alcoholbeleid van VWS het belang van regionale samenwerking en de wederzijdse versterking van landelijke en lokale aanpak. Alcohol 16min geen goed begin heeft als hoofddoelstelling: Voorkomen van alcoholgebruik onder de 16 jaar. Jongeren hebben allerlei drijfveren om (overmatig) alcohol te gebruiken. Schadelijk alcoholgebruik kan het beste worden 19
20 REGIONALE VTV 2011 tegengegaan door het te bezien vanuit de omgeving waarin het ontstaat (17). Alcoholgebruik is immers niet alleen een persoonlijke keuze. In sterke mate wordt men beïnvloed door de fysieke omgeving (prijs van alcohol, productaanbod, verkoopregels) en de sociale omgeving (normen, tradities, sociale netwerk, toezicht). De mate waarin jongeren beïnvloedt worden is afhankelijk van de eigen motivatie, de mate en de vorm waarin alcohol wordt aangeboden en de mate waarin toezicht op hen wordt uitgeoefend. Het is de omgeving van de drinker waarop de interventies het best gericht kunnen worden. Van een regionaal alcoholpreventieproject zoals Alcohol 16min geen goed begin mag dus het meeste worden verwacht als ingezet wordt op een integrale benadering waarin aandacht is voor alle pijlers (voorlichting, regelgeving, handhaving en toezicht) en waarbij ingezet wordt op een combinatie van maatregelen en interventies die de drinkomgeving beïnvloeden en zich richten op alle leefgebieden waar jongeren te vinden zijn: thuis, onderwijs en vrije tijd. In Brabant Noord heeft de projectgroep in 2010 de setting Onderwijs volledig als speerpunt benoemd. Daarnaast in binnen de setting Vrije Tijd het onderdeel Sport als speerpunt benoemd. In de ontwikkelde interventiegids is voor beide speerpunten een concreet activiteitenaanbod opgesteld. Vooral in het onderwijs en bij sportverenigingen lopen nu allerlei projecten zoals De Gezonde School en Genotmiddelen en de themavond Alcohol en Sport. De speerpunten in 2011 bevatten onder andere de uitvoering van de Pilot Vroegsignalering in Sint Anthonis en Veghel, jongeren- en ouderparticipatie, activiteiten met en voor de horeca en handhavingactiviteiten. Beleidsdeel Drugs Drugsgebruik brengt risico s met zich mee voor de gebruiker en de omgeving. De laatste jaren verandert de drugsproblematiek sterk. Zo zijn er meer gevaarlijke genotsmiddelen op de markt. Ook wordt duidelijk dat drugsgebruik met name onder jongeren tot problemen kan leiden, variërend van schoolverzuim tot crimineel gedrag. Daarom is een nieuwe visie op het drugsbeleid nodig, vindt het kabinet. In 2009 heeft het kabinet al ingestemd met de hoofdlijnen hiervan (Hoofdlijnenbrief drugsbeleid, ministerie van VWS, ). Drugsbeleid in Nederland Het Nederlandse drugsbeleid richt zich op het voorkomen van drugsgebruik en het beperken van de risico's van drugsgebruik, voor de gebruiker zelf, de directe omgeving van de gebruiker en voor de samenleving. 20
Regionale VTV 2011. Genotmiddelen: alcohol en drugs
Regionale VTV 2011 Genotmiddelen: alcohol en drugs Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Genotmiddelen: alcohol en drugs Auteurs: Drs. A. van Gestel, GGD Brabant-Zuidoost
Nadere informatieFactsheet alcohol. Think Before You Drink
Factsheet alcohol Think Before You Drink Jongeren drinken te vroeg, te veel en te vaak. Ook in West-Brabant is dit het geval. Bovendien tolereren veel ouders dat hun kinderen onder de 16 jaar alcohol drinken.
Nadere informatieRegionale VTV Bevolking. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking
Regionale VTV 2011 Bevolking Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant Drs. S. van de
Nadere informatieHoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011
Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start
Nadere informatieRegionale VTV 2011. Levensverwachting en sterftecijfers. Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, R.I.V.M.
Regionale VTV 2011 Levensverwachting en sterftecijfers Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Levensverwachting en sterftecijfers Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van
Nadere informatieCommissienotitie Reg. nr : 0810110 Comm. : MZ Datum : 07-04-08
Comm. : MZ Onderwerp Alcoholpreventie jongeren in Noord Brabant Status oordeelvormend Voorstel 1. Deel te nemen aan het project alcoholpreventie Jongeren Veiligheidsregio Brabant-Noord 2. Vanaf 2009 voor
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieGENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt.
