STATEN HOLLAND. Lid Gedeputeerde Staten. Drs. G. Vekjhuijzen. Statencommissie Ruimte en Leefomgeving. Datum. 10 september 2014

Transcriptie

1 Lid Gedeputeerde Staten Drs. G. Vekjhuijzen HOLLAND STATEN Statencommissie Ruimte en Leefomgeving Contact Postadres Provinciehuls Postbus LP De n Haag T Datum 10 september 2014 Ons kenmerk Uw kenmerk Onderwerp Stand van zaken ontwikkeling aardwarmte. Bijtagen 1 Geachte Statenleden, Hierbij ontvangt u zoals eerder toegezegd ter informatie een voortgangsnotitie over de ontwikkeling van aardwarmte in Zuid-Holland. Met vri endelijke^ro&t,--'^ Govert VéWhuijze Bezoekadres Zuid-Hoilandplein 1 2^AW Oen Haag Tram 9 en de buslijnen 90,385 en 386 stoppen dichtbij het provinciehuls. Vanaf station Den Haag CS is hel lien minuten lopen. De parkeerruimte voor auto's is beperkt.

2 stand van zaken ontwikkeling aardwarmte - voortgangsbericht aan SC R&L Inleiding Zuid-Holland loopt in Nederland voorop met de toepassing van aardwarmte, ofwel geothermie. De eerste aardwarmteprojecten zijn, vanaf 2007, gerealiseerd in Zuid-Holland. Nog steeds bevindt ongeveer de helft van de gerealiseerde projecten zich in Zuid-Holland, en is de helft van de vergunningen voor boren naar aardwarmte aangevraagd binnen Zuid-Holland (ca. 60 aanvragen voor Zuid-Hoiiand, ca. 100 voor heel Nederland). In het hierna volgende overzicht van aardwarmte in Zuid-Holland wordt ingegaan op: - Dar.2: de mogelijke bijdrage van aardwarmte aan de warmteambitie voor 2020 zoals vastgelegd in de Green Deal van Zuid-Holland met het Rijk, en nu in uitvoering door het Programmabureau warmte en koude Zuid-Holland; - Dar,3: ervaringen met de inmiddels gerealiseerde 7 projecten; - Dar.4: een kort overzicht van aardwarmteopties op verschillende diepten; - oar.s: aardwarmteprojecten die nu in voorbereiding zijn; - Dar.6: conclusies over de huidige realiseringsperspectieven 2. Bijdrage aardwarmte aan ambitie warmte 2020 In de Green Deal warmte van de provincie met het Rijk (najaar 2011) is de ambitie vastgelegd dat in 2020 in Zuid-Holland 14% van de warmtevoorziening op basis van duurzame warmte, incl. restwarmte, plaatsvindt, dit komt overeen met benutting van 20 PJ warmte i.p.v, aardgas. Deze ambitie is ook opgenomen in de Nota Intensivering Energiebeleid van de provincie (voorjaar 2014). Om de ambitie 20 PJ te helpen realiseren is in oktober 2013 het Programmabureau warmte en koude Zuid-Holland opgericht, een publiek-privaat samenwerkingsverband van de provincie en op dit moment 24 gemeenten, energiebedrijven en andere partijen. In onderstaande tabel zijn de huidige en voor 2020 mogelijk geachte omvang van vijf opties voor warmtelevering weergegeven. mogelijke Warmteoptie : capaciteit 2014 (PJ) capaciteit 2020 (PJ): Industriële restwarmte Aardwarmte 0,8 5-7 Warmtekoüdeopslag Warmte uit biomassa - 0,5 Warmte uit zon-thermlsch PM PM Op dit moment levert AVR (Rozenburg) via het Warmtebedrijf, waarvan de provincie medeaandeelhouder is, restwarmte aan Rotterdam-Zuid (1,5 PJ). In aanleg zijn een warmteleiding van AVR naar Rotterdam-Noord (2,5 PJ) en van HVC naar Dordrecht (0,2 PJ). In studie, in samenwerking met het ministerie van l&m, is restwarmtelevering aan glastuinbouw in het Westland en aan Den Haag ('warmterotonde'). Ais mogelijke warmtebronnen hiervoor lijken de nieuwe kolencentrales van E.ON en GDFSuez in eerste instantie het meest voor de hand te liggen. Aardwarmte moet na restwarmte de k}elangrijkste bijdrage leveren met het oog op de ambitie 20 PJ.