IJsselland GENOTMIDDELEN Jongerenmonitor 1 4% ooit alcohol gedronken.163 jongeren School Klas 13-14 jaar Klas 4 1-16 jaar 4% weleens gerookt % ooit wiet gebruikt Genotmiddelen Psychosociale gezondheid
Nadere informatie34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016
34300 XVI Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016 34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs,
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatietot 24 jaar Monitor jongeren 12
Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieJongeren en alcohol. Gemeente s-hertogenbosch
Jongeren en alcohol Gemeente s-hertogenbosch Onderzoek & Statistiek Oktober 2013 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 5 1.1 Achtergrond... 5 1.2 Jongerenpanel alcohol... 5 1.3 Leeswijzer... 5 2. Alcoholgebruik
Nadere informatieProject X: omgaan met middelengebruik op evenementen
Improving Mental Health by Sharing Knowledge Project X: omgaan met middelengebruik op evenementen Ninette van Hasselt Trimbos-instituut Rob Bovens Hogeschool Windesheim, Trimbos-instituut 2 1 Persoon omgeving
Nadere informatie2 Te veel, te vaak en te jong
Zat van t zuipen Jongeren drinken te veel en te vaak. Ook beginnen ze op steeds jongere leeftijd met drinken. De ChristenUnie heeft hierover, evenals vele anderen, grote zorgen. De komende tijd zal in
Nadere informatieInleiding. Bron: Nationale Drugsmonitor Jaarbericht 2007. Uitgave van Trimbosinstituut
: Alcohol, roken en drugs Inleiding In onze maatschappij zijn het gebruik van alcohol en andere drugs heel gewoon geworden roken en het drinken van alcoholische dranken gebeurt op recepties, feestjes,
Nadere informatieNederlandse cannabisbeleid
Improving Mental Health by Sharing Knowledge Het Nederlandse cannabisbeleid & de volksgezondheid: oorsprong en ontwikkeling Margriet van Laar Hoofd programma Drug Monitoring CIROC Seminar Woensdag 7 maart,
Nadere informatiePreventie- en handhavingplan alcohol
Preventie- en handhavingplan alcohol Achtergrond Sinds 2014 zijn gemeenten de belangrijkste uitvoerders van de Drank- en Horecawet geworden. Zowel op juridisch, handhaving en educatief vlak is de gemeente
Nadere informatieBrief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
27565 Alcoholbeleid Nr. 133 Herdruk 1 Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 6 mei 2015 Vanuit de Drank-
Nadere informatieInhoud. Alcoholpreventie Jeugd 2012-2015. Gemeente Dalfsen
Inhoud Alcoholpreventie Jeugd Gemeente Dalfsen 1 Alcoholpreventie Jeugd 1. Inleiding Het alcoholgebruik onder de jongeren is de laatste jaren een landelijk probleem waar steeds meer aandacht voor is, zowel
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieOp weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009
Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar speerpuntennotitie? Wat doen/deden we al? Welke gezondheidsproblemen
Nadere informatiePreventieoverzicht alcohol Gezondheidswinst voor Interventie en werkwijze/producten
< 0 ar Voorlichting over de risico's van Zwangeren Voorkomen van alcoholgebruik bij STAP alcoholgebruik rondom de zwangerschap door middel van de brochure 'Zwanger?...en Alcohol?' en website www.alcoholenzwangerschap.nl
Nadere informatieGenotmiddelen. Genotmiddelen. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1
zijn er altijd al geweest en zullen er ook altijd blijven. Veel jongeren experimenteren in de puberteit met roken, alcohol en drugs en een deel laat zich verleiden tot risicovol gedrag. Jongeren zijn extra
Nadere informatieBeantwoording rondvragen 18R.00833
Beantwoording rondvragen 18R.00833 Van : Wethouder W.J.P. Kok Portefeuille(s) : Volksgezondheid Datum : 11-12-2018 Contactpersoon : E. van den Born Tel.nr. : 8245 E-mailadres : born.e@woerden.nl Onderwerp:
Nadere informatieAlcohol FACT. Twee op de drie jongeren heeft weleens gedronken. Helft 4 e -klassers heeft recent gedronken SHEET. Gelderland-Zuid E-MOVO
Gelderland-Zuid E-MOVO 2015-2016 De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit het 4 e E-MOVO jongerenonderzoek. In 2015 werd dit onderzoek uitgevoerd onder ruim 10.000 leerlingen in het voortgezet
Nadere informatieSamenvatting Aanvalsplan Alcohol & Jongeren
Samenvatting Aanvalsplan Alcohol & Jongeren Sabine Uitslag Juni 2012 Voorwoord Voor u ligt de samenvatting van het Aanvalsplan Alcohol & Jongeren. Met dit integrale aanvalsplan wil de CDA Tweede Kamerfractie,
Nadere informatiePreventie- en Handhavingsplan alcohol Gemeente Oss 2014-2017
Preventie- en Handhavingsplan alcohol Gemeente Oss 2014-2017 1 1. Preventie- en Handhavingsplan alcohol gemeente Oss 1.1. Inleiding In de gewijzigde Drank- en Horecawet (DHW) van 1 januari 2014 is de verplichting
Nadere informatieAlcoholgebruik: omvang in de regio
Alcoholgebruik: omvang in de regio Schadelijk alcoholgebruik in de regio Het alcoholgebruik(1) onder volwassenen (tot 65 jaar) in Zuid-Limburg is 85%. Van de ouderen (65+) geeft 75% aan alcohol te drinken.
Nadere informatieIntegraal alcoholbeleid
1 Integraal alcoholbeleid Rol en verantwoordelijkheid lokale overheid A Cijfers en feiten: omvang en ernst van het probleem B Strategisch alcoholbeleid C Doelstellingen lokaal alcoholbeleid D Vier pijlers
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland
Nadere informatiePreventie- en Handhavingsplan alcohol. Gemeente Mill en Sint Hubert 2014-2015-2016
Preventie- en Handhavingsplan alcohol Gemeente Mill en Sint Hubert 2014-2015-2016 Gemeente Mill en Sint Hubert, augustus 2014 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Waarom dit plan? 3 1.2 Think Before You
Nadere informatieBestuurssamenvatting strategie Verzuip jij je Toekomst?!
Bestuurssamenvatting strategie Verzuip jij je Toekomst?! 2013-2015 Algemeen De evaluatie van Verzuip jij je Toekomst?! over de periode 2009-2012 heeft laten zien dat in de afgelopen vier jaar de eerste
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN VOORTGEZET ONDERWIJS DEN HAAG 2003
RIS128575a_10-JUN-2005 ONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN VOORTGEZET ONDERWIJS DEN HAAG 2003 Beknopt verslag ten behoeve van de deelnemende scholen April 2005 Dienst OCW / GGD Den Haag Epidemiologie
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland
Nadere informatiePREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN GEMEENTE NUENEN C.A.
CVDR Officiële uitgave van, Gerwen en Nederwetten. Nr. CVDR376587_1 3 januari 2017 PREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN GEMEENTE NUENEN C.A. Voor de uitvoering van de Drank- en Horecawet Periode 2015-2018 Inleiding
Nadere informatiePreventie- en handhavingsplan alcohol. Gemeente Sint-Michielsgestel 2014-2015
Preventie- en handhavingsplan alcohol Gemeente Sint-Michielsgestel 2014-2015 1 Inhoudsopgave 1. Preventie- en handhavingsplan alcohol 3 1.1 Inleiding 3 1.2 Link tussen preventie en handhaving 4 2. Alcoholgebruik
Nadere informatieVeranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau
Marlous Tuithof, Saskia van Dorsselaer, Karin Monshouwer Veranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau Kernpunten Roken Sinds 23 is de prevalentie van roken
Nadere informatieCOLLEGEVOORSTEL. ONDERWERP: Projectplan Jeugd en Alcohol Zeeuws-Vlaanderen
Lijst Agendapunten nummer: Kenmerk: 30525 Afdeling: Samenleving Portefeuillehouder: C.L. Liefting COLLEGEVOORSTEL 6a DATUM: 2 november 2010 ONDERWERP: Projectplan Jeugd en Alcohol Zeeuws-Vlaanderen 2011-2015