3 (Warmtekoudeopslag in de bodem, tot ruim 100 m diep, heeft een kleiner toepassingspotentieel dan aardwarmte, maar is In die gevallen wel concurrerend met conventionele warmte/koude levering, de in de tabel geschetste mogelijke groei van 1 naar 2 ó 3 PJ is 'autonoom'.) Bijgevoegd aan het eind van de notitie is een kaart waarop het perspectief voor een warmtenet Zuidvleugel in beeld is gebracht. De bestaande aardwarmteprojecten, en projecten waarvan de realisering op korte termijn gepland is, zijn daarop aangegeven. 3. Ervaringen met gerealiseerde aardwarmteprojecten In de periode zijn in Zuid-Holland 6 aardwarmteprojecten gerealiseerd, waarvan 5 in de glastuinbouw en 1 In stedelijk gebied (Aardwarmte Den Haag). Een zevende aardwarmteboring, opnieuw voor de glastuinbouw, is onlangs gereedgekomen maar nog niet in bedrijf (Geothermie De Lier). In alle gevallen Is sprake van winning van warm water, met een temperatuur van "C, op een diepte van ruim 2 tot bijna 3 km. De aardwarmteprojecten voor de glastuinbouw bevinden zich in de gemeenten Lansingerland (2x), Pijnacker-Nootdorp (2 bij Pijnacker) en Westland (2x). Met name de twee projecten in Pijnacker kregen in 2011 te maken problemen door de bijvangst van (op zich kleine hoeveelheden) olie en gas die met het hete water omhoog kwamen. Hierdoor waren in beide projecten forse extra investeringen nodig, onder meer in installaties waarmee de olie- en gasfracties werden gescheiden van het water. Deze en andere problemen hebben er toe geleid dat het Staatstoezicht op de Mijnen strengere eisen is gaan stellen aan winning van aardwarmte door tuinders. Na een succesvolle boring naar aardwarmte is voor de benutting van die warmte veel meer technologie nodig dan aanvankelijk gedacht. Dit betekent een extra kostenpost. De vijf aardwarmteprojecten die al in bedrijf zijn In de tuinbouw in Zuid-Holland, functioneren nu goed. Er is sprake van een geleidelijke uitbreiding van warmtelevering aan nabijgelegen kassen, waardoor de aardwarmte steeds beter wordt benut. In Pijnacker is ook warmtelevering aan woonwijken een optie. Het vermogen van de vijf aardwarmteprojecten in bedrijf in de glastuinbouw varieert van ruim 5 tot 10 MW. dit betekent een warmteleveringscapaclteit van 0,1 tot 0,2 PJ per jaar per project, en in totaal een huidige warmtelevering van ca. 0,8 PJ per jaar. Het vermogen van de twee bronnen In het Westland, waarvan één nog niet in bedrijf, is het hoogst. Het enige uitgevoerde stedelijke aardwarmteproject. Aardwarmte Den Haag, ligt momenteel stil. De boring naar aardwarmte, uitgevoerd in 2010, was qua opbrengst succesvol, maar door de economische crisis zijn de nieuwbouwwoningen waaraan de warmte had moeten worden geleverd (en waarvoor al een deel van het leidingennet was aangelegd), merendeels niet gebouwd. In 2013 zijn de twee deelnemende energiebedrijven en de drie deelnemende woningcorporaties uit het samenwerkingsverband met de gemeente Den Haag gestapt, waarna het project failliet is gegaan. Over een doorstart wordt nog overlegd. 4. Vormen van aardwarmte Iedere 100 meter dieper is, in Nederland, de temperatuur in de ondergrond gemiddeld 3,1 C hoger. Aardwarmte wordt in Nederland gewonnen door te boren naar watervoerende lagen (aquifers) en daaruit warm water omhoog te pompen.