Nadere informatieInterventieoverzicht alcohol Doelgroep Doelstelling Intermediair Organisatie die (nadere informatie over) de interventie aanbiedt
en overzicht alcohol < 0 jaar Voorlichting over de risico's van alcoholgebruik rondom de zwangerschap door middel van de brochure 'Zwanger?...en Alcohol?' en website www.alcoholenzwangerschap.nl < 0 jaar
Nadere informatieSpeciale Halt-afdoening
Speciale Halt-afdoening Thema middag Helder op straat (HOS) 26 januari 2012 Liesbeth vanden Boeynants Directeur Halt ZWN Halt Zuid-West Nederland o Werkgebied 39 gemeenten; 2 politieregio s o 21 medewerkers;
Nadere informatieVroegsignalering alcoholgebruik op de Spoedeisende hulp
Vroegsignalering alcoholgebruik op de Spoedeisende hulp Samenwerking tussen algemeen ziekenhuis en GGZ Roxanne Izendooren Projectleider Vroegsignalering alcoholgebruik 23 april 2012 Opdracht: Vragenlijst
Nadere informatiePreventie en handhavingsplan alcohol 2014
Preventie en handhavingsplan alcohol 2014 Datum: 12 mei 2014 Directie Openbare Orde en Veiligheid en GGD Amsterdam Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Alcoholbeleid in Amsterdam 4 3. Doelstellingen Preventie-
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieBestuurlijk Overleg Alcoholmisbruik Hollands Midden
Bijlage 1: Concept Bestuurlijk Overleg Alcoholmisbruik Hollands Midden De regionale aanpak van alcoholmatigingsbeleid: Beleidsvisie en opdracht Inhoudsopgave 1. Urgentie... 1 2. Een complexe opdracht voor
Nadere informatieKadernotitie. Preventiebeleid genotmiddelen Houten
Kadernotitie Preventiebeleid genotmiddelen Houten 2011 2014 1. Inleiding In de kadernota van de Gemeente Houten Verleiden tot gezond gedrag is op basis van de gezondheidssituatie van de inwoners van Houten,
Nadere informatieBestuursovereenkomst Jeugd en alcohol Zeeland
Bestuursovereenkomst Jeugd en alcohol Zeeland Partijen: De minister van Veiligheid en Justitie (VenJ); De Vereniging van Zeeuwse Gemeenten, namens de 13 gemeenten in Zeeland, hierna te noemen de gemeenten;
Nadere informatiePROGRAMMABEGROTING 2015-2018
PROGRAMMABEGROTING 2015-2018 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van
Nadere informatiePreventie- en handhavingsplan alcohol 2014-2018
Preventie- en handhavingsplan alcohol 2014-2018 september 2014 gemeente roerdalen 2014-2018 1 Hoofstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De Nederlandse jongeren drinken veel, vaak en op jonge leeftijd. Daarnaast
Nadere informatieActieplan alcohol en jeugd gemeente Teylingen 2008-2011 Definitieve versie: 10 juli 2008
Bijlage II : Actieplan Alcohol en jeugd Teylingen Actieplan alcohol en jeugd gemeente Teylingen 20082011 Definitieve versie: 10 juli 2008 1. Inleiding Jongeren in ons land drinken te jong, te vaak en te
Nadere informatieCannabis preventie IrisZorg
Cannabis preventie IrisZorg Inleiding Een effectieve preventie van drugsproblemen zoals cannabis vraagt een integrale aanpak. Dat betekent dat samen met uiteenlopende beleidsterreinen en partnerorganisaties
Nadere informatieRook-, Alcohol- en Drugsbeleid het Bouwens
Rook-, Alcohol- en Drugsbeleid het Bouwens Vastgesteld in de MR-vergadering van 8 juni 2015. 1 Inleiding Per 1 januari 2014 is wettelijk vastgelegd dat geen alcohol verkocht mag worden aan jongeren jonger
Nadere informatieGGD Amsterdam Jeugd en genotmiddelen 2016
GGD Amsterdam Samenvatting Samenvatting Van de 16- t/m 18-jarige leerlingen uit klas 5 en 6 van de havo en het vwo in Amsterdam heeft 60% in de afgelopen maand alcohol gedronken. Dat ging vaak om aanzienlijke
Nadere informatieOpzet alcoholbeleid voor werknemers binnen een instelling of bedrijf in de gemeente Raalte Alcoholpreventie volwassenen
Opzet alcoholbeleid voor werknemers binnen een instelling of bedrijf in de gemeente Raalte Alcoholpreventie volwassenen Tactus Verslavingszorg Preventie & Consultancy Brink 40 7411 BT Deventer 088 3822
Nadere informatieProject Alcohol 2014
Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Volp (PvdA) over het stijgende aantal jonge comazuipers (2016Z05066).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieTabak, cannabis en harddrugs
JONGERENPEILING 0 ZUID-HOLLAND NOORD De jongerenpeiling heeft als doel om periodiek op systematische wijze ontwikkelingen in gezondheid en gewoonten van jongeren in kaart te brengen. Dit is het eerste
Nadere informatieLeeftijd eerste ervaring met alcohol 12-15 16-19 20-23. < 11 jaar 11-12 13-15 16-18
Feiten over het Alcohol- en Drugsgebruik van jongeren in het district Rivierenland Gelderland-Midden Gebaseerd op het onderzoek: Lekker samen van de kaart (maart 27) Inleiding Het alcoholgebruik neemt
Nadere informatieRaadsinformatiebrief
Raadsinformatiebrief Van: J. Ragetlie Aan: de leden van de Gemeenteraad Onderwerp: Uitvoeringsprogramma Alcohol- en Drugsbeleid 2012 Steller: S. van Schijndel Datum: 18 januari 2012 Nr.: RIB-JR-1202 Geachte
Nadere informatieVOORSTEL AAN DE RAAD: VERGADERING 15 MAART 2011
VOORSTEL AAN DE RAAD: VERGADERING 15 MAART 2011 Onderwerp: Het nieuwe alcohol- en drugsbeleid voor jongeren in de gemeenten Leudal, Nederweert en Weert 2011-2014. Agendapunt 15. Raadsvoorstelnummer 2011-17
Nadere informatieMEMO. Aan : Gemeenteraad Afdeling : Van : Het college van B&W Afdeling :
MEMO Aan : Gemeenteraad Afdeling : Van : Het college van B&W Afdeling : Datum : 9 november Onderwerp : Preventie- en Handhaving alcoholgebruik onder jongeren Geachte raad, In deze memo ontvangt u ter kennisname
Nadere informatieAlcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren
Alcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren In 211 kwamen 35 jongeren van 14 jaar in de verslavingszorg terecht door hun alcoholgebruik. Het gaat om pubers die gedurende langere tijd zo veel
Nadere informatiePREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL GEMEENTE HAAREN 2015-2017
PREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL GEMEENTE HAAREN 2015-2017 1 1. PREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL GEMEENTE HAAREN 1.1. INLEIDING In de gewijzigde Drank- en Horecawet (DHW) van 1 januari 2014 is
Nadere informatieRoken, alcohol en drugs
Roken, alcohol en drugs Infokaart Volwassenenmonitor 19- t/m 64-jarigen 2005 Waar gaat deze infokaart over? In deze infokaart wordt een aantal aspecten van het gebruik van genotmiddelen onder 19- t/m 64-
Nadere informatieGemeente Hillegom. Preventie- en Handhavingsplan Alcohol Hillegom 2015-2016
Gemeente Hillegom Preventie- en Handhavingsplan Alcohol Hillegom 2015-2016 Inleiding Per 1 januari 2013 is de Drank- en Horecawet (DHW) gewijzigd. Door deze wijziging zijn gemeenten de belangrijkste uitvoerders
Nadere informatieK I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R
ROKEN EN ALCOHOLGEBRUIK Jeugd 2010 5 K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R Kinderenonderzoek 2010 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland
Nadere informatie6,1. Werkstuk door een scholier 1948 woorden 6 maart keer beoordeeld. Drugs, wat, hoe en waarom? Wat iedereen over drugs zou moeten weten:
Werkstuk door een scholier 1948 woorden 6 maart 2000 6,1 367 keer beoordeeld Vak Biologie Drugs, wat, hoe en waarom? Wat iedereen over drugs zou moeten weten: Veel mensen zijn bang voor drugs. Dat is jammer.