4 De 7 tot nu toe in Zuid-Holland uitgevoerde aardwarmteprojecten gaan ruim 2 tot bijna 3 km diep, en richten zich alle op z.g. Onder-Krijt afzettingen. De temperatuur van het omhoog komende water varieert van "C. Dit is een prima temperatuur om kassen en gebouwen met een moderne lage temperatuurverwarming te verwarmen. Naar zulke warmte is in Zuid-Holland veel vraag. Maar deze temperatuur is lager dan de temperatuur waarop de huidige stadsverwarming warmte produceert, (ruim) 100 C. En het rendement van eventuele elektriciteitsopwekking uit warmte van C is zeer laag. Dieper boren naar warmte vergt hogere investeringen, maar leidt ook tot hogere opbrengsten omdat een hogere watertemperatuur een groter thermisch vermogen betekent, met meer toepassingsmogelijkheden. Bij deze afweging tussen kosten en warmteopbrengst komen ook andere aspecten aan de orde, zoals de beschikbare informatie over aquifers in de ondergrond en de doorlatendheid ervan (vooral dit laatste bepaalt of er ondergronds voldoende heet water naar de geboorde bron zal stromen). Tot ongeveer 3 km diepte is er veel meer informatie over de bodemgeschiktheid voor aardwarmte, als nevenresultaat van een groot aantal proefboringen in het verleden naar olie en gas door de NAM, dan op grotere diepten. Tegen deze achtergrond zijn op verschillende diepten de volgende vormen van aardwarmte in beeld: - Ondiepe geothermie: boordiepte ca m, watertemperatuur ca. 40, dit betekent een relatief laag vermogen (ca. 3 MW), maar ook een lage investering In de boring. Gelet op de tendens naar lagere temperatuurverwarming in nieuwe gebouwen en kassen is dit een interessante en innovatieve optie. Hiervan is in Zuid-Hoiiand 1 toepassing in voorbereiding. - Huidige geothermie: boordiepte 2-3 km, zie par Diepe geothermie: boordiepte ca. 4 km, in de z.g. Triaslaag, watertemperatuur >100 "C. Meer toepassingsmogelijkheden voor verwarming, voor elektriciteitsopwekking zijn de temperaturen nog aan de lage kant. De verwachtingen van experts over de potentiële opbrengst van t>oren in de Triaslaag lopen uiteen van hoog tot matig. Er is een proefboring in voorbereiding, uitvoering in 2015 bij Flora Holland (Naaldwijk), die tot meer duidelijkheid moet leiden. Indien de uitkomst positief is, betekent dit in het gebied Den Haag-Westland-Rotterdam winning van hoge vermogens (20 MW of meer per bron) in beeld zou komen. Enkele van de eerder genoemde ca. 50 vergunningaanvragen voor aardwarmte in Zuid-Holland zijn gericht op de Triaslaag - Zeer diepe geothermie: boordiepte 6-7 km, watertemperaturen rond 200 "C, potentieel geschikt voor water- en stoomgebruik in de procesindustrie, ook interessant voor elektriciteitsopwekking. Potentieel bijvoorbeeld toepasbaar in de proceschemie in Rotterdam en bij Heineken (Zoeterwoude). Eerste verkenningen, nog geen concrete plannen. Nog meer dan op 4 km diepte is hier een gebrek aan informatie over de bodemeigenschappen.. 5. Perspectief aardwarmteprojecten in voorbereiding De tot nu toe gerealiseerde aardwarmteprojecten hebben alle gebruik kunnen maken van investeringssubsidies (voor de projecten in de glastuinbouw onder meer uit de MEI-regeling van het voormalige ministerie LNV). Met de invoering van de Stimuleringsregeling Duurzame energie Plus (SDE+) in 2012 is overgegaan van investeringssubsidies naar exploitatiesubsidies. Deze worden na de realisering van het project over een periode van 15 jaar als vergoeding voor de feitelijk geproduceerde hoeveelheid duurzame energie uitgekeerd. Met het oog op businesscases van aardwarmteprojecten over 15 jaar lijken deze uitkeringen in principe voldoende hoog. Meer dan bij andere vormen van duurzame energie zijn er echter bij aardwarmteprojecten in de aanlegfase risico's

5 die momenteel onvoldoende afgedekt kunnen worden. Hierdoor blijken de aanvangsinvesteringen In aardwarmteprojecten nu moeilijk financierbaar, ondanks het vooruitzicht op inkomsten uit SDE+. Op dit moment is in Zuid-Holland aan ruim 10 projecten in voorbereiding SDE+ subsidie toegekend. Acht van de projecten zijn weergegeven op bijgevoegde kaart. (Het aantal concrete plannen voor aardwarmteprojecten blijkt nog flink achter te blijven bij het aantal van ca. 50 binnen Zuid-Holland verleende (opsporings)vergunningen.) De potentiële duurzame warmteproductie van de projecten waaraan SDE+ subsidie is toegekend, bedraagt in totaal 2-3 PJ (vergelijk de tabel in par. 2). Met uitzondering van een boring in Delft (het Delft Aardwarmte Project) gaat het bij alle geplande projecten met SDE-^ subsidie om toepassingen in de glastuinbouw. Door de huidige lage rendementen binnen de glastuinbouw is financiering van de investeringen in aardwarmte momenteel extra lastig. Oplossingsrichtingen voor het verbeteren van de financierbaarheid van aanvangsinvesteringen in aardwarmteprojecten zijn; verstrekken van kortlopende revolverende leningen, en/of aanvullende garanties voor risico's in de beginfase van warmteprojecten. Deze leningen en garanties zouden kunnen worden versterkt op basis van een daartoe op te richten warmtefonds voor Zuid-Holland. 6. Conclusies Na een tamelijk voorspoedige start in de periode stagneert de verdere ontwikkeling van aardwarmteprojecten in Zuid-Hoiland. Met de overgang van investerings- naar exploitatiesubsidies (SDE+) worden de risico's in de aanlegfase van aardwarmteprojecten momenteel te groot geacht door financiers. Het huidige ontwikkelingsperspectief van de glastuinbouw speelt daarbij ook een rol. Een warmtefonds gericht op de beginfase van (aard)warmteprojecten kan dit helpen oplossen. De provincie onderzoekt de mogelijkheden voor een warmtefonds, naast glastuinbouw ook gericht op stedelijk gebied, in overleg met het Programmabureau warmte en koude en de gemeenten Rotterdam en Den Haag, in eerste instantie met inzet van middelen uit EFRO, het Europese fonds voor regionale ontwikkeling, voor de periode De ervaringen met de gerealiseerde aardwarmteprojecten in de glastuinbouw zijn positief. In het geval van Aardwarmte Den Haag viel de vraagzijde (eerder geplande maar niet gerealiseerde nieuwbouw) grotendeels weg. Realisering van alleen de huidige geplande aardwarmteprojecten met SDE-i- subsidie leidt In combinatie met de huidige aardwarmteprojecten tot in totaal 3-4 PJ warmtelevering, dat is nog niet voldoende met het oog op de warmteambitie voor 2020 (zie tabel par. 2). Indien de Trias-proefboring (zie par. 4) tot een positief resultaat leidt, dan ontstaat er perspectief om de in de tabel vermelde mogelijke bijdrage in 2020 door aardwarmte, 5-7 PJ, wel te halen.

6