Nadere informatieGemeente Medemblik, Coffeeshopbeleid 2012
Gemeente Medemblik, Coffeeshopbeleid 2012 Vaststelling: 15 augustus 2012 Publicatie: 23 augustus 2012 Inwerkingtreding: 24 augustus 2012 Inhoud Samenvatting Inleiding 1. Nederlands drugsbeleid 2. Vormen
Nadere informatieRegionale VTV 2011. Ziekten in de toekomst. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst
Regionale VTV 2011 Ziekten in de toekomst Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor
Nadere informatieMonitor alcohol en middelen
Geneeskundige en Gezondheidsdienst Monitor alcohol en middelen www.utrecht.nl/gggd Thema 1 Alcohol- en middelengebruik in Utrecht Wat, waar en hoeveel? 2011 Colofon Uitgave Unit Epidemiologie en informatie
Nadere informatiePROGRAMMABEGROTING
PROGRAMMABEGROTING 2016-2019 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van
Nadere informatieTips voor Ouders van niet-drinkende pubers
Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf
Nadere informatieRegionale VTV 2011. Roken. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Roken
Regionale VTV 2011 Roken Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Roken Auteurs: Drs. I.H.F. van Veggel, GGD Hart voor Brabant Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen,
Nadere informatiePreventie- en handhavingsplan alcohol gemeente Gilze en Rijen
Preventie- en handhavingsplan alcohol gemeente Gilze en Rijen Hoofdstuk 1: Aanleiding en leeswijzer De aanleiding: de nieuwe Drank- en Horecawet Op 1 januari 2013 is de nieuwe Drank- en Horecawet (verder:
Nadere informatieNota gezondheidsbeleid Eemnes Aandachtpunten en/of mogelijkheden bij uitvoering van prioriteiten
Bijlage I. Aandachtpunten en/of mogelijkheden bij uitvoering van prioriteiten 3.1 schadelijk alcoholgebruik aansluitende lokale activiteiten uit het Plan van Aanpak uit. Het college zal nog een uitgewerkt
Nadere informatiePreventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014-2017
Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014-2017 Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude Juli 2014 Inhoudsopgave Inleiding 1. Probleemanalyse 2. Beleidsfocus 2.1. Uitgangspunten en onderbouwing van beleid
Nadere informatieInhoud VII. 2 De kaders van verslavingspreventie... 5 2.1 Wettelijk kader... 6 2.2 Typen preventie... 6
VII Inhoud 1 Inleiding........................................................................... 1 1.1 Gezondheidsbevordering en preventie.............................................. 2 1.2 Verslavingspreventie................................................................
Nadere informatieUw kind en genotmiddelen
Welkom! Uw kind en genotmiddelen Pel van Hattum Gezondheidsbevorderaar Programma Genotmiddelen Ontwikkeling pubers Middelen: Energydrinks Roken Alcohol Opvoeding Genotmiddelen Indeling naar werking Verdovend
Nadere informatieMonitor. alcohol en middelen
Gemeente Utrecht, Volksgezondheid Monitor www.utrecht.nl/gggd alcohol en middelen www.utrecht.nl/volksgezondheid Thema 3 Gebruik van de verslavingszorg in Utrecht - 2012 1 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht,
Nadere informatieGEMEENTEBLAD. Officiële publicatie van Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude PREVENTIE EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL 2014 2017
14/008 BOB PREVENTIE EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL 2017 De raad van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude; Gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van 21 mei Besluit: I. Vast te stellen het
Nadere informatieKadernota In control of Alcohol&Drugs 2016-2020 Noord-Holland Noord
Kadernota In control of Alcohol&Drugs 2016-2020 Noord-Holland Noord Projectgroep In control of Alcohol & Drugs 2 december 2015 1. Inleiding Voor u ligt het nieuwe programma In Control of Alcohol of Drugs
Nadere informatie(Verdere) Acties om het overmatige gebruik van alcohol en/of drugs onder Velsense jongeren te verminderen.
(Verdere) Acties om het overmatige gebruik van alcohol en/of drugs onder Velsense jongeren te verminderen. 1 Inleiding Drinken van alcohol is voor velen een onderdeel van het leven. We gebruiken het om
Nadere informatieDeelsessie. Sport. 5 maart 2014 3/18/14
5 maart 2014 Deelsessie Sport 3/18/14 Welkom!2 3/18/14 Sport binnen programma drugs en alcohol De drie beleidspijlers van lokaal alcoholbeleid, Reynolds 2003!3 3/18/14 Input Het alcoholbeleid bij Rotterdamse
Nadere informatiePREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL. Gemeente Molenwaard
PREVENTIE- EN HANDHAVINGSPLAN ALCOHOL Gemeente Molenwaard 1 Preventie- en handhavingplan Alcohol gemeente Molenwaard 1 Algemeen 1.1 Waarom is de link tussen preventie en handhaving zo belangrijk? Integrale
Nadere informatieTrendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar
- Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol
Nadere informatieGezamenlijke agenda van het Directeuren Overleg Alcohol 1
Gezamenlijke agenda van het Directeuren Overleg Alcohol 1 Samen naar een verantwoord alcoholgebruik voor een gezonder Nederland De afgelopen maanden hebben vertegenwoordigers van Stichting Verantwoord
Nadere informatieCasus: Alcoholverkoop aan jongeren Lesbrief en vragen
Casus: Alcoholverkoop aan jongeren Lesbrief en vragen Bij deze opgave horen informatiebronnen 1 en 2. In informatiebron 1 zijn enkele overzichten opgenomen over het gebruik van alcohol onder scholieren
Nadere informatieAlcohol en jongeren in de gemeente Noordoostpolder Wat is er al en waar liggen kansen?
Alcohol en jongeren in de gemeente Noordoostpolder Wat is er al en waar liggen kansen? Door: GGD Flevoland Aanleiding Alcoholgebruik onder jongeren is al enige jaren een belangrijk thema binnen de gemeente
Nadere informatie* *
INFORMATIENOTITIE AAN DE RAAD Postregistratienummer *17.0005259* 17.0005259 Opmeer, d.d.: 21-4-2017 Raadsvergadering 8-6-2017 Onderwerp Informatienotitie Raad Rapport: Jongeren over middelengebruik Aanleiding
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 8 december 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieOpdracht Maatschappijleer analyse-opdracht drugs
Opdracht Maatschappijleer analyse-opdracht d Opdracht door een scholier 2076 woorden 2 maart 2002 6 267 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1. Wat is het probleem? Kort gezegd is de politieke kwestie:
Nadere informatiegemeente Preventie- en Handhavingsplan alcohol Loon op Zand 2014-2018 ttmo Kaatsheuvel l Loon op Zand l De Moer
éĺ gemeente Preventie- en Handhavingsplan alcohol Loon op Zand 2014-2018 ttmo i Kaatsheuvel l Loon op Zand l De Moer i 2 Inhoud 1. Inleiding 2. Waarom is de link lussen preventie en handhaving zo belangrijk.'
Nadere informatieRoken, alcohol en drugs
Roken, alcohol en drugs Infokaart Jeugdgezondheidszorg 9 Roken Rokers hebben een hoger risico op sterfte en chronische aandoeningen dan niet-rokers. Landelijk was roken in 7 verantwoordelijk voor bijna.
Nadere informatieDecentralisatie Toezicht
Decentralisatie Toezicht Presentatie NVWA 8-12-2011 De AID, PD en VWA bouwen aan één nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit Programma Wijzigingen DHW Taakverdeling gemeente/politie/nvwa Decentralisatie toezicht
Nadere informatieAlcohol en jongeren: gemeenten aan zet!?
Alcohol en jongeren: gemeenten aan zet!? Wim van Dalen, 1 april 2015 www.stap.nl Alcoholconsumptie in Nederland is na een explosieve stijging tussen 1960 en 1975 noch afgenomen, noch gestegen 2 1 Alcohol
Nadere informatiePreventie- en handhavingplan Alcohol. Gemeente Papendrecht 2014-2015. oktober 2014
Preventie- en handhavingplan Alcohol Gemeente Papendrecht 2014-2015 oktober 2014 Inhoudsopgave 1 Algemeen... 3 1.1 Waarom is de link tussen preventie en handhaving zo belangrijk?... 3 2 Doelstellingen
Nadere informatieRegionale VTV 2011. Sociale Veiligheid. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Sociale Veiligheid
Regionale VTV 2011 Sociale Veiligheid Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Sociale Veiligheid Auteurs: Drs. E.T.M. Anzion, GGD Hart voor Brabant Dr. M.A.M. Jacobs-van
Nadere informatieAanwezigheidseis leidinggevende of barvrijwilliger. Instructie Verantwoord Alcoholgebruik
I.V.A. Instructie Verantwoord Alcoholgebruik Aanwezigheidseis leidinggevende of barvrijwilliger Horeca Tijdens het verstrekken van alcohol dient er altijd een leidinggevende aanwezig te zijn. Deze persoon
Nadere informatie